PROCES STARZENI SIĘ W ASPEKCIE

BIOLOGICZNYM,PSYCHOLOGICZNYM ORAZ

SOCJOEKONOMICZNYM

TEORIE STARZENIA SIĘ

Starzenie się to bardzo złożony proces

fizjologiczny, spowodowany działaniem

wielu różnych mechanizmów.

Starzenie się dotyczy wszystkich sfer

funkcjonowania człowieka.

Na starość pracujemy przez całe życie.

Każdy etap życia wpływa na etap następny.

W ten sposób starość każdego człowieka jest

jego losem indywidualnym, zależnym od tego, jak ukształtował swoje wcześniejsze życie.

Najprostsza definicja opiera się na kryterium

wiekowym, przyjmującym 65 rok życia

Według klasyfikacji Światowej Organizacji

Zdrowia starość dzieli się na trzy podokresy:

60 - 75 lat -wiek podeszły,

75 - 90 lat - wiek starczy,

po 90 roku życia - wiek sędziwy, tzw. długowieczność.

Jest to, łatwy do ustalenia, podlegający obiektywnemu pomiarowi (w jednostkach czasu) wiek metrykalny, chronologiczny, kalendarzowy.

Uwzględniany jest w stosunkach prawnych, urzędowych. Nie spełnia jednak kryteriów uniwersalności (różnice osobnicze) i nie

może być uznany za obiektywny wskaźnik starości.

PERIODYZACJA STAROŚCI WG ROSŁAWSKIEGO

==Okres przed starczy (54 - 64 l.), w którym sprawność i wydolność fizyczna są jeszcze dobre, ale powinno się już realizować działania opóźniające proces starzenia się.

== Okres wczesnej starości (65-74 l.), kiedy następuje zmniejszanie się aktywności fizycznej i psychicznej, nasilają się objawy istniejących chorób i na pierwszy plan wysuwają się

problemy zdrowotne

==Okres późnej starości (75-84l.), kiedy współistnieje już wiele chorób oraz pogarszają się warunki socjalne i ekonomiczne

== Końcowy okres starzenia się, który rozpoczyna się po 85 r.ż., ponieważ osoba jest bardzo niesprawna i ma znacznie ograniczoną zdolność do samodzielnej egzystencji

Dyferencjalność procesu starzenia się polega na różnicach w jego tempie w zależności od rasy, klimatu, trybu życia, odżywiania.

Na przykład Eskimosi lub środkowoafrykańscy Murzyni żyją przeciętnie 30 lat, a 50-ty rok życia to w owych skrajnych warunkach wiek bardzo

zaawansowany. Natomiast m.in. Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Hunza (dawne księstwo na terenie obecnego Pakistanu) zwane Szczęśliwą Doliną (Himalaje) są obszarami długowieczności społeczeństw. Ich członkowie żyją niejednokrotnie ponad 100 lat, ciesząc się zdrowiem i sprawnością.

Natomiast wzorzec

starzenia się i starości dla rasy białej zamieszkującej Europę, to: okres starzenia się - 40 - 70 lat i starości - wiek powyżej 70 lat.

Starość jako stan należy rozpatrywać w powiązaniu ze starzeniem się jako procesem, z jego demograficznymi, ekonomicznymi i społecznymi konsekwencjami, dostrzegając zarazem biologiczne i psychologiczne aspekty osobniczego starzenia się.

STARZENIE SIĘ

=ASPEKT BIOLOGICZNY=

Najistotniejsze, uniwersalne cechy starzenia się człowieka możemy prześledzić w kategorii indywidualnych zmian biologicznych

charakteryzując je jako procesy:

1) powszechne - występują [w określonej fazie] u wszystkich żyjących

2) rozciągnięte w czasie - od trudnego do ustalenia początku aż do naturalnej śmierci

3) postępujące jednokierunkowo - w stronę biologicznej inwolucji i samounicestwienia

4) uczestniczące w zaprogramowanej genetycznie ontogenezie, jako jej integralna składowa

