Wychowanie to wszelkie zamierzone działania w formie interakcji społecznych mających na celu wywołanie trwałych i pożądanych zmian w osobowościach ludzi. W pojęciu wychowania zawierają się wiec zarówno cechy instrumentalne osobowości jak również cechy kierunkowe a więc zarówno sfera intelektualno-sprawnościowa jak również emocjonalno-wolicjonalna . można więc powiedzieć że wychowanie to świadoma działalność jednych osób zmierzająca do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowościach innych osób.
Natomiast socjalizacja to ogół wpływów środowiska społecznego na jednostkę w wyniku których nabywa ona zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim różnego rodzaju ról. Socjalizacja obok wpływów zamierzonych obejmuje również te wszystkie oddziaływania które nie mają charakteru zamierzonego. Można więc powiedzieć że socjologia wychowania w sposób bezpośredni i ścisły współpracuje z teorią wychowania jako dyscypliną pedagogiczną.
Wychowanie uwikłane jest w kontekst życia społecznego i ściśle związane z oddziaływaniem domu rodzinnego, grup rówieśniczych, szkoły, środków masowych komunikacji, i z różnego rodzaju instytucji społecznych. Dlatego w socjologii wychowania mocno podkreśla się fakt iż osobowość człowieka kształtuje się poprzez jego uczestnictwo w życiu różnego rodzaju grup społecznych.
Proces wychowania jest wiec czynnością zamierzoną, ściśle planowaną, i mającą na celu uchronić wychowanka od tych wszystkich oddziaływań które z punktu widzenia życia społecznego mają niekorzystny charakter. Wychowanie można więc traktować jako określone zjawisko społeczne powstające w wyniku osiągnięcia przez życie zbiorowe pewnego poziomu organizacji co oznacza że jest ono wytworem życia i składowym elementem oddziaływań społecznych. Wychowanie Zachodzi w grupie społecznej i w tym rozumieniu, jest przedmiotem badań socjologii wychowania. Obok rozumienia wychowania jako zjawiska społecznego może być ono również rozpatrywane jako określona działalność społeczno-wychowawcza, która z reguły jest podporządkowana przyjętym i realizowanym celom wychowawczym. W takim ujęciu wychowanie interesuje nas w kontekście ustalonych zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych warunków efektywności tej działalności. Można więc powiedzieć że teoria wychowania obejmuje działania wychowawcze w różnej skali. Zarówno w skali mikro jak i w skali makro bo z jednej strony, obejmuje całą społeczność, ale także prosty stosunek interpersonalny między wychowawcą a wychowankiem. Można więc powiedzieć że teoria wychowania jest pierwotna wobec rozpatrywanych na gruncie socjologii wychowania relacji społecznych. Pełni tutaj ważną rolę ze względu gdyż zawiera pewien zbiór wewnętrznie spójnych sądów, które wyjaśniają, pewną grupę zjawisk które mają charakter społeczny. Przenoszone są one przez socjologię wychowania gdzie wykorzystuje się np. teorię kar i nagród, kształtowanie postaw, nawyków i przekonań. pozwala też na określanie pewnych praktycznych postulatów na bazie teoretycznych rozważań. Jest ona więc nauką praktyczną ale też empiryczną ponieważ odwołuje się do doświadczenia o charakterze społecznym , ale również stanowi także naukę ideologiczną , ponieważ zajmuje się realizacją celów wychowawczych , akceptowanych w ramach pewnych filozofii społecznych, a ponadto opiera się na przyjętym systemie wartości i na swoiście rozumianej aksjologii. Dlatego bardzo często mówi się np. o wychowaniu chrześcijańskim, o wychowaniu liberalnym, o wychowaniu socjalistycznym, czy o wychowaniu faszystowskim. Dla opisu procesów wychowawczych potrzebne jest swoiste podejście nie tylko w obrębie samej teorii wychowania, ale opis tych procesów zaangażowane są takie dyscypliny jak np. teologia wychowania która zawiera w sobie naukę o celach wychowawczych, określa pewien ideał wychowawczy, który zostaje wyprowadzony z ideologii społecznej mieszczący się w pewnej filozofii a szczególnie w jej subdyscyplinie a mianowicie w etyce.
