Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 8

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska

PODSTAWY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

Wkład filozofii w rozumienie natury rozwoju

Hegel (XVIII/XIX w.) → idealizm ewolucyjny

byt, który należy ujmować całościowo jest zmienny, rozwija się nieustannie i wyłania coraz to nowe postacie. Ma naturę ewolucyjną. Byt jest logiczny; składa się z pojęć; podlega prawom logicznym.

Naczelne prawo dialektyczne

Każdemu twierdzeniu odpowiada przeczenie, a każdej tezie - antyteza. A z nich wyłania się synteza. Proces ten stanowi podstawę rozwoju. Każda postać bytu (teza, antyteza, synteza) jest niezbędnym ogniwem w rozwoju, każda postać bytu ma swoje znaczenie.

Spencer (XIX w.) → ewolucyjne tłumaczenie zjawisk pod wpływem teorii ewolucyjnej Darwina. Podkreślał znaczenie biologii.

Rozwój znaczy postęp!

- to, co podlega rozwojowi, podlega przemianom

• przemiany dokonują się stale i stopniowo

• przemiany dokonują się w jednym kierunku, według jednego prawa

Rozwój polega na różnicowaniu części, a także na integracji; zwiększaniu porządku, równowagi.

W rozwoju układ przechodzi:

• od jednorodności do różnorodności

• od luźnego do związanego stanu

• od stanu nieokreślonego, chaotycznego do uporządkowanego

PODSTAWY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

3 etapy w psychologii rozwojowej (Butterworth, Harris):

I etap. przełom XIX i XX w. (Darwin, Preyner, Binet, Baldwin, Hall), biologiczne i społeczne czynniki rozwoju, metoda obserwacji, rozwój poznawczy

II etap. okres międzywojenny (Pawłow, Watson), ustalanie empirycznych podstaw psychologii rozwojowej; związek z teoriami uczenia

III etap. XX wieczne wielkie syntezy (Piaget, Wygotski, Bowlby)

* * *

I ETAP. przełom XIX i XX w.

1. K. Darwin (1809 - 1882)

Koncepcja selekcji naturalnej. Przedstawiciele gatunku różnią się między sobą. Gatunek tworzy więcej osobników niż może wyżywić - stąd walka o byt. Cechy sprzyjające przetrwaniu mają większe szanse, aby być przekazywane.

Dzięki temu gatunki podlegają ewolucji, stając się coraz lepiej przystosowane; pozostają cechy służące przetrwaniu

Pod wpływem teorii ewolucji Darwina E. Heackel sformułował na początku XX wieku tzw. biogenetyczne prawo rekapitulacji → ontogeneza jest rekapitulacją filogenezy

[REKALITULACJA - ontogeneza jest powtórzeniem zmian zachodzących w filogenezie]

Stworzył pierwsze studium rozwojowe na podstawie obserwacji swego syna Dawida dzienniki

2. W.T. Preyer (1841 - 1897)

Psycholog niemiecki, autor książki „Dusza dziecka”.

Obserwacje córki od urodzenia do 2,5 r.ż. Notował przejawy wszystkich zdolności dziecka, ale wg. niego najważniejszym okresem w rozwoju dziecka jest okres ciekawości

3. A. Binet (1857 - 1911)

Psycholog francuski, profesor Sorbony. Kierownik pierwszego laboratorium psychologii dziecka. Założyciel i redaktor czasopisma L'Année psychologique

Prowadził badania eksperymentalne nad myśleniem dzieci. Stworzył pierwszą skalę do selekcji dzieci, które miały problemy w nauce - test oparty na wiedzy, służył do określenia wieku inteligencji (np. 5-latek mógł mieć wiek inteligencji na poziomie 7-latka)

(Stern - iloraz inteligencji;

Binet - wiek inteligencji)

Skale były wycofywane, bo opierały się na wiedzy! zmienia się w toku cywilizacji

4. J.M. Baldwin (1861 - 1934)

Psycholog amerykański, założyciel i redaktor czasopisma Psychological Review.

Twórca „Genetic logic” - o rozwoju myślenia dzieci. Dał podstawy rozwoju wiedzy o rozwoju myślenia dzieciństwie. Rozwój jako seria stadiów rozpoczynających się narodzinami z wrodzonymi odruchami motorycznymi do stadium opanowania języka i logicznego myślenia.

