Bank Centralny jest odpowiedzialny za politykę pieniężną. Jednym z podstawowych zadań BC jest kreowanie podaży pieniądza. Aby móc to zadanie wykonywać oczywistym jest, iż potrzebne są dane na temat ilości pieniądza w gospodarce. Na potrzeby polityki pieniężnej zaistniała więc potrzeba stworzenia mierników ilości pieniądza w gospodarce - czyli agregatów pieniężnych.
Agregat opisuje podaż pieniądza w gospodarce w walucie krajowej. Jednak pieniądz to nie tylko gotówka w portfelu. Pieniądz można podzielić na kategorię. Np. gotówkowy i bezgotówkowy. Dlatego jeden agregat nie wystarczyłby do pokazania rzeczywistej struktury i ilości pieniądza z uwagi na różnice pomiędzy pieniądzem gotwkowym, depozytami a vista, terminowymi czy dłużnymi papierami wartościowymi. Utworzono więc kilka mierników jako kryterium przyjmując płynność. Ilość agregatów zależna jest od Banku Centralnego (lub instytucji pełniącej tą rolę) i każde państwo samo określa jak będzie mierzyć ilość pieniądza. Przyjęta zasada nazewnictwa agregatów to literka M (od "money") i cyfra. Im wyższa cyfra tym mniej płynny pieniądz. NBP posługuje się agregatami od M0 - baza monetarna (najbardziej płynna) do M3 - szeroki agregat pieniężny (podstawowa miara pieniądza w Polsce przyjęta w marcu 2002 w ramach dostosowania do UE. M3 stosuje Europejski Bank Centralny (ECB), wcześniej NBP posługiwał się M2)
AGREGATY w Polsce
M0- baza monetarna, najwęższa koncepcja miary pieniądza, obejmująca wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny, oraz wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują one codziennych rozliczeń między sobą oraz z NBP, a także rachunków rezerwy obowiązkowej.
M0 = R (gotówkowe rezerwy banków komercyjnych) + C (monety i banknoty w obiegu poza sektorem bankowym)
M1 - obejmuje oprócz pozycji z M0 całą wartość depozytów na żądanie w złotych i walutach obcych w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych
M1 = gotówka poza kasami banków C+ depozyty płatne na żądanie (a vista) [Dż]
M1 = C + Dż
M2 - pośredni agregat pieniężny, informuje o stanie oszczędności, jest podstawą możliwości sektora bankowego, M1 plus wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie
M2 = M1 + depozyty terminowe (z terminem wypowiedzenia do 3 m-cy - krótkoterminowe wkłady oszczędnościowe, depozyty terminowe do 2 lat - lokaty krótkoterminowe) zdeponowane w monetarnych instytucjach finansowych i instytucjach rządowych szczebla centralnego (poczta, skarb państwa)
M3- główna miara pieniądza ECB i NBP najszersze pojęcie pieniądza, zawierające oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nie przekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu, przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi.
M3 = M2 + instrumenty zbywalne (operacje z przyrzeczeniem odkupu) + jednostki uczestnictwa w funduszach na rynku pieniężnym + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat wyemitowane przez monetarne instytucje finansowe. Uogólniając jest to M2 + suma zasobów pieniężnych ludności, przedsiębiorstw i niebankowych instytucji finansowych zgromadzonych głównie z powodów oszczędnościowych.
INDEKSY Divisia
Agregaty monetarne w tradycyjnej konstrukcji zwyczajnie sumują poszczególne składowe. Nie zwracając uwagi na fakt, iż mają one różną płynność i występują różnice w koszcie utrzymywania poszczególnych aktywów finansowych. Przykładowo wkłady terminowe pełnia funkcje srodka przechowywania wartosci pomiedzy kolejnymi transakcjami i ze wzgledu na swoja niższą płynnosc sa one pieniadzem w mniejszym stopniu niż gotówka. Należy więc tą niehomogeniczność form pieniądza wchodzących w skład agregatu uwzględnić. Dlatego też powstały indeksy Divisia, które różnicują aktywa pieniężne uwzględniając relatywne koszty ich utrzymania w porównaniu do pewnej ustalonej wartości referencyjnej - najczęsciej równej dochodowości aktywów o najmniejszej płynności. Przypisuje się więc poszczególnym aktywom ich wagi. Więcej o indeksach Divisia na nbp.pl
Sposoby oddziaływania NBP na podaż pieniądza:
Bank centralny odpowiada za podaż pieniądza, choć nie może dokładnie kształtować jej zmian. Ma za to bezpośredni wpływ na dwa czynniki: wielkość bazy monetarnej oraz stopę rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, czyli tę część zgromadzonych przez nie wkładów, które mają obowiązek przechowywać na rachunku w banku centralnym. Oba działają w przeciwnym kierunku: wzrost bazy monetarnej powoduje wzrost podaży pieniądza, natomiast wyższa stopa rezerw obowiązkowych ogranicza ją.
źródła: NBP.pl, NBPortal.pl, encyklopedia zarządzania, wikipedia.pl, "Makroekonomia" Begg,