5) nierówne dynamicznie - dla różnych osób i układów, a szczególnie gatunków

6) mierzalne skalami: biologiczną, sprawnościową, oraz kalendarzową

7) prowadzące zawsze do starości jako stanu, względnie okresu życia

8) skojarzone z wysoką i odmienną w przebiegu chorobowością

9) oceniane zawsze negatywnie - pomimo znanej człowiekowi ich nieuchronności

10) poznane tylko częściowo - zatem prowokujące do dalszych badań

Starzenie się może być definiowane jako postępujące zmniejszanie się rezerw czynnościowych ustroju, utrudniające

adaptację do zmian środowiskowych i prowadzące do pogarszania się sprawności organizmu

STARZENIE TO PROCES, W KTÓRYM WRAZ Z WIEKIEM

WZRASTA

ŚMIERTELNOŚĆ

PODATNOŚĆ NA CHOROBY

MALEJE

WYDOLNOŚĆ

ZDOLNOŚĆ ADAPTACJI

DO ŚRODOWISKA

ZACHODZĄ ISTOTNE ZMIANY BIOCHEMICZNE W TKANKACH

OBJAWY TOWARZYSZĄCE STARZENIU SIĘ ORGANIZMU

UPOŚLEDZENIE WZROKU (zdolność akomodacji)

UTRATA UZĘBIENIA

SKRÓCENIE I SPŁYCENIE SNU

UPOŚLEDZENIE SŁUCHU (wysokie częstotliwości)

UPOŚLEDZENIE SMAKU (słony i gorzki)

ZMNIEJSZENIE SIŁY MIĘŚNI

(zanik tkanki mięśniowej i kostnej)

ZMNIEJSZENIE ELASTYCZNOŚCI SKÓRY (zmarszczki, siwienie)

Zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej

Upośledzenie szlaków metabolicznych

Polimorficzne zwyrodnienia

Zaniki tkanek i narządów

Obniżona zdolność do naprawy i auto-odnowy

Upośledzenie reaktywności i zdolności

adaptacyjnych układów

Odwodnienie tkanek z utratą wody (60-45%)

????

Przykładowy model wpływu

genów na proces starzenia się

METABOLIZM ŚRODOWISKO

|______________| |

MOLEKULARNE

USZKODZENIA KOMÓREK

|

|---------------------------------------|

AKUMULACJA USZKODZEŃ |

W KOMÓRKACH |

| |

POSTĘPUJĄCE Z WIEKIEM |

UPOŚLEDZENIE TKANEK |

I NARZĄDÓW = WZROST |

PODATNOŚCI NA CHOROBY |

|

PODŁOŻE GENETYCZNE: |

MECHANIZMY NAPRAWCZE ------------|

I KONSERWACYJNE

Genetyczna kontrola długowieczności ma charakter pośredni i obejmuje zapobieganie mutacjom, naprawę uszkodzeń w komórkach, dystrybucję energii w ustroju.

Udział czynników genetycznych determinujących długość ludzkiego życia wynosi jedynie 25%.

Starzenie się jako proces zachodzący

w organizmie żywym

1 starzenie fizjologiczne

(proces pierwotny, naturalnie występujący

- komórki tracą zdolność do podziału)

2 starzenie patologiczne (starzenie wtórne)

--Niewłaściwe odżywianie

--Promienie jonizujące

--Stres

--Uzależnienia

--Brak ruchu

--Hałas i wibracje

--Niewłaściwy mikroklimat

TEORIE PROCESU STARZENIA SIĘ

Teoria zegara biologicznego /neuroendokrynna/

Starzenie się jest wynikiem takich zmian

w układzie nerwowym i hormonalnym, które zaburzają reakcje ustroju na bodźce środowiskowe i powodują „rozstrojenie” zegara

biologicznego organizmu.

Teoria ta szczególną rolę przypisuje osi

podwzgórze - przysadka - nadnercza oraz

insulinie i czynnikom wzrostowym.

Teoria katastrofy błędów wg Orgela

Wiek ^

Dokładność przekazywania informacji genetycznej w komórkach (z DNA na RNA)

|

Błędy w syntezie białek (powstają cząsteczki o

nieprawidłowej budowie i funkcji)

|

Upośledzenie funkcji komórkowych.

