ZAJĘCIE2. Przedstawiciele polskiej myśli pedagogicznej doby Renesansu:
MIKOŁAJ REJ
Krótkie rozprawy ,Zwierciadło (krytyka szkoły polskiej XVI w.),
Żywot człowieka poczciwego (1567) - rozsądne praktyczne uwagi co do uwzględnienia charakteru dziecka, skromności w ubiorze i pokarmach, oduczania gadulstwa, ale nie znalazł miejsca na studia szkolne młodego szlachcica. Jego zdaniem zasady religii i łaciny, których można nauczyć się w domu w zupełności wystarczą jako program nauki dla szlachcica polskiego. Bardziej niż ksiązki pouczające są rozmowy z mądrzejszymi. Nie lekceważył wychowania, chociaż krytykował jego formy szkolne. Młody człowiek musi pracować nad sobą i wysilać się.
Omawiając obszernie edukację młodego szlachcica domagał się zapewnienia mu przez szkołę takiej nauki, która ułatwiałaby wypełnianie jego głównych zadań życiowych, przyczyniała się do wyrobienia zdrowego sądu i przyspieszała formowanie się jego zasad moralnych.
Domagał się dla szlachty wykształcenia dostosowanego do aktualnych potrzeb całej klasy panującej, ponieważ wykształceni synowie szlacheccy mieli zostać niebawem działaczami politycznymi i nie powinni zgłębiać się zbytnio w problemy naukowe, lecz czerpać z nich tylko tyle ile wymaga życie.
Oprócz łaciny i najniezbędniejszych elementów retoryki szlachcic powinien powinien się uczyć filozofii moralnej, historii (zacnych czynów przodków), prawa i konstytucji polskiej, geografii obcych krajów. Przedmioty te miały uczyć miłości do ojczyzny, obowiązków wobec państwa, orientowały w zagadnieniach międzynarodowych.
Młody szlachcic powinien wprawiać się w ćwiczenia rycerskie i dworskie takie jak: jazda konna, władanie dzidą, strzelanie do celu, wyjeżdżać do obcych krajów , nie na studia uniwersyteckie, ale dla ogłady towarzyskiej, poznania świata i ludzi i wyrobienia charakteru. Kogo nie stać na wyjazdy powinien pójść na służbę dworską.
Krytykował: łacinę, logikę, geometrię, astronomię, literaturę klasyczną, retorykę.
W pełni okresu humanistycznego, kiedy szlachta garnęła się do wiedzy i książek, Rej wznawia ideały rycerskiego wychowania średniowiecznego, pogardzającego książką i erudycją jako rzeczą kleru, niewiele je tylko wzbogacając (łaciną). To spóźniona umysłowość epoki minionej, niewrażliwa na zagadnienia wyższej kultury duchowej, jakkolwiek wyposażona w zdrowy rozsądek i zmysł praktyczny.
SZYMON MARCIUS
Prof. Literatury łacińskiej na uniwersytecie krakowskim; autor najwcześniejszego polskiego dzieła z zakresu teorii pedagogicznej; prywatny nauczyciel Walentego Herburta we Włoszek, zdobył w tym czasie dr prawa;
O szkołach czyli akademiach - pierwsza polska książka omawiająca obszernie ważne zagadnienia organizacyjno-pedagogiczne i dydaktyczne. Była również dramatycznym protestem plebejskiego uczonego przeciwko obojętności ówczesnych władz państwowych wobec potrzeb jedynej szkoły wyższej, przeciwko stałemu krzywdzeniu uczonych przez biskupów przy rozdziale beneficjów kościelnych. Była ona również odważną walką postępowego świata naukowego z niskim poziomem umysłowym i nieróbstwem kleru szlacheckiego pochodzenia, z pycha i egoizmem klasowym szlachty i magnatów, z zacofaniem wielu krakowskich profesorów, z ich nędzą materialną i obciążeniem różnymi obowiązkami kościelnymi.
Końcowe rozdziały dzieła poświęcił omówieniu obowiązków i metod pracy studentów. Rozumiał doskonale konieczność zachowania harmonii między rozwojem umysłu i ciała. Dlatego doradzał młodzieży, aby każdy wysiłek umysłowy przeplatała zabawą, ćwiczeniami fizycznymi lub rozrywką.
Zadania szkoły: Kładł nacisk jedynie na należyte wykonywanie świeckich obowiązków przez szkoły. 1)Domagał się od nich, aby podnosiły drzemiące siły narodu, 2)przyczyniały się do jego dobrobytu, 3)do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, 4)aby wspierały powagę króla i władz państwowych, 5)utrzymywały jedność całego społeczeństwa.
