JAK TWORZYĆ PLAN BADAWCZY?
Przedstawianie koncepcji badań nie może być tekstem SMS-owym (skrótowym spisaniem podstawowych pojęć, wymienionych jedynie z nazwy, listą niejednoznacznych czynności, zbiorem ogólników).
Jest to przede wszystkim opis precyzującego myślenia badacza o przedmiocie badania. Najczęściej jest to wielostronicowy tekst (nie zaś jak Państwa propozycje - jednostronicowe konspekty, zawierające równoważniki zdań) będący w swojej pierwszej części obszernym komentarzem badacza do celu badania, sposobu wybierania paradygmatu i teorii.
Najpierw należy sformułować temat badań w formie PROBLEMU BADAWCZEGO (czyli swoistego pytania jakie zadaje rzeczywistości społecznej badacz)
Na tym etapie należy już wstępnie ująć zakres badawczy - czyli poprzez sformułowanie pytania w problemie badawczym zakreślić granice badania oraz sprecyzować przyszłą jednostkę analizy.
Proszę pamiętać o redukowaniu zakresu badawczego do dających się ująć możliwościami badania (nie za szeroko, nie badać „wszystkiego”, zawęzić zakres pojęciowy do wyraźnie wskazanych zjawisk, czynników, grup czy zbiorowości - np. zamiast „wpływu telewizji” użyć wybranego z namysłem gatunku programowego, zawartego, w równie starannie dobranych, najpopularniejszych kanałach telewizyjnych)
Następnie do sformułowanego problemu badawczego dodajemy komentarz sytuujący nasze działania:
Lokalizujemy problem badawczy w ramach najbliższego problemu pokrewnego, nadrzędnego - w ten sposób poszukujemy pasującej nam teorii naukowej (omawialiśmy przykład problemu badawczego związanego z badaniem pracy nauczyciela - badacz, który był zainteresowany wyłącznie powinnościami postrzeganymi dla tego zawodu - poszukiwał pojęcia szerszego zawierającego kategorię powinności - i ostatecznie znalazł ethos zawodowy. Stąd jego wybór kategorii badania ethosu jako kategorii opisującej pracę nauczyciela jako zestaw powinności postrzeganych przez różne grupy.
Wybieramy paradygmat i konkretną teorię spośród wielu możliwych w ramach paradygmatu. Nie czynimy tego jednak na zasadzie „rzutu kostką” - „wybieram sobie teorię numer jeden, no i już”. Dokonuje się tego poprzez stawianie pytań badawczych (spisujemy te pytania oraz wszystkie odpowiedzi, czyli sposoby dochodzenia do zrozumienia czym jest przedmiot badania). Pytania badawcze w początkowej fazie konstruowania problemu najczęściej dotyczą dylematu - czym jest, a czym nie jest przedmiot badania i w jaki sposób (przy pomocy jakiego modelu pojęciowego) można go będzie zbadać, czy proponowany model pojęciowy (z jakiejś teorii) daje nam możliwość odpowiedzenia na nasze pytanie (problem badawczy), czy też nas ogranicza.
Może się także okazać, że przy pomocy wybranego paradygmatu NIE DA SIĘ ZBADAĆ naszego przedmiotu (proszę przypomnieć sobie jak badacze żebractwa w Polsce próbowali przymierzać się do badań nad grupą społeczną i jak ostatecznie zrezygnowali z takiego ujęcia [pojmowanego holistycznie] aby dojść do wyboru ujęcia interakcjonistycznego [indywidualistycznego] z jego specyficznym „obrazem” żebraka)
Opisujemy cel podjęcia badania - uzasadniamy go. Wskazać trzeba, czy
badanie jest ujęciem nowym,
innowacyjnym,
powtarzającym istniejące badania,
czy jest obiektywnym stanem niewiedzy.
UWAGA! Z ujęciem celu badania i owego „stanu niewiedzy” wiąże się krytyka literatury przedmiotu. Oznacza to szczegółowe rozpoznanie istniejącej już literatury omawiającej dotychczasowe badania i czynności konceptualizacyjne na temat identyczny z naszym (kto już badał to samo i jak wiele już na ten temat wiemy). Tak samo postępujemy w przypadku uzasadniania wyboru teorii i definiowania pojęć - powołujemy się na znajomość literatury. Oczywiście nie trzeba tu niczego wymyślać, a ponadto każde odwołanie do literatury musi być zaznaczone odwołaniem do źródła (przypisy dolne, tzw. „oxfordzkie” lub przynajmniej spis bibliografii na końcu pracy).
