33. Charakterystyka spodoustych (ELASMOBRANCHII)

• Ryby filogenetycznie starsze

• Otwór gębowy i narządy węchu po spodniej stronie ciała;

• Szkielet osiowy chrzęstny, jedynie trzony kręgów zwapniałe;

• Szpary skrzelowe w liczbie 5-7, nie nakryte wieczkiem, otwierają się oddzielnie;

• Pierwsza szpara skrzelowa, może być wykształcona w formie TRYSKAWKI, lub całkowicie zrośnięta.

TRYSKAWKA- dobrze rozwinięta u płaszczek, służy do wciągania wody do gardzieli, gdyż otwór gębowy płaszczek leży tuż nad mułem dennym. Gdy w wodzie oddechowej znajdują się zanieczyszczenia drażniące ściany pierwszej szpary, zostają one natychmiast usunięte przez gwałtowne odwrócenie prądu wody (wytrysk, kichanie)

• Skóra (naskórek i skóra właściwa) pokryte łuskami PLAKOIDALNYMI, będącymi wytworem skóry. Są one homologiczne do zębów kręgowców: naskórek wytwarza szkliwo, skóra właściwa- zębinę i miazgę. Łuski te występują także w jamie gębowej tworząc tzw. ZĘBY SKÓRNE, podlegające dość częstej wymianie. Łuski plakoidalne położone są w środkowej części podniebienia, wraz z rozrastaniem się skóry przesuwają się na boki i jednocześnie rosną. [Paszcza rekina jest zatem pełna zębów ]

• Uzębienie POLIFIODONTYCZNE- ulegające wielokrotnej wymianie.

• Płetwa ogonowa HETEROCERKICZNA

• U samców część płetwy brzusznej zmieniona w narząd kopulacyjny- zapłodnienie wewnętrzne

• Pierwsze promienie płetw są rogowe

• Puszka mózgowa wyciągnięta w ROSTRUM

• W jelicie środkowym obecny fałd spiralny

• Występuje kloaka

• Brak pęcherza pławnego, zatem obniżenie ciężaru właściwego następuje przez:

• Połykanie powietrza- gatunki pływające blisko powierzchni;

• nieustanny ruch- powierzchnia brzuszna i wypchnięte ku przodowi rostrum są spłaszczone, płetwy parzyste nieruchome, co zwiększa powierzchnię dźwigającą, następuje zmiana sztywności płatów ogonowych, które stanowią ster wysokościowy;

• gromadzenie w ogromnej wątrobie tłuszczów- lżejszych od wody.

• Kość nosowa może być półokrągła (rekin tygrysi) trójkątna (rekin ludojad), może przyjmować postać młota, piły lub miecza

• Dobrze rozwinięta przednia część kresomózgowia- węchomózgowie (rekin potrafi wyczuć krew z kilkunastu metrów)- zmysł chemiczny

• Dobrze rozwinięta linia naboczna

• Serce- zatoka żylna, przedsionek, komora, stożek tętniczy- płynie przez nie krew żylna

