Podstawowe kategorie politologiczne

1. Procesy polityczne

Proces - zmiany zachodzące w następujących po sobie stadiach rozwojowych.

Proces polityczny - jest szczególną postacią procesu społecznego.

1. Ujęcie ewolucyjne - zespół zjawisk przyczynowo - skutkowych tego samego typu, występujących w następujących po sobie stadiach rozwojowych; zespół pokrewnych zjawisk politycznych, wiążących się ze sobą w jeden ciąg czasowy, mający jakąś przyczynę i jakiś skutek, a zmieniający nie tylko strukturę polityczną, lecz i warunkujący powstanie nowej struktury.

2. Ujęcie systemowe - preferowane zwłaszcza przez amerykańskich politologów; układ interakcji zachodzących pomiędzy składnikami systemu oraz wzajemna modyfikacja pewnych koncepcji poprzez proces sprzężenia zwrotnego i porozumiewania się;

3. Ujęcie instytucjonalne - proces polityczny jest zlokalizowanym następstwem faktów dotyczących osiągania przez strukturę określonego stopnia organizacji stosunków politycznych;

PROCES POLITYCZNY JEST TO PRZEBIEG REGULARNIE NASTĘPUJĄCYCH PO SOBIE FAKTÓW POLITYCZNYCH POZOSTAJĄCYCH ZE SOBA W ZWIĄZKU PRZYCZYNOWO - SKUTKOWYM.

Fakt polityczny jest to przejaw procesów politycznych związany z walka o zdobycie władzy państwowej, stanowiący część życia społecznego i występujący wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z organizacją społeczeństwa i sprawowaniem władzy oraz zorganizowaniem i sterowaniem procesami politycznymi.

• Wyjaśnianie procesu politycznego powinno polegać na, wg. W. Wagnera:
  

• Badaniu warunków powstawania, rozwoju, utrzymywania się, jak też zanikania określonych typów racjonalnych zachowań i działań;

• Badaniu niektórych subiektywnych i obiektywnych uwarunkowań tych działań oraz ich wzajemnych zależności;

• Ujmowaniu zjawisk procesów politycznych w poznaniu naukowym tak, jak w rzeczywistości - w dynamice, ruchu, przemianach oraz wzajemnym oddziaływaniu na siebie stanowiących ich strukturę elementów;
  

• Typologia procesów politycznych - procesy odbywające się na następujących poziomach:
  

• Społeczeństwa jako całości (np. walka o odzyskanie lub uzyskanie niepodległości)

• Wielkich grup społecznych (np. uzyskanie podmiotowości politycznej przez mniejszość narodową)

• Procesów instytucjonalnych (np. zmiany w systemie partyjnym)

• Procesów na poziomie jednostkowo - grupowym (np. wzrost poziomu uczestnictwa politycznego)

2. Działania polityczne

Działania polityczne - są to działania ludzi, polegającymi na wyznaczaniu sfery stosowania przemocy publicznej w społeczeństwie, kierowaniu sposobem jej stosowania przez stanowienie i egzekwowanie prawa;

• Wg. Maxa Webera, działaniem nazywamy zachowanie ludzkie (obojętnie, zewnętrzne czy wewnętrzne, czynienie czegoś, zaniechanie lub tolerowanie), jeżeli i o ile działający wiąże (wiążą)z tym zachowaniem pewien subiektywny sens.

DZIAŁANIA POLITYCZNE TO PODEJMOWANIE I REALIZACJA DECYZJI POLITYCZNYCH, POPRZEZ ZORGANIZOWANE PODMIOTY, WYNIKIEM CZEGO JEST POWSTAWANIE I KSZTAŁTOWANIE SIĘ OKREŚLONYCH PROCESÓW POLITYCZNYCH.