Teoria immunologiczna

Z wiekiem następuje obniżenie parametrów odporności humoralnej i komórkowej, jak również osłabienie aktywności makrofagów. Efektem, jest zmniejszenie się odporności na

infekcje oraz zwiększenie podatności na „autoagresję” (występowanie przeciwciał przeciwjądrowych) - działanie układu odpornościowego przeciw własnym tkankom.

Pozwala to na sugerowanie udziału procesów

immunologicznych w etiopatogenezie chorób

degeneracyjnych, np. chorobie Alzheimera

Teoria mutacji somatycznych

Przewlekła ekspozycja na naturalne źródła

promieniowania.

|

Mutacje - uszkodzenia materiału genetycznego w komórkach somatycznych

|

Starzenie się

Teoria modyfikacji białek

Reakcje chemiczne (np. z wolnymi rodnikami)

|

Zmiany w strukturze białek

|

Wiek Zdolność do usuwania zmienionych białek

|

Odkładanie się białek, sieciowanie

|

Zaburzenia funkcjonowania komórek i tkanek

Teoria wolnych rodników wg Harmana

Wolne rodniki są produktem ubocznym metabolizmu tlenu. Powstają głównie w mitochondriach (odpowiedzialnych za procesy energetyczne komórki). Szczególnie łatwo wchodzą w reakcje z innymi cząsteczkami, ale mogą je uszkadzać. Wraz z wiekiem wzrasta produkcja wolnych rodników, co leży u podstaw starzenia się.

Teoria wiązań krzyżowych

Założeniem teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji. Wraz z wiekiem dochodzi do zwiększenie wiązań wpływając na

strukturę i funkcję komórek. Ten proces jest szczególnie wyraźny w obfitej w kolagen tkance łącznej, zmniejszając jej elastyczność (skóra, naczynia, soczewka oka).

ZMIANY NARZĄDOWE TOWARZYSZĄCE

PROCESOWI STARZENIA

UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY

W sercu - umiarkowany przerost mięśnia, jego

włóknienie, zanik komórek rozrusznikowych

i uwapnienie zastawek

W tętnicach - fizjoskleroza (zanikanie elementów mięśniowych, rozrost włóknistych); zmiany patologiczne (miażdżyca); grubienie ścian; przyśpieszenie fali tętna

W żyłach - osłabienie zastawek, skłonność do

żylaków

W naczyniach włosowatych - obniżona szczelność i wytrzymałość

Skutki:

Niedokrwienie narządów (serce, mózg, nerki)

Nadciśnienie tętnicze

UKŁAD KWIOTWÓRCZY

Wzrost tkanki tłuszczowej w szpiku

Zmniejszenie liczby komórek macierzystych

Erytropoeza

Zwolnione wbudowywanie żelaza do krwinek

UKŁAD ODDECHOWY

Usztywnienie klatki piersiowej

Zanik mięśni międzyżebrowych i przepony

Zmiana toru oddychania (brzuszny)

Spadek objętości oddechowej

Spadek pojemności życiowej płuc

spadek sprężystości płuc >zapadanie drobnych oskrzeli nierównomierna wentylacja pęcherzykowa >zwiększenie fizjologicznej

przestrzeni martwej

Zmniejszenie powierzchni wymiany gazowej

Ograniczenie powierzchni dyfuzyjnej

Ponadto:

Zmiany błony śluzowej oskrzeli, krtani i gardła -

infekcje

Zmiana brzmienia głosu - chropowaty lub

skrzeczący

UKŁAD POKARMOWY

Zmniejszenie napięcia mięśni okrężnych ust

(ślinienie, niedomknięte usta)