• Osmoregulacja- gromadzenie mocznika w tkankach

• Obecność ruchliwych lub nieruchliwych powiek- ochrona oka

• Żyworodność lub jajorodność

34. Porównanie rekinów i płaszczek

Rekiny i płaszczki należą do podgromady spodoustych- ELASMOBRANCHII

Rzędu- Żarłacze- SELACHIIFORMES

Podrząd: Rekiny SELACHIOIDEA	Podrząd: Płaszczki BATOIDEI
Znane od 400 mln lat	Poznano ok. 400 gatunków
Wrzecionowaty kształt ciała	Ciało silnie grzbieto-brzusznie spłaszczone, potężnie wykształcone płetwy piersiowe zrośnięte z bokami głowy, płetwy grzbietowe przesunięte na ogon, brak płetwy odbytowej.
Płetwa ogonowa heterocerkiczna	Spłaszczone ciało i płetwy piersiowe rozrośnięte w fałdowane bocznie trójkąty przejęły funkcję lokomocyjną, ogon nie musiał już więc nieustannie pracować, stracił niemal wszystkie mięśnie- stał się cienki.
Szpary skrzelowe po bokach ciała	Szpary skrzelowe po spodniej stronie ciała
Wszystkożerne	Żyje przy dnie.
Liczne, ostre zęby- nowe zęby przesuwają się do przodu zastępując zęby stare lub uszkodzone	Narząd kopulacyjny samców HYXIPTERYNGIUM powstaje z płetw brzusznych.
Bardzo dobry węch
Liczne komórki rozmieszczone na głowie są czułe na fale elektryczne, co ułatwia znajdowanie ofiary	Oczy i tryskawka umieszczone na wierzchu głowy
Niektóre atakują ludzi- żarłacz ludojad, tygrysi, błękitny, tępogłowy-mogący wpływać do rzek)	Nie atakują ludzi, odżywiają się małżami, mięczakami- rozgniatając je
Występuje tryskawka (spirakulum)- przekształcona pierwsza szczelina skrzelowa funkcje: Połączenie ze środowiskiem zewnętrznym Oczyszczająca- kichanie	Spirakulum leży za okiem. Przez spirakulum woda pobierana jest do komór skrzelowych, i przez szczeliny skrzelowe wydostaje się na zewnątrz.
Przód ciała wyciągnięty w rostrum, przez rozwój trzewioczaszki	Przód ciała wyciągnięty w rostrum, np. u ryby piły (Pristis pristis) Ryba ta ma 6-7 m długości z czego rostrum stanowi 2-3m. zęby osadzone są z boku, piłą przekopuje dno, raniąc inne ryby, wtedy łatwo dają się zjeść . Ryba ta ma pokrój ciała rekina Lech posiada po brzusznej stronie otwory skrzelowe, więc zaliczana jest do płaszczek.
Mały mózg
Skrzela bez wieczek, są szpary skrzelowe- muszą cały czas płynąć, by oddychać.
Otwór gębowy i węchowy po spodniej stronie ciała, przez obecność rostrum	Otwór gębowy po brzusznej stronie ciała
Wątroba bardzo dobrze rozwinięta- długa, płatowata, pozwijana, dłuższa niż sam rekin= TRAN	Narządy wewnętrzne- wątroba w tyle ciała
Posiadają powieki- ochrona przed uszkodzeniem w czasie ataku
Są dalekowidzami- widza na 100 m, ale oczy są niepotrzebne, atakują dzięki linii nabocznej. Powyżej 1 km rekin wyczuwa szumy- wrażenia słuchowe, widzi na 100m, powyżej 100m funkcjonuje węch
Aby utrzymać się nad dnem muszą wciąż płynąć stale wiosłując płetwą ogonową.

35. Charakterystyka kostnoszkieletowych - wybrane rzędy (łososiokształtne, karpiokształtne, żabnicokształtne, dorszokształtne, płastugokształtne, okoniokształtne, ciernikokształtne, najeżkokształtne)

ŁOSOSIOKSZTAŁTNE

• Występuje płetwa tłuszczowa, leży na ogonie za płetwą grzbietową- jest to pozbawiony szkieletu fałd skórny.

• Na bokach ciała dobrze widoczne otwory linii nabocznej przebijające łuski

• Należą tu:

• Umbridae- umbra

• Stomiatidae- min. ryba głębinowa

• Osmeridae - Stynkowate

• Esocidae- szczupaki

• Salmonidae- Łososiowate

• 150 cm dłg., 25 kg ciężar ciała

• Żyje w Oc. Atlantyckim na tarło wpływa do rzek- ryba ANADROMICZNA

• Młody łosoś 2 lata żyje w rzece, potem spływa do morza- tam rozwija się i osiąga dojrzałość płciową, wtedy tez zmienia ubarwienie od srebrzystego do pokrytego czerwonymi plamami. [na tarło wpływają zawsze do tych samych rzek w których się wylęgły]

• W okresie wędrówki na tarło, nic nie jedzą, wyst. nawet regresja przewodu pokarmowego. U samców tworzy się na żuchwie narośl- hak.

• Po złożeniu ikry często giną.

• Łososiowa barwa mięśni pochodzi od barwnika w krewetkach, którymi się żywią.

• Samica składa ikrę do wypłukanego ogonem dołka w dnie rzeki, a samiec po zalaniu ikry spermą, wachluje ogonem wodę aby zasypać dołek.

