Pedagogika społeczno-personalistyczna
Treścią naszej pracy jest charakterystyka pedagogiki społeczno-personalistycznej wg Aleksandra Kamińskiego. Na początek przybliżę krótko jego biografię.
Aleksander Kamiński (1903-1978)-wybitny animator ruchu skautowego w świecie, znany działacz harcerski, twórca metody zuchowej, pisarz, pedagog, naukowiec, wybitny teoretyk i wychowawca wielu pokoleń, twierdził, że istotą wychowania jest wyzwolenie człowieka, dopomaganie jego korzystnemu rozwojowi. Lokował ogromne, pedagogiczne nadzieje w demokracji. Stworzył wizję demokratycznego społeczeństwa. Łączył odpowiedzialność obywatelską z wysoką etycznością. Zasadniczym rysem jego pedagogiki było pogłębienie idei humanizmu. Istotę procesu wychowania ujmuje nie tylko z perspektywy pedagogiki społecznej jako odrębnej dyscypliny- pedagogiki socjalnej, ale w kontekście wiedzy ogólno pedagogicznej. Nawiązywał do pedagogiki personalistycznej Hessena. Podobnie jak Helena Radlińska koncentrował się na środowisku życia jednostki oraz na instytucjach do realizacji zadań wychowawczych, które traktował jako część środowiska życia człowieka. Cała twórczość Kamińskiego, odnosząca się do spraw dzieci i młodzieży, ale też i ludzi dorosłych, związana była z procesem wychowania. Wychowanie było jego życiową pasją. Rola wychowawcy towarzyszyła mu we wszystkich poczynaniach praktycznych, literackich, jak i naukowych. Głównym problemem, przewijającym się przez wszystkie jego prace społeczne i naukowe, był zawsze człowiek i możliwości jego rozwoju. Zawsze wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno-pedagogicznych, jakie dostrzegał w naszej rzeczywistości wychowawczej. Ogromną rolę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych dzieci i młodzieży.
Geneza pedagogiki społeczno-personalistycznej:
Naturalistyczna koncepcja humanistyki wywodzi się z pozytywizmu, który najsilniej rozprzestrzenił się w Polsce w naukach pedagogicznych w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych naszego stulecia, przyjmując za punkt wyjścia funkcjonalny paradygmat(ogólnie uznane osiągnięcie naukowe, które dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki, może też pociągać za sobą modelowe rozwiązania w dziedzinach pokrewnych i stawać się istotnym składnikiem poglądu na świat.) budowania wiedzy o wychowaniu. Miała ona osiągnąć dzięki temu status nauki rozumianej zgodnie z angielskim pojęciem science, tzn. upodobnić się do nauk przyrodniczych. Punktem odniesienia stał się w niej funkcjonalny względem przyjętej wizji „postępu” ideał człowieka. Humanistyczna zatem teoria wychowania powinna rozwijać się zgodnie z wzrostem nauk empirycznych (tzn. nauk, w których gł. podstawą twierdzeń są zdania bezpośrednio oparte na doświadczeniu), czyniąc ją tym samym bardziej naukową.
Główne założenia pedagogiki społeczno-personalistycznej:
1. Przeciwstawianie się idealistycznym teoriom, które nie pomagają w wychowaniu "człowieka nowego typu"
2.wyzwalanie, uczłowieczanie człowieka, dopomaganie jego rozwojowi i chęci pracy nad sobą
3.pogłębienie idei humanizmu i demokracji
4.nie uczenie tego, jaki powinien być człowiek, bo to jest przedmiotem pedagogiki totalitarnej
5.ujmowanie jednostki w rozwoju, w procesie dorabiania się osobowości, w dialektycznym związku ze społeczeństwem i tradycją
6. konieczność samowychowania i samokształcenia
7. konieczność aktywności jednostki w ramach grupy społecznej, która przygotowuje do kształtowania samego siebie
8. rozwój kultury materialnej i duchowej przez przyswajanie pożądanych modeli kultury (higieny, dobrej roboty, wartościowego czytelnictwa itp.)
9. rozwój w działaniu na rzecz uniwersalnych dóbr: dobra, prawdy i piękna
10.sens kształcenia w wychowywaniu osób samoświadomych i autonomicznych
11. brak instrumentalnego traktowania wychowanka
12. głębokie zainteresowanie do wyzwalania w jednostce i grupie tego, co najlepsze
13. pasja pedagogiczna
14.wzajemność perspektyw wychowanka i wychowawcy, ich równość, wychowawca wśród młodzieży
15.nie wykonywanie przez wychowawcę pracy za młodzież, lecz inspirowanie jej
Kamiński postrzegał rozwój człowieka nawiązując do platońskiej koncepcji duszy oraz piramidy społecznej, wyróżniając trzy warstwy bytu, w których funkcjonuje człowiek:
biologiczna (przyrody) - wychowanie sprowadza się do pielęgnowania, czyli hodowania niezdolnej do samodzielnego życia osoby. Obejmuje okres niemowlęcia i małego dziecka. Celem owej pielęgnacji jest zapewnienie istocie ludzkiej normalnego rozwoju organizmu psychofizycznego.
