Udomowienie owiec- ok. 20 tys lat temu, stepy aralsko- kaspijskie i Turkiestanu. PRZODKOWIE ARGAL- dzika owca azjatycka, silna budowa ciała, mocne nogi i ogromne, szeroko rozstawione rogi. Masa ciała tryków pow. 200 kg. Wyst. na terenach górskich, Kamcztka, Himalaje. Od niego pochodza owce tłustopośladkowe. ARCHAR - przodek szlachetnych. MUFLON- przodek owiec północnoeuropejskiej. Wykształciły się owce strefy umiarkowanej, owce strefy pustynnej- tłustopośladkowe, owce południowych pustyni tropikalnych. ZMIANY DOMESTYKACYJNE przed udomowieniem- po; gładkość skóry- fałdzistość skóry; krótki, prosty włos- wydłużenie i ujednolicenie okrywy; umaszczenie ochronne- na ogół białe z obfitym tłuszczopotem; okrywy zróżnicowanej długości i grubości- nadające się do przędzenia; rodzenie jedynaków- skłonność do wielorodności; jesienny, krótki rozród- wydłużenie. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY FIZJOLOGICZNE I ANATOMICZENE OWIEC bdb wykorzystanie pasz objętościowych- traw (tanie utrzymanie); temp ciała 38,5-40,5oC; długość jelit/ dł ciała= 28/1; poj. żołądków- ok. 29,5l; poj jelit- 14,6l; górna warga przedzielona rynienką- poprawia sprawność pobierania paszy; bardzo ruchliwe wargi- zdolność do wybierania bardzo drobnych zarazem bardzo dobrych cz. paszy; brodawki policzkowe na krawędziach warg- ochrona jamy gębowej przy pobieraniu kolczastej i ościstej roślinności; wyst. gruczołów międzyracicznych- nawilżenie + identyfikacja po zapachu; trójkątny przekrój rogów. TYPY UZYTKOWE WEŁNISTY- MERYNOS (jedyna rasa) jednolita, cienka wełna; grubość wełny: 19-22 mikronów- 1 włos; duże pole obrostu- całe ciało pokryte wełną; luźna skóra, pofałdowana w okolicy szyi; średni roczny odrost wełny 8-10 cm; od maciorek ok. 5kg od tryków 8-10kg wełny; dobre na tereny suche; słabe umięśnienie i tempo wzrostu; brak wysokiej plenności (100-110% dla całego stada); wyhodowana w Hiszpanii; najwięcej w Australii, Argentynie, Afryce Pd; w europie przekształcono je w mięsne lub w mięsno-wełniste. MIĘSNY (SUFFOLK, TEXEL)- kilkadziesiąt do kilkuset ras; pierwsze w Anglii- łagodny morski klimat, dużo pastwisk; wełna co najmniej dwa razy grubsza; dobre umięśnienie; krótkie kończyny, bezrożne, długa, prosta linia grzbietu, beczkowate żebra; skóra napięta, brak pofałdowań; b. duże wymagania paszowe (bdb pastwiska lub pasze treściwe); dojrzałość somatyczna ok. 1,5 roku; szybkie tempo wzrostu; rasy mięsne- komponenty do krzyżowania towarowego SUFFOLK- najbardziej znany (b. szybkie tempo wzrostu, do 400g/doba); TEXEL- z Holandii, wybitne umięśnienie; czasami wadą jest zbyt duże otłuszczenia, ale szybkie tempo wzrostu, ubijane młode; b. wrażliwa na złe war. utrzymania, źle znosi budynki. KOŻUCHOWY (OWCA ROMANOWSKA) b. cienka, a zarazem mocna i elastyczna skóra- kożuchy lekkie i ciepłochłonne; wełna mieszana; obecnie mniejsze znaczenie; wysoka plenność- ok. 230% (służą do popray wsk rozrodu innych ras lub do tworzenia żeńskich linii genetycznych); w Polsce do poprawy plenności SMUSZKOWY/ FUTERKOWY (KARAKUŁY) suche stepy azjatyckie; tłustoogoniaste; b. wolno rośnie, niesmaczne mięso, b. gruba wełna- dorosłe; jagnięta ubijane w wieku 2-3 dni- futra; im lepsze warunki- tym gorsze skórki; mniejsza hodowla w Europie; atrakcyjne wizualnie- gosp. agroturystyczne, parki MLECZNY (FRYZYJSKA OWCA MLECZNA, LACOUNE) sery- certyfikaty pochodzenia, b. drogie (mało ich). FRYZYJSKIE- duże (maciorki ok. 70-75, tryki do 130); wolne tempo wzrostu; słabe umięśnienie; szybka przemiana materii; duże wymagania paszowe; 300 dni laktacji- 700kg mleka; wysoka plenność (230-250%); użytkowane dwukierunkowo- dojne lub do poprawy plenności innych populacji; również w Polsce (najwięcej koło Opola); kiedyś zwane „krową ubogich gospodarstw”- słaby instynkt stadny- jako jedyna może być utrzymywana pojedynczo. LOCOUNE (Fr) wydajność do 900l za 300 dni laktacji; Roquefort tylko z mleka tej rasy. KOMBINOWANY MIĘSNO-MLECZNY (najwięcej) wełna średniej jakości (nadaje się do przerobu technologicznego); dość dobre tempo wzrostu; ANGIELSKIE OWCE DLUGOWEŁNISTE- całe mnóstwo, na północy Anglii- gorszy klimat, b. odporne na choroby, złe war środ i paszowe; duże LINCOLN maciorki do 180 kg, tryki pow. 230kg; dobra plenność; instynkt macierzyński; 30cm odrostu wełny KENT przy ich udziale tworzono nowe rasy mięsno-wełniste, np. Coridel (Anglomerynos) świetnie przystosowane, średniej jakości wełna, do produkcji jagniąt mięsnych. TYP WSZECHSTRONNIE UŻYTKOWANY świetne przystosowanie do war. środ.; ba. dużo owiec należy do nich OWCA FIRISKA- z grupy pn-europ krótkoogoniastych; najplenniejsza rasa świata- 300%; maciorki ok. 500kg; dość gruba wełna, słabe umięśnienie. POLSKIE RASY OWIEC typ użytkowy mięsno-wełnisty; merynos polski;+ polskie owce nizinne; +polskie owce długowełniste (ok. 60% pogłowia Polski). W Polsce nie ma typu wełnistego! MERYNOS POLSKI głównie rasy szlachetne w Polsce (ok. 30% pogłowia); dobre cechy wełniste i mięsne; podobne do typowego merynosa wełnistego- do przemysłu włókienniczego; duże pole obrostu ok. 5,5kg maciorki, 10kg tryki; odrost 10cm; szybkie tempo wzrostu jagniąt; Polska centralna- Wielkopolska, Kujawy, Mazowsze; nie lubi dużo opadów; duże wymagania paszowe. POLSKIE OWCE NIZINNE (26%, po II woj. św) wełna grubsza; ok. 12cm odrostu; samica 4,5-5kg, m. ciała 65kg; samiec 9kg, m ciała 100kg; wolniejsze tempo wzrostu; gorsze umięśnienie; Polska wsch, Pd-wsch, centrum. POLSKIE OWCE DŁUGOWEŁNISTE ok. 10%, po II woj. św.; zdecydowanie grubsza wełna; odrost do 14 cm; rzadsza; samica 4-4,5 kg, samiec 8kg; więcej opadów; Polska pomorze, pn-wsch, Pd. WADA NASZYCHJ OWIEC niska plenność- wszystkie ok. 140%. Nigdy nie były selekcjonowane w kierunku cech rozrodu. Było za dużo owiec- b. duże dochody- zapotrzebowanie na wełnę- dotacje. Dużo jagniąt- gorsza wełna (i mniej jej)- cofnięto dotacje- jedynie opłacalne mięso- ponad 30% jagniąt na eksport. TYP KOŻUCHOWY- WRZOSÓWKA POLSKA niewielka; samica 30kg, samiec 50kg; prymitywna; b. małe wymagania; jako rezerwa genetyczna lub do pielęgnacji krajobrazu; na nieużytkach- nie pozwalamy na zakrzaczenie; długi sezon aktywności płciowej; duża plenność 180% WSZECHSTRONNE POLSKA OWCA GÓRSKA 13%; jedyna, którą się doi; wypasana na halach; wydajność 60l; od V do IX na halach; prod serów; samica ok. 40kg, samiec 60kg; wolne tempo wzrostu; jagnięta cenione we Włoszech CZYNNIKI KSZTAŁTUJACE SYSTEMY PROD OWCZARSKIEJ 1.gleba + klimat = baza paszowa =>system żywienia; baza paszowa+ system żywienia => 2.genotyp owiec; 1+2=> pomieszczenia, system rozrodu, metody odchowu jagniąt, zapotrzebowanie na siłę roboczą SYSTEM B. EKSTENSYWNY baza paszowa- step i półpustynie; wlk stad- ponad 400 szt; liczba owiec/ha- 0,5 =>duże powierzchnie; częstotliwość wykotów- 1/rok; sezon wykotów- wiosna; plenność- 100-110%; typ użytkowy- wełnisty, smuszkowy; występowanie- Am Pd, Afr Pd, Australia, Azja Śr UMIARKOWANIE EKSTENYWNY baza paszowa- naturalne użytki zielone; wlk stad- 500-3000 szt; 1-4 owce/ha; częstotliwość wykotów- 1/rok (wiosna); plenność 110-130%; typy- wełnisto-mleczny; mleczny; wełnisto-mięsny; występowanie: góry Europy, Ameryki Pd, Australii, Polska-Podhale. Na swiecie ok. 1mld owiec.najwiecej=Chiny 170mln szt (ale mala prod zew) potem Indie 2kraje owczarskie- Australia Nowa Zelandia=duzy udz w rynku (w Eur Wielka Bryt) Główne prod *WEŁNA -Australia największy producent (616tys t) i export (460) Nowa Zelandia -duza prod maly export (eksportują gotowe prod) KIERUNKI EXPORTU WELNY Chiny (przem włókienniczy) dyktuja ceny Francja Wlochy (przem odzież moda) Niemcy Wielka Bryt *MIESO exporter Australia 45% (baranina na wschod) NZ 70% na export (jagniecina do Eur Zach Japonii USA) Chiny ponad 1mln t prod, ale na rynek wewn. W Eur exp jagniecy WB 25% Irlandia 67% prod Polska-mala prod; exporter jagniąt rzeźnych 90% prod do Wł Hiszp. Niemiec Bel Fran MIESNE UZYT OWIEC w jak najkrótszym czasie wyprod jagnięta jak najbardziej umięśnione i malo otlusz. Czynniki wpływające na jakość miesa: 1.rasa-zw z nia wczesność dojrz i tempo wzr ma znacz ze wzg na ekonomike tuczu 2.wiek-jakosc pozyskiw miesa(jagniecina/baran) 3.plec-maciorki wolniej rosna,slabiej umiesz,wiecej tluszczu 4.pasza-kolor i zapach miesa, tempo wzr (oprocz pasz treściwych-dodat strukturalny pasz włóknistych spowalnia trawienie) PLENNOSC najwazn cecha rozrodu (l.zywo urodz jagniąt w roku)/(l.wykoconych matek) zadanie owcy: odchowanie jagniecia Cechy rzezne ujemnie skorelowane z cechami zw z rozrodem Krzyzowanie towarowe w prod jagniąt rzeznych *jednostopniowe (dwurasy) maciorki r.miejscowej x tryk r.miesnej F1 na rzez *dwustopniowe (trzyrasy) mac r.miejscowej x tryk r.plennej F1 (tryki na rzez) maciorki x tryk r.miesnej F2 rzez JAGNIE wazy 3,5-5,5kg po urodz METODY TUCZU JAGN RZEZNYCH *tucz do m.c 22kg -jagn MP i mieszance po trykach miesnych -mleczne maciorki (do 1.m-ca musi umiec pobierac pasze stale, podawane od 2tyg zycia) -zywienie do woli -pelnoporcjowe mieszanki granulowane -10-15%dawki pokarmowej stanowi siano (dla jakości-żeby nie odkładały szybko tk tlusz) -wymagana m.c. 50-70dn zycia *tucz do m.c 30kg -szybkie tempo wzr -zywienie do woli lub normowane -wymag m.c. 90-100dn (zyw do woli) 100-120 (zyw norm) *tucz do m.c. 40kg -wolne t wzr -zywienie do woli/normowane -odsadzenie po 100dn -wym m.c. 150dni PRZYZYCIOWA OCENA UZYTKOWOSCI MIESNEJ -przyrosty dobowe -zuzycie paszy na 1kg przyrostu -Eksterier- cechy bud gwarantujące dobre umięśnienie i szeroka glowe, krotka gruba szyja, szeroki tulow z dobrze wysklepionymi zebrami i szer partia ledzwiowa dluga prosta linia grzbietu krotkie szeroko rozstaw konczyny zad i lopadka wysklepione -chwyty rzeźnickie (najbardziej powszechne) -obiektywne pomiary przyzywieniowe (USG rezonans tomografia) POUBOJOWA OCENA UZYT MIESNEJ -wyd rzezna=40-50% -ocena organoleptyczna tuszy -pomiary tlusz (tl okolonerkowy) -pomiary tuszy na wyreby (udziec comber antrykot -cenne nie mniej niż 45%m.tuszy; lopatka, lata z mostkiem i zebrami szyja golen przednia golen tylna) -dysekcja calk i czesciowa (podz tuszy lub czesc na tkanki: mieso kosci tluszcz ->najdokładniejsze dla każdego zwierzecia (owce dorosle 65%miesa 18tlusz 17kosci jagniecia 75%m 13tl 12k) UZYT WELNISTE torebki wlosotworcze- w zyciu plodowym tworza gr wlosotw. GLOWNE STRUK WLOKNA WELNY *kutikula (epiderma, nabłonek) *kora (kortex) *niekiedy rdzen (medulla)-niepozadany z pkt widz jakości WLASCIW UZYT WELNY -higroskopijność -cieplochronnosc -sprezystosc, odpreznosc plastycz -zdoln do spilśniania (filc) -odporna na dzial kwasow -malo odpor na dzial zasad -wplyw temp: do 100st bzm powyz-rozpad -S-S i wydziel NH3 i H2S 175spadek wytrzym o 20% 180-230 -degradacja (topi się a nie pali plomieniem) -wpl swiatla: degrad -S-S TYPY WELNY -mieszana (rasy prymitywne): 3frakcje: wlosy rozniace się dlug i grub 1.puchowa 2.przejsciowa 3.zewn (dlugie grube rdzen) strzyżenie 2x/rok -jednolita typy cienka srednia(krzyzowkowa) gruba (ang rasy dlugoweln) strzyżenie 1x/rok CECHY ILOSIOWE WELNY I ICH OCENA -welna potna- to co zastrzyżemy; tłuszczopot -otacza każdy wlosek i go chroni; grubosc, długość (min5cm) -podstawowe; wytrzymałość karbikowanie barwa polysk