http://dyrektor.nf.pl/Artykul/8958/Zarzadzanie-organizacja-ewolucja-nauki-i-metod/Metody-zarzadzania-Nauka-zarzadzania-Organizacja-Zarzadzanie/
2009-03-16, 08:49 | Maciej W. Iwankiewicz
Współczesne sposoby prowadzenia biznesu mają swoje podstawy w starożytności. Jednak dopiero rozwój techniki na przełomie XIX i XX wieku, a także informatyka końca XX wieku, umożliwiająca szybkie przetwarzanie informacji, pozwoliły zauważyć wiele niedociągnięć w samych sposobach organizacji i metodach zarządzania.
W ostatnich kilkudziesięciu latach powstało wiele nowych dziedzin wiedzy związanej z zarządzaniem. Ponadto pojawiły się nowe funkcje organizacji, stanowiska pracy, sposoby i metody prowadzenia biznesu. Wielu menedżerów staje przed problemami podejmowania decyzji, zapewniających przedsiębiorstwu jak najlepsze warunki funkcjonowania, a jednocześnie pozwalających osiągnąć możliwie największe korzyści finansowe.
Początki nauki o zarządzaniu
Pierwsze wzmianki o stosowaniu praktyk zarządzania można odnaleźć w źródłach starożytnych. Już wtedy było oczywiste, że informacja posiada ogromną wartość. Pozwalała skutecznie kierować państwem i społeczeństwem, jak również prowadzić wojny. Wskazują na to np. spisy i regulacje prawne, różne systemy zarządzania miastami i państwami, organizacja agencji rządowych, planowanie strategii i taktyki wojennej zarówno na lądzie, jak i na morzu.
Egipcjanie przy budowie piramid stosowali trzy podstawowe funkcje zarządzania charakteryzujące także każdą współczesną metodę - planowanie, organizowanie i kontrolowanie.
Funkcje Zarządzania
Planowanie - Formułowanie celów i określanie sposobów ich realizacji .
Decydowanie - Dokonywanie wyboru celów, sposobów i środków działania.
Organizowanie - Tworzenie i zmienianie struktur organizacyjnych.
Kierowanie - Oddziaływanie na ludzi, pobudzanie ich do działania.
Kontrolowanie - Badanie i ocena działania ludzi i przebiegu procesów.
Przez następne stulecia zarządzanie nabierało coraz większego znaczenia zarówno w dziedzinach cywilnych, jak i w wojskowych. Aleksander Wielki wykorzystywał organizację o charakterze sztabowym w planowaniu i prowadzeniu kampanii wojennych. W Grecji Sokrates (469-399 p.n.e.), a także jego uczeń Platon (427-347 p.n.e.) zajmowali się rozważaniami nad zasadami rządzącymi społeczeństwem i ustrojem państwowym. Cesarstwo Rzymskie było zorganizowane w sposób zapewniający komunikację i kontrolę krajów podbitych w wyniku prowadzonych wojen.
W czasach nowożytnych Al-Farabi (870-950), uczony i jeden z pierwszych filozofów świata islamskiego, wyliczył podstawowe cechy przywództwa, m.in.: talent, umiejętność przekonywania, nieustępliwość, wiara w zwycięstwo.
Pomimo tego, przez kilka tysięcy lat zarządzanie nie było traktowane jako dziedzina nauki.
Poważne badania zagadnień związanych z zarządzaniem rozpoczęto dopiero w XVIII wieku. Prekursorami byli m.in. Robert Owen (1771-1858) walijski działacz socjalistyczny, który zajmował się spółdzielczością oraz Charles Babbage (1791-1871) angielski matematyk, mechanik i astronom, który opracował podstawy matematyczne procesowego planowania operacji, a następnie analizowania wydajności produkcji. W swoich pracach dostrzegał także aspekt ludzki, podkreślając, że dobre relacje pomiędzy kierownictwem a pracownikami są korzystna dla obu stron.
