Paulina Kupis, Agnieszka Tagowska
SYSTEM KAR
1. Krótki zarys zakresu prawa karnego ( przedmiot, podział, źródła prawa karnego)
2. System kar
pojęcie kary
b) orzekanie kary przez sąd
3. Rodzaje kar i krótka ich charakterystyka
a) grzywna
ograniczenie wolności
kara pozbawienia wolności
kara 25 lat pozbawienia wolności
dożywotnie pozbawienie wolności
kara śmierci
Agnieszka Tagowska
1. Krótki zarys zakresu prawa karnego
Prawo karne sensu largo jest to zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.
Prawo karne sensu largo dzieli się na według kryterium przedmiotu regulacji na:
a) prawo karne materialne, zwane prawem karnym sensu stricto , będące zespołem przepisów prawnych normujących:
czyny będące przestępstwami,
zasady odpowiedzialności za te czyny,
środki prawne stosowane wobec ich sprawców
b) prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne,
c) prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie:
kar
środków karnych i zabezpieczających
innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych
Prawo karne bywa również dzielone według kryterium zakresu zastosowania na:
a) prawo karne powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób
b) prawo karne specjalne, zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe oraz prawo postępowania w sprawach nieletnich).
Źródła prawa karnego
Podstawowymi źródłami prawa karnego obowiązującego w Polsce są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Oprócz nich przepisy prawa karnego zawierają również niektóre inne akty normatywne (np. kodeks handlowy). Są to ustawy regulujące kompleksowo jakąś dziedzinę (np. ochronę przeciwpożarową), a przepisy prawa karnego stanowią w nich jedynie konieczne uzupełnienie przepisów o charakterze administracyjno - prawnym lub innym.
Kodeks karny składa się z trzech części: ogólnej, szczególnej i wojskowej. W części ogólnej zostały uregulowane podstawowe zagadnienia prawa karnego. Należą do nich na przykład: zasady odpowiedzialności karnej, formy popełnienia przestępstwa, okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną, kary, przedawnienie. Część szczególna to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do jakiegoś konkretnego przestępstwa (art. 278 - kradzież, art. 168 - gwałt itd.). Część wojskowa zawiera ogólne i szczegółowe przepisy karne odnoszące się do żołnierzy.
Obecnie obowiązujący w Polsce Kodeks karny to ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.), która weszła w życie 1 września 1998 r. Zastępując ustawę z dnia 19 kwietnia 1969 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 ze zm.).
2. System kar
a) pojęcie kary
Kara to określona dolegliwość dla podmiotu prawa (np. osoby), przewidziana przez przepisy prawa jako sankcja za niepodporządkowanie się normom prawnym.
Kary wymierzane są przez organy władzy państwowej posiadające prawo ich wymierzania- przede wszystkim sądy, ale także przez organy administracji. Mogą być również wymierzane przez organizacje lub podmioty, którym państwo udzieliło takiego prawa (np. samorządy zawodowe lub pracodawców- kary dyscyplinarne). Wykonanie kar realizowane jest przy użyciu przymusu państwowego.
Pojęcie kary najczęściej odnosi się do kar kryminalnych, przewidzianych jako sankcja za popełnienie przestępstwa lub wykroczenia. W Polsce kary kryminalne wymierzane są przez sądy, a w ograniczonym jedynie stopniu przez administrację (postępowanie mandatowe). Do dnia 16 października 2001 r. w Polsce kary za wykroczenia wymierzały organy administracji- kolegia do spraw wykroczeń. Z dniem 17 października 2001 r. odebrano administracji tę kompetencję na rzecz sądów.
b) orzekanie kary przez sąd
Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
Wymierzając karę, sąd uwzględnia przede wszystkim motywacje i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.
Najogólniej rzecz ujmując, sąd kieruje się trzema podstawowymi kryteriami:
- kara musi być sprawiedliwa,
- kara musi spełniać określone zadania co do osoby sprawcy,
- kara musi spełniać określone zadania społeczne.