Aby opisać właściwie procesy wychowawcze należy również zaangażować wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej, ponieważ ukazuje ona naturę procesów psychicznych i ich możliwości rozwojowe, ale także inne subdyscypliny psychologii takie jak psychologia osobowości, psychologia wychowawcza, czy szczególnie dla socjologii wychowania ważna psychologia społeczna.
Socjologia interesuje się procesami psychicznymi, ponieważ wszystkie procesy wychowawcze, przebiegają w społecznej przestrzeni. Zatem dla socjologii ważny jest opis społeczno -kulturowych procesów wychowawczych. Stąd też wiele terminów i pojęć charakterystycznych dla teorii wychowania rozpatrywanych jest na gruncie socjologii. Oczywiście ze dla tej dyscypliny ważnym pojęciem jest pojęcie wychowania, które wyprowadzane jest z takich pojęć jak pojęcie uczenia się, nauczania, kształcenia. Rozszerzając samo pojęcie wychowania na sferę socjologii należy odpowiedzieć sobie na kilka problemów a mianowicie czy wychowanie odnosi się tylko do dorastających pokoleń, czy do każdego człowieka . czy wychowanie obejmuje tylko oddziaływania zamierzone , czy każda relacja społeczna ma charakter wychowawczy. Inne ważne pytanie to takie czy wychowanie ma kontekst uniwersalny czy musi być rozpatrywane w kontekście jakiegoś narodu, społeczeństwa, czy rasy. Ważne pytanie też czy można mówić o wychowaniu zbiorowości czy raczej początkiem i końcem oddziaływań wychowawczych są zmiany dokonujące się w jednostce ludzkiej. Istotne jest również patrzenie na wychowanie w kontekście procesów kształcenia człowieka. Dobre nauczanie jest zawsze także kształtowaniem postaw, wartości, i motywacji. A wiec kształcenie jest zatem także procesem wychowawczym. Z drugiej strony jednak możliwe jest takie nauczanie które kształtuje wyłącznie dyspozycje instrumentalne osobowości. Wyróżniamy bowiem dwie zasadnicze grupy dyspozycji a wiec dyspozycje kierunkowe i instrumentalne. Otóż dyspozycje kierunkowe osobowości decydują o tym jak człowiek ustosunkowuje się do świata i samego siebie, co sobie ceni, i ku czemu dąży. Cechy zaś instrumentalne wyznaczają stronę wykonawczą osobowości. Można więc powiedzieć że cechy kierunkowe jednostki to jej ideały, przekonania, upodobania , zamiłowania czy zainteresowania. Zaś cechy instrumentalne to wiedza człowieka, jego inteligencja, uzdolnienia, umiejętności, sprawności, i nawyki. Pierwsze więc kształtuję stronę wolicjonalno-emocjonalną osobowości drugie zaś intelektualno-sprawnościowo. Co ważne w konstrukcji ludzkiej osobowości to to że jedne nie muszą pociągać za sobą drugich. Można więc być wykształconym i wychowanym albo też wykształconym i nie wychowanym, czy też wychowanym ale nie wykształconym. Można wiec powiedzieć że jedynie harmonijne rozwijanie cech osobowości prowadzi do właściwie ukształtowanej osobowości. Należy jednak zdać sobie sprawę że kształtowanie cech kierunkowych osobowości to często zadanie na całe życie, zaś cechy instrumentalno- sprawnościowe mogą być kształtowane w różnej perspektywie czasowej. Problem wychowania polega również na tym że kontrola procesów wychowawczych jest zdecydowanie trudniejsza niż w wyniku nauczania. Stąd tez najczęściej w systemach edukacji mamy taką sytuację gdzie wyniki/efekty kształcenia są ściśle określone, natomiast efekty wychowania są często trudne do określenia. Na wychowanie można również patrzeć w kontekście ludzkich potrzeb i wówczas możemy mówić o wychowaniu do wartości, czy tez wychowaniu społecznym, moralnym, czy wychowaniu estetycznym. Procesy wychowawcze o tyle mają sens jeśli w ich następstwie dochodzimy do samowychowania a więc do takiej sytuacji gdy jednostek oddziałuje sama na siebie, określa cele i ustala zadania, i poddaje się wewnętrznej kontroli. Można powiedzieć że istnieje ścisła zależność miedzy kształtowaniem osobowości a uczestnictwem człowieka w życiu społecznym. Oznacza to że pojecie osobowości jest jednym z z najważniejszych na gruncie socjologii wychowania. Osobowość