1. Informacje jako materiał myślenia.

a) spostrzeżenia- dostarczają informacji o otaczającym nas świecie, mogą być materiałem wykorzystywanym w procesie myślenia.

Spostrzeżenia odgrywają ważną rolę w myśleniu dzieci i zwierząt (eksperyment z szympansem).

Czym są czynności eksploracyjne?

Czynności eksploracyjne- wszelkie czynności zmierzające do penetrowania, badania sytuacji zewnętrznej objętej tzw. polem spostrzeżeniowym. Polegają one np. na:

- nastawieniu receptorów na określone przedmioty

- zbliżanie się do nich

- manipulowanie nimi

są to zatem czynności dostarczające informacji o świecie zewnętrznym.

W myśleniu dorosłego człowieka spostrzeżenia mają niewielką rolę. Człowiek potrafi myśleć o przedmiotach nie będących w jego polu spostrzeżeniowym. Szczególnie bardzo małe znaczenie materiału spostrzeżeniowego obserwuje się u ludzi myślących w sposób teoretyczny np. u matematyków, fizyków czy filozofów.

b) wyobrażenia- zawierają pewną informację o rzeczywistości. Dużą rolę odgrywają w myśleniu dzieci ( już 18-miesięczne dziecko operuje wyobrażeniami).Wyobrażenia dzielimy na:

odtwórcze

obrazy dawniej spostrzegane

np. droga do szkoły, pracy

wytwórcze

obrazy, zjawiska nie spostrzegane uprzednio

np. wyobrażenia ruchu cząstek elementarnych w atomie

U dorosłego człowieka rzadko występują wyobrażenia jednakże są ważne w procesie myślenia. Przeprowadzony eksperyment- pytania:

- czy twierdzenie Pitagorasa było znane w średniowieczu?

- czy teoria atomowa może zostać obalona w świetle nowych odkryć naukowych?

Odpowiedzi tak/nie następowały po jakimś czasie. W tym wypadku myślenie nie było sumą wyobrażeń.

c) pojęcia- z definicji to myśl, w której odzwierciedlone są cechy wspólne dla klasy przedmiotów, zjawisk, zdarzeń. Odgrywają najważniejszą rolę w myśleniu dorosłego człowieka- „ Myślenie to czynność operowania pojęciami, tworzenia ich kombinacji”. Ważne by odróżnić pojęcie = myśl od słowa = symbol językowy.

Z pojęciami związane są trzy zasadnicze sytuacje:

- istnieje możliwość przyswojenia pojęcia bez znania jego fachowej nazwy

np. uczenie szczurów pojęcia trójkątności, zwierząt a poprawnie rozróżniają trójkąty spośród wielu innych figur geometrycznych choć nie znają tego słowa.

- znamy dane słowo ale nie znamy jego pojęcia

Np. małe dziecko operując jednostkami miar i wag dokładnie nie wie ile to kg, m

- trudności z werbalizacją pojęć na kod słowny

Np. naukowcy tworzący pewne hipotezy, dokonujący nowych odkryć.

2.Przyswajanie pojęć (4 metody)

1. metoda różnicowania- odróżnianie desygnatów od niedesygnatów danego pojęci. Kluczowe są tu dwie operacje: abstrakcji i uogólnienia.

Abstrakcja- wyodrębnienie pewnych cech przedmiotu i pomijanie innych;

Uogólnienie- łączenie cech wspólnych dla klasy przedmiotów;

W czasie przyswajania pojęć mogą wystąpić dwa zasadnicze błędy:

- błąd I rodzaju, czyli pomijanie cech istotnych, skutkiem czego następuje zbytnie uogólnienie, a tym samym rozszerzenie zakresu pojęcia np. pszczoła- ptak (brak uwzględnienia pojęcia ptak)

- błąd II rodzaju- włączenie do treści pojęcia cech nieistotnych np. wszystkie ptaki potrafią latać, kura czy gęś to już nie ptaki- brak zdolności do lotu- tak błędnie rozumieją to niektóre dzieci.

2. metoda przyswajania pojęć w kontekście

Nieznane pojęcie w tekście- ale po sposobie użycia w kontekście potrafimy zrozumieć ich treść, znaczenie. Np. pojęcie korplum

Pluralizacja pojęcia- włączanie do treści pojęcia, po otrzymaniu kolejnego zdania, nowych nieistotnych cech np. drąg malarski, drąg sękaty. Zwykle są to przymiotniki.

3. Metoda nowej klasyfikacji

Ważna przy tworzeniu nowych pojęć, nieznanych dotychczas. Po wyodrębnieniu pewnej klasy przedmiotów ważne jest nadanie im wspólnej nazwy językowej. Ułatwia to proces komunikowania się, uporządkowanie własnej wiedzy.

Np. kwarki, półprzewodniki - stosunkowo niedawno powstałe pojęcia.

