CZĘSTOCHOWA 2010
POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA
WYDZIAL ZARZĄDZANIA
Główne nurty teoretyczne handlu międzynarodowego
OPRACOWANIE:
Ewelina Auguścik
Maria Giewon
Joanna Migdał
Justyna Sorek
Gr. 6 sem 8 nurt eko.-men.
Główne nurty teoretyczne handlu międzynarodowego:
- Merkantylizm
- Teoria przewagi absolutnej
- Teoria kosztów komparatywnych
Merkantylizm
Merkantylizm jest doktryną ekonomiczną charakterystyczną dla wczesnej epoki nowożytnej i kształtowania się imperiów kolonialnych w XVII i XVIII wieku. Pojęcie zostało wprowadzone przez Jeana Baptiste'a Colberta i spopularyzowane głównie przez krytyków merkantylizmu, przedstawicieli klasycznych teorii ekonomicznych, w tym Adama Smitha.
Założenia:
Bogactwo narodu mierzone jest ilością posiadanych kruszców (głównie złota),
W średniowieczu powszechne było mniemanie, że źródłem bogactwa jest posiadanie kruszcu.
Złoto i wyroby z metali szlachetnych, regalia, ale też relikwie świętych były wyznacznikami władzy i potęgi i przesądzały o statusie danego władcy. Za wyznacznik rozwoju uważano tym samym skuteczne wojny i najazdy gwarantujące łupy.
kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują,
kraj, który ma najwięcej bogactwa, wygrywa tę konkurencję,
Wzrost bogactwa jednego państwa - przejawiającego się poprzez posiadanie kruszcu wyznaczającego wartość waluty, może nastąpić tylko kosztem innych uczestników rynku.
źródłem bogactwa państwa jest rozwinięty eksport przewyższający import,
Głównym pojęciem wprowadzonym do ekonomii przez merkantylizm jest bilans handlowy - tylko korzystny bilans handlowy - niewielki import i dynamiczny eksport, zapewniać mogą, wedle merkantylizmu, bogactwo kraju. Merkantylizm nie dopuszczał, jak klasyczna teoria ekonomii, że handel może stanowić korzyść dla obydwu uczestników wymiany. W związku z tym źródłem bogactwa państwa może być tylko eksport wyrobów gotowych. Merkantylizm nie dopuszczał eksportu półproduktów, ponieważ dodatkową wartość stanowiła obróbka surowca we własnym kraju. Merkantylizm jako niekorzystne traktował też importowanie surowców, które, w miarę możliwości, należy pozyskiwać we własnym zakresie. Jeśli dany surowiec nie występuje w kraju, należy pozyskać kolonie, gdzie jest on powszechnie dostępny. W Anglii przedmiotem eksportu i zamożności kraju było sukno - jego produkcji podporządkowana była znaczna cześć stosunków społecznych. Historia produkcji angielskiego sukna odpowiada historii początków rewolucji przemysłowej - od grodzenia pastwisk i wyznaczenia podziału stad owiec, poprzez rozwój pracy chałupniczej, wreszcie rozwój manufaktur i umaszynowienie produkcji.
Dla Rzeczpospolitej Obojga Narodów przedmiotem eksportu było zboże, produkowane w wielkich latyfundiach w posiadaniu magnaterii i szlachty, w których pracowali chłopi pańszczyźniani. Eksport zboża poprzez port w Gdańsku był gwarantem zamożności polskiej i litewskiej magnaterii i jednym z czynników utrwalających ustrój złotej wolności szlacheckiej. Szlachta żyła w przekonaniu, że strzeże spichlerza Europy, co miało stanowić o wyjątkowości tego stanu. Rolniczy charakter polsko-litewskiej gospodarki wyznaczał kierunek ekspansji państwa - na słabiej zagospodarowany wschód, gdzie możliwe było tworzenie nowych latyfundiów. To też sprawiło, że Rzeczpospolita nigdy nie stała się państwem kolonialnym. Ostatecznie zboże polsko-litewskie przegrało ze zbożem rosyjskim, tańszym, co było jedną z przyczyn kryzysu I Rzeczpospolitej.