Rola wykształcenia w społeczeństwie: odpowiedniego wykształcenia potrzebuje przede wszystkim monarcha, następnie jego bliscy współpracownicy, następnie wszyscy obywatele. Państwo pomnaża swoje siły w przypadku gdy ma dobrych-wykształconych obywateli. Szkoła powinna dostarczać państwu kandydatów do wszystkich urzędów.
Domagał się odpowiedniej oświaty nie tylko dla króla i szlachty, ale także dla mas ludowych. Oświata proponowana przez Marciusa miala stać się środkiem poskromienia i opanowania przez klasę rządzącą rewolucyjnych nastrojów mas. Głównym jej zadaniem powinno być przyzwyczajanie ludu do posłuszeństwa i uległości wobec warstw wyższych.
Postulat udostępnienia dzieciom szkoły dzieciom mieszczańskim i chłopskim.
Rola kleru w szerzeniu oświat. Marcius domagał się z jednej strony opieki władz państwowych nad wychowaniem młodzieży, z drugiej gotów był przyznać klerowi główna rolę w zreorganizowanej szkole. Kościół polski powinien przed objęciem steru wychowania powinien przekształcić się z instytucji służącej głównie szlachcie w organizację przestrzegającą ściśle zasad równości społecznej przynajmniej w stosunku do ludzi nauki.
Krytykował nieuctwo, demoralizację i zacofanie wyższego kleru. Podkreślał, że do wysokich urzędów kościelnych powinien mieć prawo każdy obywatel polski, jeżeli odznacza się tylko odpowiednim wykształceniem i zaletami moralnymi.
Organizacja szkolnictwa. Podkreślał odpowiedni dobór nauczycieli do szkół elementarnych. Powinni odznaczać się wzorowymi obyczajami i posiadać przynajmniej średnie wykształcenie.
Szkoły średnie (kościelne oraz zakładane i utrzymywane przez miasto) powinny kształcić młodzież w 7 sztukach wyzwolonych, ale zmodernizowanych. Głównym ich zadaniem miało być przygotowanie chłopców nie do studiów teologicznych, lecz do czekających ich w życiu zadań świeckich.
Odpowiedni nauczyciel (przyjazny stosunek do dzieci, surowość nie przybiera zbyt ostrych form, orientowanie się w psychologii młodzieży, znajomość jej indywidualnych zamiłowań, skłonności, wady i zalety.)
Program studiów:
Domagał się usunięcia z nauczani średniowiecznej scholastyki.
Krytykował dyletantyzm i wszelkie objawy nieuctwa profesorów krakowskich.
Domagał się aby każdy uczony opierał wykłady na przede wszystkim na wynikach własnych badań.
Krytyczny stosunek do retoryki. W okresie gdy większość pedagogów humanistycznych uważała ją za najwyższy cel studiów. Poznanie rzeczy jest ważniejsze niż znajomość słów. Gdy człowiek wie co ma powiedzieć, bez problemu znajdzie wyrazy.
ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI
O poprawie Rzeczypospolitej - reforma państwa, która miała zmierzać, jeśli już nie do bezwzględnej równości wszystkich obywateli wobec prawa, to przynajmniej do jak najdalej idącego zmniejszenia przepaści między szlachtą a plebejuszami. Powinna więc zapewnić mieszczanom prawo nabywania ziemi, oprzeć szlachectwo na wartościach osobistych jednostek, zagwarantować każdemu obywatelowi odpowiednie warunki rozwoju, a królowi większą władzę, znieść sądownictwo szlachty nad chłopami, zabezpieczyć wszystkich przed wojną, unarodowić kościół polski.
O karze za mężobójstwo, O szkole, O używaniu języka ojczystego w ceremoniach kościelnych,
Pracował w kancelarii kanclerza koronnego, prymasa Polski Jana Łatajskiego.
Zadania szkoły: propagowanie nowych idei społecznych i kształtowanie w ich duchu młodego pokolenia, 2)zacieranie różnic między szlachtą a mieszczaństwem i chłopstwem, 3)dawanie równego startu życiowego dzieciom wszystkich stanów.