4. Metoda przyswajania definicji pojęć

Metoda polegająca na przyswajaniu pojęć przez definicje, które powinny być trafne i jednoznaczne dla łatwości ich przyswojenia.

3. Podział myślenia

4. Problemy a rola myślenia w ich rozwiązywaniu.

Problem- rodzaj zadania, którego nie potrafimy rozwiązać za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności czy nawyków. Cechą problemów jest to, że są one podmiotowe, czyli zawsze czyjeś. W rozwiązywaniu problemów ważną rolę odgrywa myślenie produktywne( wg szkoły amerykańskiej tylko m. produktywne bierze udział w rozwiązywaniu problemów) a także myślenie reproduktywne, procesy pamięciowe, motoryczne (inne poglądy). Ponadto sytuacja problemowa i jej rozwiązanie zależą od relacji między zadaniem a zasobem wiedzy człowieka.

Struktura problemu:

1. dane początkowe - informacje zawarte w sytuacji problemowej

2. cel - wytyczna do której człowiek zmierza

Podział problemów wg danych początkowych na:

a) otwarte (inwencyjne, „źle określone”) charakteryzują się

-niskim poziomem informacji

- człowiek nie posiada żadnych danych o możliwości rozwiązania problemu

- aby rozwiązać tego typu problem należy sformułować różne pomysły rozwiązania a następnie wybrać jeden z nich

- np. poszukiwanie przyczyn nieznanego zjawiska przyrodniczego, problemy nauki i sztuki

b) zamknięte (selektywne, „dobrze określone”) charakteryzują się:

- wysokim poziomem informacji

- możliwe wiele znanych rozwiązań

- zadanie człowieka polega na wyborze jednego z rozwiązań

- choć znane są rozwiązania problemy te nie są łatwe, trudności związane z wyborem

-np. sprawdzenie awarii w samolocie

Podział problemów ze względu na sformułowany cel:

1. konwergencyjne- dany problem ma tylko jedno rozwiązanie np. zadania matem.;

2. dywergencyjne- cel dopuszcza wiele rozwiązań, człowiek niczym nie ograniczony, swoboda poszukiwań rozwiązań np. projektowanie nowego osiedla;

Fazy rozwiązywania problemów (4)

1. dostrzeganie problemu

2. analiza sytuacji problemowej - analiza danych początkowych i struktury celu

3. wytworzenie pomysłów rozwiązania = faza kluczowa dla rozwiązania problemu, faza produktywna- podmiot wytwarza nowe informacje- hipotezy, metody - pomysły

4. weryfikacja pomysłów- ocena lub kontrola pomysłów, przyjęcie rozwiązania lub jego odrzucenie

Rozwiązanie problemów może mieć miejsce z pominięciem którejś z faz rozwiązywania problemów - zależy od struktury problemu!!!

5. Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

a) błędne nastawienie- nieumiejętność przełamywania zakorzenionych w nas nastawień wytworzonych w toku uczenia się, czasami przyczyna nieracjonalnych postępowań człowieka

rada: być elastycznym w swoich nastawieniach, zmieniać „nawyki myślowe”

przykładowe zadania: piramida z karteczek czy problem z przelewaniem wody za pomocą naczyń o różnej objętości;

Czas odroczenia „czas przełamania błędnego nastawienia”- to czas ok. 30s od poznania zadania problemowego do rozwiązania go,

b) fiksacja funkcjonalna = „sztywność funkcji” używanych przedmiotów codziennego użytku, nieumiejętność wykorzystania tych przedmiotów w nietypowych sytuacjach. Problem dotykający wiele osób;

ważne kształtowanie u ludzi dyspozycyjności funkcji - czyli umiejętności zastosowania tego samego przedmiotu w różny sposób;

przykładowe zadanie: zaburzenie równowagi wagi bez działania człowieka- topiąca się świeczka

Paulina Zimak gr.I

Myślenie

Produktywne

Myślenie typu R

-Tworzenie informacji zupełnie nowych dla podmiotu.

-Wytworzenie

reakcji nieznanych uprzednio podmiotowi

-Wynik tego myślenia wzbogaca wiedzę człowieka o nieznane dotychczas treści

- rezultatem tego typu myślenia są pomysły

-ma miejsce w sytuacji problemowej

Reproduktywne

Myślenie typu S

- nie jest to tylko zwykła reprodukcja informacji

- ważne zastosowanie zdobytej uprzednio wiedzy w nowych zadaniach

- znane reakcje w nieznanych sytuacjach bodźcowych

- rozszerza wiedzę człowieka o możliwości zastosowania uprzednio zdobytych informacji

myślenie produktywne twórcze

- wynik myślenia twórczego nowy nie tylko dla podmiotu ale obiektywnie nowy

- wzbogacenie dotychczasowej wiedzy zdobytej przez pokolenia

myślenie produktywne nietwórcze

-wynik myślenia nowy ale tylko dla podmiotu

- np. uczeń sam odkryje jakieś prawo, które jest dobrze znane ogółowi

---