Mogą one przybierać formę bezpośrednią (wybory prezydenckie) i pośrednią (stopniowy odpływ ludności ze wsi do miast);

• T. Klementewicz - zjawiska doniosłe politycznie:

a) skutki innego rodzaju działań niż polityczne, mające związek ze zmianą relacji władzy (jej siły, zakresu, zasięgu) (np. odkrycie Ameryki przez K. Kolumba)

b) skutki zdarzeń nie wywołanych świadomymi i celowymi czynnościami (np. śmierć W. Sikorskiego)

• RODZAJE DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH:
  

• Stopień złożoności działania politycznego
  

• Działania proste

• Działania złożone
  

• Rodzaj podmiotów podejmujących działanie
  

• Działania organów władzy i administracji państwowej

• działania pozostałych podmiotów wchodzących w skład danego systemy politycznego

• działania podmiotów pozostających poza systemem politycznym

• działania grup niesformalizowanych
  
  
  

• Liczba podmiotów uczestniczących w działaniu oraz współzależności pomiędzy nimi
  

• Działania jednostkowe

• Działania zbiorowe (np. manifestacja)

• Działania grupowe

• Działania totalne (np. wojna)
  

• Stopień instytucjonalizacji
  

• Działanie zinstytucjonalizowane

• Działania niezinstytucjonalizowane (bardziej spontaniczne)

Lub:

• Działania żywiołowe

• Działania częściowo zorganizowane

• Działania wysoko zorganizowane (najbardziej typowe dla życia politycznego)
  

• Zakres swobody podmiotu wykonującego działanie
  

• Działania suwerenne

• Działania niesuwerenne
  

• Stopień przymusowości
  

• Działania przymusowe

• Działania dobrowolne

• Działania narzucone
  

• Skutki działania
  

• Działania politycznie jednostronne

• Działania politycznie dwustronne
  

• Zbieżności lub rozbieżności pomiędzy zamierzonymi rezultatami a rezultatami rzeczywistymi
  

• Skutki zbieżne z założonymi celami

• Działania nie doprowadziły do osiągnięcia wyznaczonych wcześniej celów

• Działania nie mające sensu politycznego, w skutkach jednak funkcjonalne

• Działania pozbawione sensu politycznego, w swoich skutkach dysfunkcjonalne wobec szeroko pojętego systemu politycznego
  

• Stopień jawności
  

• Działania jawne

• Działania ukryte

• Działania zamaskowane

3. Stosunki polityczne

Stosunki społeczne - jedne z form związku, których najbardziej istotną cechą jest to, że przysługują tylko człowiekowi;

• Stosunki polityczne - dotyczą one różnych sytuacji społecznych i ekonomicznych związanych ze sprawowaniem władzy politycznej i rządzeniem w państwie. Mogą występować w skali państwa lub globalnej.

• Mogą przyjmować następujące postacie:
  

• Współpracy

• Kompromisu

• Rywalizacji

• Walki
  

• Wg. Oskara Lange - stosunki społeczne to wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie, wynikające ze sprawowania władzy politycznej.

4. Potrzeby polityczne

Potrzeba - stan braku

• 4 zasadnicze typy potrzeb społecznych:
  

• Jednostkowe

• Zbiorowe

• Wielkich grup społecznych

• Społeczeństwa jako całości
  

• Pośród tych typów potrzebami politycznymi będą jedynie potrzeby zbiorowe, powstałe w wyniku sytuacyjnych uwarunkowań jednostek i grup.
  

• Wg. M. Karwata: POTRZEBY POLITYCZNE TO ZALEŻNOŚC POZYCJI SPOŁECZNEJ I DROGI ŻYCIOWEJ JEDNOSTEK I GRUP OD ICH AKTYWNOŚCI POLITYCZNEJ ORAZ ŚWIADOMOŚCI POLITYCZNEJ.
  

• Wg. K. Biskupskiego do podstawowych potrzeb politycznych należą:
  

• Potrzeba elekcji

• Potrzeba koalicji

• Skutecznego oddziaływania pośredniego

• Bezpieczeństwa osobistego

• Potrzeba ekspresji
  

• Klasyfikacja potrzeb wg. A. Bodnara:
  

• Mikrospołeczne

• Makrospołeczne
  

• Klasyfikacja wg. P. Dobrowolskiego i S. Wróbla:
  

• Racjonalne i nieracjonalne

• Realne i idealne

• Prawdziwe i fałszywe

• Intelektualne i pozaintelektualne

5. Interesy polityczne

• Interesy polityczne stanowią jedną z form interesów społecznych.
  

• Interes jednostek (interes jednostkowy) lub grup społecznych (zbiorowym, społecznym) SA to wszelkie potrzeby, które wyrażają konieczność zbiorowego współdziałania w celu opanowania obiektywnych warunków istnienia i rozwoju w zakresie danej potrzeby.
  

