METODY BADAWCZE:

*TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA- promienie rentgenowskie przenikają przez głowę, a następnie są rejestrowane przez detektory umieszczone po przeciwnej stronie skanera. TK wykonuje powolny obrót o 180 stopni, ciągle naświetlając tkankę. Na podstawie uzyskanych w ten sposób 180 pomiarów komputer rekonstruuje obrazy mózgu.

*bezbolesna i tymczasowa dezaktywacja wybranej okolicy mózgu polega na przyłożeniu do powierzchni czaszki źródła pola magnetycznego o dużym natężeniu, co powoduje krótkotrwałe zakłócenie aktywności obszaru mózgu leżącego poniżej (powtarzające się długotrwałe i silne impulsy magnetyczne).

*WYŁĄCZANIE GENÓW- za pomocą oddziaływań biochemicznych wywołuje się mutację genu odpowiedzialnego za prawidłowe działanie określonego typu komórek, neuroprzekaźników lub receptorów.

*krótkotrwała stymulacja elektryczna wybranego regionu (zwierzęta laboratoryjne)- impulsy krótsze o mniejszej intensywności.

*wstrzykiwanie substancji aktywizującej określony typ receptora- pobudzeniu ulegają receptory danego typu w całym mózgu.

REJESTRACJA AKTYWNOŚCI MÓZGU:

*EMISYJNA TOMOGRAFIA POZYTONOWA (PET)- polega na tym że do krwi badanego wstrzykuje się radioaktywną substancję chem., która gromadzi się w najbardziej aktywnych komórkach mózgu. Mieszczone wokół głowy detektory promieniowania lokalizują rozmieszczenie znacznika, dzięki czemu może powstać mapa najbardziej aktywnych obszarów.

*MIEJSCOWY PRZEPŁYW MÓZGOWY KRWI (rCBF)- osobie badanej wstrzykuje się radioaktywną, ale chemicznie obojętną substancję, a po jej rozpuszczeniu we krwi za pomocą skanera PET określa się jej rozmieszczenie w mózgu.

-Wadą technik takich jak PET czy rCBF, jest ich wysoki koszt oraz narażenie tkanek ciała na kontakt z potencjalnie niebezpiecznymi materiałami promieniotwórczymi.

*OBRAZOWANIE MAGNETYCZNO-REZONANSOWE (fMRI)- wykrywa zmiany w strukturze cząsteczek hemoglobiny podczas uwalniania przez nie tlenu, co następuje przede wszystkim w najbardziej aktywnych okolicach mózgu.

FRENOLOGIA- pogląd według którego kształt czaszki ma związek ze zdolnościami umysłowymi.

BUDOWA UN

1.OBWODOWY UKŁAD NERWOWY- obejmuje nerwy występujące poza mózgowiem oraz rdzeniem kręgowym.

*SOMATYCZNY UKŁAD NERWOWY- obejmuje nerwy, które przekazują informacje z narządów zmysłów do OUN oraz z OUN do mięśni i gruczołów

*AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY- steruje pracą serca, jelit i innych narządów wew.

• UN WSPÓŁCZULNY (SYMPATYCZNY)- sieć neuronów, której rolą jest przygotowanie narządów wew. do wydatkowania energii (zachowania typu „walcz lub uciekaj”- nasilenie aktywności oddechowej podwyższenie tętna, hamowanie procesu trawiennego). Powoduje reakcje organizmu takie jak:

wydzielanie małej ilości gęstej śliny, szybsza praca serca, zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie, rozszerzenie źrenic, rozkurcz mięśnia rzęskowego oka (zwolnienie akomodacji), stroszenie włosów, wydzielanie potu na dłoniach, reakcja "walcz albo uciekaj", rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i jednoczesny skurcz mięśnia zwieracza cewki moczowej (trzymanie moczu), pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny (hormonu walki), wzmaga skurcz mięśni gładkich, zwiększa agregację płytek krwi (trombocytów), zahamowanie perystaltyki jelit, podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi poprzez zwężenie naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych, rozkurcz mięśni gładkich naczyń skórnych (skóra ciepła i czerwona), skurcz mięśni gładkich naczyń mięśni szkieletowych (szybsze zaopatrywani mięśni w tlen), zwiększenie oporu obwodowego w naczyniach tętniczych, wydzielanie łez, rozszerzenie mięśni oskrzeli w płucach, zwiększenie wydzielania reniny

