Pojęcie prawa
Prawo jest to zespół norm regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.
Pojęcie, budowa i rodzaje norm prawnych
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
Norma prawna charakteryzuje się następującymi cechami.
Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak jak norma nakazuje. Norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej. Norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób.
Norma prawna zbudowana jest z trzech części.
1) hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ).
2) dyspozycja, ( dyspozycja jest to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy ).
3) sankcja, ( sankcja jest to ta część normy prawnej, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).
W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które róznią się między sobą charakterem i mocą obowiązującą. Są to: a) normy bezwzględnie obowiązujące ( normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić ). b) normy względnie obowiązujące ( normy dyspozytywne mają odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie).
Podział systemu prawa polskiego na gałęzie
- prawo kostytucyjne:
Reguluje ustrój państwa, władzę w państwie, prawa i obowiązki obywateli.
- prawo administracyjne:
Pozwolenia na budowę domu, prowadzenie działalności gospodarczej, dowody i paszporty itd.
- prawo finansowe:
Reguluje tworzenie i podział budżetu, dochody i wydatki (podatki).
- prawo karne:
Reguluje procedury przy ściganiu i karaniu przestępców.
- prawo cywilne:
Reguluje stosunki o charakterze majątkowym, śwadczenie usług, leasing itd.
- prawo rodzinne:
Reguluje szwiązki małżeńskie, stosunki między małżonkami, adopcja.
- prawo pracy:
Reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem.
- prawo międzynarodowe publiczne:
Reguluje stosunki między państwami.
- prawo międzynarodowe prywatne:
Reguluje i roztrzyga kolizje między różnymi systemami prawa ( mieszne małżeństwa - Polak i Niemka).
Uchwała jest aktem wydawanym tylko przez organ kolegialny. Uprawnienia uchwałodawcze mają: Sejm, Senat, Zgromadzenie Narodowe, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji oraz Państwowa Komisja Wyborcza.
Umowy międzynarodowe (traktaty, konwencje, pakty, układy) stanowią źródła międzynarodowego prawa publicznego i regulują stosunki między państwami.
Ustawa to akt normatywny nadrzędny w stosunku do innych (z wyjątkiem konstytucji i ratyfikowanych umów międzynarodowych), którym reguluje się istotne sprawy życia politycznego, społecznego i gospodarczego państwa (podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie, budżet).
Tryb tworzenia ustaw reguluje regulamin sejmowy. Pierwszym etapem jest zgłoszenie projektu ustawy przez uprawnione organy lub osoby. Inicjatywa ustawodawcza (prawo do zgłoszenia projektu ustawy, powiązane z obowiązkiem rozpatrzenia go przez Sejm) przysługuje: posłom, Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów i grupie 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Uchwaloną przez Sejm ustawę rozpatruje Senat, który może w niej dokonać poprawek lub ją odrzucić. Uchwalone przez parlament ustawy podpisuje Prezydent i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Rozporządzenie to akt normatywny wydawany zawsze na podstawie upoważnienia ustawowego i mający na celu wykonanie jakiejś ustawy (rozporządzenie wykonawcze do ustawy), publikowany w Dzienniku Ustaw. Może je wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Ratyfikacja to akt, w którym organ upoważniony od reprezentowania państwa wyraża zgodę na obowiązywanie umowy międzynarodowej w danym państwie (związania go tą umową); w Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent.
Ratyfikacji nie podlegają umowy handlowe oraz umowy rządowe i resortowe. Umowy międzynarodowe ratyfikowane stają się częścią krajowego porządku prawnego po ich opublikowaniu w Dzienniku Ustaw i stosowane są bezpośrednio, chyba że konieczne jest do tego wydanie ustawy.
Niektóre umowy ratyfikuje Prezydent zawiadamiając o tym Sejm i Senat, a inne wymagają wydania umowy upoważniającej do ratyfikacji (umowy dotyczące pokoju, sojuszów, układów politycznych lub wojskowych, członkostwa w organizacjach międzynarodowych).