Krytyka starego wychowania: 1)krytykował sposób wychowania synów magnackich zarzucając mu, że jest zbyt miękki i demoralizujący. 2)Poważnego niebezpieczeństwa dla życia społecznego dopatrywał się w rozwijaniu od najwcześniejszych lat w synach magnackich pychy, przesadnego mniemania o zasługach i potędze rodu, zamiłowania do bogatych strojów, złotych łańcuchów, wykwintnych potraw itp. 3)niewłaściwe i szkodliwe dla społeczeństwa wychowanie z okresu lat dziecinnych pogłębiał młody chłopiec pochodzenia magnackiego na dworach wielkich panów. Podobnie jak Maricius nie znajdował na ówczesnych dworach odpowiedniej atmosfery do rozwoju cnót i nauk. 4)podkreślał, że nie należy burzyć niczego, co uświęciła tradycja , lecz raczej przystosować stare instytucje do nowych potrzeb, przekonywał, że wychowanie dworskie, poddane pod kontrolę władz państwowych, może stać się przy odpowiednim kierownictwie „warsztatem ogłady i kształcenia umysłu” 5)atakował pogardliwy stosunek szlachty do wiedzy 6)potępiał oświatę kościelną skierowaną wyłącznie do kandydatów na księży 7)krytyka program szkół kościelnych średniowiecza
Wychowanie moralne.
pierwsze lata życia są najważniejsze - zakładanie fundamentów moralnych na całe życie;
dbanie o rozwój fizyczny - przyzwyczajanie dzieci do prostego pożywienia, umiarkowanego jedzenia i picia, niewygód, zimna i gorąca, troska o odpowiednie ćwiczenia fizyczne,, prostota i surowość wychowania nie powinna być przesadna i szkodzić dziecku;
jego zasady moralne uświadamiały człowiekowi jego obowiązki codzienne, od najmłodszych lat należy uświadamiać dziecku jego obowiązki wobec rodziny, sąsiadów, przyjaciół, ludzi stojących wyżej w hierarchii społecznej i niżej, wobec osób prywatnych i publicznych;
praca - najważniejszy aspekt wychowania moralnego, należało przyzwyczajać dzieci do pracy i sprawdzać jej wyniki, gdyby dzieci uchylały się od wyznaczonych zajęć, należało je do niej zmuszać nawet za pomocą rózgi
Konieczność opieki państwa nad szkołami.
Prowadzenie szkół i czuwanie nad ich programem powierzał państwu
Postulował zorganizowanie odpowiedniego wychowania i nauczania dla wszystkich chłopców, bez względu na ich pochodzenie społeczne i stan majątkowy,
przeznaczenie części dochodów klasztornych na utrzymanie szkół; postulował aby bogate konwent, mające mało mnichów, dostarczały funduszów na kształcenie studentów
gros funduszów na utrzymanie szkół powinni dostarczać biskupi przez nadawanie uczonym wyższych urzędów kościelnych, dochody i beneficja kościelne powinny dostarczać odpowiednich sum na dostatnie utrzymanie nauczycieli, aby nie musieli oni szukać dodatkowych zajęć dla zabezpieczenia swojego bytu;
żądał dobierania uczniów na podstawie ich uzdolnień
Program nauczania.
2stopnie nauki szkolnej: trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka), powinien dawać przygotowanie ogólne do zrozumienia przedmiotów wchodzących do programu szkoły średniej, stanowiącej drugo stopień.
chłopcy powinni się przykładać do tych przedmiotów, które im przyniosą korzyść w wieku dojrzałym szczególnie przy załatwianiu różnych spraw publicznych.
oprócz języków klasycznych szkoła powinna uczyć filozofii, pięknego stylu, wymowy, umiejętności brania udziału w uczonych dysputach oraz w deklamacjach; nauczanie języka polskiego
wewnętrzne życie szkoły oparte na samorządzie uczniowskim, stanowiącym rodzaj sądu uczniowskiego.
świecka pod względem programu nauczania i wychowania, pozostająca pod opieką władz państwowych, szkoła Modrzewskiego była jednocześnie związana z kościołem, ponieważ jej nauczyciele, jako posiadacze beneficjów kościelnych, musieliby przynajmniej w większości należeć do stanu duchownego.