Rozwój nauki i techniki na przełomie XIX i XX wieku przyniósł więc rozwój koncepcji teoretycznych na temat zarządzania i organizacji. Różne kryteria pozwalają wyodrębnić kilka nurtów i kierunków m.in.: klasyczny, administracyjno-biurokratyczny, socjologiczno-psychologiczny, dotyczący procesów zarządzania.
Kierunki zarządzania i organizacji na przełomie XIX i XX wieku
Kierunek klasyczny
Jest określany jako Scientific Management (naukowa organizacja pracy), a także wyodrębniony w jego ramach nurt Industrial Engineering (inżynieria przemysłowa), którego prekursorem był amerykański inżynier Frederic Winslow Taylor (1856-1915), autor m.in. „The priciples of Scientific Management” („Zasady Naukowego Zarządzania”), jak również „Shop Management” („Zarządzanie Warsztatem Wytwórczym”) .
Kierunek administracyjno-biurokratyczny
Propagował go francuski inżynier Henri Fayol (1841-1925), twórca podstaw nauki administracji. Jego 14 zasad zarządzania pozwoliło w nowoczesny sposób, zgodny z rozwojem technik produkcyjnych i inżynierii, określić podstawowe funkcje przedsiębiorstwa i procesów gospodarczych.
Kierunek socjologiczno-psychologiczny
Jego głównym nurtem jest podejście behawioralne , dotyczące stosunków międzyludzkich (Human Relations).
Kierunek procesów zarządzania
Jest oparty na badaniach operacyjnych i teorii decyzji.
Polski wkład w dziedzinę zarządzania wniósł inżynier technolog Karol Adamiecki (1866-1933), założyciel czasopisma „Przegląd Organizacji”. Sformułowane przez niego prawa stały się podstawą nauki organizacji i kierowania. K.Adamiecki był też jednym z prekursorów harmonogramowania, stosując m.in. wykresy czasu poszczególnych czynności produkcyjnych. Takie podejście pozwalało na minimalizację strat czasu i zwiększenie efektywności całego cyklu wytwórczego, jednocześnie wykazując, że koszty własne są jednym z najlepszych mierników dobrej lub złej organizacji pracy.
Prawa nauki organizacji i kierowania Karola Adamieckiego:
prawo podziału pracy i wynikająca z tego prawa reguła specjalizacji,
prawo koncentracji, którego istotą jest łączenie wysoce wyspecjalizowanych komórek w celu wspólnego działania,
prawo harmonii, pozwalające dobierać takie elementy procesu wytwórczego, aby był on najdoskonalszy z punktu widzenia ekonomii.
Współczesne kierunki nauki organizacji i zarządzania
Nauka o zarządzaniu powstała na przełomie XIX i XX wieku a u progu trzeciego tysiąclecia nabrała szczególnego znaczenia. Tempo rozwoju ekonomiczno-technicznego, a przede wszystkim wciąż rosnące wymagania klientów często z odległych regionów świata spowodowały, że ostatnie 30 lat przyniosło wiele zmian, zarówno pod względem kierunków, jak i metod zarządzania. Podstawowy paradygmat funkcji zarządzania nabrał więc zupełnie innego znaczenia skupiając się bardziej na tym, jak we właściwy i przemyślany sposób stosować środki, aby osiągać wyznaczone cele.
Współcześnie nauka organizacji i zarządzania wyróżnia kilka głównych kierunków (na podstawie wykładów prof. dr Zbigniewa Pawlaka z Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie):
Kierunek naukowego zarządzania (klasyczny) - od końca XIX wieku.
Kierunek naukowego administrowania - od początku XX wieku.
Kierunek behawioralny (relacji międzyludzkich) - od ok. 1925 roku.
Kierunek ilościowy - od ok. 1940 roku.
Kierunek systemowy - od ok. 1960 roku.
Kierunek sytuacyjny - od lat 70-tych.
