58. Uzębienie gadów - sposoby osadzenia zębów, typy zębów jadowych.

Zęby gadów ulegają wymianie w ciągu całego życia. Charakteryzują się więc polyfyodontyzmem. Niektóre gatunki nie mają zębów np. żółwie.

Sposoby osadzenia:

• akrodontyczne - zęby przyrośnięte do brzegów szczęk

• pleurodontyczne - zęby przyrośnięte do wewnętrznej strony szczęk

• tekodontyczne - zęby osadzone w zębodołach szczęk. Najbardziej ewolucyjnie zaawansowane uzębienie ( występuje u krokodyli).

Część gadów, głównie węży, dysponuje bronią w postaci jadu. Jest on produkowany w gruczołach jadowych, będących ewolucyjnie przekształconymi śliniankami.

Wśród pozostałych gadów jadowite są tylko jaszczurki Helodermy.

Zęby jadowe:

• aglypha - brak zębów jadowych, ale gruczoły jadowe występują np. zaskroniec (u niektórych jad występuje w ślinie).

• opisthoglypha - zęby jadowe o prawie tej samej wielkości lub nieco większe od zębów chwytnych, z rynienką z przodu, leżące z tyłu jamy gębowej (blisko stawu żuchwowego). Wąż, by wprowadzić jad do rany zadanej ofierze musi te zęby wcisnąć głęboko do jamy gębowej i silnie ucisnąć.

• Proteroglypha - zęby jadowe opatrzone głębokimi rowkami leżące na przodzie szczęk; jad wstrzykiwany nawet przy uderzeniu końcem paszczy

• Solenoglypha - zęby jadowe z kanalikami ruchomo zestawione ze szczęką, z reguły zęby takie są duże. Przy otwarciu paszczy zęby te ustawiają się, a przy zamykaniu układają się w fałdach śluzówki.

59. Żółwie - charakterystyka, systematyka, znaczenie.

Gromada: Gady Reptilia

Podgromada: Anapsida

Rząd: Żółwie Testudines

Podrząd: Bokoszyjne Pleurodira

Rodzina: Chelidae

Rodzina: Pelomedusidae

Podrząd: Skrytoszyjne Cryptodira

Rodzina: Skorpuchowate Chelydridae

Rodzina: Żółwie morskie Cheloniidae

Rodzina: Żółwie skórzaste Dermochelyidae

Rodzina: Żółwiaki Trionychidae

Rodzina: Żółwie mułowe Kinosternidae

Rodzina: Dermatemydidae

Rodzina: Żółwie błotne Emydidae

Rodzina: Testudinidae

Rodzina: Batagury Bataguridae

Rodzina: Platysternidae

Charakterystyka:

• ciało w pancerzu utworzonym z płyt kostnych i tarcz rogowych

• pancerz: tarcza górna - puklerz (carapax), tarcza brzuszna - plastron.

• Z puklerzem łączą się i zrastają żebra i odcinek tułowiowy kręgosłupa, z plastronem - mostek i obojczyki

• Tylko nieliczne nie mają tarcz rogowych ( żółwiaki, żółwie skórzaste, żółwie miękkoskóre)

• Szczęka i żuchwa pokryte rogowymi listwami - brak zębów

• Obecność wtórnego kostnego podniebienia

• Pas barkowy pod żebrami, wewnątrz klatki piersiowej

• Brak mięśni międzyżebrowych - jako mięsień oddechowy funkcjonuje mięsień poprzeczny brzucha działający jak przepona ssaków

• Dobrze rozwiniete kończyny - u lądowych są słupowate z dobrze wykształconymi pazurami, u wodno - lądowych palce połączone błoną międzypalcową

• Jajorodne - jaja otoczone osłonkami wapiennymi, rzadziej pergaminowymi, składane na lądzie

• Z jaj wylęgają się żółwie podobne do dorosłych mające pancerz ( brak stadium larwy). Samice składają jaja do wygrzebanych w piasku lub glebie komór, które następnie zasypują. Czas wylęgu od 1 do kilku miesięcy

• Czaszka anapsydalna - brak dołów skroniowych

• Roślinożerne i drapieżne, wytrzymałe na głód, żyją do 100 lat

• W Polsce 1 gatunek - żółw błotny Emys orbicularis

• Puklerz u gatunków ziemno - wodnych spłaszczony, u gatunków typowo lądowych - wypukły

• Puklerz z plastronem połączony z boków więzozrostami, chrząstkozrostami (połączenia luźne) oraz szwami kostnymi (połączenia stałe). Połączenie to most.

