Znaczenie poprawnej wymowy dla prawidłowego rozwoju dziecka.
Mowa odgrywa ogromną rolę w rozwoju każdego człowieka.
Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający je świat, a dzięki umiejętności mówienia może wyrażać swoje myśli, pragnienia i uczucia. Poprawny rozwój mowy jest podstawą rozwoju osobowości dziecka. Jeżeli mowa rozwija się prawidłowo, prawidłowo będzie się też rozwijać myślenie i inne procesy. Kształtowanie i rozwój mowy ma związek z rozwojem społecznym. Dzięki kontaktom dziecka z otoczeniem rozwój ten jest przyspieszony, bogaci się słownictwo, rozwija się dojrzałość dziecka do podjęcia nauki. Dlatego bardzo ważne jest kierowanie rozwojem mowy od najwcześniejszego dzieciństwa.
Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, ale możliwy jest jedynie w kontakcie z innymi ludźmi. O prawidłowym rozwoju mowy decydują więc czynniki biologiczne i społeczne. Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja ją sobie od najbliższego otoczenia, a przede wszystkim od matki drogą naśladownictwa. Według Ireny Styczek wielokrotne powtarzanie przez matkę nazw przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka zostawia ślady słuchowe w jego mózgu, po czym dziecko próbuje je odtwarzać.
Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu Leon Kaczmarek wyodrębnia pewne okresy, których trwanie u dziecka normalnie rozwijającego się można w przybliżeniu określić jako:
1) okres melodii - od urodzenia do 1 roku życia,
2) okres wyrazu - od 1 do 2 roku życia,
3) okres zdania - od 2 do 3 roku życia ,
4) okres swoistej mowy dziecięcej - od 3 do 7 roku życia.
Według autorek książki „ Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy” Danuty Antos, Genowefy Demel i Ireny Styczek „dziecko siedmioletnie powinno wymawiać wszystkie głoski prawidłowo, ale zdarza się, że okres ten przedłuża się i rozwój mowy bywa nieco opóźniony”. Dziecko niekiedy nie wymawia spółgłosek [sz ], [ż], [cz], [dż], [k], [g],[r] i spółgłosek dźwięcznych. Dlatego w pracy z dzieckiem bardzo ważne jest poznanie naturalnego przebiegu rozwoju mowy tzn. kiedy w mowie przeciętnego dziecka pojawiają się poszczególne głoski. Bez tej znajomości nie można ingerować w rozwój mowy dziecka. Zamiast pomóc- można mu zaszkodzić, wymagając tego, co jest dla niego jeszcze za trudne , albo lekceważąc i zaniedbując poważny problem.
Rozwój mowy następuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością, której trzeba się jej uczyć tak jak innych sprawności. Od najmłodszych lat dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia a w późniejszych okresach jest to kontynuowane głównie przez samą czynność mówienia. Gdy ta czynność jest zaniżona lub niedbała, należy podnieść zakres sprawności aparatów mowy poprzez ich odpowiednie ćwiczenia.
Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej a u drugich wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i późniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek . Stopień rozwoju mowy zależy od wielu czynników m.in. wpływu środowiska w którym dziecko wychowuje się. Inaczej będzie rozwijała się mowa dziecka przebywającego w zakładzie opiekuńczym, rodzinie patologicznej, a inaczej w rodzinie, która dostarcza mu dobrych wzorów do mówienia. Stopień rozwoju mowy zależy również od zdolności pedagogicznych rodziców oraz psychofizycznego rozwoju dziecka .
Prawidłowo funkcjonująca rodzina jest najlepszym miejscem, w którym może rozwijać się dziecko. Rozwój mowy przebiega tu samorzutnie w związku z różnorodnymi sytuacjami dnia powszedniego: myciem, jedzeniem, pracami domowników, zabawą itd. Dziecko ma okazję do obserwowania wszystkiego na bieżąco. Jest to szczególnie ważne w tak zwanym „wieku pytań”. Wówczas dziecko zasypuje domowników ogromną ich ilością i w ten sposób rozwija się mowa sytuacyjna .
Mowa otoczenia jest dla dziecka wzorem, który dziecko przyswaja sobie poprzez słuch, a następnie usiłuje ją odtworzyć. Czasem rodzice lub dziadkowie sami przyczyniają się do opóźnień rozwoju mowy, przemawiając do niego w sposób pieszczotliwy i zniekształcając wyrazy. Mając taki wzór do naśladowania dziecko tak samo nieprawidłowo wymawia wyrazy. Nadmierny rygoryzm, przecenianie możliwości dziecka, ciągłe wytykanie i poprawianie błędów też nie przyczynia się do prawidłowego rozwoju mowy. Jeżeli dziecko długo pozostaje jedynie w rodzinie, może wykształcić się mowa zrozumiała tylko dla domowników. Ci z kolei przyzwyczajają się do mowy dziecka i nie dostrzegają jej nieprawidłowości. Inni rodzice wiedzą, że dziecko wymawia źle, ale czekają aż z tego wyrośnie. Czasem rodzina wyręcza dziecko, spełniając wszystkie jego zachcianki. Nie musi ono wtedy wysilać się do porozumiewania się słownego i mowa rozwija się wolniej.
Mówiąc o zaburzeniach mowy Genowefa Demel zwraca uwagę na opóźnienia rozwoju mowy. Jeżeli do trzeciego roku życia mowa dziecka nie rozwija się ( dziecko wymawia jedynie proste pojedyńcze wyrazy ) można podejrzewać opóźniony rozwój mowy.
