Teorie wymiany międzynarodowej (teorie handlu międzynarodowego)

1. Przedklasyczne

2. Klasyczne (kosztów absolutnych, kosztów względnych)

3. Neoklasyczne (kosztów realnych, kosztów alternatywnych, obfitości zasobów)

4. Współczesne (neoczynnikowe, neotechnologiczne, popytowo-podażowe)

Gospodarka światowa ukształtowała się w II połowie XIX w. a teorie stosunkowo późno.

Pewne poglądy występowały już wcześniej: w Starożytności itp.

Poglądy psychologiczno- etyczne powstały przed ukształtowaniem się gospodarki handlowej.

POGLĄDY PSYCHOLOGICZNO- ETYCZNE

1. Platon „Prawo”- Państwo powinno wywozić za granicę towary, których ma nadwyżkę, a importować te, których w państwie brakuje. Podstawą handlu nie były korzyści ekonomiczne, a zasada sprawiedliwości.

2. Starożytny Rzym

- psychoza leku przed brakiem towarów- obywatele rzymscy byli zamożni dzięki podbojom cesarstwa, a rynek był w niedostatecznym stopniu zaopatrywany- występowały niedobory

- cesarstwo powinno jak najwięcej importować z zagranicy i jak najmniej oddawać produkowanych w Rzymie dóbr- system ten powinien być wspierany podbojami, siłą militarna cesarstwa.

3. Średniowiecze

• wymiana międzynarodowa nie miała dużego znaczenia

• silny wpływ Kościoła na poglądy gospodarcze- w poglądach teologicznych, etycznych były odniesienia co do wymiany międzynarodowej

Św. Tomasz z Akwinu - szkoła scholastyczna- dogmat słusznej ceny, odzwierciedlającej tylko koszty produkcji, nie zapewniającej zysku (cena sprawiedliwa, w oparciu o którą może się odbywać wymiana między państwami- nie oznacza zysku a obejmuje zwrot poniesionych kosztów).

Wiek XIII/XIV -poszerzono sposób rozumienia- zaczęto uwzględniać wpływ rynku (niedobór) na poziom cen- dopuszczono wyższe ceny ponad koszty produkcji- wyższa cena jest wynikiem rzadkości występowania dóbr eksportowych na dany rynek; przyczynia się do większego zaspokajania potrzeb; kupcy dokonując wywozu towarów ponoszą koszty ryzyka i należy im się godziwa marża.

MERKANTYLIZM

Poglądy kształtowały się niezależnie od siebie w różnych krajach- w wielu kwestiach się różniły ale dotyczące wymiany międzynarodowej były takie same.

Podokresy:

• Merkantylizm wczesny= bulionizm (wiek XV-I połowa XVII)

-Podstawą bogactwa danego kraju są zasoby kruszców szlachetnych, które kraj ten zdoła zgromadzić, a w związku z tym władze danego kraju powinny dążyć do maksymalizacji dodatniego salda bilansu handlowego (BP)- nadwyżki importu nad exportem.

-Państwo powinno wspierać wzrost eksportu przez subwencje

-Ograniczać import, gdyż oznacza on wypływ kruszców szlachetnych jako płatności za granicę; protekcja celna.

-Rozwinięto poglądy na temat protekcjonizmu handlowego.

• Merkantylizm właściwy (II połowa XVII- początek XVIII wieku)

-Zmiana poglądów wiązała się z rosnącą produkcją niektórych krajów Europy Zachodniej. Za cel przyjęto maksymalizację BP.

-Podstawą bogactwa są zasoby różnych form pieniądza i kruszców.

-Zaczęto dostrzegać, że korzystny jest wzrost importu ale nie musi się to wiązać z napływem kruszców.

-Wzrost eksportu jest istotny- różnica (I - E) - gospodarka więcej produkuje, sprowadza, tworzy się nowe miejsca pracy= rozwój gospodarki.

-Powinno się rozwijać eksport o jak największym stopniu przetworzenia- wysoka zawartość nakładów czynnika pracy; a importować o jak najniższym stopniu przetworzenia czynnika pracy.

II połowa XIX wieku- system gospodarki w kierunku towarowym- większe znaczenie ma wymiana międzynarodowa.

TERIE KLASYCZNE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

1. Teoria przewagi absolutnej A. Smith

„Badania nad naturą i bogactwem narodów” 1776 r.