3. Rodzaje kar
a) kara grzywny
Kara grzywny występuje współcześnie w ustawodawstwach karnych w dwóch zasadniczych formach:
grzywny kwotowej -sąd wskazuje w wyrku wysokość kwoty pieniężnej, która skazany ma obowiązek uiścić na rzecz Skarbu Państwa,
grzywny orzekanej w stawkach dziennych
W tym systemie można wyróżnić dwa etapy jej orzekania. W pierwszym sąd określa liczbę stawek dziennych (np. 150 stawek), na którą skazuje oskarżonego. W drugim etapie sąd określa w jednostkach pieniężnych wysokość stawki dziennej.
Grzywna wymierzana w stawkach dziennych ma mieć, w założeniu, bardziej sprawiedliwy charakter, ponieważ liczbę stawek dziennych ustala się w oderwaniu od położenia majątkowego skazanego, wyłącznie w oparciu o obowiązujące w danym systemie prawnym kryteria sądowego wymiary kary. Natomiast wysokość stawki dziennej powinna być określana w zależności od zamożności i możliwości zarobkowych skazanego, tak aby dolegliwość kary nie zależała od stanu majątkowego skazanego.
System stawek dziennych ma tę zaletą, że wyraźniej niż system kwotowy akcentuje potrzebę równego traktowania skazanych i dostosowania wysokości grzywien do ich realnych możliwości płatniczych.
Kodeks karny z 1997 roku zrezygnował z tradycyjnej grzywny kwotowej na rzecz grzywny w stawkach dziennych. Według art. 33 § 1. Kk, grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych. Natomiast wysokość pojedynczej stawki dziennej ustala się w granicach od 10 do 2000 zł, przy czym ustalając jej wysokość, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.
Grzywna może być również orzeczona obok kary pozbawienia wolności, ale wyłącznie tzw. terminowej, tzn. nie kary 25 lat ani nie kary dożywotniego pozbawienia wolności. Wymierzenie grzywny obok kary pozbawienia wolności możliwe jest wtedy, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął.
Według art. 44 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. ;
Dz. U. z dnia 5 sierpnia 1997 r.) skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze egzekucji.
Jeżeli egzekucja grzywny okaże się bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę nie przekraczającą stu dziennych stawek, po uprzednim wyrażeniu zgody przez skazanego, na pracę społecznie użyteczną, określając czas jej trwania i rodzaj. Praca społecznie użyteczna trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy. Określa się ją w miesiącach. (art. 45. § 1) Jeżeli natomiast skazany, mimo możliwości, nie uiści grzywny w terminie ani też nie podejmie zastępczej formy jej wykonania (pracy społeczne użytecznej) i zostanie stwierdzone, że nie można jej ściągnąć w drodze egzekucji, wówczas sąd orzeka wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności przyjmując, że jeden dzień pozbawienia wolności jest równoważny dwóm stawkom dziennym. Kara zastępcza nie może przekraczać 12 miesięcy pozbawienia wolności, jak również górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo, a jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy (art. 46. § 1)
W razie gdy grzywna została uiszczona lub ściągnięta w drodze egzekucji tylko w części albo tylko w części wykonana w formie pracy społecznie użytecznej, sąd określa wymiar zastępczej kary pozbawienia wolności według zasad przewidzianych w § 1. (art. 46. § 2)
Sąd może odroczyć ściągnięcie grzywny albo rozłożyć ją na raty na czas nie przekraczający 1 roku, licząc od dnia wydania pierwszego postanowienia w tym zakresie, jeżeli natychmiastowe jej ściągnięcie pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki (art. 49. § 1)
W szczególnych przypadkach, zwłaszcza, gdy wysokość grzywny jest znaczna, można rozłożyć grzywnę na raty na okres do 3 lat. (art. 49. § 2)
Jeżeli skazany, z przyczyn od niego niezależnych, nie może uiścić grzywny, a wykonanie tej kary w innej drodze okazało się niemożliwe lub niecelowe, sąd może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, grzywnę w całości lub części umorzyć (art. 51)
b) kara ograniczenia wolności
Kara ograniczenia wolności i jej uregulowanie w Kodeksie karnym wzorowane jest na karze pracy poprawczej, która pojawiła się najpierw w radzieckim prawie karnym. W założeniu miała ona ograniczyć stosowanie kary pozbawienia wolności i oddziaływać na skazanego wychowawczo.