• Tarło odbywa się na jesieni, na wiosnę są młode z dużym woreczkiem żółtkowym

• Po 2 latach spływają do morza.

• Np.: Łosoś, Troć, Lipień, Pstrąg,

KARPIOKSZTAŁTNE:

• Płetwy brzuszne za płetwami piersiowymi

• Pęcherz pławny połączony z jelitem

• Brak stożka tętniczego w sercu

• Aparat Webera- szereg kosteczek powstałych z wyrostków 4 pierwszych kręgów.

• Należą tu:

• Characidae- Kąsacze

• Gymnotidae- Drętwikowate

• Cobitidae- Piskorzowate

• Siluridae- Sumowate

• Coprinidae- karpiowate

• Ryba spokojnego żeru, je skorupiaki i larwy

• Do 15 kg

• Dymorfizm płciowy- zgrubienie płetw brzusznych u samca

• Żyje w wodach stojących, płytkich o mulistym dnie

• Np.: Karp, Lin, Brzana, Różanka (samica składa jaja miedzy blaszki skrzelowe szczeżui, dzięki okresowo pojawiającemu się pokładełku (jeśli szczeżui brak, pokładełko nie wyrasta), w niej następuje rozwój jaj a następnie młode wydostają się syfonem wypustowym. [Symbioza]), Leszcz, Strzebla potokowa.

ŻABNICOKSZTAŁTNE

• Ciało spłaszczone grzbietobrzusznie

• Płetwy piersiowe przekształcone w narząd służący do pełzania po dnie

• Uzębienie typu drapieżnego

• Pęcherz pławny zamknięty

• Należą tu:

• Himatolophidae- np. Maszkara

• Chiasmodidae- np. Okoń

• Ceratioidae- Pyszczakowate

• Edryiolychnus schmidti nie ma płetw brzusznych

• Płetwa grzbietowa ma narząd świetlny

• Ryba głębinowa

• Karłowate samce wbijają rogowy wyrostek jamy gębowej w ciało samicy i przylegają do niej, ich otwór gębowy wrasta w ciało samicy, zespalając obiegi krwi, samce tracą wszystkie narządy prócz układu rozrodczego.

• Lophioidei- Żabnicokształtne

DORSZOKSZTAŁTNE

• Płetwy brzuszne przesunięte pod lub przed płetwy piersiowe

• Na podbródku pojedynczy wąsik

• Pęcherz pławny zamknięty

• Należą tu:

• Zoarcidae- Węgorzycowate

• Gadidae- Dorszowate

• 3 płetwy grzbietowe i 2 odbytowe

• Np. Morszczuk Mintaj, Miętus

PŁASTUGOKSZTAŁTNE

• Larwy są symetryczne, formy dorosłe maja asymetryczną budowę ciała

• Pod koniec okresu larwalnego tryb życia zmienia się z wolno pływającego na przydenny, oko ze strony skierowanej do podłoża, przesuw sie na str. przeciwną skierowaną do góry. U dorosłego osobnika oczy leżą po jednej str. głowy.

• Skóra brzusznej str. ciała delikatna, bezbarwna. Strona grzbietowa ubarwienie zależy od środowiska życia.

• Narządy wewnętrzne nie ulegają przesunięciu.

• U dorosłych brak pęcherza pławnego.

• Należą tu:

• Scophthalmidae- Skarpiowate

• Soleidae- Solowate

• Pleuronectidae- Flądrowate

• Zimnica- ktenoidalne łuski

• Lodzica- samiec- ktenoidalne, samica-cykloidalne

• Halibut- do 3 ton

• Złocica, Gładzica, Szkarłacica

OKONIOKSZTAŁTNE

• Najwięcej gatunków

• Płetwy brzuszne przesunięte ku przodowi ciała, płatwa grzbietowa podzielona na 2 części.