Skutki merkantylizmu
Merkantylizm w praktyce najpełniej był realizowany w XVII i XVIII wiecznych monarchiach absolutnych oraz w Anglii (Wielkiej Brytanii) i w Niderlandach.
rozwinięcie zamorskich kolonii jako obszaru do pozyskiwania surowców i kruszcu,
Przykładowo Anglia sprowadzała drewno z własnej kolonii - Kanady, choć na rynku było dostępne o wiele tańsze drewno skandynawskie.
zastąpienie pracy nakładczej i chałupniczej pracą w manufakturach, a następnie pracą przemysłową,
Skoro uważano, że eksport półproduktów jest nieekonomiczny, istniała konieczność pełnej obróbki na miejscu, a co za tym idzie - rozwoju infrastruktury.
wprowadzenie ceł zewnętrznych.
Merkantylizm wprowadził cła zewnętrzne - dla kontroli handlu zagranicznego i przyczynił się do zniesienia ograniczeń w handlu wewnętrznym, co było charakterystyczne dla państw feudalnych w średniowieczu (myta i cła w każdym mieście). Anglia oprócz ceł wprowadziła także Akty Nawigacyjne, gwarantujące flocie angielskiej monopol w obsłudze handlu Wysp Brytyjskich.
zaburzenia cen.
przykładowo w Niderlandach wyroby przemysłowe i luksusowe były powszechnie dostępne, a żywność droga.
Teoria przewagi absolutnej
Teoria przewagi absolutnej jest podstawową teorią międzynarodowych stosunków gospodarczych. Jej autorem był Adam Smith, jeden z pierwszych ekonomistów liberalnych. Swe rozważania zawarł w dziele pod tytułem: "Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów".
Założenia teorii
wydajność pracy robotników związana jest z ich specjalizacją i podziałem pracy,
Na tej podstawie Smith wysnuł wniosek, że specjalizacja w ramach gospodarki pozwala na zwiększenie ilości wytwarzanych dóbr. Podobnie w gospodarce międzynarodowej może dojść do międzynarodowego podziału pracy, co pozwoli na powiększenie dóbr dostępnych dla każdego społeczeństwa, biorącego udział w wymianie międzynarodowej.
kraj eksportuje te towary, w których produkcji jest bardziej wydajny niż inne kraje (ma niższe koszty produkcji)
Międzynarodowy podział pracy pozwala lepiej spożytkować przez kraje uczestniczące w wymianie posiadane przez nie zasoby, co wyraża się w tym, iż kraje eksportują te dobra, w których produkcji się specjalizują.
Import dóbr w których specjalizują się partnerzy
Smith wskazał również kryterium, którym państwo powinno się kierować przy wyborze specjalizacji. Tym kryterium powinny być absolutne różnice w kosztach wytwarzania. Wynika to ze zróżnicowanego wyposażenia poszczególnych państw w zasoby naturalne, technologii, doświadczenia w produkcji danego dobra itd.
podstawowy czynnik produkcji - praca
Teoria przewagi absolutnej a merkantylizm
Smith podważył podstawową teorię merkantylistów, iż źródłem bogactwa państw jest gromadzenie zasobów złota. Smith w swej teorii wykazał, że handel międzynarodowy jest grą o sumie niezerowej. Oznacza to iż, każde państwo uzyskuje korzyści z handlu międzynarodowego. Aby zilustrować wyżej opisaną teorię można posłużyć się przykładem.
Anglia posiada absolutną przewagę w produkcji sukna, natomiast Portugalia posiada absolutną przewagę w produkcji wina. Zgodnie z teorią kosztów absolutnych Anglia powinna produkować wyłącznie sukno , ponieważ poprzez handel międzynarodowy może korzystnie wymienić nadwyżkę sukna na wino.
Oczywiście teoria Smitha nie tłumaczy wszystkich przepływów w handlu międzynarodowym. W swej publikacji autor nie daje żadnych wskazówek państwom, które produkują wszystkie dobra absolutnie drożej niż ich partnerzy handlowi. W teorii Smitha nie wzięto pod uwagę kosztów transportu, przepływu technologii, a także istnienia barier, które uniemożliwiają, lub utrudniają prowadzenie międzynarodowego handlu. Do takich barier można zaliczyć chociażby cło.
Mimo wspomnianych mankamentów, teoria przewagi absolutnej pozwoliła odejść od teorii merkantylizmu i spojrzeć szerzej na międzynarodowe stosunki gospodarcze.
Bezpośrednim kontynuatorem myśli Adama Smitha był David Ricardo, który w dziele "Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania" zawarł teorię przewagi komparatywnej
Teoria przewagi komparatywnej (teoria kosztów komparatywnych)
Teoria ekonomiczna wyjaśniająca mechanizm obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany handlowej w sytuacji znacząco niższych kosztów produkcji dóbr po stronie jednego z partnerów wymiany.
