STEFAN KUNOWSKI JAKO TEORETYK WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMÓW WYCHOWANIA

1. BIOGRAFIA:

Stefan Kunowski (20.04.1909r. Muszkietów na Ukrainie- 15.09.1977r. Lublin); pedagog, teoretyk wychowania katolickiego. Studiował na wydziale nauk humanistycznych KUL, gdzie w 1934r. zdobył magisterium z filologii polskiej, a w 1937r. magisterium z filozofii
w zakresie pedagogiki. Na tym właśnie wydziale w 1945r. obronił pracę doktorską
pt. „Lalka” Bolesława Prusa- nowa interpretacja oraz habilitował się na podstawie rozprawy Problematyka współczesnych problemów wychowania. W 1957r. został powołany
na stanowisko docenta, a w 1977r. otrzymał tytuł prof. nadzw. Po uzyskaniu magisterium najpierw prowadził praktyki pedagogiczne, a następnie w latach 1935-1939 był nauczycielem j. polskiego w liceum Vetterów. Od 1937 do 1939r. oraz w latach 1944-1945 pracował
na KUL w charakterze asystenta pedagogiki. Brał także udział w tajnym nauczaniu. Po wojnie, w okresie 1944-1946 był wizytatorem okręgowym kuratorium szkolnego, a jako zastępca profesora pedagogiki pełnił w latach 1945-1957 funkcje kierownika Katedry Pedagogiki KUL oraz kuratora Katedry Psychologii Wychowawczej na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej. Od 1956 do 1957r. był dziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych. Od 1954r. był najpierw przewodniczącym, później zaś czynnym członkiem Komisji Pedagogicznej Towarzystwa Naukowego KUL i członkiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół KUL, a od 1970r. członkiem korespondentem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Poznawcze wyniki osobistego dorobku naukowego tego uczonego to warstwicowa teoria wychowania, analiza porównawcza współczesnych systemów wychowania, wyjaśnienie związku wychowania z duszpasterzem, włączenie rozwoju seksualnego w całość rozwoju osobowości. Ważniejsze prace to: Elementy pedagogiki (Lublin, 1946), Podstawowe wiadomości z dydaktyki ogólnej. Cz. 1 i 2. (Lublin, 1946), Proces wychowawczy i jego struktury. Temperament, indywidualność, charakter, osobowość (Lublin 1946), Podstawy współczesnej pedagogiki (Łódź, 1981).

2. STYLE (SYSTEMY) ORAZ ZASADY WYCHOWANIA:

2.1. SYSTEM CHRZEŚCIJAŃSKI:

• podstawą światopoglądową systemu chrześcijańskiego jest religia objawiona przez Jezusa Chrystusa

• stosunek osobowy człowieka do Boga jest regulowany wiarą jako rozumnym posłuszeństwie głoszonym przez Boga prawdom

• ważne w systemie chrześcijańskim są dogmaty wiary:

• dogmat o stworzeniu: Bóg swoją wszechmocą i wolą stworzył z nicości aniołów, świat i człowieka jako wyraz Swej Mądrości, Dobroci i Miłości, człowiek stworzony został na obraz i podobieństwo Boga i ponadto został obdarzony duszą, rozumem i wolną wolą

• dogmat o odkupieniu: Syn Boży dokonał drogą ofiary krzyżowej odkupienia ludzkości z grzechu pierworodnego, przebłagał gniew Boży i pojednał człowieka z Bogiem

• dogmat o uświęceniu: Zmartwychwstały Chrystus zesłał Ducha Świętego, który działa w kościele jako jego dusza uświęcająco przez łaskę

• dogmaty eschatologiczne o rzeczach ostatecznych: sądzie za dobre lub złe życie, o zmartwychwstaniu ciał i życiu wiecznym w szczęściu lub w odrzuceniu od Boga

• celem całego wychowania chrześcijańskiego jest współdziałanie człowieka z łaską nad urobieniem doskonałego chrześcijanina jako człowieka nadprzyrodzonego naśladującego Chrystusa i żyjącego Jego mocą sakramentalną