Według art. 34 § 1 Kodeksu karnego kara ograniczenia wolności trwa w zasadzie najmniej 1 miesiąc, najwyżej 12 miesięcy. Ograniczenia wolności osoby skazanej na tę karę wylicza art., 34 § 2 KK. Skazany w czasie odbywania kary:
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,
3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
obowiązek wykonywania przez skazanego pracy wskazanej przez sąd może być realizowany w dwojaki sposób. Po pierwsze, może on polegać na wykonywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne. Praca ta ma być wykonywana w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie (art. 35 § 1 KK).
Drugi wariant (art. 35 § 2 KK) odnosi się wyłącznie do skazanych, którzy są zatrudnieni. Sąd może wówczas orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd. Dodatkową dolegliwością jest to, że w okresie odbywania kary w tej formie skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.
Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy, sąd określa po wysłuchaniu skazanego (art. 35 §3 KK).
Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym (art. 36 § 1)
Według art.53 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego, skazany ma obowiązek pracować sumiennie oraz przestrzegać ustalonych w miejscu pracy porządku i dyscypliny.
Art. 54. Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu zamieszkania lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem kary w innym miejscu.
Zakłady pracy, placówki, instytucje lub organizacje, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności, mają obowiązek zawiadamiać sądowego kuratora zawodowego w terminach przez kuratora określonych o rodzaju przydzielonej skazanemu pracy, jego stosunku do pracy oraz o tym, czy skazany przestrzegał porządku prawnego, jak również o zakończeniu wykonywania pracy. Zakłady te mają obowiązek wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za organizowanie pracy skazanych i jej przebieg (art. 58. § 1).
Jeżeli skazany nie stawił się w terminie do pracy lub ją porzucił albo nie przestrzega ustalonego porządku i dyscypliny, zakład pracy, placówka, instytucja lub organizacja bezzwłocznie zawiadamia o tym sądowego kuratora zawodowego.
Według art. 62 Kodeksu karnego wykonawczego sąd może odroczyć wykonanie kary ograniczenia wolności na czas do 6 miesięcy, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki.
Sąd odracza wykonanie kary ograniczenia wolności w razie powołania skazanego do czynnej służby wojskowej, do czasu ukończenia tej służby.
Sąd może odwołać odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności w razie ustania przyczyny, dla której zostało udzielone, lub w wypadku, gdy skazany nie korzysta z odroczenia kary zgodnie z celem, w jakim zostało udzielone, albo rażąco narusza porządek prawny.
Jeżeli stan zdrowia skazanego uniemożliwia wykonanie kary ograniczenia wolności, sąd udziela przerwy w odbywaniu kary do czasu ustania przeszkody.(art. 63. § 1)
Paulina Kupis
c) kara pozbawienia wolności
Kara pozbawienia wolności jest obecnie najczęściej stosowaną karą za
poważne przestępstwa i podobnie jak kara ograniczenia wolności ma najsilniej
oddziaływać wychowawczo na sprawcę. Jest karą stosunkowo młodą. W obecnym
tego słowa znaczeniu pojawiła się bowiem dopiero w XVIII wieku. W czasach
starożytności i średniowiecza stanowiła ona środek zapobiegający ucieczce
skazanego na karę śmierci. Pierwowzory więzień pojawiły się natomiast na
przełomie XVI i XVII wieku w Anglii i Holandii jako domy pracy przymusowej
dla włóczęgów, prostytutek i żebraków i stopniowo przekształcały się w
więzienia we współczesnym tego słowa znaczeniu. Od końca XVII wieku zaczęły
wykształcać się różne systemy wykonywania kary, np. system celkowy
(polegający na pełnej izolacji więźniów w pojedynczych celach z
pozostawieniem im Biblii, której lektura miała być źródłem odnowy moralnej),
system milczenia (w którym więźniowie, choć pracowali razem, to nie wolno im
się było porozumiewać, a noc spędzali w pojedynczych celach), czy system
progresywny (w którym odbywanie kary podzielone było na klasy od bardziej
ograniczających prawa więźnia, przez złagodzenie warunków, po przedterminowe
zwolnienie, a warunkiem koniecznym przechodzenia z jednej klasy do drugiej
była poprawa zachowania więźnia).Ten ostatni system jest rozpowszechniony
także obecnie, ale ponieważ ma postać mniej sformalizowaną i bardziej
elastyczną nazywany jest systemem wolnej progresji i praktykowany jest
również w Polsce, czemu sprzyja podział zakładów na zakłady karne dla
młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów
penitencjarnych oraz dla odbywających karę aresztu wojskowego.