• Łuski ktenoidalne

• Pęcherz pławny zamkniety

• Należą tu:

• Percidae- Okoniowate

• Rzeki i jeziora płn. i śr. Eurazji

• Żyje przy dnie zbiorników wodnych

• Rośnie wolno, szybko się mnoży

• Serranidae- Strzępielowate

• Gat. Hermafrodytyczny

• Sciaenidae- Kulbinowate

• Mullidae- Barweny

• Echeneidae- Podnawkowce

• Pierwsza płetwa grzbietowa przekształcona w dużą przyssawkę

• Brak pęcherza płąwnego

• Przyczepiona do dużych ryb, statków może wędrować daleko

• Toxotidae- Pryskaczowate

• Łuski cykloidalne

• Żywi się owadami, na które poluje strzelając do nich kroplami wody z pyska

• Cichlidae- Pielegnicowate

• Labridae- Wargaczowate

• Łuska cykloidalna

• Bardzo ostre zęby

• Duża przezroczysta ikra

• Skrzelówka czarnooka buduje gniazda z wodorostów w kształcie półksiężyca.

• Scombridae- Makrelowate

• Kolorowa

• Żyje ławicowo

• Mięśnie silnie unaczynione, stąd temp. ciała zawsze kilka stopni wyższa niż wody.

• Np. Tuńczyk, Makrela

• Anabantidae- Łaźcowate

• Labirynt- dodatkowy narząd oddechowy, może oddychać powietrzem atmosferycznym, więc może krótko przebywać poza wodą.

• Po lądzie porusza się używając silnego ogona i płetw piersiowych. [wspina się na pnie drzew]

• Wielopłetw wspaniały- buduje na powierzchni wody gniazda z piany, pod które samica składa ikrę

• Gurami- ikra i młodymi opiekuje się tylko samiec.

• Xiphidae- Włócznikowate

• Ciało torpedowatego kształtu, prędkość do 100km/h

• Szczęka wydłużona przekształcona w włócznię

• Gobiidae- Babkowate

• Babka rzeczna- żyje w rzekach o silnym prądzie wody

• Babka czarna- zmienne ubarwienie, największa w Bałtyku

• Babka kalifornijska- ryba ślepa, mieszka w norach krabów i krewetek. Larwy maja oczy, które w miarę wzrostu zarastają skórą.

• Podskoczek- silnie rozwinięte płatwy piersiowe i brzuszne umożliwiają szybkie poruszanie się po ladzie i wspinanie po drzewach. Magazynuje wodę w komorach skrzelowych

• Ammodytidae- Dobijakowate

• Anarhichidae- Zębaczowate

• Zęby zróżnicowane na: ostre i chwytne oraz trące, rozpłaszczone. Je mięczaki, szkarłupnie i skorupiaki.

• Trachinidae- Ostroszowate

• Ostrosz: Ciało wydłużone, bocznie spłaszczone

• Przy kolcu pokrywy skrzelowej i u podstaw kolców płetwy piersiowej są gruczoły jadowe. Zadraśnięcie kolcami powoduje zatrucie a nawet śmierć.

• Żmijka: kolec jadowy na początku płetwy grzbietowej i pokryw skrzelowych.

• Batrachidae- Batrachowce

• Tau: pokrywy skrzelowe zakończone kolcem połączonym z gruczołami jadowymi.

• Batrach kwiczący: wydaje charakterystyczny głos podobny do ryku.

CIERNIKOKSZTAŁTNE

• Skóra pokryta płytkami kostnymi lub naga, na grzbiecie kolce.

• Pęcherz pławny zamknięty.

• Należą tu:

• Gasterosteidae- Ciernikowate

• Ciernik: ciało bocznie spłaszczone, na grzbiecie 3-częściowa płetwa z kolcami. Płetwy brzuszne przekształcone w parę kolców. Samiec buduje gniazdo wśród roślinności dennej, z resztek roślin zlepionych wydzieliną z gruczołów znajdujących się w nerkach i skłania samicę do złożenia jaj w gnieździe. Kiedy jaja są złożone płetwami piersiowymi napędza świeżą, natlenioną wodę do gniazda. Po wykluciu się młodych opiekuje się nimi, i cały czas nie przyjmuje pokarmu w obawie aby nie zjeść swoich młodych. W okresie pory godowej samce mają szatę godową: karminowe podgardle, brzuch i oko, seledynowy grzbiet.

