6. rozwiazywanie problemow wprowadzenie, psychologia

PPPll-4 Psychologia rozwiązywania problemów

{ll-4.1-Wprowadzenie;

ll-4.2.Etapy i metody}

PPPll-4.1.Rozwiązywanie problemów - wprowadzenie

A.Plan wykładu

1.Potrzeba wiedzy o rozwiązywaniu problemów

2. Pojęcie problemu i ich rodzaje

3. Postawy ludzi wobec problemów

4.Bariery psychiczne i psychospołeczne

4.1.Pojęcie barier psychicznych i pojęcia pokrewne (inhibitory, ograniczenia, mechanizmy obronne, wyuczona bezradność, fiksacja funkcjonalna i in.).

4.2.Skąd wiemy o istnieniu barier psychicznych? (opóźnienia historyczne; „nawet dziecko”; używki, hipnoza; eksperymenty psychologów)

4.3.Rodzaje barier

a)(percepcyjne, umysłowe, emocjonalne, osobowościowe i in.

b)bariery psychospołeczne

4.3.Bariery w różnych dziedzinach życia. Bariery edukacyjne.

4.4.Koszty psychologiczne wynikające z barier.

B. Plan problemów podstawowe tezy

Rozwiązywanie problemów - wprowadzenie

Przykłady problemów-zagadek:

1.Jajko Kolumba: Jak postawić jajko na sztorc bez tłuczenia skorupki?

2.Mądrość ludowa powiada, że aby zjeść jajko, to trzeba najpierw stłuc skorupkę. Problem Jak zjeść jajko bez tłuczenia skorupki?

3.Jak podzielić podkowę na więcej niż pięć części za pomocą dwóch (albo jednego) cięć prostolinijnych?

1.Potrzeba wiedzy o rozwiązywaniu problemów

-Człowiek - istota inteligentna (homo faber, homo creator, homo inwentor)

-Nowa epoka:

a)Rewolucja naukowo techniczna (system nauka-technika i szybkie tempo przemian; b)Epoka pionierów (odkrywców, wynalazców);

c)”Trzecia fala” ;

-Wzrost liczby problemów do rozwiązania

-Zmiany w pracy ludzkiej

-Alternatywa: unowocześniać się - albo zginąć

-Ile wart jest wynalazca?

-Powstanie nowych dyscyplin naukowych:

-Prognostyka i jej metody:

-analiza literatury science fiction;

-metoda delficka;

-ekstrapolacja trendów.

-Przykład prognoz dalszego rozwoju cywilizacji.

-Innowatyka;

-Inwentyka;

-Heurystyka.

-Prakseologia i in.

Jakie są następstwa braku umiejętności rozwiązywania problemów?

2. Pojęcie problemu i ich rodzaje

Synonimy: kłopot, zmartwienie, zgryzota, utrapienie, ambaras;

Przeciwność (losu), przeszkoda, komplikacja, i in.

Najczęściej w psychologii mówi się o sytuacjach problemowych.

W Słowniku psychologicznym W. Szewczuka, znajdujemy następujące określenie: „zespół warunków sprawiających, że osiągnięcie pożądanego rezultatu wymaga od jednostki aktywnej reorganizacji dotychczasowego doświadczenia”.

Inni autorzy problem określają jako sytuację trudną. Nie zawsze sytuacja trudna u każdego człowieka rodzi problemy, czyli aktywność poznawczą, umysłową. Może to być aktywność emocjonalna.

....stan umysłu, gdy podmiot uświadamia trudności natury teoretycznej lub praktycznej i dąży do przezwyciężenia owych trudności, gdy stawia pytania typu: dlaczego? jak? co by było, gdyby...? a jeśli tak, to co itp.

Inaczej można powiedzieć, że problem to rodzaj zadania, którego podmiot nie jest w stanie rozwiązać za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności, nawyków.

Problemy utożsamia się zwykle z trudnościami; nie ma problemów bez trudności. Rozwiązywanie problemów to specyficznie ludzki sposób pokonywania trudności. Typowa sytuacja problemowa to; chcemy osiągnąć cel, ale nie znamy drogi do tego celu.

Tab. 1. Rodzaje problemów (źródło: opracowanie własne)