Przejście przez kolejne stadia zależy od sprzężeń zwrotnych ze stymulującym otoczeniem.

Mechanizmy rozwoju:

• asymilacja - włączanie skutków otoczenia do organizmu

• akomodacja - występowanie plastycznych zmian w organizmie

Twórca terminu reakcji okrężnej → powtarzanie interesującego rezultatu, wykrytego przez przypadek.

Dziecko jest produktem zarówno doświadczenia społecznego, jak i biologicznego rozwoju

Jego prace miały wpływ na Piageta poprzez Claparede'a (Piaget = uczeń Claperede'a)

5. G.S. Hall (1844 - 1942)

Psycholog amerykański. Jest uznawany za twórcę naukowej psychologii rozwojowej.

Nawiązywał do biogenetycznego prawa Heackel'a (prawo rekapitulacji filogenezy w ontogenezie). (np. dzieci wchodzą na drzewa, ponieważ powtarzają zachowania małp, dziecko ma umysł prymitywny) Przyjmował, że w zachowaniach dzieci można wyraźnie zaobserwować działanie tego prawa rekapitulacji. Takie działania, które charakterystyczne są dla niżej zorganizowanych zwierząt.

Prowadził badania nad wiedzą potoczną dzieci wstępujących do szkoły. Miały one charakter kwestionariuszowy. Pytania: gdzie masz łokcie? Z czego się robi masło?

Badania nad rozwojem dzieci nazwał psychologią genetyczną.

W 1883 opublikował te wyniki: Zawartość umysłów dzieci”.

Zwracał uwagę na wychowanie, które powinno wspierać naturalne tendencje dziecka, odzwierciedlające zachowania wcześniejszych gatunków.

Proces rekapitulacji kończy się w okresie dorastania, bo potem jest zaburzony przez wpływ indywidualnych zdolności i umiejętności dziecka. (następuje rozwój indywidualnych zdolności i talentów)

Biogenetyczne prawo rekapitulacji Heackle'a → dotyczy związku przyczynowego między rozwojem ontogenetycznym a filogenetycznym. Ontogeneza jest tylko krótkim i szybkim streszczeniem filogenezy, wywołanym przez oddziaływanie dziedziczności i przystosowania.

Stwierdził jedność praw przyrodniczych w zakresie rozwoju zarodków różnych gatunków.

W rozwoju człowieka, podobnie jak u innych gatunków, dzieje rozwoju indywidualnego są tylko wyciągiem z dziejów rozwoju rodowego. Jest on tym zupełniejszy im bardziej zachowana jest palingeneza (dziedziczenie), a mniej zupełny wskutek zmian związanych z cenogenezą (przystosowanie) ?????

Przystosowanie -> zaburzenie procesu powtórzenia filogenezy w ontogenezie

U człowieka rozwój psychiczny jest silnie zmieniony kenogenetycznie. Stąd należy wyróżnić:

1. okres płodowy - kiedy zarodek rozwija się odcięty od otoczenia (jest całkowicie rozwinięty przed urodzeniem, ale jego dusza pozostaje w stanie spoczynku nie można mówić o rozwoju psychicznym)

2. okres popłodowy - kiedy rozwija się dusza

* dusza noworodka (do ocknienia świadomości i władania mową)

* dusza chłopca czy dziewczynki (do dojrzałości)

* dusza młodzieńca i dziewicy (do chwili stosunku płciowego, okres ideałów)

* dusza dorosłego mężczyzny i dojrzałej kobiety (okres dojrzałości do początków procesów inwolucyjnych)

* dusza starca i staruszki (okres zaniku)

[wzrost dojrzałość zanik]

Charakterystyczne cechy I etapu:

• obserwacje

• badano przede wszystkim rozwój procesów poznawczych (myślenie, ciekawość itp.)

• rola czynników biologicznych prawo biogenetyczne - Darwin i Heackel, przy jednoczesnym nie zapominaniu o czynnikach społecznych)

* * *

II ETAP. OKRES MIĘDzywojenny

Ustalenie empirycznych podstaw psychologii rozwojowej i związek z teoriami uczenia.

1. I.Pawłow (1849 - 1938)

Wywarł duży wpływ na rozwój psychologii obiektywnej, doświadczalnej, oraz na amerykański behawioryzm i konstrukcję teorii psychologicznych (radykalizm metodologiczny).