• międzynarodowy podział pracy- specjalizacja każdego kraju jedynie w kilku a nie wszystkich produktach

• eksportując towary będące przedmiotem specjalizacji, a importując te, w których specjalizuje się partnerzy, kraje uczestniczące w wymianie międzynarodowej wytwarzają więcej dóbr

• kryterium powinny być absolutne różnice w kosztach wytwarzania (wydajności pracy)

Główne założenia:

• 2 kraje

• oba mogą wytwarzać 2 towary

• jeden czynnik produkcji: praca- teoria jednoczynnikowa

• nakład pracy= koszt produkcji

• pełna mobilność pracy w granicach jednego kraju i jej brak pomiędzy krajami

• stała relacja między nakładem pracy a wielkością produkcji

• brak kosztów transportu

• oba kraje są wolnokonkurencyjne

• nie ma barier handlowych

Kraj	Polska	Czechy
Towar X	5	9	Liczba godzin pracy potrzebna do wyprodukowania jednostki towaru
Towar Y	4	2

• Polska powinna produkować towar X natomiast Czechy towar Y, bo wytwarzają dany produkt taniej

• Polska powinna w całości importować towar Y, a Czechy towar X

Zmiany wielkości produkcji pod wpływem specjalizacji

Każda godzina pracy przesunięta od produkcji nieefektywnej do efektywnej w obu krajach pozwoli zwiększyć podaż dobra X o 4/45 jednostki i ¼ jednostki dobra Y

Kraj	Polska	Czechy	Razem
Towar X	+1/5	-1/9	+ 4/45
Towar Y	-1/4	+1/2	+ 1/4

Jeśli przesuniemy więcej godzin korzyści ze specjalizacji będą tym większe np.: np. 90 godzin da efekt dodatkowy 8 jednostek dobra X i 22,5 jednostki dobra Y

2. Teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo.

Na powstanie tej teorii mogły mieć wpływ: rewolucja przemysłowa, rozwój gospodarki światowej z dominującą rolą Wielkiej Brytanii

• Teoria potwierdza, że:

możliwa jest korzystna dla obu partnerów wymiana handlowa, gdy jeden wytwarza większość towarów taniej niż drugi.

Podstawą wymiany będzie różnica w kosztach komparatywnych- jest to koszt wytwarzania jednostki danego towaru w jednym kraju mierzony kosztem wytwarzania innej jednostki towarów w tym samym kraju.

Kraj	Pszenica	Sukno
USA	6t/1h	4m/1h
WB	1t/1h	2m/1h

Korzystna dla obu krajów wymiana może nastąpić nawet gdy jeden kraj produkuje taniej oba dobra. Towary te będą wymieniane na siebie na poszczególnych rynkach wg relacji wynikających z nakładów pracy niezbędnych do produkcji.

USA pszenica 1t=10 min WB 1t=60 min

sukno 1m=15 min 1m=30 min

USA- niższe koszty w produkcji obu towarów- w teorii kosztów absolutnych USA powinno produkować oba dobra.




2/3- na wytworzenie 1t pszenicy potrzeba takich samych nakładów co na wytworzenie 2/3m sukna.

2- na wytworzenie 1t pszenicy potrzeba 2 razy więcej nakładów pracy niż na wytworzenie 1m sukna.

Wybieramy tą wielkość, której koszt komparatywny będzie jak najmniejszy.

Kiedy wymiana będzie opłacalna: USA: jeżeli za 6t pszenicy otrzyma nie mniej niż 4m sukna, WB: jeżeli za 2m sukna otrzyma więcej niż 1t pszenicy.

Przykład

Liczba godzin pracy potrzebna do wyprodukowani jednostki towaru

Produkt	Kraj
		Polska	Czechy
X	40	30
Y	20	10

Polska Czechy

X 40/20 X 30/10

Y 20/40 Y 10/30

Polska dobro X

Czechy dobro Y

Niech Polska dysponuje 8000 godzin pracy, a Czechy 3000

Zatrudnienie przy dobrze X 60% zasobów

Produkt	X			Y
	Zasoby pracy godz.	Jednostkowy koszt produkcji godz.	Wielkość produkcji Szt.	Zasoby pracy godz.	Jednostkowy koszt produkcji godz.	Wielkość produkcji Szt.
	Przed rozpoczęciem handlu
Czechy Polska razem	1800 4800 6600	30 40	60 120 180	1200 3200 4400	10 20	120 160 280
	Po rozpoczęciu handlu
Czechy Polska razem	0 8000 8000	0 40	0 200 200	3000 0 3000	10 0	300 0 300

Kierunek ewolucji teorii- rozwój teorii wieloczynnikowych- uwaga skierowana na wielkość i koszty produkcji.