• dla wychowania w systemie chrześcijańskim ważne są założenia filozoficzne tomizmu takie jak: realistyczna teoria poznania i możliwości u człowieka obiektywnego i prawdziwego poznawania całego świata na drodze wrażeń zmysłowych i abstrakcji umysłowej oraz odróżnienie w rzeczywistości dwu porządków: istoty rzeczy (ideał do urzeczywistnienia którego rzecz zdąża) i ich istnienia (stan rzeczywistego istnienia)

• św. Tomasz z Akwinu pierwszy określił proces wychowania jako dzieło natury, która dąży nie tylko do wydania na świat potomstwa ale także do jego rozwoju aż do stanu doskonałego człowieczeństwa, który to jest stanem cnoty, jest to postęp duchowy i rozwój cielesny, w którym współdziała 5 przyczyn:

1. materialna- podłoże cielesnoduchowe zmian samego wychowania

2. formalna- nadająca treść wychowawczą rozwojowi fizycznemu, umysłowemu, społecznemu, moralnemu i duchowemu

3. celowa- wytacza kierunek rozwoju

4. sprawcza- „stawanie” się wychowanka na skutek działania wychowawców

5. wzorcza- stawianie przykładów dobrych i wzorów doskonałych, świętych ludzi pomaga w naśladowaniu Chrystusa i Boga

• Chrystocentryzm- droga chrześcijanina przez Chrystusa za pośrednictwem Jego Matki do Boga (to właśnie Chrystus objawił prawdy o Bogu, dał wzniosłą naukę moralną, wezwał wszystkich do powtórnego narodzenia przez chrzest)

• moralizm chrześcijański wynikający z nauki Chrystusa: głosi On dobre uczynki zasługujące na zbawienie, głosi, że istnieje cel ostateczny życia ludzkiego, któremu podporządkowane są cele doczesne życia i kultury, które człowiek osiąga świadomie i dobrowolnie

• etyka katolicka wymaga czynów moralnie dobrych, które muszą być rozumne i świadome, dobrowolne, a nie przymuszone i zgodne z prawem moralnym jako prawem naturalnym istniejącym w człowieku w postaci głosu sumienia

• usprawnienie duchowe władz człowieka pod kierunkiem rozumu tworzy 4 cnoty kardynalne:

1. roztropności (usprawnienie rozumu)

2. sprawiedliwości (usprawnienie woli)

3. umiarkowania (usprawnienie władzy pożądawczej)

4. męstwa (usprawnienie władzy popędliwej)

• współczesne wychowanie w systemie chrześcijańskim kładzie nacisk na kształtowanie cnót i charakteru chrześcijaństwa w każdym wychowanku (a nie tylko u kandydatów na kapłanów)

• personalizm chrześcijański: podkreśla wartość i godność każdego człowieka jako osoby czyli istoty z natury wolnej i rozumnej (zarówno kobiety jak i mężczyzny, dziecko i dorosłego, bo ważna jest dusza); podstawowe prawa osoby ludzkiej jako istoty obdarzonej rozumem i wolna wolą zbiera nauka kościoła w 6. grupach:

1. prawo do życia i środków na poziomie godnym człowieka (żywność, odzież, itp.)

2. prawo do korzystania z wartości moralnych i kulturowych (szacunek, dobra opinia, swoboda wypowiadania poglądów)

3. prawo do oddawania czci Bogu publicznie i prywatnie

4. prawo do wolnego wyboru stanu i do swobody życia rodzinnego

5. prawo w dziedzinie gospodarczej oraz do odpowiedniej pracy zarobkowej

6. prawo obywatelskie do zrzeszania się, migracji, udziału w życiu publicznym

• wychowanie w systemie chrześcijańskim zakłada humanizm chrześcijański czyli społeczną realizację dobra i zaspokajanie wszelkich potrze ludzkich z miłości do Boga i bliźniego

• wychowanie chrześcijańskie przeobraża naturalnie egoistycznego człowieka i rozwija najlepsze strony jego istoty wewnętrznej