człowieka bowiem ma zawsze charakter społeczny ponieważ odzwierciedla stosunki i doświadczenia, które stały się elementem jego biografii. Wynika z tego że wychowanie ma również charakter społeczny. Osobowość bowiem kształtuje się w toku realizacji własnych celów, ale w warunkach odbywających się w interakcji społecznych. Można wiec powiedzieć ze wychowanie bez oddziaływań społecznych byłoby z konieczności pozbawione siły osobowo twórczej. Wychowanie w końcu i dlatego zjawiskiem społecznym gdyż sami wychowawcy są ukształtowani społecznie to znaczy odzwierciedlają społeczne normy i wzory postępowania. Wychowanie więc jest na tyle ważnym elementem życia społecznego, ponieważ wiąże się z perspektywami trwania danej grupy. Należy tez pamiętać ze samowychowanie zdeterminowane jest przez rzeczywiste układy stosunków społecznych. Zmienia się na przestrzeni dziejów i jest różne w różnych kulturach. Wynika z tego że wychowanie jest zarówno zjawiskiem społecznym i w kontekście interesuje socjologię jak również społeczną działalnością i w tym kontekście powiązane jest bardziej z prakseologią bo wówczas może być rozpatrywane pod kątem większej bądź mniejszej skuteczności. Należy pamiętać ze samowychowanie będzie nieskutecznie nie tylko kiedy nie przestrzega się socjologicznych aspektów ale także kiedy nie przestrzega się aspektów psychologicznych zgodnych z natura człowieka. Całokształt wiedzy o tym jakie prawa rządzą wychowaniem jako działaniem skutecznym wchodzą w zakres teorii wychowania.
14.04.2013 o godz. 10 egzamin!!!!
Powstaje pytanie jakie są funkcje wychowania dla życia zbiorowego. Istnieje bowiem szereg poglądów socjologicznych i pedagogicznych. Jeden z najbardziej skrajnych poglądów na wychowanie głosi, iż wychowanie można rozpatrywać niezależnie od życia społecznego i sprowadzić je można jedynie do relacji wychowawca - wychowanek. Inna koncepcja dotycząca wychowania, tzw. koncepcja kulturalistyczna, zakłada iż wychowaniu często nadawano wymiar ponad społeczny i ponad czasowy. W takim ujęciu zadaniem wychowania ma być wprowadzanie wychowanka w świat abstrakcyjnie pojętych wartości.
Koncepcja wychowania reformującego, wychowanie jest spostrzegane jako czynnik kształtowania i doskonalenia życia społecznego, ale niezależnie od społecznych uwarunkowań.
Koncepcja wychowania adaptacyjnego - efekty wychowania sprawdzane są poprzez ich skuteczność w życiu.
Koncepcja wychowania progresywnego - zakłada przygotowanie ludzi do takiego życia w teraźniejszości, które stanowiłoby twórcze kształtowanie przyszłości. W tym ujęciu wychowanie jest funkcją życia społecznego, ale jest też terenem ścierania się interesów różnych grup społecznych zaznaczoną wyraźnie presją na szkołę. W koncepcji tej zakłada się wychowanie jako przygotowanie jednostki nie do świata zastanego i nie do świata jaki on będzie, lecz do działania w świecie zastanym na rzecz świata jakim on być powinien. Szczególne znaczenie procesom wychowawczym nadawał Florian Znaniecki, który uważał, że wychowanie to przede wszystkim zapewnienie ciągłości kulturowej w społeczeństwie ale także poprzez wychowanie, określanie wzoru dobrego członka grupy. Ważnym aspektem procesów wychowawczych jest również poddawanie wychowania społecznej kontroli i poddawanie wychowanków wpływom określonego rodzaju. Kształtowanie osobowości według przyjętych wzorów i norm. Znaniecki uważał, iż wychowanie wyrosło jako celowa działalność na bazie socjalizacji. Można powiedzieć, że wychowanie i jego instytucje muszą występować w świadomości społecznej w postaci:
Ideału konstruktywnego członka grupy w kontekście uznawanego systemu wartości
W postaci utrwalonych w świadomości społecznej wzorów i metod wychowawczej działalności
W postaci reguł i norm postępowania wobec pokoleń dorastających wraz z systemem kontroli
W postaci instytucji społecznych powołanych do realizacji uznawanych systemów wartości, szkół, przedszkoli, rodziny ale także mass mediów i instytucji kulturalno-oświatowych.