Kara pozbawienia wolności występuje w postaci jednolitej, bez podziału na
karę więzienia i aresztu. Jedynie część wojskowa Kodeksu Karnego przewiduje
karę aresztu wojskowego stosowaną wobec żołnierzy, kara aresztu stosowana
jest również za wykroczenia. Jej najważniejszym celem jest kształtowanie
społecznie pożądanej postawy skazanego, poczucia odpowiedzialności, poczucia
potrzeby przestrzegania porządku prawnego i zapobieganie powrotowi do
przestępstwa, gdyż jak pisał Platon: ,, żaden rozumny sędzia nie karze z
tego powodu, ze popełniono występek, lecz w tym celu, aby go więcej nie
popełniano, to bowiem, co się już stało, nie może się odstać, temu
natomiast, co się dopiero stać może, można zapobiec”. Służyć temu ma
proces reedukacji i praca, którym poddawany jest skazany w czasie odbywania
kary. By zaś jak najlepiej spełniała ona swoje resocjalizacyjne zadanie
stosuje się klasyfikację skazanych, która uwzględnia m.in. ich płeć, wiek,
stan zdrowia psychicznego i fizycznego a także umyślność lub nieumyślność
przestępstwa Zgodnie z art.37 Kodeksu Karnego kara pozbawienia wolności
trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat i wymierza się ją w miesiącach i
latach.
d) kara 25 lat pozbawienia wolności
Kara 25 lat pozbawienia wolności pojawiła się w polskim prawie karnym
dopiero po wejściu w życie kodeksu z 1969 roku. Zastąpiła ona wówczas karę
dożywocia, która powróciła w 1995 roku. Ma charakter przede wszystkim
izolacyjny zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami
poważnych przestępstw.
Kara 25 lat pozbawienia wolności to duży postęp w kwestii środków karnych.
Jej brak powodowałby bardzo duży rozstrzał między karą najsurowszą
wykonywaną w Polsce tj. karą dożywotniego pozbawienia wolności a następną w
kolejności, czyli karą piętnastu lat pozbawienia wolności, co w obliczu
możliwości ubiegania się o warunkowe zwolnienie po odbyciu połowy wyroku
mogłoby powodować oburzenie społeczne i poczucie zagrożenia. Kara 25 lat
pozbawienia wolności grozi m.in. za szpiegostwo, dezinformację wywiadowczą,
fałszowanie pieniędzy, papierów wartościowych czy zdradę przedstawiciela RP.
We wszystkich przypadkach, kiedy w sankcji występuje zagrożenie tą karą,
występuje alternatywne zagrożenie karą pozbawienia wolności do lat 15, przy
dolnych granicach wynoszących: 5,8 lub 10 lat.
e) kara dożywotniego pozbawienia wolności
Kara dożywotniego pozbawienia wolności podobnie jak omawiana wcześniej kara
25 lat pozbawienia wolności ma charakter głównie izolacyjny, gdyż powołując
się na słowa znanego karnisty lat 30 Makarewicza ,,chodzi tu o trwałe
odciągnięcie skazańca od życia społecznego”.
