1. POJĘCIE WSTRZĄSU.
Wstrząs to zespół ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych pod wpływem urazu, krwotoku lub innych szkodliwych czynników, prowadzących do zmniejszenia przepływu krwi przez ważne dla życia narządy (MÓZG, SERCE, PŁUCA, WĄTROBA, NERKI) i ich ciężkiego niedotlenienia.
2. WSTRZĄS ANAFILAKTYCZNY.
Wstrząs anafilaktyczny, jako najostrzejsza postać odpowiedzi anafilaktycznej, stanowi ostre zagrożenie życia wynikające z uogólnionej reakcji zachodzącej w układzie krążenia, układzie oddechowym i innych ważnych dla życia narządach. Zaczerwienienie skóry wraz ze świądem, wykwitami pokrzywkowymi lub obrzękiem błon śluzowych oraz podwyższoną ciepłotą ciała stanowią zapowiedź reakcji uogólnionej. Dołączenie w dalszej kolejności zaburzenia oddychania (obrzęk krtani, bronchospazm) i krążenia (hypotonia, tachykardia) prowadzi do upośledzenia utlenowania ważnych dla życia narządów (bladość, sinica obwodowa, skąpomocz), w tym ośrodkowego układu nerwowego (zaburzenia świadomości i pobudzenie). W dalszej kolejności można obserwować objawy rozsianego wykrzepiania oraz niewydolności nerek.
3. OBJAWY.
Dotyczące narządów możemy podzielić na:
STADIUM 0
- miejscowa zmiana skórna ograniczona do miejsca kontaktu ( bez większego znaczenia klinicznego)
STADIUM I
- reakcje ogólne: niepokój, bóle głowy, zmiany na skórze i błonach śluzowych (pokrzywka, rumień), początkowo ze świądem i pieczeniem wokół ust i/lub w okolicy odbytu lub na powierzchni dłoni i podeszw.
STADIUM II
- wyraźne reakcje płucne i/lub naczyniowe, niekiedy również parcie na mocz i na stolec, czasem Obrzęk Quinckego.
STADIUM III
- reakcje groźne dla życia: wstrząs, znaczna duszność i/lub zaburzenia świadomości.
STADIUM IV
- zatrzymani czynności układu krążenia
4. ROZPOZNANIE.
- wywiad (nadwrażliwość na przyjmowane leki oraz ich rodzaj, ukąszenie przez owada)
- objawy kliniczne uszeregowane wg kolejności
5. POSTĘPOWANIE
W ramach PP:
- natychmiastowe przerwanie kontaktu z czynnikiem wywołującym reakcję anafilaktyczną
- zapewnienie choremu dopływu krwi do ważnych organów - mózgu i serca.
- ułożenie chorego na plecach z uniesionymi kończynami dolnymi (ok. 30 cm nad podłożem)
- płyny dożylnie by uzupełnić łożysko naczyniowe
- w razie duszności i skurczu oskrzeli wysoko unieść tułów
- schładzanie obrzęku, powstałego na skutek wniknięcia antygenu (ukąszenie, kosmetyk), wodą lub lodem (drogi oddechowe schładza się zewnętrznie - okład na usta i szyję; nie podawać lodu ani wody doustnie - zachłyśnięcie)
- usunięcie żądła (jeśli wstrząs powstał na skutek użądlenia); duże znaczenie w przypadku osób z nadwrażliwością na jad owadów- obecność gruczołu jadowego na końcu żądła; należy je podważyć igłą do iniekcji
- podać dożylnie adrenalinę (0,3 - 1,0 mg) oraz glikokortykosteroid (300 - 500 mg hydrokortyzonu co 15 - 30 minut)
- przy poważnym spadku ciśnienia [przyjęto < 70 mmHg] można powtórzyć dawkę
- przygotować pełny dostęp żylny o szerokim świetle (droga podawania leków zależy od stanu pacjenta!)
- pomóc zażyć przepisane leki poszkodowanemu (np. insulinę cukrzykowi, przy ówczesnej informacji o dawce)
- bacznie obserwować poszkodowanego i w razie konieczności zastosować sztuczne oddychanie i masaż serca
- przy objawach obrzęku krtani - zalecana jest tracheotomia
- wezwanie PR oraz podanie informacji o dokonanych czynnościach
POSTĘPOWANIE W POSZCZEGÓLNYCH STADIACH WSTRZĄSU ANAFILAKTYCZNEGO
STADIUM I
- podać dożylnie środki przeciwhistaminowe (np. Tagamet 1-2 amp. 2 ml, Fenistil 1-2 amp., Tavegil 1-2 amp.)
STADIUM II (tak jak w I, ponadto):
- uzupełnić objętość płynów śródnaczyniowych (np. mleczan Singera 500-1000 ml)
- w odczynach płucnych koniecznie podać tlen, leki β-adrenergiczne (np. Berotec w aerozolu jednorazowo) oraz teofilinę 5 mg/kg m.c.
- podać kortykosteroidy (np. Fenicort 250-500 mg i.v.) w razie duszności podać dużą dawkę Budesonid lub Inhacort - w aerozolu.
- w skurczu oskrzeli podać również adrenalinę w aerozolu (Adrenalin Medihaler)
- jeśli nasilają się objawy zaburzenia układu krążenia pomimo uzupełnienia płynów i zastosowania antagonistów receptorów H1 i H2, należy podać adrenalinę powoli w małych dawkach frakcjonowanych (0,1 mg/min) i.v. (Adrenalinum 1 amp. W 9 ml roztworu NaCl)
STADIUM III (jak w II, ponadto):
- wymiennie z adrenaliną także dopomina i.v.
- jeśli nie nastąpi ustabilizowanie układu krążenia po podaniu adrenaliny lub dopaminy, najpóźniej po 10 min należy co minutę podawać porcję noradrenaliny i.v. 9 np. Leonor 0,5 ml po rozcieńczeniu zawartości amp. do 10 ml)
STADIUM IV
- przeprowadzić akcję reanimacyjną wg zasad ogólnych
6. TRANSPORT
- przewozić w pozycji leżącej
-od stadium III koniecznie w obecności lekarza; niezależnie od początkowego efektu leczeniaprzewieżć do szpitala z uwagi na możliwość wystąpienia rebound phenomenon
Kliniczny obraz reakcji anafilaktycznej (wg prof. dr. hab. med. Tadeusza Płusy)
Reakcja |
Objawy |
Uogólniona |
osłabienie, uczucie zmęczenie |
Skórna |
zaczerwienienie, obrzęk |
Śluzowa |
obrzęk na błonie śluzowej nosa, oczu, świąd |
Górne drogi oddechowe |
obrzęk krtani, nozdrzy, języka, gardła, stridor |
Dolne drogi oddechowe |
duszność, bronchospazm, zwiększone wydzielanie śluzu |
Przewód pokarmowy |
nasilenie perystaltyki, wymioty, nudności, biegunka |
Układ krążenia |
tachykardia, hypotonia, niewydolność wieńcowa, cardiac arrest |
Centralny układ nerwowy |
pobudzenie, zasłabnięcie, utrata przytomności |
Uwalniane mediatory i ich działanie w czasie reakcji anafilaktycznej
(wg prof. dr. hab. med. Tadeusza Płusy)
Mediator |
Wynik działania |
Histamina |
|
Leukotrieny |
|
PAF |
|
ECF-A |
|
Prostaglandyny |
|