Precyzacja tematu badań polega też na ukazaniu problemu jako socjologicznego. Wiele tematów badawczych, poprzez swoją ogólność, zawiera potencjalnie możliwość adaptacji badawczej przez wiele różnych dyscyplin. Nie istnieje z góry zadany charakter jakiegokolwiek faktu (jeden fakt jest „psychologiczny” ze swojej natury, a inny od razu „socjologiczny”) Tym samym należy opisać sposób adaptacji tematu dla dyscypliny socjologicznej - poprzez ukazanie jego społecznych aspektów i ukazanie zjawisk w aspekcie ich grupowej struktury.
Eksplikacja:
Wszystkie opisane wcześniej elementy także należą do eksplikacji, ale po opisie celu badań i wyborze teorii, czas zająć się wypreparowaniem z wybranej teorii zestawu pojęć teoretycznych potrzebnych do przeprowadzenia badania. Po ustaleniu ile oraz które to będą pojęcia przystępujemy do ułożenia ich w pewną strukturę - model pojęciowy - ustalamy zasady ich wzajemnej zależności (podległość, nadrzędność, równoległość), relacji pomiędzy nimi (zależności przyczynowe, czynniki sprawstwa, efekt czy przyczyna).
Układamy te pojęcia w pewien rodzaj diagramu (często wspomagają nas tutaj rysunki schematów) czyli budujemy model heurystyczny sytuacji, zjawiska, cechy - jakie stanowią przedmiot naszych badań.
Następnie (lub już w trakcie omawiania modelu pojęciowego) dokonujemy definiowania wszystkich naszych pojęć. Nie czynimy tego odwołując się do pierwszej lepszej definicji, ale mając na uwadze przydatność dla przedmiotu badania wynikającego z naszego problemu badawczego. Szczegółowy komentarz dotyczy przydatności wybranej definicji ze względu na brzmienie naszego problemu badawczego, z reguły opisuje także dlaczego odrzucamy niektóre z definicji istniejących w literaturze, a również mających znamiona przydatności dla naszych badań.
Podczas tworzenia modelu pojęciowego oraz definiowania pojęć z reguły istnieje najbardziej logiczna chwila dla tworzenia hipotez. Są one wkomponowane w tekst komentarza do modelu lub definicji, bo wtedy też pojawiają się opisy uprawniające do poszukiwania zależności przyczynowych, które są najczęściej podstawą dla tworzonych przez nas hipotez teoretycznych.
Część hipotez może też powstać dzięki zastosowaniu przeformułowania twierdzeń teoretycznych, pochodzących z wybranej przez nas teorii.
OPERACJONALIZACJA
To jest zestaw czynności najdokładniej omówionych w literaturze przedmiotu. Należy przełożyć hipotezy teoretyczne na hipotezy operacyjne poprzez zestawy wskaźników dla każdego z użytych w hipotezie wyjściowej pojęć. W ten sposób podajemy empiryczny sens pojęć teoretycznych.
W pewnym zakresie przygotowujemy przyszłą analizę - planujemy charakter zmiennych. Określamy właściwości jakie stanowią nasz przedmiot badania (ujęty poprzez pojęcia) i planujemy ich podział na zestawy wartości (przyszłe zmienne). Na podstawie modelu pojęciowego określamy zmienne zależne i niezależne.
Ustalamy schemat badania - elementy deskryptywne, weryfikujące, eksplanacyjne.
Ustalamy zasięg badania - określając na przykład charakter naszych badań - weryfikacyjne czy diagnostyczne.
Punkty c i d stanowią przygotowanie do określenia zasięgu naszych generalizacji i przyszłych wniosków.
Dopiero teraz można zastanowić się nad wyborem metody i techniki badania. Wybór ten jest konsekwencją wszystkich wcześniejszych czynności - gdy wiemy CO i JAK chcemy poznać można zdecydować w jaki empiryczny sposób do tego DOTRZEĆ.
Tak samo z doborem próby badawczej.
Na podstawie zestawów wskaźników przystępujemy do budowy narzędzia badawczego. Każde pytanie z narzędzia jest bezpośrednią reprezentacją wskaźnika. Przy zachowaniu poprawności budowy pytania i przy dochowaniu wierności owym związkom ze wskaźnikami - mamy gwarancję, że pytanie posiada wartość wskaźnikową i tym samym dostarcza właściwych danych, dających się analizować.