Znaczenie tej kary jest ściśle związane z walką przeciwko karze śmierci,
która pod wpływem myśli oświeceniowej rozpoczęła się w XVII wieku. W
obliczu stopniowego ograniczania tego najsurowszego wyroku i rezygnacji z
kar cielesnych, pojawiła się potrzeba wprowadzenia kary nieco bardziej
humanitarnej, która jednak pod względem skuteczności odstraszania od
popełniania przestępstw jak również izolacji społeczeństwa od największych
zwyrodnialców byłaby swoistym surogatem kary śmierci.
W Polsce karę dożywotniego pozbawienia wolności znał już kodeks z 1932
roku. Zniesiona została ona w 1969 roku i ponownie wprowadzona 12 lipca 1995
roku równocześnie z uchwaleniem moratorium na wykonanie kary śmierci. Kara
dożywotniego pozbawienia wolności może w praktyce trwać ( jak sama nazwa
wskazuje) do końca życia skazanego. Możliwe jest jednak podjęcie starań o
ułaskawienie lub przedterminowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary. Nie
stosuje się jej wobec osób, które w chwili popełnienia przestępstwa nie
ukończyły 18 lat. W kodeksie karnym kara dożywotniego pozbawienia wolności
znajduje się jedynie w 9 sankcjach i grozi np. za wszczynanie lub
prowadzenie wojny napastniczej, stosowanie środków masowej zagłady
zakazanych przez prawo międzynarodowe, zamach na prezydenta
Rzeczypospolitej, zabójstwo człowieka ze szczególnym okrucieństwem, w
związku z wzięciem zakładnika, gwałtem lub rozbojem, w wyniku motywu godnego
wyjątkowego potępienia czy z użyciem broni palnej.
f) kara śmierci
Kara śmierci jest z pewnością jedną z najbardziej kontrowersyjnych kar.
Najczęściej wykonywano ją w okresie od starożytności do końca XVIII wieku.
Na ziemiach polskich zakres przestępstw karanych śmiercią był zbliżony do
istniejących na zachodzie Europy. Groziła ona za zabójstwo, podpalenie,
gwałty, rabunek. Statuty Kazimierza Wielkiego przewidywały karę śmierci
także za wyłudzanie nienależnych świadczeń z żup królewskich, zagarnięcie
podatków czy obracanie obcą monetą. Najstarszą znaną formą karania śmiercią
było ukamienowanie, z czasem zaczęto wykonywać ją także przez ścięcie,
powieszenie, łamanie kołem czy palenie na stosie.
Pod koniec XVIII wieku zaczęły pojawiać się pierwsze postulaty i próby
jej zniesienia, ich najważniejszym źródłem była myśl oświeceniowa
podkreślająca przyrodzone prawo człowieka do życia. Najaktywniejsi na tym
polu byli niewątpliwie oświeceniowi pisarze, których argumenty aktualne są
po dziś dzień. Na szczególną uwagę zasługuje postać włoskiego prawnika i
filozofa zarazem - Cesara Beccari, który jako jeden z pierwszych
kwestionował prawo państwa do wykonywania kary śmierci tłumacząc to w ten
sposób, iż skoro człowiek nie ma prawa odbierać życia, to nie ma go też
państwo, podkreślał on także nieskuteczność kary i jej demoralizujący wpływ.
Drugi okres walki o zniesienie kary śmierci przypada na koniec XIX wieku,
trzeci zaś i ostatni zarazem rozpoczął się po drugiej wojnie światowej i tak
naprawdę trwa do chwili obecnej.