• UN PRZYWSPÓŁCZULNY/ UKŁAD CZASZKOWO- KRZYŻOWY (PARASYMPATYCZNY)- steruje wegetatywną, niezwiązaną z reagowaniem na zagrożenie aktywnością narządów wew. Powoduje reakcje organizmu takie jak: zwężanie źrenicy, wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny, hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły skurczu), zwężanie oskrzeli, rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi, nasilanie skurczów przewodu pokarmowego, kurczenie pęcherza moczowego, wzrost wydzielania insuliny

Na OBWODOWY UN składają się włókna nerwowe unerwiające narządy zmysłów i mięśnie. Ciała komórek neuronów czuciowych tworzą skupiska poza rdzeniem kręgowym, które nazywają się ZWOJAMI RDZENIOWYMI GRZBIETOWYMI. Ciała komórek neuronów ruchowych znajdują się wewnątrz rdzenia kręgowego.

ISTOTA SZARA (w kształcie litery H), składająca się z gęsto upakowanych ciał komórek i dendrytów, znajduje się w części środkowej rdzenia. Leżące w istocie szarej rdzenia kręgowego neurony wysyłają swoje aksony w kierunku mózgowia lub innych segmentów rdzenia poprzez ISTOTĘ BIAŁĄ która składa się głównie ze zmielinizowanych aksonów.

2.OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY (OUN)- składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego.

RDZEŃ KRĘGOWY- część OUN znajdująca się wewnątrz kręgosłupa. Łączy się on z narządami zmysłów oraz mięśniami położonymi poniżej poziomu głowy. Rdzeń składa się z segmentów- po obu stronach każdego z nich znajduję się nerw czuciowy i ruchowy. Zgodnie z prawem Bella- Magendiego wchodzące do rdzenia korzenia tylne albo grzbietowe (czyli wiązki aksonów) przewodzą informacje czuciowe, natomiast wychodzące z niego korzenie przednie albo brzuszne- informacje ruchowe, biegnące do mięśni i gruczołów.

MÓZGOWIE składa się z trzech części: tyłomózgowia, śródmózgowia oraz przodomózgowia

*TYŁOMÓZGOWIE- tylna część mózgowia, składa się z rdzenia przedłużonego, mostu oraz móżdżku. Rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie oraz niektóre centralnie położone struktury przodomózgowia tworzą pień mózgu.

• RDZEŃ PRZEDŁUŻONY- znajduje się tuż ponad rdzeniem kręgowym i można go traktować jako powiększoną i bardziej złożoną część rdzenia kręgowego. Kontroluje między innymi oddychanie, tętno, wymioty, ślinienie, kaszel, kichanie. Odbywa się to poprzez nerwy czaszkowe, które przewodzą sygnały czuciowe z obszaru głowy i sterują mięśniami głowy. Niektóre z tych nerwów zawierają również włókna przywspółczulne dochodzące do narządów wew.

• MOST- leży do przodu i brzuszne w stosunku do rdzenia przedłużonego. Związany z nerwami czaszkowymi (V-trójdzielny, VI-odwodzący, VII-twarzowy, VIII-przedsionkowo- słuchowy). Unerwiają gruczoły ślinowe i łzowe gałki ocznej, mięśnie twarzy, zbierają informacje słuchowe, smakowe czuciowe, z obrębu twarzy, biorą udział w utrzymaniu równowagi. Most odbiera informacje słuchowe wygenerowane przez ślimaka.

Twór siatkowaty- ma odgałęzienia wstępują i zstępujące. Część zstępująca należy do grupy struktur mózgowych sterujących ośrodkami ruchowymi w rdzeniu kręgowym. Część wstępująca unerwia rozległe fragmenty kory mózgowej, selektywnie zwiększając pobudzenie i uwagę w wybranym obszarze. Steruje rytmem snu i czuwania, aktywnością organizmu. Grupa jąder szwu również unerwia rozległe obszary przodomózgowia, zwiększając lub zmniejszając gotowość mózgu do reagowania na bodźce.