Można opisać pewne społeczne mechanizmy i czynniki kształtowania się, oraz rozwoju osobowości. Nie można zrozumieć procesu wychowania jeśli nie rozumie się mechanizmów oraz czynników socjalizacji. W tym kontekście trzeba sobie odpowiedzieć na 2 pytania. Jak to się dzieje, że osobowość jednostki ulega zmianom pod wpływem środowiska społecznego? Jakie czynniki tego środowiska wywierają rzeczywisty wpływ osobo twórczy?
Wychowanie to dokonywanie zmian w ludzkiej osobowości. Osobowości konkretnych ludzi nigdy nie są ukształtowane w sposób skończenie doskonały, a więc zawsze mogą być przedmiotem dalszych zmian i oddziaływań wychowawczych. Rodzi to kolejne pytanie Kiedy ludzie są podatni na zmiany w obrębie własnej osobowości? Kiedy i w jaki sposób osobowość ta podlega rzeczywistym zmianom? Jakie warunki to sprawiają i są do tego niezbędne? Wiemy już że osobowość człowieka przejawia się we względnej stałości ludzkich zachowań. Oznacza to, że osobowość kształtuje się poprzez utrwalanie się określonych form aktywności w toku jej życiowej działalności. Oznacza to również, że bierność jest równoznaczna z brakiem jakiegokolwiek rozwoju i zmiany. Z drugiej strony wiemy, że człowiek przejawia aktywność tylko wtedy gdy jest w stanie napięcia psychonerwowego i przestaje być aktywny gdy napięcie to opada, gdy wraca do równowagi wewnętrznej. Oznacza to, że akt motywacyjny, albo redukuje napięcie albo tego nie czyni. Redukcję tego napięcia zabezpieczają różne zdarzenia bądź stany rzeczy nazywane nagrodami i karami. Można więc stwierdzić, że przez nagrodę rozumie się takie zdarzenie, które niesie ze sobą złagodzenie lub usunięcie napięcia psychonerwowego jednostki. Przez karę rozumie się takie zdarzenia lub stany rzeczy, które powodują powstanie, utrzymywanie się czy wręcz nasilanie się napięcia psychonerwowego. Cala zaś życiowa aktywność człowieka nastawiona jest na osiąganie nagród i unikanie kar. Przy wielu wariantach zachowań w każdej sytuacji i w każdej aktywności, jednostka dąży do uzyskania maksimum nagród przy narażeniu się na minimum kar. Z kolei regularność pewnych form aktywności prowadzi do osiągania takich a nie innych celów i obiektów.
Łatwo zauważyć, że jednostka wykazuje tendencję do ponownego skierowywania własnych stanów napięcia psychonerwowego ku takim obiektom lub stanom rzeczy, które uprzednio miały dla niej właściwości nagradzające. Można więc powiedzieć, że dąży do jednych celów bardziej niż do innych. Trzeba też zauważyć, że jednostka wykazuje tendencję do powtarzania w swej życiowej aktywności aktów motywacyjnych w przeszłości nagradzanych a unikania zaś aktów w przeszłości karanych. Oznacza to, że oczyszczamy się z aktywności, która nie ma dla nas znaczenia. Pod wpływem działającego systemu nagród i kar, jednostka uczy się powtarzać nie tylko pewne zachowania, lecz także uruchamiać odpowiadające im procesy orientacyjne, myślowe, oraz uczuciowe. Powstaje pytanie co się dzieje, gdy bez przeszkód otrzymujemy nagrody i nie doznajemy kar? W takiej sytuacji nie ma możliwości modyfikacji czyichś zachowań a więc także modyfikacji osobowości człowiek, który bez przeszkód zaspakaja w ustalony sposób wszystkie potrzebne dla siebie motywy i potrzeby. Wynika z tego, że stabilizacja wewnętrznych i zewnętrznych warunków życia jest równoznaczna z zahamowaniem zmian a więc także rozwoju. Można więc wyróżnić dwie okoliczności zmieniające ludzkie zachowania, pierwsza to taka gdy dotychczasowe formy zaspakajania motywów przestają być efektywne, czyli nagradzane. Po drugie, gdy pojawiają się nowe cele nieosiągalne za pomocą dotąd przyswojonych zachowań. W takiej w