Cechy, które powinny charakteryzować dobrego nauczyciela, są w pewnej mierze czymś wrodzonym, ale też rezultatem długiej pracy nad samodoskonaleniem i praktyki wychowawczej. Oto zebrane opinie.
Elżbieta Wojda
Dobry nauczyciel
Dobrym nauczycielem jest taki, który wywiera duży wpływ wychowawczy na uczniów i odnosi - na ogół - powodzenie w pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jeżeli nauczyciel okaże prawdziwe zainteresowanie swoją pracą, rozbudzi w sobie zamiłowanie do niej i będzie świadomie dbał o własny rozwój jako człowieka i pedagoga, może osiągnąć bardzo wiele, gdyż rozwój możliwości ludzi jest w zasadzie nieograniczony.
Dobry nauczyciel powinien się odznaczać intuicją i taktem pedagogicznym, na który składa się zdolność wnikliwego wyczucia i odpowiedniego ustosunkowania się do ucznia. Powinien wszystkich uczniów traktować jednakowo, wyróżniać się znajomością ludzi, darem obserwacji. Nie może w żadnym wypadku wyróżniać uczniów, którzy są w pewien sposób związani z jego prywatnym życiem, np. dzieci swoich krewnych, znajomych, przyjaciół. Nie wolno też inaczej traktować w szkole uczniów rodziców wpływowych i uczniów pochodzących z rodzin przeciętnych czy biednych. Nie można wypominać uczniom mniej zdolnym braku zdolności lub ciągle chwalić i wyróżniać ucznia zdolnego, zwracać uwagę na urodę dziecka albo jego ułomność itp. W miarę możliwości należy właściwie oceniać pracę wszystkich uczniów.
Dobry nauczyciel nie może sobie pozwolić na okazywanie niechęci jakiemuś dziecku, na wyśmiewanie jego odpowiedzi, używanie wobec niego krzywdzących określeń czy przezwisk. W swej pracy powinien unikać kar i gróźb, a stosować zachętę, nie dopuszczać do tego, aby nauce towarzyszył lęk (np. pewien uczeń bał się czytać na głos, ponieważ ilekroć popełnił błąd, nauczycielka krzyczała na niego), stosować tzw. pedagogikę sukcesu. Polega ona na tym, że należy się powstrzymywać od nadmiernej krytyki ucznia i znaleźć czasami choć jeden szczegół, który zasługuje na pochwałę. Niech za przykład posłuży Janusz Korczak, który widząc zabazgrany uczniowski zeszyt, potrafił się powstrzymać od krytyki, znaleźć choćby jedną literę starannie napisaną i powiedzieć: "Popatrz, jakie ładne jest to a, postaraj się, aby odtąd wszystkie litery były tak samo ładne jak to a".
Dobry nauczyciel powinien się odznaczać zdolnością wczuwania się, optymizmem, konsekwencją, pewnością siebie, spokojem i odwagą w działaniu, zwłaszcza w sytuacjach trudnych, głęboką wiarą w siebie, we włas-ne zdolności, w prawdziwość swych przekonań. Powinien działać przez miłość, sympatię, chęć pomocy, obustronne zaufanie i szacunek. Jeżeli nauczyciel chce, aby wychowankowie go szanowali, nie wolno mu nie szanować osobowości dziecka. Należy działać przez przyjaźń, życzliwość, lecz być wymagającym, znać powierzone sobie dzieci, być zawsze rozsądnym, zrównoważonym i cierpliwym ich doradcą.
Podstawą autorytetu nauczyciela są także gruntowna wiedza fachowa, umiejętności dydaktyczne i wysoka kultura. Nauczyciel powinien pogłębiać swoją wiedzę teoretyczną, doskonalić swoje metody pedagogiczne, rozwijać swoją kulturę i zapobiegać rutynie, odznaczać się wysokim poziomem moralnym, umiejętnością koleżeńskiego współżycia z gronem nauczycielskim, być aktywnym działaczem społecznym w środowisku, gdyż jego postępowanie i pracę obserwują nie tylko uczniowie, lecz i rodzice. W miarę możliwości finansowych powinien prenumerować i czytać czasopisma naukowe i pedagogiczne, uczestniczyć w odpowiednich konferencjach, kursach, warsztatach metodycznych; systematycznie śledzić prasę codzienną, wydarzenia w kraju i za granicą, a tym samym podnosić na wyższy poziom własną świadomość obywatelską i społeczną. Powinien również znaleźć czas na czytanie literatury pięknej i popularnonaukowej oraz korzystać z rozrywek kulturalnych: kina, teatru, koncertów, radia, wystaw itp.