• MÓŻDŻEK- dużych rozmiarów struktura tyłomózgowia charakteryzująca się gęstym i głębokim pofałdowaniem. Pełni takie funkcje jak: utrzymanie równowagi i koordynacji ruchowej, napięcie mięśni, uczenie się zachowań motorycznych (np. jazda na rowerze), decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej), kieruje uwagą między bodźcami wzrokowymi i słuchowymi, percepcja czasu, ma wpływ na ruchy oczu. Uszkodzenia móżdżku prowadzą do: braku koordynacji ruchów (asynergia), niezgrabności, braku precyzji ruchów, problemów z utrzymaniem normalnej postawy ciała, zaburzeń równowagi, trudności w ocenie zasięgu i momentu zatrzymania ruchu, trudności w łapaniu obiektów, niezdolności do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych, drżenia ciała, potykania się, częstego przewracania się i „chodzenia na szerokich nogach”, słabego napięcia mięśni (hipotonia), niewyraźnej wymowy i gwałtownych ruchów gałek ocznych.

*ŚRÓDMÓZGOWIE- znajduje się w centralnej części mózgowia. Wierzchnia część to POKRYWA. Dwa wybrzuszenia po obu stronach pokrywy to WZGÓRKI GÓRNE I DOLNE, które są ważnymi elementami dróg czuciowych. Pod pokrywą znajduje się NAKRYWKA, pośrednia część śródmózgowia. ISTOTA CZARNA, stanowiąca początek drogi nerwowej wydzielającej dopaminę- w chorobie Parkinsona ulega ona zanikowi.

*PRZODOMÓZGOWIE- leżąca najbardziej do przodu i najbardziej wyróżniająca się część mózgowia u ssaków. Dzieli się na międzymózgowie i kresomózgowie. Jej zew. część tworzy kora mózgowa. Pod korą mózgową znajdują się inne struktury, między innymi wzgórze, z którego wychodzi większość połączeń nerwowych docierających do kory. Grupa połączonych ze sobą struktur, zwanych UKŁADEM LIMBICZNYM, tworzy coś w rodzaju obrzeża dookoła pnia mózgu. Należące do niego struktury pełnią ważną rolę w powstawaniu motywacji i emocji, np. łaknienia, pragnienia, aktywności seksualnej, lęku i agresji. Do układu limbicznego zaliczamy opuszkę węchową, podwzgórze, hipokamp, ciało migdałowate oraz zakręt obręczy.

WZGÓRZE- struktura położona w samym środku przodomózgowia.

PODWZGÓRZE- niewielka struktura znajdująca się w podstawie mózgowia, brzusznie w stosunku do wzgórza. Podwzgórze może wpływać na wydzielanie hormonów przez przysadkę. Uszkodzenia jąder podwzgórza prowadzą do zaburzeń jednego lub kilku zachowań popędowych, takich jak odżywianie się, picie, termoregulacja, zachowania seksualne, agresywne czy poziom pobudzenia.

PRZYSADKA MÓZGOWA- gruczoł dokrewny (wytwarza hormony) połączony z dolną częścią podwzgórza za pomocą szypułki (lejek), składającej się z komórek nerwowych, naczyń krwionośnych oraz tkanki łącznej. Reagując na sygnały z podwzgórza, przysadka syntetyzuje i uwalnia hormony do krwi, która transportuje je do narządów wew.

JĄDRA PODSTAWY- grupa struktur podkorowych położonych bocznie w stosunku do wzgórza, składają się z 3 gł. elementów: jądra ogoniastego, skorupy oraz gałki bladej. Na powierzchni brzusznej przodomózgowia znajduje się szereg skupisk istoty szarej (jąder). Jednym z najważniejszych jest jądro podstawne (Meynerta), która utrzymuje impulsy nerwowe z podwzgórza jąder podstawy, a jego wydzielające acetylocholinę aksony docierają do rozległych obszarów kory mózgowej (F: pośredniczenie między pobudzeniem emocjonalnym regulowanym przez podwzgórzem a przetwarzaniem informacji przez korę mózgową, regulacja pobudzenia, przytomności i uwagi.