sytuacji pojawia się stan stresu i dezintegracji. Oznacza to również, że aktywność przynosząca coraz mniej nagród i coraz więcej kar musi być poddana odpowiednim modyfikacjom. Oznacza to też, że jednostka w takiej sytuacji zaczyna poszukiwać optymalnego, wzajemnego stosunku nagród i kar. Należy więc przyjrzeć się odpowiednim mechanizmom socjalizacyjnym i ich funkcjonowaniu. Ważny jest nie tylko wpływ nagród i kar jako takich, ale właściwy układ stosunków społecznych ze środowiskiem społecznym, które są ich źródłem. Skoro występują w otoczeniu jednostki, układy nagród i kar, które determinują jej aktywność to tym samym spełniają one funkcje osobo twórcze. Jednak wszelkie układy nagród i kar maja układ życia społecznego i są wyrazem stosunków międzyludzkich. Obejmują więc każdą jednostkę funkcjonującą w danej kulturze. Układy kar i nagród włączone są w uznawane przez grupę role społeczne oraz normy i wzory postępowania. Działające w otoczeniu układy kar i nagród mają charakter zjawiska społecznego i charakteryzują się pewnym poziomem organizacji, a przede wszystkim tym, że są regularne i koherentne - zgodne, jako przeciwieństwo przypadkowości. Wychowanie jest swoistą postacią socjalizacji, które polega jedynie na wykorzystywaniu tych mechanizmów oddziaływania grupy społecznej na jednostkę, które rzeczywiście występują w życiu tej jednostki. Inaczej mówiąc wychowanie to świadome uruchamianie i organizowanie oddziaływań mechanizmów socjalizacyjnych na danych wychowanków, a następnie kierowanie przebiegiem tych oddziaływań. W socjologii wychowania wyróżnia się 3 wielkie grupy mechanizmów socjalizacyjnych.
Mechanizm kontroli społecznej
Mechanizm wpływu osób znaczących
Mechanizm wzmacniania wewnętrznego
Mechanizm kontroli społecznej - jednostka wykazuje bardzo często aktywność w obecności innych osób, jak również spotyka się z reakcjami z ich strony. Owe reakcje innych osób na aktywność jednostki posiadają pewien aspekt oceny, ponieważ zachowania jednostki są albo aprobowane albo spotykają się z dezaprobatą. Ponadto reakcje te mają charakter regularny jak również mają określony zasięg społeczny. W dużej grupie np. w pewnej społeczności lokalnej, kontrola społeczna jest luźniejsza i nie wsparta wzajemną identyfikacją członków oraz zróżnicowana w różnych środowiskach np. opinia publiczna, kontrola formalna. Skuteczność kontroli społecznej opiera się na tendencji do niewyróżniania się w stosunku do innych, a wynika to przede wszystkim z doświadczeń jednostki, gdyż zdaje sobie sprawę, że odchylenia od normy są z reguły karane. W małej grupie mechanizm kontroli społecznej działa szczególnie skutecznie, ponieważ członkowie małych grup wchodzą we wzajemne relacje społeczne, we wzajemne interakcje, a ponad to w małej grupie następuje ujednolicenie wymagań wobec członków a także zintegrowanie wpływów, zaś dezaprobata i aprobata w małej grupie ma silniejsze konsekwencje. Dzieje się tylko tak wówczas, gdy dana grupa jest dla jednostki atrakcyjna, a atrakcyjna jest wówczas kiedy pozwala jednostce realizować ważne dla niej cele. Szczególnie silne oddziaływanie ma mała grupa wówczas, kiedy członkostwo w tej grupie jest szczególnie atrakcyjne. Im atrakcyjniejsze członkostwo, tym siła oddziaływania grupy jest większa. W każdej grupie możliwość osiągania celów zależy od pozycji jednostki w grupie. W grupie jednostka może zajmować bardzo zróżnicowane pozycje, ale pozycja jaką ma jednostka w grupie świadczy o poziomie władzy i udziale w przywilejach. Wysoka pozycja w grupie zapewnia jednostce poczucie bezpieczeństwa. Dążenie jednostki do wyższej pozycji oznacza dążenie do