Słabe żucie - połykanie większych kęsów

Spadek powonienia

Mniejsze odczuwanie smaków

Obniżona produkcja kwasu solnego w żołądku

Spadek napięcia mięśniówki i siły zwieraczy -

zmniejszona perystaltyka jelit - zaparcia -

nietrzymanie stolca

Zmniejszenie liczby hepatocytów w wątrobie, wzrost ich objętości

Obniżenie syntezy białek w wątrobie

Odkładanie się złogów w pęcherzyku żółciowym

UKŁAD MOCZOWY

Zmniejszenie masy nerek

Tworzenie się uchyłków

w kanalikach nerkowych

Zmniejszenie przepływu przez warstwę korową - obniżone przesączanie kłębkowe

Upośledzenie sekrecji i reabsorbcji - mniejsza

zdolność do zatrzymywania i wydalania nadmiaru sodu i wody

Zmniejszenie pojemności pęcherza i szybkości

wypływu moczu

Zwiększenie objętości moczu zalegającego po

mikcji

Skrócenie cewki moczowej u kobiet

Umiarkowany przerost gruczołu krokowego

u mężczyzn

Przewlekła niewydolność nerek

UKŁAD ROZRODCZY

U kobiet:

Zmiany zanikowe w narządzie rodnym

Obniżenie poziomu estrogenów

Zanik błony śluzowej pochwy i zmniejszenie

wydzielania śluzu - infekcje, świąd, nietrzymanie moczu

Zapadalność na nowotwory

U mężczyzn:

Spadek wytwarzania testosteronu

Zespół hipogonadyzmu

Problemy erekcyjne

Zapadalność na nowotwory

UKŁAD RUCHU

Zmniejszenie gęstości kości (substancje organiczne i sole wapnia) - porowatość, łamliwość

Zcieńczenie chrząstek stawowych i ograniczenie ruchomości

Zmniejszenie liczby i wielkości włókien mięśniowych - spadek masy

UKŁAD NERWOWY

Postępujący zanik neuronów

Blaszki starcze (gromadzenie się lipofuscyny -

barwnik starości w neuronach)

Zmniejszenie czynności w układach

neuroprzekaźników

NARZĄDY ZMYSŁÓW

Oko:

Obwódka starcza przy brzegu tęczówki złożona

z cholesterolu i złogów tłuszczowych

Zmniejszenie źrenicy i spowolnienie reakcji

na światło

Zmniejszona siła akomodacji (dalekowzroczność)

Ucho:

Postępujący niedosłuch (głuchota starcza) - utrata zdolności słyszenia czystego tonu o wyższych częstotliwościach

Nadmierne gromadzenie woskowiny

Smak i powonienie:

Osłabienie czułości powonienia

Zanik kubków smakowych

SKÓRA I JEJ PRZYDATKI

Zmniejszenie grubości skóry, liczby komórek

i naczyń

Zwyrodnienie włókien elastycznych - zwiotczenie, zmarszczki

Brunatne przebarwienia

Zmniejszenie gruczołów potowych, zakończeń

nerwowych, mieszków włosowych

Obniżone funkcje:

--Termoregulacyjna

--Wydzielnicza

--Syntezy witaminy D

--Percepcji bodźców

--Reaktywność immunologiczna

--Zdolności gojenia się ran

--Siwienie włosów

--Łysienie typu androgenowego

UKŁAD DOKREWNY

Spadek hormonów płciowych

Obniżony hormon wzrostu - somatopauza

Insulinooporność - wzrost poziomu insuliny we

krwi

Wzrost stężenia parathormonu - upośledzone

wchłanianie wapnia w jelitach

Obniżenie poziomu aldosteronu - mniejsze

wytwarzanie reniny

Wzrost poziomu noradrenaliny - mniejsza

reaktywność

UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

Spadek odporności komórkowej:

Obniżenie aktywności limfocytów T

Odporność humoralna:

Wzrost poziomu immunoglobulin klasy IgA i IgG

Spadek poziomu immunoglobulin klasy IgM iIgD

Zmniejszona odpowiedź na szczepienia p/grypie, pneumokokom, tężcowi

STARZENIE SIĘ

=ASPEKT PSYCHOLOGICZNY=

ASPEKT PSYCHOLOGICZNY A PÓŹNA STAROŚĆ

>I okres (60/65-70 lat) - funkcjonowanie poznawcze na podobnym poziomie, jak w średniej dorosłości

>II okres (75-85 l.) - zachodzą widoczne zmiany w sferze zdolności motorycznych, procesu zapamiętywania, uczenia się, myślenia, emocji oraz motywacji