• organizacja działania wychowawczego (określa instytucje zobowiązane do realizacji całej koncepcji): wychowanie jest dziełem społecznym , a nie jednostki, człowiek rodzi się w rodzinie, wzrasta w społeczeństwie, a do życia nadnaturalnego rodzi się przez chrzest w kościele zatem, aby rozwijać się pod względem fizycznym, umysłowym i duchowym potrzebne są: rodzina, państwo i kościół

2.2. SYSTEM LIBERALNY:

• zrodził się na przełomie XIX i XX wieku

• początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod hasłem Nowego Wychowania

• reakcja przeciwko szkole herbertowskiej

• w 1895r. John Dewey wystąpił z artykułem o wysiłku woli - nauka powinna opierać się na zainteresowaniach dziecka, ponieważ dopinguje wolę do największego nawet wysiłku

• stanowisko to wynikało z pragmatyzmu Jamesa - prawdziwe jest tylko to, co jest użyteczne i skuteczne w działaniu

• człowiek jako homo faber - istota działająca

• człowiek nie poznaje prawdy obiektywnie o rzeczach istniejących poza nim, lecz przez swe skuteczne działanie jest subiektywnym jej twórcą

• instrumentalizm - myślenie stanowi pomocnicze narzędzie działania, gdy działanie człowieka natrafia na trudności, wówczas w umyśle pojawia się problem, a rozwiązanie umysłowe pomaga w usunięciu praktycznych trudności w działaniu. NIE ŻYJEMY PO TO, ABY MYŚLEĆ, LECZ PRZECIWNIE MYŚLIMY PO TO, ABY LEPIEJ ŻYĆ!

• szkoła ma być dalszym ciągiem nabywania doświadczeń z własnego zainteresowania dziecka przez działanie objaśniane na zasadzie samodzielnego poszukiwania wiadomości pod kierunkiem nauczyciela

• do rozwoju tego systemu przyczynili się między innymi:

• Georg Kerschensteiner - twórca szkoły pracy

• Maria Montessori - założycielka pierwszego prawdziwego Domu Dziecka (Casa dei bambini)

• Owidiusz Decroly - wprowadził do zajęć gry wychowawcze

• Helen Parkhurst - twórczyni planu Daltońskiego

PODSTAWY ORGANIZACYJNE I ZASADY SYSTEMU LIBERALNEGO:

W 1912 roku w Hadze wszystkie nowe pomysły złączyły się w nurt „Nowego Wychowania”. W 1921 roku utworzono Międzynarodową Ligę Nowego Wychowania pod egidą Ligi Narodów w Genewie. Program Ligi wymagał, aby:

1. celem wychowania było zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka

2. poszanowanie indywidualności, aby oswobodzić wewnętrzne siły dziecka

3. nauczania opartego na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach, objawionych w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i społecznej

4. zaprowadzenie samoopanowania i samorządu, jako postaw karności

5. zastąpienie współzawodnictwa między uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości

6. koedukacji jako wspólnego nauczania i wychowania obu płci, by umożliwić im wzajemne wywieranie wpływów „niezmiernie pożądanych”

Główne zadania, przed którymi staje system to:

1. szacunek dla dzięciectwa, jako osoby odrębnej i bogatej

2. mobilizować aktywność dziecka

3. pobudzać i rozwijać, a nie nauczać

4. uwzględniać głębsze zainteresowania

5. angażować je do pełnego życia

6. stwarzać z klasy społeczność dziecięcą

7. łączyć aktywność ręczną z pracą umysłową

8. rozwijać zdolności twórcze

9. indywidualizować wg właściwej każdemu dziecku miary

10. zastępować karność zewnętrzną wolnością wewnętzną

• istotą systemu pozostaje swoboda dziecka

• w 1925 roku na terenie Ameryki przeciwieństwa pomiędzy wolnością a autorytetem ujęto jako postęp wychowawczy następująco:

a) rozwijanie dziecka od wewnątrz - a nie formowanie go od zewnątrz

b) zaspokajanie potrzeb i zainteresowań dziecka dla obecnego życia - a nie przygotowywanie go do życia dorosłych w przyszłości

c) umożliwienie spontanicznego wyrażania siebie - a nie przekazywanie dotychczasowego dorobku kultury

d) angażowanie dziecka w czynnościach spontanicznych - a nie zmuszanie do metodycznego opanowania programu nauki

e) rozwijanie własnego doświadczenia dziecka - a nie przyswajanie podawanego mu materiału

f) budzenie niezadowolenia z istniejącego porządku społecznego - a nie przystosowywanie dziecka do niego

g) dyscyplinowanie dzieci przez pozwalanie na działanie tego, co im się podoba - a nie narzucanie karności zewnętrznej