Lp	Kryterium podziału	Rodzaje i niektóre przykłady
1.	Dziedzina działalności człowieka	1.1.Zawodowe; Naukowe,(matematyczne, biologiczne, filologiczne); artystyczne (plastyczne, muzyczne, literackie); techniczne (wynalazcze, naprawcze): organizacyjne (jak lepiej zorganizować pracę w firmie); medyczne , sportowe, gospodarcze (menedżerskie, biznesmeńskie); administracyjne itp. 1.2. Życiowe; Bytowe (jak przeżyć do wypłaty); zdrowotne (jak zwalczyć chorobę); rodzinne, towarzyskie, ludyczne (w co się bawić) itp. 1.3.Ideowe, religijne (gdzie jest prawda); polityczne (jak zdobyć władzę).
2.	Czas	2.1. Teraźniejsze (aktualne); dotyczące przeszłości (jak było); dotyczące przyszłości (jak będzie). 2.2.Z deficytem czasu (nagłe, nie cierpiące zwłoki); z nadmiarem czasu (czym się zająć) itp.
3.	Dynamika	3.1.Statyczne (nie ulegające istotnej zmianie z upływem czasu; 3.2.Dynamiczne (szybko zmieniające się, zwłaszcza komplikujące się z upływem czasu)
4.	Nowość	4.1.Znane, odtwórcze, algorytmiczne 4.2.Nowe, innowacyjne, twórcze (wymagające pomysłowości, odkryć, wynalazków (pierwotne, wtórne; obiektywne i subiektywne); heurystyczne
5.	Podmiot-przedmiot	5.1.Przedmiotowe (dotyczące obiektów martwych albo przyrodniczych); 5.2.Podmiotowe (dotyczące ludzi): -interpersonalne (np. konflikty międzyludzkie); -intrapersonalne (problemy z samym sobą); Psychologiczne
6.	Wymagające aktywności poznwczej	6.1.Percepcyjne (co to jest); wyobrażeniowe; mnemiczne (jak to zapamiętać albo przypomnieć); 6.2.Wymagające myślenia: -konkretnego; abstrakcyjnego; konwergencyjnego, dywergencyjnego; intuicyjnego itp. 6.3.Emocjonalno-motywacyjne (co zrobić żeby chcieć); 6.4.Wynikające z określonego typu psychicznego (problemy introwertyków i ekstrawertyków; choleryków i melancholików itp.);
7.	Współdziałanie	7.1.Indywidualne; 7.2.Wymagające współpracy
8.	Funkcja	8.1.Prognostyczne; 8.2.Diagnostyczne; 8.3.Terapeutyczne;
9.	Struktura	9.1.Zamknięte (trzeba wybrać jeden wariant rozwiązania z istniejących); 9.2.Otwarte (trzeba znaleźć rozwiązanie). 9.3. Dobrze i źle ustrukturalizowane 9.4.Izomorficzne (fabuła różna, a struktura podobna).
10.	Sytuacja	10.1.W sytuacjach normalnych; 10.2. W sytuacjach trudnych: -braku; zagrożenia; przeciążenia; frustracji itp.
11.	Problemy z problemami	11.1. Jak dostrzegać problemy? 11.2. Jak formułować problemy? 11.3.Jak generować pomysły? 11.4. Jak wybrać najlepsze rozwiązanie? 11.5.Jak pomysł zastosować w praktyce?
12.	Źródło	12.1. Naturalne (wynikające z normalnego rozwoju; np. pojawiające się u człowieka na kolejnych etapach rozwoju; 12.2.Sztuczne (wymyślane przez ludzi w określonym celu, np. aby komuś dokuczyć).
13.	Cel społeczny	13.1.Prospołeczne (ich rozwiązanie służy ludziom); 13.2.Aspołeczne (a. antyspołeczne; ich rozwiązanie przyniesie ludziom szkody).
14.	Inne

3. Postawy ludzi wobec problemów

Człowiek może być atakowany przez problemy, albo atakować problemy. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, kiedy człowiekowi ktoś albo coś narzuca trudną sytuację, a więc stawia go w sytuacji problemowej. W takiej sytuacji jest np. uczeń w szkole, gdy poszczególni nauczyciele oraz rodzice „gonią go do nauki”. Można sporządzić kontinuum, na jednym biegunie którego będzie silne zaangażowanie w rozwiązywanie problemu, poprzez obojętność do panicznej ucieczki przed problemem, albo nawet zwalczanie ludzi, którzy rozwiązują problemy.

Z.Pietrasiński (1983) wyróżnia następujące postawy wobec problemów:

1)Pełne zaabsorbowanie, fascynacja poszukiwaniami. W tym stanie problem pochłania całkowicie umysł i uczucia badacza. Charakteryzując taką postawę wybitnych twórców mówimy o „wenie twórczej”, natchnieniu, ekstazie itp.

2)Chłodny stosunek, bez udziału uczuć. Badacz angażuje się jedynie umysłowo, stara się być obojętny, racjonalny, bezstronny.

3)Chłodny stosunek, któremu towarzyszą uczucia negatywne. Badacz zmusza się wysiłkiem woli do kontynuowania pracy nad problemem. Przy tej postawie łatwo dochodzi do mechanizmów obronnych.

4)Postawa rezygnacyjna. Niskie zainteresowanie problemem i brak wiary w powodzenie prowadzą do rezygnacji z poszukiwań.

5)Postawa obojętności.

6)Lekceważenie problemów, np. stwierdzenie, że „jest bez sensu”, „są ważniejsze sprawy” itp.

7)Postawa unikania problemów. W sytuacji problemowej ujawniają się mechanizmy obronne, zamiast aktywności poszukiwawczej. Osoba o takiej postawie może np. reagować płaczem „dlaczego ja?”, podejrzewać złą wolę ze strony innych, losu itp.

8)Postawa panicznej ucieczki przed problemami. Osoba o takiej postawie wypiera go ze świadomości, nie dostrzega problemu, nie przyjmuje go do wiadomości itp.

Warto zastanowić się nad pytaniem - jakie mogą być następstwa negatywnych postaw wobec problemów albo -braku umiejętności rozwiązywania problemów?

Na powyższe pytanie można udzielić wielu różnych odpowiedzi. Na przykład:

-Taki człowiek nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości. Nie jest podmiotem, ale pozwala się traktować przedmiotowo.

-Zdrowie psychiczne takiego człowieka z reguły jest zagrożone; łatwo wytworzy się u niego kompleks małej wartości, niezadowolenie ze siebie itp.

-Zachowanie takiego człowieka narażone jest na rutynę, brak plastyczności w przystosowywaniu się do sytuacji a tym bardziej brak aktywności zmierzającej do przystosowywania sytuacji do własnych potrzeb i możliwości.

-Tacy ludzie często stosują „metody uniwersalne”- np. złoszczenie się, wycofywanie, metodę „prób i błędów” itp.

-Typowe dla tych ludzi są sytuacje frustracyjne.