>III okres (powyżej 85 r. ż.) -pogłębianie się zmian

Ograniczeniu ulega:

przestrzeń fizyczna

przestrzeń społeczna

przestrzeń psychiczna

ZMIANY W SFERZE POZNAWCZEJ

>Obniżenie sprawności procesów poznawczych

>Sztywność schematów myślowych, myślenie konkretne

>Myślenie post formalne (dopuszczanie więcej niż jednego rozwiązania, akceptacja sprzeczności i wieloznaczności, branie pod uwagę ograniczeń i realiów życia)

>Zmniejszone zdolności adaptacyjne

>Osłabienie pamięci świeżej (krótkotrwałej), trudności z zapamiętywaniem

>Pamięć wsteczna (długotrwała) nienaruszalna, a nawet lepsza niż w okresie młodości

>Trudności z koncentracją uwagi, ograniczenie podzielności i selektywności

>Wydłużony czas reakcji podczas wykonywania zadań

>Wypieranie czasu teraźniejszego przez przeszły

>Trudności w uczeniu się

Pamięć, zasób słownictwa, zdolności analityczne zależą od trybu jakości wcześniejszego życia, treningu umysłowego, sposobów spędzania wolnego czasu, zainteresowań

INTELIGENCJA

W procesie starzenia się obniżeniu ulega inteligencja wrodzona (płynna) -

decydująca o przetwarzaniu informacji

Inteligencja nabyta w toku edukacji i gromadzenia doświadczeń

(skrystalizowana) wykazuje tendencje do wzrostu lub utrzymywania się na stałym

poziomie. Duże możliwości intelektualne ukryte w formie latentnej Cechą charakterystyczną jest mądrość, rozumiana jako bogactwo doświadczeń życiowych i rozumienie świata przez ich pryzmat (znawstwo, trafny osąd)

PAMIĘĆ

obniża się zdolność zapamiętywania - największy deficyt występuje w odniesieniu do pamięci mechanicznej i bezpośredniej

pamięć długoterminowa ulega osłabieniu w znacznie mniejszym stopniu niż pamięć bezpośrednia pamięć, decydująca o możliwościach uczenia się, stanowi najbardziej czuły punkt w samoocenie sprawności poznawczej ludzi starych funkcję tę można udoskonalić - osoby w 75 r.ż. Poddane treningowi umiejętności korzystania z mnemotechnik, zdolne są do znacznego poprawienia wyników zapamiętywania osiąganych w warunkach presji czasowej

/Kliegel, Smith, Baltes: po specjalnym treningu osoby w wieku 67-78 l. osiągały wyniki podobne lub identyczne z wynikami osób młodych/

SFERA PERCEPCYJNO-MOTORYCZNA

--stopniowe podwyższanie się progu wrażliwości dla zmysłu wzroku, słuchu oraz

smaku (od 40-50 r.ż.)

--osłabienie selektywności uwagi i zdolności do jej koncentracji

--wydłużenie czasu reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas wykonywania

czynności, zarówno prostej, jak i złożonej

--spowolnienie czasu reakcji to najpewniejszy i uniwersalny psychofizyczny wskaźnik

starzenia się

--z wydłużeniem się czasu reakcji oraz spowolnieniem tempa czynności postępuje

ogólne obniżenie sprawności psychomotorycznej

MYŚLENIE POSTFORMALNE

>relatywistyczne

>kontekstualne

>dialektyczne

ZMIANY W SFERZE EMOCJONALNEJ

Wrażliwość uczuciowa , łatwe wzruszanie się

Nadmierna pobudliwość emocjonalna

Płaczliwość, drażliwość Skłonność do zamykania się w sobie Przecenianie własnych zasług Egoizm Zwiększona chęć posiadania, skąpstwo Uczucie osamotnienia

Obniżenie nastroju

Zasadniczość i sztywność poglądów

Lęk przed wszystkim nowym i zmianami

Poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość)

Lekceważenie nowych czasów i młodego pokolenia Koncentracja na swoich dolegliwościach Poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym światem