• ideologia systemu liberalnego: istotą systemu liberalnego jest zastosowanie idei wolności w dziedzinie nauczania innych. Idea swobody rozwoju dziecka bez kierowania nim przez władzę wychowawczą była nawiązaniem do idei J.J. Rousseau.

• liberalne zasady moralizmu: wywodzi się z założenia, że człowiek jest z natury dobry, a więc postępuje moralnie wtedy, gdy żyje zgodnie ze swymi popędami. -> teoria sublimacji (Freud, Adler, Bored) moralność jako samo rozwinięcie się wrodzonej szlachetności natury człowieka przez swobodne działanie popędów drogą samorzutnej ich sublimacji, która umożliwia dobre przystosowanie się wychowanka do wzorców społecznego postępowania.

• liberalne zasady personalizmu: Stern (rzecz i osoba) -> rzecz każda jest sumą części składowych, osoba zaś także składa się z części, ale jest ich jednością i całością. Osoba to unitas multiplex, czyli jedność wielości (wielojednia), która wyraża się na zewnątrz w postaci celowego dążenia, pochodzącego od wewnętrznej całości. Cechą wyróżniającą człowieka jest jego osobowość. Zmierza do celów wyższych. Taka osoba, która dąży do maksymalnego samorozwoju. Są trzy drogi rozwoju osobowości:

1. AUTOTELIA - jest to realizacja celów własnych osoby w stosunku do osób równorzędnych (np. cele sympatii, miłości, walki i nienawiści)

2. HETEROTELIA - stanowi przejęcie celów obcych od osób nadrzędnych za własne (np. rodziny, narodu, partii, państwa)

3. IDEOTELIA - droga rozwoju osobowości przez realizację najwyższych idei ludzkości, jak idea Prawdy, Dobra, Piękna i Świętości.

Proces przejęcia celów Stern nazywa Introcepcją celów i uważa go za podstawę wszelkiego wychowania.Teorię osobowści rozwinął Sprangerna podstawie filozofii wartości, czyli aksjologii, wyróżniając 6 czystych typów:

1) teoretyczna - naukowiec dążący do wartości prawdy

2) ekonomiczna - przemysłowiec kierujący się zyskiem

3) estetyczna - muzyk, poeta realizujący piękno

4) społeczna - lekarz społecznik kierujący się ku dobru społecznego zdrowia ludzi

5) polityczna (władcza) - generał sprawujący władzę w państwie

6) religijna - kapłan rozpatrujący życie w związku z Bogiem

ORAZ 3 TYPY MIESZANE:

1) techniczna = teoretyczna + ekonomiczna

2) prawnicza = teoretyczna + społeczna

3) pedagogiczna = społeczna + w zależności od specjalności

2.3. SYSTEM SOCJALISTYCZNY:

• zasady systemu wychowawczego:

• komunistyczna partyjność w nauce, kulturze, wychowaniu i moralności

• zasada powiązania szkoły i wychowania z ideologią naukowego poglądu na świat

• zasada powiązania teorii z praktyką na drodze wychowania przez pracę społecznie użyteczną

• zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw

• zasada wszechstronnego rozwoju ucznia zgodnie z jego indywidualnymi cechami i właściwościami wieku rozwojowego

• zasady systemu oświatowego:

• jednolitości (koedukacja)

• powszechności

• autonomii kulturalnej i regionalizmu

• związku szkoły z życiem kraju

• nauczania świeckiego

• w systemie socjalistycznym przewodzi idea walki rewolucyjnej zatem ideowym celem wychowania jest „przygotowanie dorastających pokoleń do aktywnego udziału w budowie społeczeństwa komunistycznego i obronie państwa radzieckiego budującego to społeczeństwo”, ponadto „szkoła wiąże prace dydaktyczno- wychowawczą z praktyką komunistycznego budownictwa i prowadzi moralne wychowanie uczniów w duchu wymagań kodeksu moralnego budowniczego komunizmu”