Teorie neoklasyczne

Teoria i zasada kosztów realnych - J. Vinera

Na koszty produkcji towarów (także na ich ceny) składają się nie tylko koszty pracy ale także koszty wykorzystywania innych czynników wytwórczych. Możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją wtedy gdy między współpracującymi ze sobą krajami występują względne różnice „realnie” ujmowanych i wyrażanych w pieniądzu kosztów zastosowanie pracy i innych czynników wytwórczych. Zasada kosztów realnych sprowadza się zatem do przeformułowania klasycznej zasady kosztów względnych z uwzględnieniem w rachunku nakładów i wyników większej liczby czynników.

Teoria i zasada kosztów alternatywnych - G. Haberlera

Każdy kraj dysponuje określonym zasobem czynników które mogą być alternatywnie zastosowane w gałęzi P produkującej dobro p lub w gałęzi S wytwarzającej dobro s. Każdy kraj jest w stanie wytworzyć pewną ilość produktu p, koncentrując się wyłącznie na jego produkcji, bądź pewną ilość produktu s, bądź pewną kombinację tych produktów przy skierowaniu czynników produkcji częściowo do gałęzi P, a częściowo do gałęzi S. Zawsze istnieje możliwość wyboru między produkcją dobra s oraz p, co powoduje jednak powstanie kosztów alternatywnych (koniczność rezygnacji z produkcji określonej ilości dobra p po to by wytworzyć określoną ilość dobra s). Rezygnacja i przesuwanie zasobów powinny mieć miejsce przy rozwijaniu korzystnej specjalizacji międzynarodowej. Podjęcie tej specjalizacji oznacza właśnie możliwość częściowej lub całkowitej rezygnacji z produkcji określonego dobra, które jest przedmiotem importu przy jednoczesnej częściowej lub całkowitej koncentracji zasobów na produkcji innego dobra (które staje się przedmiotem eksportu). Przesunięć tych należy dokonywać w sposób racjonalny.

Zgodnie z teorią kosztów alternatywnych potrzeba rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego istnieje w sytuacji zróżnicowania kosztów alternatywnych w różnych krajach. Każdy kraj powinien się specjalizować w tym w czym ma względną przewagę, to jest relatywnie niższe koszta alternatywne. Ta zasada kosztów alternatywnych stanowi specyficzną reinterpretację zasady kosztów względnych.

TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW HECKSCHERA - OHLINA

Powstała po II wojnie światowej

• występują dwa czynniki produkcji; praca i kapitał

• podstawą wyboru specjalizacji są różnice w ujęciu pieniężnym, w cenach i kosztach produkcji, które wynikają z różnego wyposażenia krajów w czynniki produkcji.

• im dany czynnik występuje obficiej tym jest tańszy- kraj powinien specjalizować się na skalę międzynarodową w produkcji, exporcie tych towarów, w produkcji których zużywa tańszy czynnik, produkcji obficiej występującej (dobra kapitałochłonne- kraj, który obficiej posiada kapitał)

• z rozwojem produkcji następuje wyrównanie się cen czynników produkcji w skali międzynarodowej- dużo czynników tanich -ale uwaga: jeżeli będziemy rozwijać produkcję przy wykorzystywaniu tego czynnika, to wzrośnie na niego popyt- wzrosną zatem ceny tego czynnika; rzadziej występujący czynnik- odwrotnie- pomijamy go, to popyt jest niewielki i następuje obniżenie jego ceny; po pewnym czasie dojdzie do wyrównania tych cen.

• Ohlin: gdy nastąpi wyrównanie cen czynników produkcji, lub 2 kraje będą podobnie wyposażone w czynniki produkcji, to różnice w cenach i kosztach będą wynikały z różnicy modeli konsumpcji i różnej struktury podziału dochodu narodowego (nie tylko obfitość ale i czynniki rynkowe np. konsumpcja)

Podział dochodu narodowego decyduje o wielkości:

• dochodu dla konsumentów- to wpływa na popyt i na cenę

• dochodów podmiotów gospodarczych- przedsiębiorstwa- wzrost inwestycji

• dochodów rządowych- inwestycje państwowe i wydatki

• wymiana jest możliwa gdy 2 kraje są tak samo wyposażone w czynniki produkcji, podobne modele konsumpcji- chęć osiągania korzyści skali przez przedsiębiorstwa

Teorie współczesne

Teorie neoczynnikowe

Autorzy tych teorii opierając się na zasadzie kosztów względnych uznają za celowe uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału. Proponują m.in. dzielić pracę na prostą i złożoną, kapitał zaś na rzeczowy i ludzki. Wspólnym mianownikiem wszystkich tych teorii jest uogólnienie zasady obfitości zasobów.

Teorie neotechnologiczne

nawiązują do roli czynnika postępu technicznego i innowacyjności.