społeczna (prawa) - rozwój społeczny polega na kolejnym wrastaniu w grupy społeczne, których członkiem staje się jednostka oraz na przyswajaniu sobie w tych grupach odpowiednich ról społecznych (np. syna, ucznia, pracownika, emeryta).
duchowa (kultury) - rozwój kulturalny to wrastanie w wartości kultury materialnej i duchowej przez przyswajanie pożądanych modeli kultury (np. higieny, dobrej roboty, wartościowego czytelnictwa). Sprzyja temu upowszechnianie wartości kultury, kształcenie i samokształcenie, umiejętność dokonywania właściwego wyboru na „rynku kultur”.
Wychowanie w pedagogice Kamińskiego ma wymiar:
interpersonalny - stymulacja do samokształcenia i pracy nad sobą
społeczny - służba, bezinteresowność, poświęcenie itp.
moralny - np. odwaga
polityczny - obywatelskie zaangażowanie
Metoda harcerska
Kamiński był animatorem eksperymentu pedagogicznego, polegającego na nauczaniu i wychowaniu w szkole podstawowej metodą harcerską. Istotą tego eksperymentu było zastosowanie w edukacji szkolnej czterech elementów metody harcerskiej:
1) stosowanie gier i zabaw jako praćwiczeń do przyszłych działań oraz jako pozalekcyjna forma wspierania rozwoju zainteresowań dzieci i ich sztuki spędzania wolnego czasu
2) system szóstkowy (gromadkowy), czyli uczenie się w małych grupach z wykorzystaniem idei przywództwa i dobrowolnego podporządkowania się grupie
3) system sprawności indywidualnych i zespołowych jako najbardziej oryginalny wkład Kamińskiego do metodyki nauczania
4) stworzenie swoistej atmosfery wychowawczej w szkole, która bazowałaby na zaufaniu do możliwości rozwojowych uczniów, pogodnym nastroju i optymizmie nauczyciela, przymusie połączonym ze swobodą, indywidualizacji, wspieraniu aktywności samowychowawczej dzieci oraz uspołecznianiu procesu uczenia się i samorządności. Świetlica szkolna jako miejsce kompensacji opiekuńczej i zajęć pozalekcyjnych.
Pojęcie samokształcenia
Człowiek, jako istota dojrzała i rozumna, wykształcona i wolna, rozwija się w działaniu i wysiłku na rzecz nieprzemijających, uniwersalnych wartości dobra, prawdy i piękna. Samokształcenie bowiem „to nie tylko aktywizacja intelektualna, lecz także artystyczna i techniczna, społeczna i moralna, polityczna i filozoficzna, w zakresie kultury fizycznej i kultury towarzyskiej, zaś celem samokształcenia jest nie tylko opanowanie odpowiednich wiadomości i ciągłości, lecz także nabycie umiejętności wartościowania i wyboru oraz kształtowania swej osobowości.”
Powiązania pedagogiki Kamińskiego z demokracją:
Kamiński lokował ogromne, pedagogiczne nadzieje w demokracji, uważał, że ustrój ten jest jedną z najlepszych form ustroju państwowego, gdyż pozwala w sposób pokojowy, bez rewolucji, rozlewu krwi i wojen na przekazywanie władzy, ale demokracja niezbędna jest także w obszarach oświaty, życia społecznego i gospodarczego. Kamiński doświadczony jej funkcjonowaniem w ramach ruchu skautowego, miał pełną świadomość tkwiących w tym ustroju potencjałów do autentycznego, obywatelskiego zaangażowania się społeczeństwa z własnej, nieprzymuszonej woli na rzecz współpracy dla dobra wspólnego czy podporządkowania się tak woli większości i lojalności wobec bliskich, jak i wobec przeciwników politycznych. Łączył odpowiedzialność obywatelską z wysoką etycznością.
Podstawą demokratycznego kierownictwa wychowawczego jest to, iż wychowawca:
Nie stawia siebie ponad ani poza młodzieżą, lecz wśród niej.
Jest czynny razem z młodymi i wśród młodych.
Doradza - nie narzuca, inspiruje i sprawdza, a nie wykonuje czegoś za młodzież.
Kontroluje, gdyż wie, że młodzież lubi być kontrolowana przez tych, którzy jej przewodzą.
To człowiek, który chce wychowywać i nigdy ten, który jest do wychowywania zmuszany.
Zasady etyczne demokracji wg Kamińskiego:
„Pomimo całej miłości i wiary, jaką otaczasz własną partię polityczną - zdobądź się na rycerski i lojalny stosunek wobec innych partii. Nawet gdyby program tych partii, albo ich ludzie ranili głęboko twe poczucie dobra publicznego. Pamiętaj zawsze, że twego przeciwnika politycznego może także samo ranić program twojej partii. I jeszcze jedno: nie wykluczaj z tego kręgu lojalności żadnego stronnictwa stojącego na gruncie niepodległości państwa polskiego. Od najskrajniej lewicowej do skrajnie prawicowej - traktuj wszystkie grupy jako te, w stosunku do których trzeba zdobywać się na lojalność, w stosunku do których trzeba czynić wysiłek zrozumienia ich intencji. Nie tylko ustrój państwowy, ale całe życie Polaków winno być demokratyczne, gdyż tylko w takich warunkach każdy mieszkaniec Polski stać się może naprawdę człowiekiem.”
