POJĘCIE I FUNKCJE RYNKU PRACY
W latach 90-tych w gospodarce Polskiej nastąpiły zasadnicze zmiany. Zapoczątkowany Program Przekształceń Gospodarczych, spowodował pojawienie się pojęcia bezrobocia, które w ciągu krótkiego czasu przekształciło się w trwałe zjawisko strukturalne i jak do tej pory jest jednym z poważniejszych problemów naszego kraju.
Rynek pracy można ogólnie określić jako proces wzajemnego oddziaływania podaży i popytu na pracę. Wieloznaczność terminu ”praca” powoduje, iż terminologia stosowana do opisywania zjawisk i procesów występujących na rynku pracy nie jest jednoznaczna. Pod pojęciem „praca” można np. rozumieć siłę roboczą, odzwierciedlającą ogół fizycznych i psychicznych cech istoty ludzkiej, umożliwiających jej wytwarzanie wartości użytkowych.
Pojęcie „pracy” stosuje się także w znaczeniu używania siły roboczej. Praca rozumiana może być także jako „czynnik pracy”, którego istotą jest strumień świadczenia pracy, wnoszony przez pracowników do procesu produkcyjnego przedsiębiorstw.
W literaturze spotkać można, poza tym stosowanie pojęcia w znaczeniu procesu pracy, czyli czynności wykonywania pracy, jak również w znaczeniu stanowiska pracy. Dlatego też pojawiają się dwa pojęcia; osoby biorące stanowiska pracy - pracobiorcy oraz osoby zgłaszające zapotrzebowanie na pracę określane mianem pracodawców, tzn. osób dających stanowisko pracy.
Istotą integracji między podażą i popytem na pracę jest wymiana świadczenia za świadczenie.
Pod tym względem rynek pracy wykazuje cechy podobieństwa z rynkiem towarów. Należy w tym miejscu rozstrzygnąć kwestię co oznacza w sytuacji rynku pracy wymiana świadczenia za świadczenie oraz co jest jej przedmiotem. Problem ten nie został dotychczas w naukach ekonomicznych jednoznacznie rozstrzygnięty. Poglądy części autorów zmierzają w kierunku, że przedmiotem wymiany na rynku pracy jest świadczenie pracy, inni zaś wykazują, że przedmiotem wymiany jest siła robocza - kapitał ludzki, którego prawa regulowane są w umowie o pracę. 1
Mówiąc jednak o prawie do użycia kapitału ludzkiego przez pracodawcę należy pamiętać, iż nie jest to prawo własności do tego kapitału, nie jest ono transferowane. Jest to również cecha odróżniająca rynek pracy od rynku towarów, bowiem w przypadku transakcji dokonywanych na rynku
_______________________
A. Francik, A. Pocztowski, Wybrane problemy zatrudnienia i rynku pracy, Kraków 1993, s. 33
pracy przedmiot tych transakcji nie zmienia właściciela, tak jak to się dzieje w przypadku transakcji na rynku towarów. Stosunki kształtowane na rynku pracy zwane w literaturze przedmiotu jako stosunki pracy zaliczyć należy w kontekście powyższych uwag do najistotniejszych stosunków społecznych, których ważność może być porównywana tylko ze stosunkami w rodzinie.
Główną funkcją jaką spełnia rynek pracy w gospodarce jest alokacja i realokacja występujących w niej zasobów ludzkich oraz zapewnienie w dłuższym okresie równowagi między podażą, a popytem na pracę. Odbywa się to w procesie negocjacji między pracownikami, a przedsiębiorcami, wynikiem których są umowy o pracę określające prawa i obowiązki obydwu stron. Z punktu widzenia przedsiębiorców rynek pracy powinien zapewnić możliwości pozyskiwania pracowników, dysponujących odpowiednim kapitałem pracy. Natomiast z punktu widzenia pracowników , powinien stwarzać on możliwości znalezienia pracy przynoszącej odpowiedni dochód oraz umożliwiającej zaspokojenie innych potrzeb związanych z wykonywaną pracą. Realizacja powyższych funkcji rynku pracy uwarunkowana jest szeregiem czynników powodujących, iż rynek pracy jest typowym obszarem kumulowania się problemów.
Określeni uprzednio indywidualni pracodawcy i pracobiorcy są głównymi podmiotami na rynku pracy. „Głównymi” oznacza w tym przypadku, że miedzy nimi zawierane są umowy o pracę. Na rynku pracy występują także inne podmioty, których działalność jest nie obojętna dla spełnienia przez rynek pracy jego funkcji w gospodarce. Do podmiotów tych zliczyć należy przede wszystkim państwo. Jego wpływ odbywa się przez tworzenie prawa, które następnie, wyznacza zasady zawiązania stosunków między pracodawcą, a pracobiorcą. Odpowiednie agendy państwowe prowadzą poza tym określone usługi w zakresie pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego czy też obsługi bezrobotnych.
Sposoby przeciwdziałania bezrobociu
Pośrednictwo pracy
Ogniwem pośredniczącym między poszukującymi pracy, a pracodawcami są wojewódzkie i rejonowe urzędy pracy. Urzędy te - obok innych zadań - ułatwiają poszukującym pracy zawarcie z pracodawcą umowy o pracę oraz zakładom pracy - znalezienie odpowiednich pracowników. Publiczne pośrednictwo pracy istnieje w Polsce od 1919 roku. W okresie międzywojennym funkcjonowały w Polsce inne formy pośrednictwa, np. społeczne, prowadzone przez związki zawodowe czy instytucje charytatywne, oraz zarobkowe, organizowane przez osoby prywatne lub spółki. Formy te istnieją w innych krajach do dnia dzisiejszego.