zdobywania sobie uznania i popularności w oczach jej członków. Kontrola danej grupy działa tym silniej, gdy oddziałuje ona w sposób stały i jednolity, a także w sposób bezpośredni i natychmiastowy. Grupa, aby oddziaływać na jednostkę musi być dla niej grupą znaczącą, a więc pozwalać jednostce na realizację ważnych dla niej postaw i potrzeb. Gdy więź jednostki z grupą jest bardzo silna i gdy zachowania jednostki przenoszone są na inną grupę, mówimy wówczas o tzw. grupie odniesienia. Wpływ kontroli społecznej ze strony takich grup jest najsilniejszy, zostaje bowiem przedłużony o kontrolę jednostki nad samym sobą. Ma tutaj również znaczenie tzw. mechanizm ułatwienia społecznego, który polega na tym, że sama obecność innych osób bez jakichkolwiek reakcji z ich strony, wywiera pewien pobudzający lub hamujący wpływ na aktywność jednostki. Dzieje się tak dlatego, ponieważ osoba działająca przypisuje swoim obserwatorom określone oczekiwania i oceny z ich strony. Nieco bardziej złożone jest zjawisko tzw. zaraźliwości psychicznej, a polega ono na tym, że w pewnych warunkach określone formy aktywności pewnych osób zaczynają udzielać się ogółowi osób. Na tej podstawie dochodzi często do zbiorowej agresji, linczów, uniesień czy szerzenia się pewnych nastrojów. Najbardziej charakterystyczne postaci ułatwienia społecznego występują oczywiście we wzajemnych kontaktach osób. Dzieje się tak dlatego, ponieważ osoby takie spełniają swoje wzajemne oczekiwania poprzez odpowiednie zachowania.
Obok mechanizmu kontroli społecznej wyróżnia się również mechanizm wpływu osób znaczących. Socjalizacja następuje tutaj poprzez osobisty kontakt jednostki z innymi osobami, czyi w ramach stosunków interpersonalnych. Szczególnie ważne są z tymi osobami, które są zdolne odegrać w życiu jednostek jakąś szczególną rolę. Są to więc te osoby, które jednostka uważa za bliskie sobie pod pewnym względem i wobec których przyjmuje przychylne postawy i którym przypisuje jakieś cenne dla siebie właściwości. Osoby te nazywamy osobami znaczącymi, a więc mogą to być np. rodzice, ojciec, matka, przyjaciel, członek grupy rówieśniczej, osoby posiadające władzę, autorytet, społeczne uznanie, realne osoby żyjące, bądź również wytwory artystycznej fantazji. Wpływ tych osób może zachodzić na dwóch poziomach:
Zewnętrznego odwzorowywania czyjegoś zachowania, czyli naśladownictwa i modelowania
Odwzorowywania cudzych stanów psychicznych określanych mianem identyfikacji
Naśladownictwo występuje wówczas, kiedy jednostka stwierdza, że ktoś inny osiąga takie cele jakie i ona sobie stawia. Jest to więc naśladownictwo o charakterze instrumentalnym, gdyż naśladownictwo to występuje wówczas, gdy jednostka dostrzega iż za pewny rodzaj zachowania ktoś inny uzyskał jakąś gratyfikację. Zaś typ przystosowawczy naśladownictwa związany jest z przyjmowaniem zachowań u innych aprobowanych. Naśladownictwo na podłożu wewnętrznego utożsamiania a więc podzielania stanów psychicznych innej osoby nosi miano identyfikacji. W każdym naśladownictwie jest konieczne zaobserwowanie osoby, której zachowania lub stany psychiczne mogłyby być odwzorowywane. Osobę taką nazywamy modelem, cały zaś proces modelowaniem. Modelem jest więc osoba, której naśladowanie zapewnia osiąganie celów, daje poczucie bezpieczeństwa, a zarazem umożliwia realizację samego siebie. Można powiedzieć, że zjawisko modelowania jest szczególnym przypadkiem działania mechanizmu kar i nagród. Bogate ciągi doświadczeń polegających na tym, że zachowania naśladowane są często nagradzane, a rzadko karane prowadzi do internalizacji, czyli uwewnętrznienia zachowań naśladowczych. Sama