STARZENIE SIĘ

=ASPEKT SPOŁECZNY=

ZMIANY W SFERZE SPOLECZNEJ

Redukcja kontaktów społecznych i aktywności

społecznej

Podejrzliwość i nieufność w stosunku do otoczenia

Osłabienie krytycyzmu

Konflikty z otoczeniem

Nieporadność

Zbieranie przedmiotów bezużytecznych

Spadek poczucia własnego znaczenia

.Głównymi wartościami „dotkniętymi” starością są:

• dla kobiet -rodzina

• dla mężczyzn -praca

.W obrębie rodziny starszy człowiek traci pozycję i znaczenie

.Następuje zmiana ról z „dobro-dawcy” na „dobro-biorcę”

.Czasem po usamodzielnieniu się dzieci, pozostaje syndrom „pustego gniazda” z nadmiarem czasu, ale brakiem środowiska, gdyż rówieśnicy stopniowo umierają

RELIGIJNOŚĆ I SFERA DUCHOWA

Religijność umożliwia:

• lepsze przystosowanie społeczne

• podtrzymywanie zewnętrznych norm

• dobre samopoczucie

Duchowość :

• twórcza postawa

• zaangażowanie w działania rozwijające własną wiedzę i mądrość

KRYZYS TOŻSAMOŚCI

Przejawy poczucia integralności

•poczucie wewnętrznej spójności, ładu i harmonii

•życzliwe, pełne troski odnoszenie się do innych

•zadowolenie z aktualnego życia, z tego, co niesie każdy nowy dzień

•pozytywny bilans własnego przeszłego życia

•pogodzenie się z faktem nieuchronności śmierci

•otwartość na innowacje, ciekawość wobec świata, zainteresowanie nowinkami i technicznymi udogodnieniami

•chęć dzielenia się własnymi przemyśleniami i

doświadczeniami z osobami młodszymi (dzieci,

wnuki)

•gotowość do kontaktu z ludźmi w różnym wieku, dążenie do kontaktu z osobami młodszymi

Przejawy poczucia rozpaczy

•poczucie chaosu, przypadkowości i doraźności

wszelkich zdarzeń

•pogardliwy stosunek wobec innych i wobec samego siebie, niskie poczucie własnej wartości

•niezadowolenie z życia, duży krytycyzm wobec

rzeczywistości, tendencja do narzekania i

zrzędliwości

•poczucie niespełnienia, poczucie fiaska

odniesionego w życiu

•dojmujący lęk przed śmiercią

•niewiara w to, że warto podejmować próby

dokonania istotnych zmian w swoim życiu,

przekonanie, że zostało już zbyt mało czasu, by

zaczynać cokolwiek od nowa

•poczucie winy w kontakcie z dziećmi i wnukami, przekonanie, że jest się zbyt absorbującym dla innych, ograniczanie lub unikanie kontaktu

•preferowanie kontaktów z ludźmi w swoim wieku, unikanie kontaktów z osobami młodszymi

WYDARZENIA KRYZYSOWE

Okres wieku podeszłego obfituje w szereg stresujących zmian życiowych związanych z:

a) osieroceniem (utrata małżonka, bliskich krewnych, rówieśników, przyjaciół, sąsiadów)

b) utratą siły oddziaływania społecznego

c) zmianą w głównych rolach społecznych

>Wypadanie z roli zawodowej i przejście na

emeryturę

>Wypadanie z roli człowieka zdrowego i

pełnosprawnego

>Wypadanie z roli małżeńskiej na skutek śmierci męża/ żony i przyjmowanie roli wdowy/wdowca

>Wypadanie z roli osoby mającej znaczenie w związku z pracą zawodową, posiadanymi kompetencjami życiowymi oraz ogólną zaradnością życiową

Strat może być tak wiele, że niektórzy utożsamiają wiek podeszły z pełnieniem roli osoby, która utraciła inne role.

Ocena wieku podeszłego przez samych

zainteresowanych może wynikać z:

› obniżenia poczucia własnej wartości

› negatywnego bilansu życiowego

› braku sensu życia i perspektyw na przyszłość

› stosunku do podstawowych spraw egzystencjalnych, takich jak: wiek, samotność, bilans życiowy, perspektywa śmierci

Ciężar gatunkowy tych spraw wynika z faktu

nieodwracalności pewnych wyborów i decyzji życiowych i niepewności przyszłości .