ERAZM GLICZNER
Prywatny nauczyciel książąt Słuckich
Książki o wychowaniu dzieci bardzo dobre, pożyteczne i potrzebne, z których rodzicy ku wychowaniu dzieci swych naukę dołożną wyczerpać mogą - autor pierwszej na naszych ziemiach książki pedagogicznej w języku polskim (pierwszy poradnik wychowawczy dla rodziców); nie wspomniał ani razu o wychowaniu dziewcząt;
Główne cele rozprawy Glicznera:
przekonanie rodziców, że dzieci powinny rodzić się tylko z legalnych związków małżeńskich i że matki maja obowiązek karmić swoje niemowlęta i czuwać, aby nieodpowiednie postępowanie starszych oraz ich niebaczne słowa nie wywierały złego wpływu na wrażliwe umysły dziecięce
surowe wychowanie dzieci, jak najbardziej proste i proste ubieranie oraz bezwzględne karanie za wszelkie wykroczenia
wyroby rzemieślnicze mają na celu zabezpieczenie jedynie potrzeb materialnych człowieka; nauka szkolna uczy zarówno, w jaki sposób człowiek ma żyć na ziemi oraz jak ma przygotować się do życia przyszłego
wychowanie na dworach magnackich jest bardzo szkodliwe, ponieważ wypacza charaktery chłopców, demoralizuje, uczy ich rozpusty, zuchwalstwa, przewrotności, łotrostwa
zgadzał się na oddawanie synów szlacheckich na dwory pod warunkiem, że przedtem zdobędą w szkole nieco wykształcenia i poznają zdrowe zasady moralne
Praktyczne rady dla rodziców:
chłopiec powinien rozpocząć naukę już w 4 roku życia, bo w tym okresie dzieci mają pamięć „bardzo czystą” i łatwo się uczą, ponadto im wcześniej dziecko pójdzie do szkoły tym łatwiej uchroni się je od zepsucia;
nauka w pierwszych latach powinna ograniczać się do „obiecadła” i czytania krótkich sentencji moralnych;
gdyby chłopcy nie wykazywali należytej pilności , nauczyciel nie powinien żałować kija, aby im „sprawić wolą ku nauce”;
nie popierał nauczania w domach prze prywatnych nauczycieli; przestrzegał by rodzice nie oddawali synów pod opiekę byle jakiemu nauczycielowi, powinni zbadać jego poziom moralny oraz zorientować się w jego wykształceniu;
młody chłopak nie powinien zbyt wiele czasu poświęcać nauce, nie ma bowiem być uczonym, lecz człowiekiem czynu realnego; gdy ojciec dostrzeże, że syn zdobył już jakie takie wiadomości , powinien go skierować do jakiegoś urzędu albo do innej pracy, ożenić go odpowiednio w najbardziej dogodnym czasie i pomagać w budowaniu fundamentów samodzielnego życia.
SEBASTIAN PETRYCY Z PILZNA
syn rajcy miejskiego z Pilzna, po ukończeniu studiów na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Akademii Krakowskiej rozpoczął pracę pedagogiczną w szkole parafialnej w Olkuszu, kontynuował ją zaś w Krakowie jako senior Bursy Filozofów, a następnie jako profesor sztuk wyzwolonych; później przeniesiony do Kolegium Nowodworskiego; uzyskał doktora medycyny;
nie napisał własnego dzieła, poglądy swoje na temat wychowania wypowiedział jedynie przy okazji tłumaczenia na język polskich dzieł Arystotelesa, szczególnie zaś Ekonomiki, Polityki oraz Etyki nikomachejskiej do których dodał bardzo obszerne objaśnienia nazwane Przydatkami. Sprawom wychowawczym najwięcej uwagi poświęcił w Przydatkach do Ekonomiki oraz do ósmej księgi Polityki.
Poglądy pedagogiczne Petrycego wypływały z trzech zasadniczych źródeł:
myśli wypowiedziane przez wielkiego filozofa greckiego na kartach jego dzieł;
liczne komentarze do rozpraw Arystotelesa opracowane w końcu XVI i na początku XVII w. przez różnych uczonych krajów zachodniej Europy, którzy w Etycei nikomachejskiej szukali środków zaradczych przeciw obniżającemu się poziomowi życia moralnego
jego własne doświadczenia wyniesione z pracy pedagogicznej i służby na dworach magnackich oraz z obserwacji stosunków społeczno-kulturowych panujących wówczas w Polsce.
Propagował tezy o wielkiej roli wychowania zarówno w życiu osobistym jednostki, jak i pracy publicznej
Przekonywał, że wszystkie zabiegi wychowawcze dokonane odpowiednimi metodami, przyniosą zawsze pozytywne rezultaty;
Twierdził, że nie ma ludzi ani tak tępych, ani tak złych, których nie można by przy pomocy odpowiednich ćwiczeń rozwinąć umysłowo i poprawić pod względem moralnym;
Wychowanie może zupełnie dowolnie uformować umysł każdego człowieka i jego zasady etyczne;
Wykazywał, że nikt nie rodzi się z ukształtowanymi pojęciami moralnymi, lecz nabywa je dopiero w życiu przez odpowiednie postępowanie i długą naukę;
Ograniczoność idei Petrycego. Szlachcic przeznaczony jest przede wszystkim do kierowania państwem, a w życiu prywatnym do kierowania gospodarką rolną we własnych folwarkach. Szkoła powinna mu więc ułatwić spełnianie tych powinności przez dostarczanie potrzebnej wiedzy.