świadomość upodabniania się przynosi jednostce poczucie siły i własnej wartości i podnosi wybitnie jej samoocenę. Osoby właśnie dostarczające takich wzorów zachowań określamy jako modele. Model jest więc osobą znaczącą i stanowi tzw. wzór osobowy. Jeśli jest tym wzorem dla członków np. grupy, mówimy o tzw. społecznym wzorze osobowym. Szczególnie silne procesy modelowania mają miejsce tam, gdzie przebiega ono z udziałem mass mediów, a także tam, gdzie jednostka jest w tym samym bądź w zbliżonym wieku. Powstaje więc pytanie Jakie warunki muszą być spełnione, aby dana osoba stała się modelem? Wśród tych warunków wyróżnia się takie cechy jak: wysokie kompetencje, wysoki poziom doświadczenia, wysoki stopień władzy, wysoka pozycja społeczna, wysoki poziom więzi uczuciowej łączącej jednostkę z modelem. Oznacza to, że model w jakimś sensie musi być dla jednostki bliski. Co ważne modelami najczęściej są osoby, które uznawane są za takie przez inne jeszcze osoby, a więc osoby które mają już pewien prestiż.
Mechanizm wzmacniania wewnętrznego - działa na tej zasadzie, że systemy nagród i kar zostały już przez jednostkę zinternalizowane (uwewnętrznione) i działają niejako w sposób autonomiczny, niezależny od otoczenia. Mechanizm wzmacniania wewnętrznego jest wtórny w stosunku do omawianych wcześniej. Ważne jest aby pamiętać, że jednostka zawsze dąży do zachowania lub przywracania stanu równowagi w obrębie ukształtowanych u niej systemów postaw. Unika więc zawsze dysonansu między uznawanymi przez nią przekonaniami. Owa integracja postaw człowieka dokonuje się pod wpływem pełnionych i akceptowanych ról społecznych. Pełnienie uwewnętrznionej roli społecznej może jednostkę skłaniać do oceny własnej aktywności z punktu widzenia zgodności jej z tą rolą. W momencie kiedy jednostka dostrzega uchylenie od roli jaką chce pełnić, a więc kiedy powstaje u niej zjawisko dysonansu, wówczas dokonuje modyfikacji swojej aktywności, także tej wewnętrznej. Żeby mechanizm ten zadziałał, muszą być spełnione pewne warunki:
Rola społeczna nie może być jednostce narzucona i pełniona pod przymusem.
Pełniona rola musi pobudzać jednostkę do wysiłku i ukazywać perspektywę pokonania trudności.
Pełnienie roli mus budzić przychylną ocenę osób lub grup znaczących
Jednostka musi mieć możliwość pełnienia roli w sposób twórczy.
Te wszystkie mechanizmy funkcjonują tam gdzie przebiegają procesy socjalizacji, a więc przede wszystkim w rodzinie, grupie rówieśniczej, zespołach wychowawczych, placówkach edukacyjnych, ale także w zakładach pracy, czy poprzez środki masowej komunikacji.
Pojęcie systemu wychowania:
Wg. W. Okonia- system wychowania to ogół instytucji i osób zespolonych ze sobą harmonijnie i realizujących działalność wychowawczą na rzecz wspólnego celu wychowania, może mieć on różne warianty i orientacje , mówiąc o systemie wychowania, najczęściej mówimy o systemie wychowania szkolnego.
Wg Woźniaka- Przez szkolny system jakości i efektów edukacji należy rozumieć zbiór określonych struktur i zadań obejmujących określone cele i treści wychowania szkolnego oraz wychowania poza szkolnego jak też zespół sposobów ich realizacji przez społeczność szkolną i instytucje.
Wg. Kowalskiego- system wychowania to taki system w którym formalne i funkcjonalne powiązanie układów szkolnych kolejnych stopni i typów specjalistycznych(układ pionowy i poziomy) jak również instytucje wychowania poza szkolnych i po szkolnych wraz ze wszystkimi instytucjami zainteresowanymi procesami wychowania i kształcenia zapewnia realizację zasadę równego startu i równych szans zdobycia wykształcenia odpowiedniego do zainteresowań .