TYPY PRZYSTOSOWANIA DO WIEKU STARCZEGO WG BROMLEY'!

POSTAWA KONSTRUKTYWNA

Człowiek starszy:

Dobrze przystosowany do starości

Nie występują lęki i objawy nerwicowe

Pogodzony z faktem zakończenia pracy zawodowej

Obiektywna samoocena

Optymistyczne spojrzenie w przyszłość

POSTAWA ZALEŻNOŚCI

Bierność

Oczekiwanie pomocy ze strony innych

Łatwa męczliwość

Upodobanie spokoju domowego

Podejrzliwość w stosunku do obcych

Mistyczny typ myślenia - częsta modlitwa czy

kontemplacja

POSTAWA OBRONNA

Niechętne przyjmowanie pomocy innych

Lęk w kontaktach międzyludzkich

Skrytość

Pesymizm

Unikanie myślenia i mówienia o starości

Większa aktywność (bezcelowe nocne prace -

przewracanie, przekładanie przedmiotów, ubrań)

POSTAWA WROGOŚCI

Podejrzliwość i agresywność w stosunku do otoczenia

Skłonność do izolacji, stanów lękowych, depresji

Wrogi stosunek do młodych (zazdrość)

Nieumiejętność pogodzenia się ze starością

W skrajnej postaci - zagrożenie dla otoczenia

POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA SAMEGO SIBIE

Poczucie samotności i nieprzydatności

Uczucie żalu do siebie

Objawy depresyjne, apatia

Traktowanie śmierci jako „wyzwolenia z nieszczęśliwej egzystencji”

Pesymizm

Brak radości

Poczucie winy

Rozpacz, beznadziejność, myśli i próby samobójcze (w skrajnym stadium)

STARZENIE SIĘ

=ASPEKT SOCJOEKONOMICZNY=

CZYNNIKI DEMOGRAFICZNE A ZMIANY SOCJOEKONOMICZNE

•Wydłużenie przeciętnego trwania życia

•wydłużenie fazy starości i feminizacja starości

•zapewnienie świadczeń emerytalnych (społecznych)

•Wydłużanie się okresu ograniczonej samodzielności

•Konieczność pomocy w organizacji życia osób starszych

KONSEKWENCJE DLA SPOŁECZEŃSTWA I GOSPODARKI

Konieczność zapewnienia systemu świadczeń gwarantujących dochody na starość

Konieczność zapewnienia dostępności

świadczeń medycznych

Potrzeba organizacji systemu usług dla osób

o ograniczonej sprawności

Potrzeba zapewnienia warunków do integracji społecznej starszych osób

PSYCHOSPOŁECZNE

ASPEKTY STAROŚCI

=FUNKCJONOWANIE=

PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA STAROŚCI

Płeć (odmienność stylu życia, nierówność pozycji społecznej, odmienne formy pracy, aktywności, zachowania zdrowia, korzystania z usług medycznych)

Stan cywilny (małżeństwo stan prozdrowotny ze względu na funkcję emocjonalną i ekonomiczną

Stopień izolacji społecznej (ilość i jakość kontaktów społecznych z otoczeniem)

Wsparcie społeczne (układ więzi ze współmałżonkiem, rodziną)

Status społeczno ekonomiczny (im niższa klasa społeczna tym gorszy stan zdrowia)

Subiektywna ocena stanu zdrowia (samoocena kondycji zdrowotnej i symptomów chorobowych)

Aktywność funkcjonalna (samodzielność w zaspokajaniu potrzeb życiowych wyznaczonych indeksami skal)

Styl życia (zachowania pro i anty zdrowotne)