Kamiński jako protagonista ustroju demokratycznego eksponuje takie jego zalety jak:
Wolność - polega na tym, że państwo demokratyczne zapewnia obywatelom swobodę słowa, druku i stowarzyszeń.
Równość - polega na tym, iż wszyscy obywatele państwa demokratycznego bez różnicy narodowości, warstwy społecznej, przynależności partyjnej są równi wobec prawa.
Parlamentaryzm - polega na takiej organizacji politycznej społeczeństwa, która ujawnia poglądy polityczne obywateli, oddaje władzę w ręce tych grup politycznych, za którymi wypowie się większość obywateli, zapewni kontrolę nad rządem i jego odpowiedzialność.
Wychowanie człowieka w środowisku życia:
Środowisko to elementy otaczającej kultury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy, albo krótko, lecz ze znaczną siłą. Natomiast otoczenie to struktura szersza, zarówno trwała, jak i zmienna, oddziałująca lub nie, na jednostkę. Wszystko co jednostkę w życiu otacza i wszyscy ludzie których spotyka, mają na nią większy lub mniejszy wpływ. Wyróżniamy:
Środowiska naturalne (rodzina, grupa rówieśnicza, zakład pracy)
Środowiska społeczne wydzielone do określonego oddziaływania wychowawczego, do celowo ukierunkowanych oddziaływań wychowawczych (np. szkoła).
Środowisko wychowawcze:
Kamiński swoją twórczość naukową i działalność społeczno-wychowawczą oparł głównie na kierunku pedagogiki społecznej, tzn. dziedzinie pedagogiki rozumianej jako nauka o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych oraz potrzebach rozwojowych człowieka w różnych fazach jego życia i sytuacjach losowych. Nowe zadania i problemy pedagogiki społecznej starał się rozwiązywać zgodnie z postępem nauk społecznych i biologicznych. Pedagogika społeczna wg Kamińskiego to nauka praktyczna. Powinna służyć aktualnym potrzebom społecznym, jednostkowym oraz koncentrować się na problematyce środowiska wychowawczego.
Środowisko wychowawcze to zespół bodźców działających na wychowanka i warunkujących jego rozwój oraz efekty i wyniki planowej działalności.
Kamiński koncentrował się na środowisku życia jednostki oraz na instytucjach do realizacji zadań wychowawczych, które traktował jako część środowiska życia człowieka. Akcentował ich funkcje: rekreacyjną, socjalna, wychowawczo-kulturalną, opiekuńczą oraz współżycia koleżeńskiego.
Powiązania Kamińskiego z poglądami innych pedagogów:
Mimo iż funkcjonowało w okresie PRL-u wiele definicji i charakterystyk wychowania w ramach pedagogiki podporządkowanej filozoficznie przez marksizm - lenizm, to jednak A. Kamiński dystansował się wobec nich uzasadnieniem, „iż musimy skupić się na pedagogice społecznej i na tym, jak dyscyplina ta pojmuje wychowanie”. Bardzo wyraźne odcięcie się od ideologii na rzecz postrzegania procesu wychowania w jego środowiskowych i osobowościowych uwarunkowaniach było zgodne z tożsamością uprawianej subdyscypliny i etyką naukową. Akcentując wymiar rozwoju człowieka jako istoty bio-socjo-kulturalnej, nawiązywał do filozofii humanistycznej i personalistycznej bliskiego mu profesora Sergiusza Hessena. Najbardziej charakterystyczną cechą pedagogiki personalistycznej Hessena, do której także nawiązywał Kamiński, było ujmowanie jednostki w rozwoju, w procesie dorabiania się osobowości, w dialektycznym związku ze społeczeństwem i tradycją. Niewątpliwie rację ma badacz pedagogiki Wiesław Ciczkowski, kiedy z perspektywy genezy pedagogiki społecznej w Polsce doszukuje się źródeł pojmowania istoty wychowania przez Kamińskiego w dziełach Heleny Radlińskiej. Podejście takie zbliża Kamińskiego do Heleny Radlińskiej w interpretacji procesu wychowania odnoszącego się do rozwoju społecznej sfery osobowości i sfery kulturalnej. Różnica dotyczy zastosowanej przez Radlińską kategorii „wzrostu” kojarzonego przez nią z rozwojem biologicznym i psychicznym, gdy tymczasem Kamiński mówił o pielęgnacji rozwoju tylko biologicznego. Trudno jest w interpretacji Kamińskiego doszukać się akcentów podkreślających rozwój psychiczny jednostki.