W związku z powstaniem nowego zjawiska, a mianowicie bezrobocia, od 1990 roku zmienił się w sposób istotny treść i charakter pośrednictwa pracy. Pośrednictwo pracy jest nieodpłatne, powszechnie dostępne, jawne i dobrowolne, co oznacza wolne od przymusu korzystanie z usług rejonowych urzędów pracy. Podstawą ich funkcjonowania jest pełna informacja, dlatego zakłady pracy zobowiązane są do przekazywania danych o wolnych miejscach przygotowania zawodowego. Z kolei urząd pracy jest obowiązany przyjąć każde zgłoszenie zakładu pracy o wolnych miejscach pracy i miejsca przygotowania zawodowego.
Do obowiązków urzędu pracy w zakresie pośrednictwa pracy należy również:
Udostępniania bezrobotnym i zakładom pracy gromadzonych danych,
Poszukiwanie wolnych miejsc pracy,
Informowanie bezrobotnych o przysługujących im prawach i obowiązkach.
Wykonywanie swoich obowiązków Urząd Pracy opiera na informacji o kwalifikacjach zawodowych poszukujących pracy, ich gotowości do podjęcia pracy, szkolenia oraz oczekiwania zakładów pracy.
Roboty publiczne i prace interwencyjne
Roboty publiczne stanowią ważny instrument ograniczania bezrobocia, szczególnie z uwagi na to, że przynoszą wymierne efekty rzeczowe, m.in. w zakresie inwestycji infrastrukturalnych, dotyczących ochrony środowiska, gospodarki wodnej, leśnej, łączności, drogownictwa i budownictwa komunalnego. Ponadto, głównie na terenach wsi i małych miast, roboty publiczne są często jedyną możliwością chociażby czasowej aktywizacji osób bezrobotnych, szczególnie tych o niskich kwalifikacjach.
Generalna słabością tej formy jest to, że praktycznie nie skutkuje ona bezpośrednio po zakończeniu robót trwałym zatrudnieniem, tj. powstaniem stałych miejsc pracy.
Roboty publiczne z mocy przepisów prawa to forma działalności wymagająca od urzędów pracy współdziałania ze ściśle określoną grupą pracodawców, a w jej ramach przede wszystkim z organami samorządu terytorialnego.
Inną z form przeciwdziałania bezrobociu proponowaną przez Urzędy Pracy są prace interwencyjne. Są one bardzo atrakcyjną formą pomocy finansowej pracodawcom, którzy poszerzają swoją działalność, tworząc więcej miejsc pracy w swoich firmach.
Pożyczki dla bezrobotnych i zakładów pracy
Pożyczki dla bezrobotnych i zakładów pracy udzielane ze środków Funduszu Pracy są źródłem finansowania przedsięwzięć podejmowanych przez bezrobotnych, którzy zdecydowali się uruchomić działalność gospodarczą oraz przez zakłady pracy, które tworzą dodatkowe miejsca pracy dla bezrobotnych. Pożyczki te są istotnym elementem wpływającym na rozwój prywatnych firm zarówno tych jednoosobowych, jak i tych które tworząc dodatkowe miejsca pracy sięgają po pracowników spośród zainteresowanych bezrobotnych.
Preferencyjne oprocentowanie tych pożyczek zachęca ludzi przedsiębiorczych do podejmowania ryzyka uruchomiania działalności na własny rachunek. Korzystny okres karencji i spłaty oraz możliwość częściowego umorzenia są czynnikami sprzyjającymi tym działaniom.
O udzielenie pożyczki mogą ubiegać się :
bezrobotni zarejestrowani w Urzędzie Pracy,
pracownicy znajdujący się w okresie wypowiedzenia, zwolnień z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy,
pracodawcy na tworzenie dodatkowych miejsc pracy dla skierowanych przez Urząd Pracy bezrobotnych,
rolnicy zwolnieni z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Przekwalifikowania i przyuczenia do innego zawodu
W ramach aktywnego przeciwdziałania bezrobociu bardzo ważną rolę odgrywa organizowanie szkoleń dla osób bezrobotnych. Trzy formy organizowania szkoleń, takich jak: przyuczania do zawodu, przekwalifikowanie oraz podwyższenie dają bezrobotnym większa możliwość na podjęcie zatrudnienia.
Osoby bezrobotne zarejestrowane w Urzędach Pracy kierowane są na kursy indywidualne jak i grupowe. W przypadku kierowania na kursy indywidualne warunkiem jest pisemne uprawdopodobnienie wystawione przez zakład pracy mówiące o możliwości zatrudnienia bezrobotnego po zdobyciu nowych kwalifikacji.
Kursy grupowe natomiast organizowane przez Urzędy prowadzone są zgodnie z ustawą z dnia 10.06.1994 roku o zamówieniach publicznych tj. w drodze przetargów.
[Author ID1: at Thu May 18 20:14:00 2000 ] [Author ID1: at Thu May 18 20:14:00 2000 ]Pośrednictwo pracy polega na utrzymaniu pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowied[Author ID1: at Thu May 18 20:15:00 2000 ]niego zatrudnienia oraz zakładom pracy w znale[Author ID1: at Thu May 18 20:16:00 2000 ]z[Author ID1: at Thu May 18 20:17:00 2000 ]ieniu odpowiednich pracow[Author ID1: at Thu May 18 20:16:00 2000 ]n[Author ID1: at Thu May 18 20:17:00 2000 ]ików[Author ID1: at Thu May 18 20:16:00 2000 ]