Utrata kontroli kierowania własnym życiem

CHARAKTERYSTYKA PSYCHOSPOŁECZNA OKRESU PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI

Żywotność życiowa w aspekcie energetycznego funkcjonowania

Poziom sprawności w zarządzaniu sobą

Poziom samokontroli i poczucie osobistej zaradności

Poziom społecznego zaangażowania

WSKAŹNIKI ŻYWOTNOŚCI ŻYCIOWEJ

Zmiany organiczne

-Utrata sił i spowolnienie reakcji

-Męczliwość

-Spadek dynamiki zachowania

-Odporność na zmęczenie

Zmiany nastroju

-Zwiększona chwiejność emocjonalna

-Dominacja smutku nad radością

Zmiany aktywności

-zmniejszony poziom mobilizacji energii i intensywności zachowań

-Zmniejszone zapotrzebowanie i unikanie stymulacji zewnętrznej

Zmiany ruchliwości i tempo reakcji

-Obniżona szybkość i tempo reakcji

POZIOM SPRAWNOŚCI W ZARZĄDZANIU SOBĄ

Zmiany formalne sprawności:

-Mniejsza dokładność

-Obniżona sprawność intelektualna

-Spowolnione reakcje

-Zwiększona częstość zachowań nawykowych

Ekonomiczne działania:

-Przewaga operacji przygotowawczych nad wytwarzającymi

-Oszczędniejsze wydatkowanie energii (na stałym poziomie)

Zmiany treściowe sprawności:

-Obniżona sprawność życia codziennego (ubieranie się, mycie, czesanie itp.)

-Obniżony poziom komunikowania się (czytania, pisania, mówienia)

-Obniżona sprawność w wykonywaniu prac gospodarstwa domowego (gotowanie, pranie, )

WSKAŹNIK SAMOKONTROLI I POCZUCIA OSOBISTEJ ZARADNOŚCI

Stopień zmian na tle organicznym

-Obniżenie sprawności wzroku, słuchu i innych analizatorów

-Spowolnienie myślenia

-Trudności z utrzymaniem równowagi ciała -upadki

Refleksyjność

-Zwiększenie poziomu refleksyjności nad skutkami własnej aktywności

-Zwiększenie sumienności i odpowiedzialności

-Zmniejszenie motywacji do działań ryzykownych

Percepcja szans

-Zwiększenie percepcji zagrożeń fizycznych i społecznych w sytuacji działania

-Podwyższenie zachowawczości

WSKAŹNIK SPOŁECZNEGO ZAANGAŻWOANIA

Kontakty interpersonalne

-Skłonność do stałych kontaktów interpersonalnych (posiadanie„wypróbowanych”

przyjaciół)

-Niechęć do nawiązywania nowych kontaktów

Rodzaj aktywności

-Skłonność do zajęć o charakterze codziennym i unikanie zajęć odświętnych, wymagających specjalnego przygotowania

-Skłonność do zwiększonego angażowania się na rzecz ludzi w porównaniu ze zmniejszonym angażowaniem się na rzecz zadań wytwórczych

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE ZDROWIU

Aktywność w pracy:

•Praca stanowiąca kontynuację zatrudnienia

zawodowego w zmniejszonym wymiarze godzin

i na stanowiskach odpowiadających możliwościom psychofizycznym danej osoby

•Praca zarobkowa nie we własnym zawodzie, lecz w zawodzie rezerwowym, dodatkowo

i zawczasu opanowanym -łatwiejsza lub bardziej prestiżowa

Aktywność z pogranicza pracy i wypoczynku pozwala realizować jakieś zamiłowanie amatorskie, czerpiąc z tego zarazem określone korzyści materialne lub satysfakcję społeczną, kulturalną, sąsiedzką, rodzinną

Aktywność społeczna, z którą wiąże się pełnienie określonych ról społecznych -ławnika, opiekuna społecznego

Aktywność wewnątrzrodzinna -opiekuńcza

i usługowa

Aktywność - zainteresowania:

Czytelnictwo książek i czasopism oraz odbiór audycji radiowych i telewizyjnych Odczyty wygłaszane w domach kultury, klubach, muzeach, stowarzyszeniach itp Kultura fizyczna staje się coraz częściej przejawianą potrzebą osób starszych Krajoznawstwo i turystyka osób starszych

Aktywność klubowa -artystyczna, umysłowa,

zabawowa

---