O inne wykształcenie powinni zabiegać synowie plebejscy, ponieważ muszą własną pracą zarabiać na życie. Biedniejsi z nich powinni uczyć się kupiectwa i rzemiosła. Bogatsi i zdolniejsi powinni studiować filozofię, dającą kwalifikacje do zawodu nauczycielskiego,, teologię, medycynę i prawo, ponieważ te praktyczne dziedziny wiedzy mogą im zapewnić wygodne życie.
o jakimkolwiek programie kształcenia synów chłopskich Petrycy w ogóle nie wspomina.
Opieka państwa nad szkolnictwem.
państwo powinno czuwać nad opracowaniem programów szkolnych i ustaleniem celów wychowania oraz głównych jego kierunków;
troska o szkołę oraz o nauczycieli powinna być jednym z głównych obowiązków najwyższych władz;
obowiązkiem jest także czuwać nad tym, aby kler nie wydawał na inne cele dochodów z majątków przeznaczonych na wychowanie młodzieży, aby były zapewnione fundusze na stypendia dla biednych uczniów, a stanowiska nauczycielskie obstawione przez jak najlepszych kandydatów;
domagał się od władz państwowych zniesienia przywilejów szlachty, zapewniających jej dostęp do najwyższych urzędów kościelnych mimo braku odpowiedniego wykształcenia; obejmowanie stanowisk kościelnych powinno zależeć od wartości moralnych i intelektualnych kandydatów;
zarzucał szlachcie i magnatom obojętność wobec jedynej wówczas w Polsce świeckiej wyższej uczelni dowodził, że gdyby zdobyła ona odpowiednie fundusze i została zreformowana w duchu potrzeb epoki można by zahamować liczne wyjazdy młodzieży na studia zagraniczne, których był w zasadzie przeciwnikiem;
kształcenie synów szlacheckich za granicą nie przyczynia się zupełnie do rozwoju ani wzbogacania kultury narodowej;
krytyka wychowania w kolegiach jezuickich, twierdził, że uczniowie kształcą się tam ze strachu przed karą;
Wychowanie moralne i fizyczne.
kładł duży nacisk na wychowanie moralne chłopców w domach rodzinnych, które powinno kształtować zasady etyczne i zasady harmonijnego współżycia ze społeczeństwem
dla chłopców szlacheckich radził organizować gry i zabawy na wzór różnych zajęć dorosłych; zalecał aby gry dziecięce naśladowały obrady sejmowe czy sejmikowe, w czasie których kilkuletni chłopiec miałby okazję zabierać głos i „wotować”;
odpowiedni rozwój ciała ułatwia kształcenie intelektu;
rady dotyczące pielęgnacji niemowlęcia, jego racjonalnego żywienia, odpowiedniej odzieży i troski o rozwój fizyczny, przestrzegał przed zbyt ciepłym ubieraniem dzieci, i krępowanie niestosowną odzieżą ich ruchów
ćwiczenia fizyczne od najmłodszych lat;
specjalne szkoły szermiercze dla chłopców szlacheckich (nauka szermierki, jazdy konnej, strzelania)
Program wykształcenia.
systematyczne wykształcenie chłopców od 7 roku życia
rozwój umysłowy chłopców w wieku szkolnym dzielił na trzy etapy: 1)elementarny - 7-14lat obejmował elementarną naukę czytania i pisania oraz przedmioty oraz przedmioty wchodzące w skład średniowiecznego trivium, nauczyciele powinni uczyć raczej w trakcie zabawy, niż posługując się metodami formalnymi lekcji;
2)średni - dla młodzieży szlacheckiego pochodzenia, nauka filozofii moralnej, retoryka, poetyka, historia, prawo, języki (hiszpański, włoski)
3) wyższy - dla synów mieszczańskich,
jako pierwszy w Polsce podjął próbę teoretycznego rozważania spraw wychowania dziewcząt, przekonywał czytelników o niższości umysłowej kobiet; ponieważ nie przyznawał im zdolności do rozumienia jakiejkolwiek wiedzy, nie radził ich kształcić nawet w zakresie elementarnym; wychowanie dziewcząt sprowadzał do spraw moralnych, a przede wszystkim do tego aby „dziewczęta wstyd i uczciwość panieńską zachowały”; sądził, że wystarczą im zabawy takie jak przędzenie, haftowanie, szycie, i inne zajęcia związane z gospodarstwem domowym.
3