Nauczyciel nie może przenosić swych trosk i zmartwień rodzinnych do szkoły, nie może inaczej zachowywać się w klasie, gdy jest poirytowany, zniechęcony lub też uradowany; nie może odbijać na uczniach swoich przykrości i euforii. Ale nie powinien też być zimny i sztywny, ma żyć uczuciowym życiem klasy. Nie powinien opowiadać uczniom o swoich prywatnych sprawach, unikać chwalenia się swoimi powodzeniami, narzekania na trudności materialne, nie poruszać przed uczniami spraw innych nauczycieli, podważając ich autorytet, nie krytykować stosunków we własnej szkole lub w innych szkołach. Powinien ciągle panować nad sobą, nie dawać młodzieży materiału do kpin i szyderstwa, nie pozwalać na żadne pochlebstwa ze strony uczniów ani w stosunku do siebie, ani też w stosunku do innych nauczycieli.
Życzliwość i uznanie ze strony uczniów nie może się objawiać w słowach i pochlebstwach w stosunku do nauczyciela, przekraczających normy uprzejmości i poważnego zachowania. Ich uznanie dla nauczyciela może się wyrażać w dbałej i sumiennej pracy, czyli w nauce i zachowaniu. Nauczyciel nie może żądać od uczniów żadnych usług dla siebie, jeśli spostrzeże, że kryje się za tym np. chęć przypodobania się, zwrócenia na siebie szczególnej uwagi, jakaś interesowność.
Nauczyciel powinien być bezinteresowny i sprawiedliwy. Jego uwaga powinna być podzielna, powinien śledzić całość toku lekcji, obserwować wszystkich uczniów i kontrolować swoją własną pracę. Na lekcji nauczyciel powinien utrzymywać nastrój powagi pracy i wysiłku, połączony z zachętą i budzeniem u uczniów zaufania we własne siły. Ale też ma wywierać umiarkowany nacisk na sumienne wykonywanie obowiązków, na pobudzanie dobrej woli i wysiłku ucznia, np. przypominać o materialnych kosztach nauki młodzieży pokrywanych z pracy dorosłych. Nie można pracy w szkole traktować lekceważąco, przesadnie pobłażliwie i kpiąco.
Nauczyciel powinien się posługiwać językiem poprawnym gramatycznie, logicznym, jasnym i prostym, a jednocześnie bogatym, wystrzegać się wszelkich nawyków językowych, przestrzegać odpowiedniego tempa mówienia, modulacji głosu, akcentowania.
Dobry nauczyciel powinien się odznaczać dobrym zdrowiem, miłym wyglądem, statecznością, skromnością, poczuciem humoru, starannością, systematycznością, uczciwością, szczerością, wyrozumiałością, powagą, pracowitością, wytrwałością i punktualnością. Ma czuwać nad całym życiem dziecka i służyć mu pomocą zarówno w szkolnych, jak i w codziennych, życiowych sytuacjach, umieć nawiązać ścisłą współpracę z domem dziecka, dzięki czemu stosunkowo łatwiej osiągnąć dobre wyniki w pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Praktyka pedagogiczna wskazuje, że istnieją osoby obdarzone szczególnym darem wychowawczym, ale też praca nad sobą oparta na znajomości prawidłowości pedagogicznych i na doświadczeniu czerpanym z praktyki zawodowej, własnej i innych, wytwarza dużą zdolność do właściwego wykonywania zawodu. A zatem nie tylko "wrodzoność" decyduje o talencie pedagogicznym, ale też sumienna i ciągła praca nauczyciela nad samym sobą.
Elżbieta Wojda
Żelechów