• materializm filozoficzny:

• połączenie myślenia z działalnością praktyczną

• połączenie, jedność człowieka poznającego z innymi ludźmi prawidłowo odbijającymi rzeczywistość czyli łączność z klasą pracująca i jej celami rewolucyjnymi

• dialektyka:

• prawo jedności przyrody- w wychowaniu trzeba brać pod uwagę wpływ kultury, ustroju społecznego, gospodarki, ich powiązania i oddziaływania na psychikę wychowywanego człowieka

• prawo ruchu i zmian- również i zjawiska wychowawcze należy rozpatrywać w ruchu i oceniać zmiany ze względu na postęp społeczny lub uwstecznienie

• prawo przechodzenia ilości w jakość w sposób skokowy- przez drobne zmiany ilościowe pod wpływem nauczania wiadomości i wychowania nawyków w świadomości ludzkiej wytwarza się nowa jakość, która wyraża się w światopoglądzie naukowym jednostki i zbiorowości

• prawo jedności i walki przeciwieństw- w wychowaniu znaczenie ma walka klasowa, która dopiero uwydatnia sprzeczności w wychowaniu

• moralizm socjalistyczny: moralność komunistyczna nosi cechę partyjności, polega na posłuszeństwie, moralność socjalistyczna jest moralnością historyczną (zmienną zależnie od potrzeb epoki), społeczną (dotyczy norm postępowania wobec zbiorowości), klasową (służy dobru klas społecznych), partyjną (uzgodnioną z linią polityczną), i laicką (bez uzasadnień metafizycznych i religijnych)

• personalizm socjalistyczny: pedagogika socjalistyczna integruje zarówno wszechstronny rozwój osobowości jak i przygotowanie do życia społecznego, a historyczne przekształcanie życia społecznego w socjalizmie wymaga od rozwijającej się osobowości odpowiedniego dorastania do zadań wynikających z sytuacji społecznych

• humanizm socjalistyczny: zapewniał m.in. wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży w 5 dziedzinach:

1. wychowanie umysłowe- danie podstaw wiedzy, rozwijanie myślenia i wykształcenie światopoglądu naukowego

2. kształcenie politechniczne- znajomość podstaw produkcji i opanowanie narzędzi

3. wychowanie moralne- wyrabianie cech charakteru takich jak: patriotyzm, dyscyplina pracy, siła woli, inicjatywa, odwaga

4. wychowanie fizyczne- zdrowie i tężyzna dla wydajności pracy i obrony kraju

5. wychowanie estetyczne- przetwarzanie świadomości w oparciu o dzieła sztuki, literaturę piękną i filmu

• zadania szkoły:

1. nauczanie ogólne: „wyposażenie uczniów w średnie wykształcenie ogólne odpowiadające wymaganiom współczesnego postępu społecznego i naukowo- technicznego oraz dążenie by uczniowie zdobyli trwałą znajomość podstaw nauk wraz z umiejętnością samodzielnego jej uzupełnienia”

2. wychowanie ideowe: „kształtowanie w młodym pokoleniu światopoglądu marksistowsko- leninowskiego, wychowania uczniów w duchu wysokiego patriotyzmu radzieckiego- miłości Ojczyzny, swego narodu, KPZR oraz w duchu gotowości do obrony socjalistycznej ojczyzny”

3. kształcenie wszechstronnego rozwoju: „zapewnienie uczniom wszechstronnego harmonijnego rozwoju, wychowania fizycznego i estetycznego, wzmocnienie ich zdrowia, prawidłowe ujęcie nauczania pracy, przygotowanie uczniów do pracy, świadomego wyboru zawodu, aktywnej działalności zawodowej i społecznej”

3. ISTOTA PROCESU WYCHOWAWCZEGO:

Teoria warstwicowa powinna zajmować się nie tylko procesem ilościowego rozwoju poszczególnych warstw rozwojowych wychowanków, ale także zwracać uwagę na proces jakościowego dojrzewania każdego podłoża, które wiąże się z celowością rozwojową danej warstwy. Stefan Kunowski wyróżnił 4 składniki (dynamizmy) wychowania, przez które rozumiał działające na siebie siły, które jednocześnie silnie wiążą się z rozwojem poszczególnych warstw:

• bios - cała psychosomatyczna strona osoby ludzkiej, jej pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu, wynikający z uwarunkowań genetycznych, siły popędów, instynktów, namiętności, ze stanu zdrowia fizjologicznego oraz psychicznego jednostki

• etos - społecznie unormowane zwyczaje i obyczaje życia danego społeczeństwa oraz poziom jego moralności, a także działanie wychowawców w formie pomocy i opieki wychowawczej, które zmieniają się w zależności od czasu i miejsca

• agos - czynnik ściśle pedagogiczny, którego zadaniem jest personalizacja i enkulturacja osoby, wyrażająca się w działaniach moralnych i umysłowych wychowawców jako autorytetów, osób dobrze wychowanych, które wyprowadzają wychowanków ze stanu natury i przeciętności do wyższej kultury, do ideału, doskonalą ich wszechstronny rozwój, aby na tej drodze przekształcić także całe społeczeństwo

• los - niewymierny, tajemniczy i nieprzewidywalny czynnik wychowania, to przypadek, przeznaczenie albo i przyczynowy porządek świata i praw rządzących rzeczywistością; głównym zdarzeniem losowym jest spotkanie, a dotyczy ono przede wszystkim zetknięcia się z wychowawcą jako prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia, porwie ze sobą, wciągnie na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad sobą.

4. STRUKTURY W PROCESIE WYCHOWANIA:

Właściwe struktury w procesie wychowania, od których zależy natężenie rozwoju poszczególnych warstw:

1. Temperament

Należy do warstwy pierwszej biologicznej, w którą wrasta wychowanek, a więc temperament należy do sfery uczuciowo - pożądaniowej. Temperament ma związek z cielesną konstytucją, z żywotnością organizmu, ze stanem napięcia jego sił żywotnych. Dyspozycje składające się na temperament są wrodzone i ujawniają się już w początku rozwoju człowieka. Istotą temperamentu są uczucia, ich szybkość i aktywność.

2. Indywidualność

To struktura mieszcząca w sobie swoiste cechy jednostki, dotyczące sfery psychicznej - przy tym głównym czynnikiem indywidualności jest inteligencja. W drugiej fazie rozwojowej człowiek stara się o jej pełne wykształcenie, wychowanek wrasta wtedy we własną świadomość psychiczną po odkryciu „jaźni”. Jest to okres dominacji inteligencji, która się gwałtownie rozwija w drugim dzieciństwie.

3. Charakter

za prof. Nawroczyńskim: jest dwuskładnikowy. Pierwszy czynnik jest instrumentalny (stałość, siła i samodzielność woli), a drugi kierunkowy, który z kolei jest skierowaniem woli na zasady moralności oraz wykształcenie.

Za prof. Mysłakowskim charakter jest strukturą psycho - fizyczną, która pewnymi stronami styka się zarówno z indywidualnością jak i osobowością, lecz nie nakrywa się ściśle ani z jedną ani z drugą, czyli jest następną strukturą po indywidualności. Czynnikami charakteru są:

• Samorzutność chcenia

• Trwałość chcenia, czyli zdolność do podtrzymywanego wysiłku

• Kierunkowość formalna chcenia, czyli zdolność osobnika do hierarchizacji celów, do planowego działania, do powciągania przeciwnych tendencji

• Umiejętność realizacji zamierzeń, czyli panowania nad sytuacjami, służącymi jako środki do celów

4. Osobowość

Jej natura jest nieuchwytna. Osobowość jest nieempiryczna, duchowa, psycho-fizycznie neutralna jak podkreśla twórca tego pojęcia W. Stern. Osobowość oznacza, że osoba w człowieku jest więcej rzeczywistą niż organizm i niż czysta świadomość, a polega na tym, że całością, czymś samodzielnie istniejącym, substancją człowieka jest osoba, a nie molekuły materii lub wiązki świadomości.

---