DYCHAWICA ŚWISZCZĄCA (HEMIPLEGIA LARYNGIS)

Dychawica świszcząca-jest to schorzenie przewlekłe, którego istotą jest porażenie nerwu powrotnego, czyli nerwu krtaniowego wstecznego (nervus laryngeus recurrens). Nerw ten stanowi odgałęzienie nerwu błędnego w jego części piersiowej.

ETIOLOGIA

U koni najczęściej porażenie n.powrotnego spowodowane jest przebytymi chorobami zakaźnymi (porażenie zakaźne), zwłaszcza zołzami, krupowym zapaleniem krtani, zarazą piersiową, przewlekłym zakaźnym nieżytem oskrzeli, zarazą stadniczą i grypą koni. Występuje również toksyczne porażenie tego nerwu wywołane przewlekłym zatruciem ołowiem, wyką, lędźwianem (lathyrus sativus), a także lucerną, grochem tureckim i włoskim.

Zapalenie i zwyrodnienie nerwu powrotnego pojawić się może w związku z przeniesieniem się drobnoustrojów z najbliższego sąsiedztwa w przypadkach ropni węzłów chłonnych, zapalenia opłucnej lub głębokich zakażonych ran. Ponadto różnego rodzaju guzy w okolicy przebiegu nerwu powrotnego, jak guzy białaczkowe, nowotworowe mogą wywołać uciskowe (mechaniczne) porażenie wspomnianego nerwu. Ucisk może wywołać tętniak aorty, rozszerzony przełyk lub powiększona tarczyca. Bardzo rzadko zdarza się mechaniczne uszkodzenie nerwu poprzez otwarcie ropnia na szyi, upustu krwi, wyciąganie z rowu postronkiem okręconym dookoła szyi.

Oprócz tego wydaje się, że porażenie nerwu powrotnego może być natury pierwotnej (wada dziedziczna).

Wśród koni choroba ta występuje przeważnie u ras ciężkich, a tylko wyjątkowo u lekkich (najczęściej pełnej krwi angielskiej). Zwykle na dychawicę świszczącą zapadają konie w wieku 3-6 lat, rzadziej starsze. U innych gatunków zwierząt porażenie krtani zdarza się bardzo rzadko: u psów zwykle po przebyciu odoskrzelowego zapalenia płuc, w czasie nosówki, przy silnym szarpaniu za obrożę i upadku z dużej wysokości; u bydła przy ucisku węzłów chłonnych okołooskrzelowych, a u jagniąt z wrodzonym wolem.

PATOGENEZA

W dychawicy świszczącej wyróżnia się jedno- lub obustronne porażenie nerwu powrotnego. Zwykle porażenie dotyczy nerwu lewego. Najbardziej charakterystycznymi następstwami porażenia nerwu są zwężenia krtani

(w czasie wdechu) i trudności w oddychaniu. Zwężenie krtani związane jest z zanikiem i zwiotczeniem mięśni rozszerzających krtań, opadnięciem chrząstki nalewkowatej i rozluźnieniem fałdów głosowych. Zwykle choroba rozwija się powoli i następuje najpierw porażenie włókien czuciowych, a dopiero później zmiany te obejmują również włókna ruchowe. Po stronie porażenia tych włókien na zewnątrz fałdu głosowego, w czasie wdechu staje się on słabszy i wykonywany jest wolniej, w wyniku opadania chrząstki nalewkowatej.

W wypadku obustronnego porażenia obie struny głosowe ustawiają się blisko siebie tworząc zwężenie, które przy spokojnych oddechach pozwala na względne bez przeszkód przechodzenie powietrza. W czasie wzmożonych oddechów (podczas biegu lub pracy w zaprzęgu) silny prąd powietrza przechodzący do krtani wciąga tam porażoną chrząstkę nalewkowatą i strunę głosową. Ssące działanie powietrza pociąga za sobą strunę głosową do krtani w następstwie czego wywołuje rozszerzenie kieszonki Morganiego. Tak powstałe zwężenie krtani utrudnia oddychanie, a biernie ustawione struny głosowe i chrząstki nalewkowate wprawione w ruch przez powietrze wywołują świsty i charczenie.

OBJAWY

Najbardziej typowym objawem jest występujący prawie zawsze w czasie ruchu w chwili wydychania powietrza wyraźnie słyszalny świst lub charczenie, skrzeczenie, albo burczenie (tzw. stenotyczny szmer krtaniowy). Przy jednostronnym nieznacznym porażeniu nerwu powrotnego słychać je dopiero w czasie pracy zwierzęcia lub krótkim 1-2 min. kłusie, w spoczynku te zjawiska akustyczne nie zaznaczają się. Chwilowe zatkanie jednego otworu nosowego powoduje znikanie wspomnianych świstów i charczenia, które po odetkaniu otworu nosowego nasilają się. Niekiedy pewne podniecenie konia wywołane podanym obrokiem sprowadza napad świstów i charczenia (tzw. dychawica obrokowa).

W przypadkach silnie rozwiniętego porażenia nerwu powrotnego z trudnością udaje się wywołać odruch kaszlu. Występuje przy tym zmiana charakteru tego kaszlu. Jest on jakby ochrypły lub przypomina odgłos ryczenia. Przy zwężeniu krtani (obustronne porażenie) pojawia się silna duszność wdechowa. W zatruciu lędźwianem pojawia się niezborność ruchów kończyn, chwiejny chód, a potem przyspieszenie tętna.

ROZPOZNANIE

Rozpoznanie dychawicy świszczącej wymaga badania konia w spoczynku i w obciążeniu pracą. W spoczynku przeprowadza się badanie okolicy krtani.