Umowa międzynarodowa ratyfikowana na podstawie upoważnienia wynikającego z ustawy ma pierwszeństwo przed ustawą krajową, w przypadku gdy jej treści nie da się pogodzić z treścią tej....
Źródłami prawa w znaczeniu materialnym są wszelkiego rodzaju stosunki międzyludzkie. W znaczeniu formalnym źródłem prawa jest forma jego występowania i pochodzenia.
Rodzaje źródeł prawa:
a) zwyczaje (prawo zwyczajowe, niepisane) - wytwór historycznego procesu kształtowania się stosunków społecznych;
b) akty normatywne (prawo stanowione, pisane) - akty wydane przez organy państwowe, złożone z przepisów prawnych i zawierające normy prawne, mające określoną strukturę.
System źródeł prawa to całokształt aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie, charakteryzujący się hierarchiczną strukturą, która polega na tym, że jedne akty normatywne mają nadrzędny charakter w stosunku do innych (powoduje to, że żadne prawo nie może być sprzeczne z prawem stopnia wyższego).
Delegacja ustawowa to zawarte w ustawie upoważnienie do wydania przez dany organ administracji państwowej konkretnego aktu normatywnego (źródła stopnia niższego są wydawane na podstawie źródeł stopnia wyższego i celem ich wykonania).
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierające przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np: w Dzienniku Ustaw. Źródłami prawa obowiązującymi w Polsce są:
1) konstytucja;
2) ustawy;
3) ratyfikowane umowy międzynarodowe
4) rozporządzenia;
5) akty prawa miejscowego;
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce. Źrodło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (np.: w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).
Konstytucja jest źródłem prawa najwyższej rangi, więc żaden inny akt normatywny nie może być z nią sprzeczny. Określa ona zasady ustroju politycznego i gospodarczego państwa, jego strukturę organizacyjną oraz wolności, prawa i obowiązki obywateli.
Źródłami prawa wewnętrznie obowiązującego są:
uchwały Rady Ministrów
zarządzenia Prezydenta RP
zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
zarządzenia ministrów
niektóre uchwały Sejmu i Senatu
regulaminy Zgromadzenia Narodowego
niektóre akty innych centralnych organów państwowych
W hierarchii legitymowanych źródeł prawa najwyższe miejsce zajmuje konstytucja, ustawa zasadnicza, zawierająca normy - zasady będące fundamentem politycznego, społecznego i gospodarczego porządku w państwie.
Drugie miejsce w hierarchii źródeł prawa zajmują ustanawiane przez parlament ustawy.
Ustawa jako źródło prawa
Do wydania ustawy uposażony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu, Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przekazać innemu organowi państwowemu.
Inicjatywę ustawodawczą posiadają:
- posłowie;
- Senat;
- Prezydent;
- Rada Ministrów;
- grupa 100000 obywateli;
Tryb uchwalania ustawy:
- trzy czytania;
- przedstawienie wniosku o przyjęcie projektu;
- głosowanie ( quorum sejmowe, ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów );
- rozpatrzenie projektu przez Senat ( na okres 1 miesiąca );
projekt idzie do prezydenta ( 21 dni ); Gdy prezydent zgłasza veto, to Sejm by je odrzucić i uchwalić ustawę wymaga kwalifikowanej większości 3/5. Po podpisaniu ustawy prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw.
Konstytucja jest to ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną. Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. Unormowany jest w niej zarys struktur organów państwowych i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów i wreszcie prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. O pierwszoplanowej roli konstytucji świadczy to, że wszystkie inne akty prawne muszą być zgodne z konstytucją. Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszyskich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czepią upoważnienie do swej działalności z konstytucji RP. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenia Narodowe (Sejm + Senat) w dniu 2 kwietnia 1997 roku, a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.