Przykładowe teorie

1. Teoria cyklu życia produktu Vernona - każdy produkt przechodzi przez trzy fazy swojego życia:

• innowacja

• dojrzewanie

• standaryzacja

Przechodząc przez te fazy zmieniają się kierunki strumieni wymiany pomiędzy krajami.

- W fazie narodzin/innowacyjnej produkt zostaje odkryty przez przedsiębiorstwa w danym kraju, rozpoczyna się jego produkcja przy zróżnicowanych technologiach wytwarzania a tym samym zróżnicowanych kosztach. Jest to produkcja na niewielką skalę, na rynek lokalny i krajowy.

- W fazie dojrzewania produkcja zostaje skupiona w wybranych przedsiębiorstwach dysponujących najlepszą technologią i najniższymi kosztami. Dochodzi do ujednolicenia technologii wytwarzania, produkcja na skalę masową zarówno na rynek wewnętrzny jak i na eksport. Strumienie wymiany są od kraju gdzie produkt powstał (macierzystego) do zagranicy.

- W fazie standaryzacji produkcja podejmowana przez firmy zlokalizowane za granicą, często w krajach słabo rozwiniętych ale dysponujących tańszymi czynnikami wytwórczymi. W efekcie przedsiębiorstwa z tych krajów wygrywają konkurencję z firmami z kraju macierzystego, w kraju macierzystym zanika produkcja tego towaru, a rynek tego kraju jest zaopatrywany przez firmy zagraniczne. Zmiana kierunku strumieni wymiany - od zagranicy do kraju macierzystego.

Jeżeli przyjmiemy, że w handlu międzynarodowym występuje setki tysięcy produktów w różnych fazach swojego życia- stąd biorą się strumienie w handlu międzynarodowym. W efekcie wzrastają obroty handlowe między krajami.

Długość trwania poszczególnych faz może być zróżnicowana. Są produkty, które przechodzą z fazy dojrzewania do standaryzacji szybko, są też takie, które przez wiele lat mogą być na rynku np. moda, sezonowość- cały cykl trwa tylko kilka miesięcy.

2. Teoria luki technologicznej - kraje dzieli się na dwie grupy

1. innowatorzy - kraje, w których tworzone są nowe produkty i rozwiązania technologiczne, z tych krajów do zagranicy w początkowym okresie płyną strumienie towarów

2. imitatorzy - przejmują rozwiązania odkryte w innych krajach a dzięki tańszym czynnikom wytwórczym ich produkcja staje się konkurencyjna wobec produkcji konkurenta. W drugiej fazie następuje przepływ towarów od imitatora do innowatora.

Gospodarka innowatora jest w stanie ciągle kreować nowe rozwiązania i produkty. Stąd cały czas część produktów znajduje się w fazie (1).

Grupa innowatorów jest stosunkowo nieliczna:

• USA ma największą zdolność do innowacyjności

• część krajów UE: Niemcy, Francja, Holandia, Wielka Brytania- niska zdolność gospodarek europejskich do absorbowania odkryć naukowych

• gospodarka rosyjska w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego i kosmicznego jest innowacyjna

• tylko nieliczne dziedziny gospodarki japońskiej, gdyż jest to doskonały przykład imitatora na wysokim poziomie.

TEORIE POPYTOWO-PODAŻOWE

Autorzy eksponują oprócz czynników podażowych, znaczenie czynników po stronie popytu, a zwłaszcza w zakresie kształtowania się jego wielkości i struktury. Starają się udowodnić, że jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów pod względem ilości, a przede wszystkim jakości.

- Teoria podobieństwa preferencji Burstama-Lindera

Intensywność handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi jest tym większa, im bardziej zbliżone do siebie są struktury popytu krajów partnerów i im mniejsze są różnice przeciętnych dochodów indywidualnych.

- Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

Handel między gałęziowy rozwija się zgodnie z zasada kosztów względnych, podstawa rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego jest dążenie firm do osiągania korzyści ze skali produkcji i zbytu. Struktura produkcji jest zdeterminowana przez wyposażenie w czynniki wytwórcze, ale w każdej gałęzi można wyodrębnić wyroby, których rozmiary produkcji i sprzedaży gwarantują osiąganie odpowiednich korzyści. W związku z tym poszczególne kraje eksportują jedynie określone produkty z danej gałęzi, pozostałe zaś importują. Każdy kraj jest eksporterem netto w gałęziach w których ma względną przewagę, ale na skutek specjalizacji o charakterze wewnątrzgałęziowym każdy kraj importuje pewne produkty nawet w ramach tych gałęzi.




---