W przypadku porażenia uwypukla się guzek, na którym przyczepiają się mięśnie uruchamiające chrząstkę nalewkowatą. U zdrowego konia guzek ten jest niemożliwy do wymacania i niewidoczny. Czasami wykonuje się próbę spowodowania wystąpienia oddechowego świstu krtaniowego. W tym celu staje się przed koniem, opiera jego podbródek na lewym ramieniu, dwoma palcami prawej ręki naciska na wyrostek mięśniowy chrząstki nalewkowatej ku przodowi, dołowi i środkowi, a drugą dłonią wzmaga się nacisk prawej ręki na krtań. Jeżeli koń jest chory na dychawicę świszczącą, występuje oddechowy świst krtaniowy.

Badanie w obciażeniu pracą polega na lonżowaniu konia, intensywnie przez 15-30 min., aż do wystąpienia potów. U konia chorego można wysłuchać wdechowy świst krtaniowy. Po zatrzymaniu się konia wykonuje się pomiar temperatury po 30 minutach i tętna po 5, 10, 15, 30 minutach. Temperatura u zdrowego konia wraca do normy po 30 minutach, u chorego jest podniesiona często o 0,5^oC nawet po dwóch godzinach. Tętno u konia z porażeniem nerwu powrotnego wraca do normy dopiero po 30 - 45 minutach, podczas gdy u zdrowego powrót ten zajmuje 12 - 15 minut.

W rozpoznaniu tej jednostki chorobowej pomocne jest badanie laryngoskopowe. Przy oglądaniu krtani w niezupełnym porażeniu lewostronnym widać lekko wygiętą i zwiotczałą lewą strunę głosową, skierowaną do wewnątrz, w późniejszym okresie wygięta jest ona dogłowowo. Przy daleko posuniętych zmianach podobne zaburzenia występują na chrząstce nalewkowatej lewej. Prawa chrząstka nieznacznie wychyla się na zewnątrz. Przy porażeniu wszystkich mięśni krtani struna głosowa konia zajmuje stanowisko pośrednie między ułożeniem wdechowym i wydechowym. Głośnia leży niesymetrycznie (na kształt nierównego trójkąta), jej lewa połowa jest nieco węższa. Przy porażeniu mięśni odwodzących głośnię struna głosowa ustawiona jest pionowo, blisko linii środkowej. Rzadko może zdarzyć się, że porażone zostaną wyłącznie zwieracze. W takim przypadku występuje u badanego zwierzęcia chrypka lub bezgłos. Przy porażeniu prawego nerwu powrotnego zmiany powstają w prawej połowie krtani. Przy porażeniu obustronnym głośnia jest zwężona, wygląda jak rozszczepiona, widać wdechowe zbliżenie, a nawet wzajemne stykanie się strun głosowych.

W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę takie stany chorobowe jak: rozrosty nosaciznowe, nowotwory dróg oddechowych, bujanie błony śluzowej, tkankę bliznowatą po tracheotomii, martwicę, zrosty lub zgrubienie chrząstki nalewkowatej, ucisk na krtań (wole, ropień worka powietrznego), ciała obce, skrzyżowanie tchawicy.

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE:

Obserwuje się zanik mięśni krtani. Stopień tych zmian uzależniony jest od czasu trwania choroby. Mięśnie ulegają spłaszczeniu, a ich barwa zmienia się na żółtawą lub szaroczerwoną.

W trakcie badań drobnowidowych stwierdza się zanik włókien nerwowych i rozrost tkanki łącznej w porażonym nerwie. Przy zatruciu lędźwianem następuje zwyrodnienie komórek zwojowych nerwu błędnego i jąder w dobrzusznych rogach rdzenia kręgowego.

LECZENIE:

W razie napadu silnej duszności i groźby uduszenia można przeprowadzić tracheotomię lub zatkać jeden przewód nosowy. W lżejszych przypadkach stosuje się zastrzyki witaminy B₁, B₆, B₁₂ oraz karboksylazę, a w skórę okolicy krtani wciera się maść jodowo-kamforową.

Przy przewlekłym porażeniu krtani przywraca się użytkowość konia poprzez wprowadzenie na stałe tracheotubusa lub poprzez operacyjne usunięcie błony śluzowej z kieszonek Morganiego. Po usunięciu z zachyłków błony śluzowej rozrasta się tkanka ziarninowa, która po powstaniu blizny kurczy się. Struny głosowe zostają na stałe umocowane na bocznej ścianie krtani w położeniu wdechowym.

U młodych zwierząt wskazane jest usunięcie obu bocznych torebek krtaniowych, co zapobiega ewentualnemu późniejszemu zwężeniu krtani.

OPERACJA:

1. Cięcie skórno-mięśniowe.

2. Cięcie więzadła pierścienno-tarczowego.

3. Otwarcie krtani rozwieraczem.

4. Zabieg właściwy (różnymi metodami, np. Williamsa lub Eberleina) polega na usunięciu błony śluzowej z kieszonki Morganiego

Operowanym koniom podaje się antybiotyki przez 5 dni po zabiegu. Aby zapobiec obrzękowi krtani pozostawia się na okres jednego tygodnia tracheotubus. Zwierzę należy trzymać w stajni 3 - 4 tygodnie, potem oprowadzać, a po 8 - 10 tygodniach dopiero można je użytkować.

Zabieg może skończyć się niepowodzeniem, gdy po jednostronnym zabiegu zapada się na stałe chrząstka nalewkowata lub gdy rozwija się polipowate bujanie błony śluzowej, a u młodych zwierząt krtań kostnieje (po kilku miesiącach pojawia się świst krtaniowy).

1

---