Twórca teorii o powstawaniu i hamowaniu odruchów, czyli wyższej czynności nerwowej.

Prowadził eksperymenty fizjologiczne, ale mówił o czynnościach mózgu i zmierzał do wyjaśnienia zewn. czynności psów. Postępował zatem jak psycholog.

Krytykował koncepcję psych. introspekcjonistycznej, ale i eksperymentalnej. Zarzucał skłonności idealistyczne, mistyczne, teologiczne, niestosowane przez nauki przyrodnicze.

Akcentował potrzebę korzystania z metod obiektywnych → tylko fizjologia może wyjaśnić zjawiska zwane dotychczas psychicznymi.

Pod koniec życia ustępował ze stanowiska krańcowo antypsychologicznego i przewidywał potrzebę współpracy fizjologów i psychologów.

Nauka Pawłowa na gruncie psychologii zaznaczyła się jako pawłowizm.

Pawłowizm odegrał rolę w prowadzeniu badań doświadczalnych (powstawanie nawyków) oraz rozważaniach teoretycznych (czy możliwe jest sprowadzenie wszelkich poczynań do odruchów) i metodologicznych (jak metodą odruchów modyfikować czynności złożone).

2. J.Watson

Postulował stosowanie metod obiektywnych w psychologii. Należy badać to, co widoczne, obserwowalne.; zewn. zachowania. Czynnikiem determinującym zachowanie człowieka i rozwój są warunki zewnętrzne.

Wzrosła liczba przeprowadzanych badań empirycznych i publikacji, zgłasza nad wpływem środowiska społeczno -ekonomicznego.

Obszary badań Watsona:

• stronnością ciała (na początku dziecko nie wykazuje żadnej preferencji, ale w pewnym momencie ta preferencja się zaznacza, więc Watson myślał, że to jaką ręką potem dziecko sięga po coś jest wynikiem tylko i wyłącznie uczenia, a nie wrodzone)

• uczenie się emocji przez dziecko (można wytworzyć trwałe kompleksy afektywne drogą prostego warunkowania, no. Aleksander i biały królik); można także drogą wygaszania likwidować ten strach

• uczenie się języka (redukcjonizm - można badać tylko te procesy poznawcze, które przejawiają się na zewnątrz, wg Watsona dziecko uczy się drogą warunkowania - przedmiot BW, a nazwa BB; wyprzedzając BW BN i powtarzając to wielokrotnie doprowadzamy do warunkowania).

• możliwością kształtowania człowieka poprzez manipulacje bodźcami zewnętrznymi (poznanie człowieka polega na poznaniu historii jego wzmocnień) To my manipulując środowiskiem możemy ukształtować dowolnego człowieka.

3. A. Gesell

• uczeń S.Halla. Hall był naturalistą, który zwracał się ku uwarunkowaniom naturalnym. Pozostawał w opozycji do teorii uczenia się Watsona

• naturalista: opozycyjne podejście do teorii uczenia.

• rozwojem kierują głownie procesy genetyczne, a osiągnięcia pojawiają się w przewidywalnej kolejności

• ważny jest mechanizm dojrzewania

• natura jest przyczyną rozwoju. Środowisko wpływa na rozwój w niewielkim stopniu!

• bliski był naturalistycznym poglądom J.J.Rousseau.

• interesowały go zdolności motoryczne i percepcyjne dziecka.

• prowadził badania obserwacyjne nad rozwojem zachowań dziecka

• stwierdził występowanie stałego wzorca, przy różnym tempie rozwoju u poszczególnych dzieci

• opracował statystyczne normy dot. różnych sprawności = Rozwojowy rozkład jazdy.

• Pisał poradniki dla rodziców, zalecając naturalność w wychowaniu dziecka

• Np. Skala rozwoju psychoruchowego dziecka 0-5 lat (motoryka, przystosowanie, mowa, reakcje społeczno-indywidualne)

* * *

III ETAP. XX-wieczne wielkie syntezy

1. Jean Piaget (1896 - 1980)

Twórca nowej dziedziny wiedzy - epistemologii genetycznej

- Prowadził badania nad dziećmi

- Obserwując dzieci można wykryć pewne podstawowe struktury

- „Mowa i myślenie”

- Utworzył w Genewie Międzynarodowe Centrum Epistemologii Genetycznej

7 | Strona

---