Po raz pierwszy teorię kosztów komparatywnych sformułował Robert Torrens. W pracy wydanej w 1808 roku zawarł on najważniejsze elementy teorii, którą potem w zmodyfikowanej wersji przedstawił w wydanym w 1815 roku opracowaniu Traktat na temat handlu zagranicznego zbożem. Opisał w nim przykład wymiany dóbr przemysłowych i rolnych między Anglią a Polską. Doszedł do wniosku, że Anglia może odnosić znaczące korzyści sprzedając Polsce towary przemysłowe w zamian za zboże, nawet w przypadku, gdy produkcja zboża jest tańsza w Anglii niż w Polsce.
Teoria została jednak dużo szerzej spopularyzowana przez Davida Ricardo, który wyjaśnił kryjącą się za nią koncepcję w wydanej w 1817 roku książce Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania. Upowszechnienie teorii przez Ricardo miało wpływ na częste przypisywanie mu jej autorstwa.
Założenia:
Rozpatruje się dwa kraje i dwa dobra,
dany uczestnik wymiany może odnosić korzyści, gdy sprzedaje dobra wymagające mniejszych nakładów na produkcję, w zamian za dobra, które wymagają w jego kraju większych nakładów
Oznacza to, że bezwzględny poziom kosztów wytworzenia danego dobra nie jest istotny, ponieważ o wartości danego dobra w wymianie będzie decydować wartość nakładów, jakie kraj może zaoszczędzić, powstrzymując się od produkcji tego dobra.
Oddając jednostkę dobra wymagającą mniejszych nakładów w zamian za jednostkę dobra wymagającą większych nakładów, kraj odnosi korzyści w postaci zaoszczędzenia części kosztów, które musiałby ponieść na wytworzenie droższego dobra. Zaoszczędzona część będzie równa różnicy nakładów na produkcję obu dóbr.
W ten sposób kraj będzie odnosił korzyści zawsze wówczas, gdy oddaje dobro wyprodukowane niskim nakładem w zamian za dobro, które musiałby produkować wysokim nakładem. Jednocześnie w kraju jego partnera handlowego relacja kosztowa tych samych dóbr może być odwrotna, np. ze względu na międzynarodową specjalizację produkcji - warunki wytwarzania dóbr (a więc i niezbędne nakłady) mogą się różnić. Jeżeli te same dobra w drugim kraju mają odwrotne relacje kosztów niż w pierwszym kraju wówczas oba kraje wymieniają dobra tańsze za dobra droższe i tym samym oba odnoszą korzyści.
Kraj eksportuje te towary, w których produkcji jest relatywnie bardziej wydajny niż inne kraje (ma niższe koszty produkcji)
Zgodnie z teorią kosztów komparatywnych o podjęciu i odnoszeniu korzyści z międzynarodowej wymiany handlowej decyduje względny poziom kosztów produkcji wymienianych dóbr.
Nawet jeżeli bezwzględny poziom koniecznych nakładów na produkcję obydwu wymienianych dóbr w danym kraju jest znacząco wyższy, niż u partnera handlowego, to wciąż partner odnosi korzyści z wymiany (opłaca mu się sprowadzać dobra), ponieważ w zamian za tanio wytworzony produkt otrzymuje produkt, który wymagałby w jego kraju większych nakładów. Nie jest dla niego istotne jakim nakładem wyprodukował dane dobro drugi kraj, lecz istotne jest dla niego jaką ilość nakładów może zaoszczędzić powstrzymując się od konieczności wyprodukowania tego dobra samemu.
Podstawowy czynnik produkcji - praca
Przykład
David Ricardo w swojej książce posłużył się przykładem Anglii i Portugalii oraz dwoma produkowanymi przez nie dobrami - winem i suknem.
Oba dobra można wyprodukować w obu krajach, jednak w Portugalii jednostka wina wymaga mniejszych nakładów na produkcję niż jednostka sukna. W Anglii nakłady konieczne do wyprodukowania obydwu dóbr są znacznie większe niż w Portugalii, jednak w przeciwieństwie do Portugalii, w Anglii sukno jest łatwiejsze do wyprodukowania od wina. Poniższa tabela przedstawia nakłady w roboczodniach niezbędnych do wyprodukowania jednostki danego dobra w obu krajach:
|
Anglia |
Portugalia |
Sukno |
80 |
30 |
Wino |
100 |
20 |
Portugalia ma zatem bezwzględną przewagę, ponieważ oba dobra jest w stanie wyprodukować taniej niż Anglia.
1