Najprostszy i najniżej zorganizowany system zdolny do funkcjonowania i rozwoju społecznego jest mikro system wychowania i edukacji. Obejmuje on małe grupy pierwotne i wtórne , formalne i nieformalne, własne formy i wartości , indywidualna orientację i aktywność wskazując względnie homogeniczną strukturę wewnętrzną i typ zachowań wewnętrznych a także lokalizację przestrzenną oraz kręgi społeczne, kulturowe i zawodowe.
Z kolei mezosystem wychowania i edukacji charakteryzuje się cechami ogólniejszymi typowymi dla średnich zbiorowości społecznych jest bardziej zróżnicowany i bardziej rozwinięty, tutaj w procesie wychowania i samowychowania uczestniczy wiele instytucji.
Makrosystem wychowania i edukacji dotyczy regionu, miasta, województwa, czy państwa. Podstawowym elementem struktury systemu wychowania jest mikrosystem którego jakość przekłada się bezpośrednio później na jakość makrosystemu. Strukturę systemu wychowania tworzą w kolejności:
-układ dydaktyczny i jego podukłady takie jak: określone cele, określone treści kształcenia, zasady nauczania, formy i metody tworzące całość systemu dydaktycznego.
-układ wychowania i jego podukłady który zawiera: określone treści kształcenia, określony ideał wychowawczy, wyznaczone cele
-układ organizacyjny regulujący funkcjonowanie poszczególnych instytucji.
-układ administracyjny i jego podukłady podmiotowe
-układ społeczny i jego poszczególne podukłady
-układ kulturowy i jego podukłady (kultura osobista, społeczna, role społeczne, fakty kulturowe, oraz symbolika)
-układ samorządowy i jago podukłady takie jak: życie społeczne dziecięcych i młodzieżowych zrzeszeń, ale też organizacje społeczno- polityczne
-układ socjalno-opiekuńczy - organizacja całej opieki społecznej, instytucje opieki społecznej itd.
-układ pozaszkolny - środowisko lokalne i instytucje oświatowe, zrzeszenia, sport i turystyka,
-układ informacji wewnętrznej pomiędzy poszczególnymi ogniwami.
Aby system wychowawczy mógł być wdrożony musi być przestrzegany szereg zasad , kształtowanie bowiem pozytywnego stosunku do wdrażanego systemu wychowawczego wymaga przestrzegania odpowiednich zasad i reguł:
-zasada pozytywnego oddziaływania na całą osobowość oraz na wszystkie sfery aktywności młodzieży. Zasada ta zawiera w sobie 3 podstawowe deliktowy : *racjonalne motywacji wdrażania i postępowania, *kompetencji motywacyjnych, * odpowiedzialnego i twórczego stosunku do działań. Chodzi więc o to aby wdrażając system wiedzieć dlaczego tak a nie inaczej postępujemy.
-zasada socjodynamiki, przejawia się w silach szkoły które mają charakter czynny bądź bierny, wynika z niej konieczność ustalenia zadań indywidualnych dla każdego ucznia, zadań zróżnicowanych do wyboru, zadań zespołowych jednolitych dla każdego zespołu, zadań zespołowych zróżnicowanych, a także zadań dla specjalistów.
-zasada wychowania obywatelskiego- a właściwe wychowanie obywatelskie wymaga działań całej społeczności szkolnej, punktem wyjścia dla jego stanowienia powinien stanowić wspólny cel oraz określenie warunków podmiotowości wychowanków a także włączania członków grup do procesów i zadań wdrożeniowych.
-zasady historycyzmu która z rdzeniem kształtowania każdego systemu osadzonego w czasie i przestrzeni istnieje bowiem ścisła zależność procesów wychowawczych od tradycji w szkole, obyczajów, i norm.
-zasada demokratyzacji i tolerancji społecznej
-zasada sprawiedliwości i poczucia odpowiedzialności.
-zasada racjonalizacji stosunków i procesów społecznych
-zasada humanizacji
-zasada jakości oddziaływań wychowawczych
-zasada naukowości
-zasada powszechnej odpowiedzialności.