• Wg. R. Herbuta, aby zrozumieć problem interesu politycznego, należy poznać wzajemne relacje pomiędzy państwem a społeczeństwem.
  

• Stosunki zachodzące pomiędzy państwem a społeczeństwem - zjawisko wspólnych oddziaływań.
  

• Z. Zarzycki wyróżnił 2 kategorie interesu publicznego:
  

• Interes polityczny sensu stricto

• Interes polityczny sensu largo

KLASYFIKACJA INTERESÓW WG. KRYTERIÓW:

• Podmiotu interesu
  

• Ogólnospołeczne, czyli społeczeństwa jako całości (np. pragnienie życia w pokoju)

• Narodowości i grup etnicznych (np. możliwość zachowania odrębności nowej kultury)

• Grup społecznych

• Jednostek
  

• Przedmiotu interesu
  

• Ekonomiczne

• Ideologiczne

• Społeczne

• Kulturalne itp.
  

• Stopnia uświadomienia interesu
  

• Uświadomione (całkowicie lub częściowo)

• Nieuświadomione
  

• Zakresu sprzeczności interesu
  

• Zbieżne

• Kompromisowe

• Sprzeczne
  

• Artykulacja potrzeb i interesów to proces podejmowania działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb i interesów określonych podmiotów, od momentu wyodrębnienia się potrzeb do ich zaspokojenia.
  

• AGREGACJA (koordynacja) - działania polityczne, które prowadzą do formułowania ogólnej linii politycznej, w ramach której interesy grupowe i indywidualne artykułowane w systemie są wiązane, wzajemnie uzgadniane i dostosowywane do siebie, drogą różnych mechanizmów politycznych, takich jak kompromisy, ugody, przetargi, porozumienia.
  

• R. Żółtaniecki - artykulacja jest to relacja pomiędzy świadomością posiadania interesu a wiedzą ośrodka decyzyjnego o jego istnieniu.
  

• KANAŁY ARTYKULACJI INTERESÓW:
  

• Zinstytucjonalizowany i sformalizowany (konstytucyjno - prawne mechanizmy)

• Zinstytucjonalizowany i niesformalizowany (wyk. wieców, demonstracji)

• Niezinstytucjonalizowany i niesformalizowany (np. zamieszki)
  

• FAZY ARTYKULACJI POTRZEB I INTERESÓW (wg. Dobrowolskiego i Wróbla)
  

• Ujawnienie się i agregacja potrzeb - ich przekształcenie się w interesy

• Argumentacja interesów - przekształcenie się interesów w postulaty

• Selekcja postulatów - wraz z poprzednia fazą tworzy właściwy proces artykulacji interesów

• Reprezentację interesów (prawnoinstytucjonalne i socjologiczne)

6. Podmiotowość polityczna

• Podmiotowość oznacza świadome i zarazem czynne kształtowanie istniejącej rzeczywistości, przeobrażanie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami.
  

• Przeważnie wiąże się podmiotowość polityczną bezpośrednio z organizacjami politycznymi.
  

• Podmiotami, które prowadzą politykę (podmiotami politycznymi) są:
  

• Państwo, z całym rozgałęzionym systemem organizacyjnym

• Partie polityczne

• Inne organizacje społeczne, które bądź biorą udział w realizacji polityki państwa, bądź starają się w określonym stopniu i zakresie wpływać na tę politykę (np. Wspólnota Polska)
  

• PODMIOTOWOŚĆ POLITYCZNA TO TRWALA ZDOLNOŚĆ GRUPY LUB ORGANIZACJI DO ŚWIADOMEGO PODEJMOWANIA SUWERENNYCH I RACJONALNYCH DZIAŁAŃ.
  

• Istotą podmiotowości jest zaspokajanie potrzeb w drodze działań.

• Składniki i warunki podmiotowości:
  

• Świadomość

• Moment aktywności (działanie)
  

• Sama świadomość i samo działanie nie rozstrzygają o podmiotowości, ale dopiero działanie świadome!!!
  

• POZIOMY PODMIOTOWOŚCI POLITYCZNEJ:
  

• Wielka grupa społeczna jako całość

• Organizacja polityczna danej grupy społecznej

• Organy organizacji wielkich grup społecznych (jednostka lub gremium kierownicze)

• Reprezentanci organów organizacji politycznych (osoby fizyczne)
  

---