KARBOKSYLOWE KWASY, związki org., których cząsteczki zawierają grupę karboksylową (-COOH) połączoną z grupą alifatyczną (kwasy tłuszczowe), alicykliczną, aromatyczną lub heterocykliczną; zależnie od liczby grup karboksylowych w cząsteczce rozróżnia się kwasy monokarboksylowe (np. kwas octowy) i polikarboksylowe (np. kwas ftalowy); kwasy karboksylowe mogą zawierać też inne grupy funkcyjne (np. aminokwasy, ketonokwasy); kwasy karboksylowe są cieczami lub ciałami stałymi; w porównaniu z kwasami miner. są słabymi kwasami; reagują z wieloma substancjami, tworząc m.in. sole, estry, halogenki acylowe, amidy, bezwodniki kwasowe; występują często w przyrodzie w stanie wolnym lub w postaci związanej (składniki tłuszczów, wosków); kwasy karboksylowe (hydroksy- i ketonokwasy) są pośrednimi produktami metabolizmu; kwasy karboksylowen otrzymuje się przez wydzielanie ich z produktów pochodzenia naturalnego lub syntetycznie, np. w wyniku utleniania odpowiednich alkoholi, aldehydów, węglowodorów albo w wyniku karboksylowania, tj. wprowadzania grupy karboksylowej przez działanie dwutlenku węgla gł. na związki magnezoorg. albo fenole. Kwasy karboksylowe są stosowane najczęściej w postaci estrów, soli, halogenków acylowych, m.in. jako rozpuszczalniki, środki zapachowe, substancje powierzchniowo czynne oraz jako półprodukty syntez org.; alifatyczne, nienasycone kwasy kargoksylowe są niezbędnymi składnikami pożywienia ludzi.

MRÓWKOWY KWAS, kwas metanowy, HCOOH, związek org., najprostszy kwas karboksylowy; bezb., dymiąca, żrąca ciecz o ostrym zapachu; miesza się z wodą, alkoholem etylowym, eterem; temp. topn. 8,6°C, temp. wrz. 100,6°C; stosunkowo mocny kwas; ma właściwości redukujące (dzięki grupie aldehydowej); występuje m.in. w wydzielinach mrówek, pszczół, w pokrzywach, igłach jodły; przemysłowo uzyskiwany m.in. jako produkt uboczny podczas wytwarzania pentaerytrytu z aldehydu mrówkowego; stosowany m.in. w farbiarstwie, do impregnacji tkanin, do garbowania skór, jako środek dezynfekujący oraz w syntezie org. (np. otrzymywanie kwasu szczawiowego) i jako środek redukujący; estry kwasu mrówkowego — mrówczany — są stosowane jako składniki kompozycji zapachowych.

OCTOWY KWAS, kwas etanowy, kwas metanokarboksylowy, CH₃COOH, związek org., bezb. ciecz o ostrym zapachu; miesza się z wodą, alkoholem etylowym, eterem; temp. wrz. 118°C; bezwodny kwas octowy (kwas octowy lodowaty) krzepnie w temp. 16°C, przybierając postać masy podobnej do lodu; jest kwasem słabym; działa żrąco na skórę; z metalami tworzy sole, z alkoholami — estry (octany); otrzymywany przez utlenianie aldehydu octowego lub przez bezpośrednie utlenianie benzyny lekkiej (frakcji ropy naft.); stosowany m.in. jako rozpuszczalnik, do produkcji tworzyw sztucznych, środków leczn., barwników, jedwabiu octanowego ( jedwab sztuczny), środków owadobójczych, bezwodnika octowego, acetonu, estrów (octany, np. benzylu, geranylu, terpinylu, są składnikami kompozycji zapachowych) oraz w przemyśle spoż. ( ocet).

PROPIONOWY KWAS, kwas propanowy, CH₃CH₂COOH, nasycony kwas tłuszczowy; bezb. ciecz o ostrym zapachu, miesza się z wodą, alkoholem etylowym, eterem; temp. wrz. 141°C; otrzymywany przez utlenienie alkoholu propylowego lub w reakcji etenu, tlenku węgla i wody; estry kwasu propionowego są stosowane jako substancje zapachowe i rozpuszczalniki.

MASŁOWY KWAS, kwas butanowy, CH₃CH₂CH₂COOH, związek org., nasycony kwas karboksylowy; bezb. ciecz o zapachu zjełczałego masła; miesza się z wodą, alkoholem etylowym i eterem; temp. wrz. 163°C; występuje w mleku ssaków, w maśle i w oleju kokosowym; otrzymywany przez beztlenową fermentację sacharydów zawartych w surowcach roślinnych; stosowany w syntezie org., jego estry — maślany — odznaczające się przyjemnym zapachem są stosowane jako składniki kompozycji zapachowych.

PALMITYNOWY KWAS, kwas heksadekanowy, CH₃(CH₂)₁₄COOH, związek org., nasycony kwas tłuszczowy; biała substancja stała, o temp. topn. 64°C; rozp. w alkoholu etylowym i eterze, nierozp. w wodzie; występuje w postaci estrów glicerynowych w olejach i tłuszczach roślinnych i zwierzęcych; wydobywany z tłuszczów przez hydrolizę; stosowany jako surowiec do otrzymywania mydła, środków wodoodpornych.

STEARYNOWY KWAS, kwas oktadekanowy, CH₃(CH₂)₁₆COOH, związek org., nasycony, wyższy kwas tłuszczowy, bezb. substancja krystal. lub bezpostaciowa, bez smaku i zapachu, rozp. w rozpuszczalnikach org., prawie nierozp. w wodzie; temp. topn. 70°C; w postaci glicerydu stanowi jeden z gł. składników tłuszczów roślinnych i zwierzęcych, z których jest otrzymywany w wyniku hydrolizy; stosowany do wyrobu mydeł, preparatów kosmetycznych, farm., świec, gumy, żywic, a także do impregnacji tkanin.

OLEINOWY KWAS, kwas olejowy, CH₃(CH₂)₇CH=CH(CH₂)₇COOH, związek org., nienasycony kwas tłuszczowy, izomer cis kwasu 9-oktadecenowego (izomer trans — kwas elaidynowy); ciecz bezb., w powietrzu ciemniejąca (utlenianie); dobrze miesza się z alkoholem etylowym, eterem, b. słabo z wodą; w postaci estrów gliceryny wchodzi w skład wielu tłuszczów roślinnych i zwierzęcych (np. oliwy); stosowany m.in. do produkcji smarów, syntet. środków piorących.

BENZOESOWY KWAS, C₆H₅COOH, najprostszy aromatyczny kwas karboksylowy; bezb. kryształy rozp. w gorącej wodzie, alkoholu etylowym, eterze; temp. topn. 122°C; w postaci estrów występuje w balsamach i żywicach; stosowany do syntezy barwników; sole, np. benzoesan sodu, stosuje się do konserwowania żywności i jako antyseptyki, a estry, np. benzoesan metylu, jako składniki kompozycji zapachowych.

---