HIPOKAMP- duża struktura leżąca pomiędzy wzgórzem a korą mózgową, w części tylnej przodomózgowia (rola: zapamiętywanie niektórych informacji).

Kanał środkowy rdzenia kręgowego oraz 4 wypełnione cieczą komory mózgu. Zarówno w komorach, jak i w kanale centralnym rdzenia, znajduje się PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY- przejrzysta ciecz o składzie podobnym do osocza krwi, chroni mózgowie przed urazami mech. podczas ruchów głowy oraz zapewnia dopływ hormonów i subst. odżywczych do mózgowia i rdzenia kręgowego.

OPONY MÓZGOWE- błony, które otaczają mózgowie i rdzeń kręgowy.

KORA MÓZGOWA- warstwy komórek leżące na zew. powierzchni półkul mózgowych tworzącą istotę szarą. Ogromna liczba aksonów, które ją opuszczają tworzy istotę białą. Neurony jednej półkuli komunikują się z neuronami analogicznej części drugiej półkuli głównie przez dwie wiązki włókien nerwowych: spoidło wielkie oraz spoidło przednie. Kora mózgowa zawiera do sześciu odrębnym warstw ciał komórek nerwowych, ułożonych równolegle do powierzchni kory i oddzielonych od siebie pasmami włókien nerwowych. Komórki w korze mózgowej tworzą również kolumny, które są ułożone prostopadle do warstw i składają się z neuronów o podobnych cechach. Korę mózgową dzielimy na cztery płaty: potyliczny, ciemieniowy, skroniowy i czołowy.

• PŁAT POTYLICZNY- zlokalizowany w tylnej (ogonowej) części kory mózgowej, jest głównym punktem dojścia aksonów wychodzących z jąder wzgórza odbierających sygnały wzrokowe.

• PŁAT CIEMIENIOWY- leży pomiędzy płatem potylicznym a bruzdą środkową, jedną z najbardziej charakterystycznych bruzd na powierzchni kory. Obszar leżący tuż za bruzdą środkową to zakręt zaśrodkowy, obejmujący pierwszorzędową korę somatosensoryczną, która jest głównym punktem docelowym sygnałów o wyrażeniach dotykowych oraz informacji z receptorów napięcia mięśniowego i receptorów ścięgnowych.

• PŁAT SKRONIOWY- położony w bocznej części półkul, w pobliżu skroni, zawiera pierwszorzędowe okolice słuchowe (funkcje: rozumieniu mowy, spostrzeganie ruchu, rozpoznawanie twarzy- złożona analiza aspektów informacji wzrokowych.

• PŁAT CZOŁOWY- rozciąga się od bruzdy środkowej aż po przedni kraniec mózgowia. W jego skład wchodzi pierwszorzędowa kora ruchowa oraz kora przedczołowa. W tylnej części płata, przylegającej do bruzdy środkowej, znajduje się zakręt przedśrodkowy- część kory wyspecjalizowana w sterowaniu ruchami precyzyjnymi. Leżąca najbardziej z przodu część płata czołowego to kora przedczołowa- ma ogromne rozmiary. Pełni rolę w funkcjonowaniu pamięci roboczej: gdzie zaparkowałem auto, jaki był wątek rozmowy zanim ją przerwano

LOBOTOMIA PRZEDCZOŁOWA- odcięcie kory przedczołowej od reszty mózgu, operacja ta polega na wybiórczym uszkodzeniu lub przecięciu połączeń pomiędzy korą przedczołową a pozostałymi obszarami (skutki: apatia, brak zdolności do planowania i podejmowania inicjatywy, zaburzenia pamięci, podatność na rozproszenie uwagi i utrata zdolności do wyrażania emocji).

ZADANIE Z REAKCJĄ ODROCZONĄ- po krótkiej ekspozycji bodźca następuje przerwa a po jej upływie uczestnik badania musi ponownie wybrać zapamiętany bodziec.

PROBLEM SCALANIA- jak obszary mózgu odpowiedzialne za analizę bodźców wzrokowych słuchowych i innych wpływają na siebie wzajemnie, aby stworzyć zintegrowane spostrzeżenie pojedynczego przedmiotu.

---