• Cryptodira- chowają głowę pod pancerz przez esowate zgięcie szyi w płaszczyźnie pionowej, tu należy większość współcześnie żyjących i wiele kopalnych, pas miednicowy niezrośnięty z pancerzem

• Pleurodira - chowają głowę przez zgięcie szyi w płaszczyźnie poziomej na prawy lub lewy bok, pas miednicowy zrośnięty z pancerzem.

Znaczenie:

• ognisko w łańcuchu pokarmowym (są zjadane i same zjadają)

• Mięso żółwi wykorzystywane jest do celów konsumpcyjnych. Również do celów konsumpcyjnych wykorzystywane są jaja żółwi.

60. Krokodyle - charakterystyka, systematyka, znaczenie.

Gromada: Gady Reptilia

Podgromada: Diapsida

Nadrząd: Archosauria

Rząd: Krokodyle Crocodilia

Rodzina: Krokodyle właściwe Crocodylidae

Rodzina: Aligatory Alligatoridae

Rodzina: Gawiale Gavialidae

Charakterystyka:

• Żyją w środowisku wodnym, na lądzie poruszają się ociężale

• Typ jaszczurkokształtny, Ciało: głowa, szyja, tułów, ogon

• Serce podzielone na 2 przedsionki i 2 komory, Przegroda całkowita

• Mają mięsień o charakterze przepony

• Zęby w zębodołach = typ tekodontyczny, przystosowane do wyrywania kęsów pokarmu, Heterodontyzm

• Ciało pokryte tarczami rogowymi, pod nimi płytki kostne

• Kostne podniebienie wtórne

• W pasie barkowym brak obojczyka

• Silne odnóża, przednie mają palce wolne, tylne spięte błoną pływną

• Oczy osłonięte migotką - przezroczystą powieką

• Nozdrza na wzgórku kostnym wystają nad powierzchnię wody, gdy zwierzę jest całkowicie zanurzone- umożliwia to pobieranie powietrza

• Bocznie spłaszczony, silnie umięśniony ogon

• Nie mogą szczelnie zamknąć paszczy, ale to im nie przeszkadza w oddychaniu, gdyż jama nosowa otwiera się do gardzieli bezpośrednio przed krtanią

• Drapieżniki, Złapaną zdobycz wciągają do wody i topią

• Jajorodne, jaja składane na lądzie do kopców utworzonych z liści

• Wylęgła młode samica przenosi do wody biorąc je delikatnie do paszczy

• Do aligatorów zaliczamy aligatory i kajmany

• Gawiale cechuje wąski, silnie wydłużony pysk

Znaczenie:

• ognisko w łańcuchu pokarmowym

• Skóra jest również bardzo cennym produktem wykorzystywanym w przemyśle, z którego wytwarza się torebki, buty, paski.

61. Łóskoskóre - charakterystyka, systematyka, znaczenie.

Gromada: Gady

Podgromada: Diapsida

Nadrząd: Lepidosauria

Rząd: Łóskoskóre Squamata

Podrząd: Jaszczurki Sauria

Rodzina: Legwany Iguanidae

Rodzina: Agamy Agamidae

Rodzina: Kameleony Chamaeleonidae

Rodzina: Gekony Gekkonidae

Rodzina: Płatonogi Pygopodidae

Rodzina: Xantusiidae

Rodzina: Jaszczurki właściwe Lacertidae (jaszczurka zwinka, jaszczurka zielona)

Rodzina: Teiidae

Rodzina: Gymnophthalmidae

Rodzina: Scynki Scincidae

Rodzina: Jaszczurki kolczaste Cordylidae

Rodzina: Dibamidae

Rodzina: Padalcowate Anguidae

Rodzina: Xenosauridae

Rodzina: Helodermy Helodermatidae

Rodzina: Santhanoidae

Rodzina: Warany Varanidae

Podrząd: Węże Serpentes

Rodzina: Anomalepidae

Rodzina: Ślepuchowate Typhlopidae

Rodzina: Wężyki Leptotyphlopidae

Rodzina: Xenopeltidae

Rodzina: Aniliidae

Rodzina: Uropeltidae

Rodzina: Dusiciele Boidae (pytony, boa)