Kierunki w nauce o zarządzaniu
Kierunek Klasyczny Naukowego Zarządzania
Wzorce pracy.
Właściwe warunki techniczne pracy.
Dobór i szkolenie pracowników.
Bodźce materialne.
Dyscyplina.
Nadzór.
Precyzyjne stawianie zadań.
Kierunek Naukowego Administrowania
Podział pracy.
Odpowiedzialność i kompetencje.
Dyscyplina pracownicza.
Jedność rozkazodawstwa.
Jednolitość kierownictwa.
Podporządkowanie interesów osobistych interesowi firmy.
Sprawiedliwe wynagradzanie.
Centralizacja decyzji.
Hierarchia organizacyjna.
Ład społeczny i materialny.
Dobre relacje pomiędzy kadrą a personelem.
Stałość kadry i personelu.
Nagradzanie inicjatywy.
Zgranie zespołu pracowników .
Kierunek Behawioralny (Stosunków Międzyludzkich)
Humanizacja pracy:
- rotacja pracy,
- rozszerzanie zadań,
- wzbogacanie pracy,
- autonomiczność grup,
- rozwijanie inicjatywy,
- elastyczny czas pracy.
Aktywność socjalna wobec pracowników i ich rodzin.
System wewnętrznej komunikacji pomiędzy pracownikami.
Partnerstwo społeczne i współpraca ze związkami zawodowymi.
Współudział pracowników w zarządzaniu.
Udział pracowników w zyskach
Dostęp pracowników do kapitału - akcjonariat pracowniczy .
Kierunek Ilościowy
Oparty na badaniach operacyjnych, które od sformułowania problemu, poprzez budowę modelu rozwiązania problemu i jego symulację prowadzą do optymalnego rozwiązania tego problemu.
Budowanie modeli optymalizacyjnych obejmuje m.in.:
- programowanie liniowe, nieliniowe, dynamiczne,
- planowanie sieciowe,
- wsparcie procesu decyzyjnego,
- transport i logistyka,
- kolejka działań.
Modeli optymalizacyjne stosowane są np. w zakresie:
- procesów produkcyjnych,
- logistyki i transportu,
- przepływów materiałowych i zapasów magazynowych,
- wykorzystania zasobów ludzkich,
- rozmieszczenia maszyn i stanowisk pracy,
- zamówień i dostaw .
Kierunek Systemowy
Organizacja jest jednolitym, ukierunkowanym systemem składającym się z wzajemnie powiązanych elementów. Zamiast zajmować się każdą z części organizacji odrębnie badany obiekt traktowany jest:
w sposób całościowy,
w relacjach i powiązaniach z otoczeniem,
w działaniu i rozwoju.
W kierunku systemowym następuje szeroki transfer wiedzy pomiędzy różnymi dziedzinami nauki, często bardzo odległymi od samej nauki organizacji i zarządzania.
Kierunek Sytuacyjny
W rozmaitych sytuacjach i warunkach mogą być stosowane różne techniki dla osiągnięcia celów organizacji. Dzięki temu w określonych sytuacjach można stosować rozwiązanie, które sprawdziło się w sytuacji podobnej, jaka wystąpiła w innym analizowanym przypadku. Kierunek sytuacyjny opiera się na następujących postulatach:
Relatywizm w formułowaniu twierdzeń.
Metoda badawcza: case study.
Budowa oparta na wielu teoriach zarządzania .
Można postawić pytanie, który z kierunków nauki organizacji i zarządzania w przyszłości zdobędzie najwięcej zwolenników? Czy pojawią się nowe pomysły na zarządzanie organizacjami? Które z nich pozwolą w najbardziej efektywny sposób kierować firmami w turbulentnym otoczeniu makroekonomicznym? Jakie metody najszybciej prowadzą do zakładanych celów, a jakie pozwolą osiągać ten cel najmniejszymi kosztami? Jakie wymagają zaangażowania minimalnych zasobów?