31.10.07

Ćw. 3 POSTĘPOWANIE CYWILNE

Przez właściwość sądu rozumie się zakres uprawnień do rozpoznawania i rozstrzygania spraw w sądowym postępowaniu cywilnym oraz do dokonywania czynności w postępowaniu cywilnym.

W zależności od źródła przekazywania sprawy do rozpoznania w sądowym postepowaniu cywilnym rozróżniamy:

1. właściwość ustawową - tj. określona przepisami ustawy procesowej. Jest ona zasadą w k.p.c. Przepisy określające właściwość mają na celu zapewnienie sprawności wymiaru sprawiedliwości i kierują się w tym zakresie względami natury społecznej.

2. właściwość umowną (prorogacyjną) - tj. wynikającą z umowy stron, działających w granicach zakreślonych przez ustawę procesową. Właściwość umowna dotyczy wyłącznie właściwości miejscowej i odnosi się wyłącznie do spraw, które rozpoznawane są w trybie procesowym. Wg k.p.c. strony mogą się umówić na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który wg ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy jeżeli strony nie postanowiły inaczej. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej (art.46k.p.c.)

3. właściwość delegacyjną - tj. wynikającą z delegacji, czyli z przydzielenia danej sprawy sądowi przez inny sąd wyższej instancji lub przez sąd przełożony.

Z kolei w zależności od przyjętego kryterium podziału rozróżniamy również:

1. właściwość rzeczową (przedmiotową) - polegająca na podziale spraw rozpoznawanych przez sądy pierwszej instancji, tzn. sądy rejonowe i okręgowe.

2. właściwość miejscową - określającą jaki sąd, ze względu na administracyjny podział Państwa, jest terytorialnie właściwy do rozpoznania danej sprawy w pierwszej instancji.

3. właściwość funkcjonalną (funkcyjną) - dotyczącą podziału funkcji w zakresie dokonywania określonych czynności procesowych, prowadzenia postępowania w określonej sprawie przez konkretny sąd w pierwszej instancji i konkretny sąd w drugiej instancji.

Właściwość rzeczowa

Mówiąc o właściwości rzeczowej sądu, mamy na myśli podział kompetencyjny spraw pomiędzy sądami różnego rzędu, rozpoznającymi sprawę w pierwszej instancji. Zasadą jest właściwość rzeczowa sądów rejonowych dla wszystkich spraw rozpoznawanych w procesie oraz w postępowaniu nieprocesowym; natomiast właściwość rzeczowa sądów okręgowych stanowi od tej zasady wyjątek (art. 507, art. 544 §1 i art. 691¹ §2)

Art. 16.

Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Art. 17.

Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

1. prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia,

2. ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,

3. roszczenia wynikające z prawa prasowego,

4. prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,

4¹) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

4²) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną,

4³) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.

Sprawy wymienione po słowie „oprócz” są sprawami, zarezerwowanymi dla Sądów Rejonowych, bowiem „wyjątek od wyjątku stanowi zasadę”.

Sprawy od pkt 1 -3 są we właściwości rzeczowej sądów okręgowych ze względu na charakter sprawy

Sprawy zawarte w pkt. 4 są we właściwości ze względu na wartość przedmiotu sporu. Wartość przedmiotu sporu jest uzgadniania na podstawie artykułów 19-26 k.p.c.

Zgodnie z art. 507 k.p.c. sprawy należące do postępowania nieprocesowego rozpoznają sądy rejonowe, z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Art. 477⁸.

§ 1. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych.

§ 2. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy:

o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego,

o świadczenie rehabilitacyjne,

o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej,

o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności,

(uchylony),

o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego.

Z kolei, jeśli chodzi o sprawy nieprocesowe, to nie ma jednego artykułu określającego sprawy właściwe dla Sądu Okręgowego. Jest ich kilka np. Art. 554 §1

Art. 544.

§ 1. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych.

Jeśli Sąd Okręgowy jest sądem I instancji to sądem II instancji jest Sąd Apelacyjny.