Rodzina: Acrochordidae

Rodzina: Węże właściwe Colubridae (zaskroniec zwyczajny, wąż Esculapa)

Rodzina: Zdradnicowate Elapidae(kobra królewska, mamba czarna)

Rodzina: Żmijowate Viperidae (żmije właściwe i grzechotniki)

Podrząd: Obrączkowce Amphisbaenia

Rodzina: Bipedidae

Rodzina: Amphisbaenidae

Rodzina: Trogonophidae

Rodzina: Rhineuridae

Charakterystyka:

• najbogatsza w gatunki grupa gadów

• obserwuje się tendencję do redukcji dołów skroniowych

• uzębienie pleurodontyczne lub akrodontyczne

• trzony kręgowe typu amficelicznego lub procelicznego (większość)

• pokrycie ciała rogowymi łuskami, a głowy - tarczkami

• zrogowaciały naskórek zrzucany w postaci wylinki

• u samców parzysty narząd kopulacyjny będący uchyłkiem kloaki

• bardzo ruchliwy język ( u kameleonów służy do chwytania zdobyczy)

• brak wtórnego podniebienia

• gatunki jajorodne, jajożyworodne

• w jajach brak osłonki białkowej, a osłona zewnętrzna pergaminowa

• zarówno gatunki o dobrze rozwiniętych kończynach jak i ich pozbawione

• Obrączkowce - mają cechy jaszczurek i węży ( nie są jednak grupą pośrednią), ciało wydłużone, zwykle brak kończyn, ciało na całej długości ma podobną średnicę, otwór gębowy nieznacznie cofnięty do tyłu ( żuchwa krótsza od szczęki), podziemny tryb życia.

Znaczenie:

• Ognisko w łańcuchu pokarmowym

• Regulują liczebność owadów, ślimaków, gryzoni będących szkodnikami

• Skóra wykorzystywana w przemyśle do produkcji torebek, pasków, butów

• W przemyśle farmaceutycznym wykorzystywany jest jad węży, z którego wytwarza się leki na epilepsję, hemofilię i przeciw nowotworom.

62.Różnice między jaszczurkami i wężami.

Jaszczurki Sauria	Węże Serpentes
W większości mają dobrze rozwinięte kończyny	Pozbawione kończyn
Ciało podzielone na głowę, szyję, tułów, ogon	Wydłużone ciało, odcinek szyjny słabo wyodrębniony, a tułów przechodzi bez wyraźnej granicy
Powieki ruchome	Brak ruchomych powiek, uległy one zrośnięciu tworząc przezroczysty okular
Ogon cechuje zdolność do autotomii ( wyjątek warany)	Brak autotomii
Na brzusznej stronie ciała kilka rzędów tarczek	Na brzusznej stronie ciała 1 rząd tarczek, a w okolicy podogonowej 2 rzędy tarczek
Dłuższy ogon	Krótszy ogon
Kości szczęki i żuchwy połączone z czaszką nieruchomo - czaszka akinetyczna	Kości szczęki i żuchwy połączone ruchomo więzozrostami - czaszka kinetyczna
Obecność pasa barkowego	Brak pasa barkowego
2 płuca	1 płuco ( drugie ulega redukcji, pozostaje prawe zakończone workiem powietrznym)
Występują otwory uszne	Brak otworów usznych
Obecność mostka (brak u padalca)	Brak mostka
Kręgosłup podzielony na : Odcinek szyjny, mostkowo - lędźwiowy, krzyżowy, ogonowy	Kręgosłup podzielony na: odcinek tułowiowy i ogonowy
Przed odbytem występuje 1 tarczka analna	Przed szparą kloakalną 1 lub 2 i więcej tarcz analnych ( 1 u żmijowatych, 2 i więcej u węży właściwych)
Na brzusznej stronie szyi może występować pojedynczy poprzeczny rząd tarczek różniących się od pozostałych wielkością i kształtem - tzw. kołnierzyk	Brak kołnierzyka

- 1 -

---