Według Haliny Spionek opóźnienie rozwoju mowy może przejawiać się w:
- późniejszym pojawieniu się gaworzenia,
- późniejszym pojawieniu się pierwszych słów,
- ubóstwie słownika (mała liczba zrozumiałych i używanych słów )
- późniejszym pojawieniu się zdań prostych i złożonych,
- nieprawidłowej gramatyce,
- przedłużającym się okresie swoistej wymowy dziecięcej.
Niektóre zaburzenia mowy współwystępują z zaburzeniami funkcji słuchowych, zaburzeniami emocjonalnymi, opóźnieniami w rozwoju umysłowym i zaburzeniami funkcji kinestetyczno - ruchowych .
Genowefa Demel wyróżnia trzy grupy dzieci z nieprawidłowym rozwojem mowy:
1) mówienie z opóźnieniem, chociaż wymowa jest od razu prawidłowa,
2) mowa we właściwym czasie, ale nieprawidłowa,
3) mowa z opóźnieniem i długo nieprawidłowa,
Przyczynami opóźnienia mowy mogą być czynniki dziedziczne, zły zgryz, brak naturalnego pędu do mowy i do naśladownictwa, osłabienie uwagi i ogólnej sprawności motorycznej wszystkich mięśni - w tym mięśni narządów mowy. Takie dzieci z reguły później siadają, stają i chodzą. Bardzo duże znaczenie ma prawidłowo funkcjonujący słuch. Czynniki zewnątrzpochodne to choroby w pierwszym okresie życia, które hamują rozwój ruchowy oraz czynniki środowiskowe np.: wychowywanie dziecka przez osoby z wadami wymowy lub głuche.
Znajomość przyczyn zaburzeń mowy warunkuje ustalenie właściwej diagnozy i zastosowanie odpowiednich metod rehabilitacji. Dzieci z wymową zupełnie niezrozumiałą powinny być przebadane przez wielu specjalistów: foniatrę i ortodontę, powinny mieć również zbadany słuch fizjologiczny.
Wady wymowy powodują niekorzystne dla dziecka następstwa, gdyż mogą opóźniać jego ogólny rozwój .
1) Utrudniają lub uniemożliwiają nawiązywanie kontaktu z otoczeniem. Dzieci z wadą wymowy, zwłaszcza dużą, zaczynają unikać towarzystwa
rówieśników i wzrasta u nich niechęć do mówienia. Często dzieci takie uważane są za nieposłuszne, nie zgłaszają się do odpowiedzi.
Wolą one uchodzić za nieprzygotowane do lekcji i dostać złą ocenę niż narażać się na kpiny ze strony kolegów.
2) Utrudniają naukę, gdyż trudności w mówieniu mają swoje odzwierciedlenie w pisaniu i czytaniu. Te same przyczyny, które wywołują wadliwą
wymowę mogą powodować błędy w pisaniu (dysgrafię) i czytaniu (dysleksję).
3) Mogą przysporzyć dziecku wielu przykrych przeżyć ( np.: jąkanie) i przyczynić się do nerwic i fobii szkolnych.
4) Według Elżbiety Stecko „ zaburzenia mowy na etapie kształtowania się jej rozumienia zubażają psychikę dziecka o możliwość rozumienia
poleceń oraz reakcji językowych”.
Jeżeli dziecko nie rozumie wszystkich informacji motywów postępowania staje się często powodem konfliktów np.: w przedszkolu lub szkole.
Jest albo nadpobudliwe, agresywne albo odwrotnie - jest zahamowane i przyjmuje postawę bierną.
5) Sprzyjają rozwijaniu się u dziecka takich cech jak nieśmiałość, skrytość. Dziecko czuje się niepełnowartościowe .
6) Uniemożliwiają wybór ulubionego zawodu. Mądra postawa rodziców, wychowawców i terapeutów i odpowiednie ukierunkowanie w wyborze
przyszłego zawodu może sprawić, że nie będzie to dla dziecka ciosem.
Rodzice a także osoby pracujące z dzieckiem z zaburzeniami mowy muszą pamiętać o integrowaniu dziecka ze środowiskiem. Jest to bardzo ważne, gdyż tylko wtedy można mówić o odpowiednich warunkach do prawidłowego rozwoju jego osobowości.
Jeżeli rozwój mowy nie przebiega normalnie i występują w nim jakieś zaburzenia należy zwrócić się do poradni logopedycznej. Początkowo niewielkie trudności, jeżeli nie zostaną w porę usunięte, utrwalają się i stają się wadami wymowy. Bardzo ważna jest umiejętność kierowania rozwojem mowy od wczesnego dzieciństwa, dawanie dobrych wzorów wymowy, pobudzanie i prowokowanie do wypowiedzi, zadawanie pytań, udzielanie cierpliwie odpowiedzi na wszystkie dręczące dzieci problemy.
W pracy z dzieckiem należy pamiętać, że tylko cierpliwość, łagodność, wyrozumiałość i systematyczna praca ze strony rodziców i nauczycieli przyniosą dobre efekty. Ważne jest również dostosowanie wymagań do możliwości dziecka, zachęcanie i budzenie wiary we własne umiejętności . Karanie i zmuszanie dziecka do ćwiczeń zniechęcą je do pracy nad poprawną wymową.
LITERATURA :
1) Styczek Irena - „Logopedia” Warszawa 1978. PWN
2) Kaczmarek Leon - „Nasze dziecko uczy się mowy” 1977. Wydawnictwo Lubelskie
3) Demel Genowefa - „ Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” Warszawa 1978, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
4) Antos Danuta, Demel Genowefa, Styczek Irena -„Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy”. Warszawa 1971,Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
5) Stecko Elżbieta - „Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy”. Lublin, 1991. Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy
6) Spionek Halina - „Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne” Warszawa 1973, PWN
7) Sachajska Elżbieta- „Uczymy poprawnej wymowy”. Warszawa 1992, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.