Przeciwko stosowaniu tej najsurowszej kary wysuwa się następujące argumenty:
-państwo nie ma moralnego prawa do uśmiercania przestępcy, nawet jeśli ten
popełnił przestępstwo przeciwko życiu; teza ta ma wiele źródeł, z których
najważniejsze to: poglądy fideistyczne ( tylko Bóg, który daje życie może je
odbierać), humanizm (stosowanie kary śmierci kłóci się z godnością
człowieka), prawo pozytywne ( jeśli zakazuje się zabijania, to nie można z
drugiej strony odbierać życia w imieniu prawa);
-jest to kara okrutna, gdyż wykonanie wyroku z reguły poprzedzone jest
długim okresem oczekiwania, w rezultacie wzmaga ona agresję i złe instynkty;
-jest to kara nieodwracalna, w związku z czym wykluczona zostaje możliwość
naprawienia pomyłek sądowych, a te w związku z procesami poszlakowymi
zdarzają się;
-kara śmierci koliduje z zasadą winy; jest ona niepodzielna przez co
niemożliwe jest dostosowanie jej do stopnia winy;
-kara śmierci przekreśla szansę na moralną poprawę sprawcy, na okazanie żalu
i skruchy, co sprzeczne jest z ideą humanitaryzmu;
Zwolennicy kary śmierci swoje stanowisko argumentują tym, że pozwala ona
wyeliminować ze społeczeństwa największych zwyrodnialców, odstrasza od
popełniania przestępstw oraz zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości.
Warto zwrócić uwagę, że spór ten odnosi się nie tyle do argumentów
rzeczowych, co do subiektywnej dość hierarchii wartości i poczucia
wrażliwości. Znamiennym jest natomiast, że o ile wśród intelektualistów,
naukowców, dziennikarzy i prawników dominuje stanowisko przeciwne karze
śmierci, o tyle prawie we wszystkich krajach(także w Polsce) opinia
publiczna opowiada się za utrzymaniem tego niewątpliwie najsurowszego
wyroku.
Walka o zniesienie kary śmierci jest integralnie powiązana z
międzynarodową ochroną praw. Ruch ten zatoczył szerokie kręgi, albowiem
włączyły się do niego także Amnesty International, Światowa Rada Kościołów,
oraz wiele innych organizacji katolickich.
Momentem przełomowym w walce o zniesienie kary śmierci było niewątpliwie
uchwalenie przez ONZ Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych w 1966, w którym zawarto prawo każdej istoty ludzkiej do
przyrodzonego prawa do życia, w szczególności zaś Protokołu nr 6, którego
art.1 stanowi:,, Znosi się karę śmierci. Nikt nie może być skazany na taką
karę ani nie może nastąpić jej wykonanie”, a art.2 stanowi, że państwo
może przewidzieć karę śmierci w swym ustawodawstwie za czyny popełnione
podczas wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojna. W rezultacie do
1998 roku karę śmierci zniesiono w 167 krajach a w 24 zaprzestano
wykonywania( abolicja de facto), mimo istnienia kary w wewnętrznych
ustawodawstwach. Kara śmierci za pewne przestępstwa określone w prawie
karnym wojskowym przewidziana jest jeszcze m.in. w Wielkiej Brytanii, na
Łotwie czy w Brazylii, nadal stosuje się ją natomiast jeszcze w 90krajach. W
USA np. wykonuje się ją w 38 stanach. Do przestępstw nią zagrożonych należy
np. morderstwo dokonane n prezydencie, wiceprezydencie, członku kongresu,
sędzim Sądu Najwyższego czy Sekretarzu Stanu. Szacuje się, iż od 1966 roku
ponad 80 % kar śmierci wykonano w czterech państwach: Chinach, Kongo, USA i
Iranie. W Polsce natomiast ostatni wyrok wykonano w 1988 roku. Sytuacje tą
nazwano moratorium faktycznym na wykonywanie tej kary, ustawa z lipca 1995
zmieniła moratorium faktyczne w ustawowe wprowadzając w art.5 przepis: ,, W
okresie 5 lat od wejścia w życie ustawy nie wykonuje się kary śmierci.”
Karę śmierci w polskim prawie karnym zniosła nowelizacja kodeksu z 1997
roku.
Bibliografia:
1.Buchała K., Niektóre problemy wymiaru kar najsurowszych, PiP 1976
2. Sługocki L., Kara grzywny samoistnej i jej wykonanie, Warszawa 1984
3. Śliwowski J., Kara ograniczenia wolności w praktyce sądowej, Warszawa 1973
4. Śliwowski J., Prawo i polityka penitencjarna, Warszawa 1982
5. Kodeks Karny 1997
6. Kodeks Karny Wykonawczy 1997