Jeśli sprawę rozpatruje sąd niewłaściwy rzeczowo, to problem ten rozwiązuje art. 379 pkt.6

Art. 379.

Nieważność postępowania zachodzi:

6. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Art. 691¹.

§ 1. Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach o rozstrzygnięcie sporu między:

1. radą pracowniczą przedsiębiorstwa a dyrektorem przedsiębiorstwa,

2. organami przedsiębiorstwa a organem założycielskim przedsiębiorstwa,

3. organami przedsiębiorstwa a organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem.

§ 2. Sprawy wymienione w § 1 rozpoznają sądy okręgowe.

Właściwość miejscowa

Właściwość miejscowa określa terytorialny zakres kompetencyjny sądów rejonowych i okręgowych. Chodzi tu więc o określenie, który z sądów właściwych rzeczowo jest powołany do rozpoznania konkretnej sprawy.

Rozróżnia się 3 rodzaje właściwości miejscowej:

• Właściwość ogólna

• Właściwość przemienna

• Właściwość wyłączna

Właściwość ogólna (art. 27 - 30)

Podstawę do określenia właściwości ogólnej stanowi miejsce zamieszkania pozwanego. Powództwo bowiem wytacza się przed sądem pierwszej instancji, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania, przy czym miejsce zamieszkania określa się wg przepisów k.c. Artykuł 25 k.c. stanowi, że miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. W rozumieniu tego przepisu miejscem zamieszkania jest miejscowość, a nie konkretny adres osoby fizycznej. Do istotnej cechy miejsca zamieszkania należy według prawa materialnego zamiar osoby fizycznej stworzenia sobie w danej miejscowości centrum swoich spraw życiowych.

Art. 28.

Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w

Polsce - według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.

Art. 29.

Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

Art. 30.

Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.

Właściwość przemienna (art. 31- 37¹)

Właściwość ta polega na tym, że w pewnych, przewidzianych przez ustawę sporach, powództwo może być wytoczone przed sąd właściwości ogólnej lub przed inny sąd wskazany w ustawie.

Art. 31.

Powództwo w sprawach objętych przepisami oddziału niniejszego wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach poniższych.

Art. 32.

Powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Art. 33.

Powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału.

Art. 34.

Powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, jako też o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wytoczyć można przed sąd miejsca jej wykonania. W razie wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.

Art. 35.

Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Art. 36.

Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził.

Art. 37.

Powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości.

Art. 37¹.

§ 1. Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności.

§ 2. Kilku zobowiązanych z weksla lub czeku można łącznie pozwać przed sąd miejsca płatności lub sąd właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub czeku.

Właściwość wyłączna (art. 38 - 42)

Właściwość ta polega na tym, że w pewnych, przewidzianych przez ustawę sprawach, nie można wytoczyć powództwa przed sąd właściwości ogólnej i przemiennej, lecz należy je wytoczyć przed inny sąd wskazany w ustawie.

Art. 38.

§ 1. Powództwo o własność lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości, jak również powództwo o posiadanie nieruchomości można wytoczyć wyłącznie przed sąd miejsca jej położenia. Jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej.

§ 2. Właściwość powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu.

Art. 39.

Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozporządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Art. 40.

Powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia wytacza się wyłącznie według miejsca ich siedziby.

Art. 41.

Powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze stale przebywa. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy i tej podstawy nie ma - sąd miejsca zamieszkania powoda.

Art. 42.

Powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej.

Utrwalenie właściwości sądu

Stabilizacja właściwości sądu czyli zasada perpetuatio fori została utrwalona w art. 15 k.p.c.

Art. 15.

§ 1. Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

§ 2. Sąd nie może uznać, że jest niewłaściwy, jeżeli w toku postępowania stał się właściwy.

Wyjątek od tej zasady zawarty jest w art. 202 k.p.c..

Art. 202.

Niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Sąd nie bada z urzędu tej niewłaściwości również przed doręczeniem pozwu. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu, jak również niewłaściwy tryb postępowania, brak należytego umocowania pełnomocnika, brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub nie działanie jego przedstawiciela ustawowego sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

---