• Cierniczek: ma więcej potomstwa niż ciernik, silnie rozwinięty instynkt rodzicielski jak wyżej gniazda buduje w morszczynie

• Syngnathidae- Igliczniowate

• Konik morski: pływa w pozycji pionowej, na brzuchu samiec ma torbę skórną, w której rozwija się ikra, a potem noszone są młode rybki

• Wężynka- ciało wydłużone, ogonem może oplatać łodygi roślin wodnych- jest podobna do nich. Opiekuje się młodymi

• Pławikonik australijski: zielonobrunatna barwa i listkowate i nitkowate wypustki skórne upodabniają go do glonów. W starożytności robiono z niego lek na ból brzucha.

NAJEŻKOKSZTAŁTNE

• Szkielet słabo skostniały

• W płetwach tylko promienie miękkie

• Zęby zrośnięte w płytki

• Brak płetw brzusznych a u wielu i piersiowych

• Brak pasa miednicowego

• Ciało krępe pokryte kolcami, płytkami kostnymi lub pancerzem kostnym

• Należą tu:

• Ostraciontidae- Kostery

• Kostera trójroga: rafy koralowe oc. Atlantyckiego, ciało zamknięte w pancerzu kostnym z wielokątnych płytek. Płetwy połączone z ciałem ruchomo.

• Diodontidae- Najeżkowate

• Najeżka: łuski przekształcone w ruchome kolce, w razie zagrożenia gromadzi w żołądku wodę lub powietrze, przybiera kulisty kształt z kolcami ustawionymi pionowo, wypływa na powierzchnie brzuchem do góry.

• Molidae- Samogłowy

• Samogłów: ciało koliste przez zredukowanie nasady ogona, wysokie płetwy grzbietowa i ogonowa, brak pęcherza pławnego, najpłodniejsza z ryb do 300 mln jaj, w jajnikach jej jest jad.

• Tetraodontidae- Kolcobrzuchy

• Kolcobrzuch: otrzewna, ikra i narządy płciowe silnie trujące, zatrucie powoduje śmierć człowieka w ciągu kilku godzin. Używano ich żółci do zatruwania strzał.

36. Sposoby i mechanizm oddychania ryb

Do oddychania rybom służą SKRZELA. Zlokalizowane w skrzelowym odcinku układu pokarmowego. Każde skrzele składa się z łuku skrzelowego i osadzonych na nim listków skrzelowych oraz wyrostków filtracyjnych. Wyrostki pełnią rolę sit na których zatrzymywany jest pokarm wpływający do pyska razem z wodą. Wyrostki ułożone SA wachlarzowato na wewnętrznej powierzchni łuku. Listek otoczony jest z boku silnie unaczynionymi fałdami= blaszki skrzelowe. Tu odbywa się wymiana gazowa miedzy wodą a krwią. Powierzchnia oddechowa skrzeli jest różna, zależy od tempa przemiany materii i innych narządów wspomagających, np. piskorz prócz skrzeli oddycha też przez skórę, jelito i ma małą powierzchnię oddechową skrzel. Mechanizm pobierania wody przypomina pompę ssąco-tłoczącą. Ryba otwiera pysk, opuszcza żuchwę i dno jamy ustnej w dół, odchyla przednią część wieczek skrzelowych z jednoczesnym zamknięciem szpar podwieczkowych, w tym momencie woda zostaje zassana do pyska. Zamkniecie paszczy z równoczesnym podniesieniem dna jamy ustnej i wyprostowaniem wieczka, powoduje wtłaczanie wody między skrzela i wypchnięcie jej szparą podwieczkową na zewnątrz.

Wielopłetwy, prątniki, bojowniki mogą oddychać czasowo powietrzem atmosferycznym za pomocą LABIRYNTU. Narząd ten leży w górnej części jamy skrzelowej i ma postać delikatnych silnie pofałdowanych blaszek kostnych wspartych na I łuku skrzelowym. Blaszki te są pokryte nabłonkiem oddechowym. Ryby te podpływają do powierzchni wody, chwytają do pyska powietrze, które dostaje się do labiryntu, gdzie zachodzi wymiana gazowa. Z kolei u ryb filogenetycznie starszych (dwudyszne) funkcję narządu oddechowego pełni PECHERZ PŁAWNY.

6

---