SOCJOLOGIA
03/10/2010 wykłady
1. socjologia - bada społeczne reguły i procesy, które łączą i dzielą ludzi, a także są przejawem więzi między nimi; nauka o społeczeństwie i procesach w nim zachodzących
* społeczeństwo znajduje się w ciągłym procesie strukturalizacji - procesie kształtowania i zmiany
2. struktura społeczna - układ wzajemnych powiązań elementów społeczeństwa, np. ról społecznych, pozycji, między którymi zachodzą procesy oraz występuje hierarchia społeczna
3. społeczeństwo
- ujęcie funkcjonalne
- analogia organiczna - społeczeństwo przypomina organizm; jest systemem współdziałających elementów
- należy badać elementy w ich wzajemnych relacjach i stosunku do społeczeństwa, jako całości
- teoria konfliktu - K. Marks
- wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia nierówności
- struktury społeczne mają odmienne interesy, należy zatem bada napięcia między grupami i ustalać stosunki dominacji między nimi
- interakcjonizm symboliczny
- kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływania zachodzących między ludźmi
- każda interakcja polega na wymianie symboli
- duży nacisk kładzie się na RELACJE, mały zaś na struktury społeczne
- teoria działania symbolicznego
- formułowanie struktur społecznych odbywa się przez działanie i interakcje członków społeczeństwa
4. wyobraźnia socjologiczna
- zdolność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi oraz działaniami podejmowanymi w tych warunkach przez podmioty, które w efekcie kształtują świat społeczny w całej jego różnorodności
- umiejętność wiązania wszystkiego co dzieje się w społeczeństwie z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz podmiotowymi działaniami ludzi
- dla socjologa zatem nie jest obca biologia, psychologia, geografia, polityka, ekonomia
5. proces badawczy - wybór metody i grupy badawczej
1. zdefiniowanie problemu
2. przegląd danych na temat
3. własne hipotezy
4. projekt badawczy
5. badanie, zebranie danych
6. analiza, interpretacja wyników
7. raport badawczy
6. metody badawcze
- etnografia - obserwacja uczestnicząca
- badanie sondażowe - niekoniecznie przeprowadzane w bezpośrednim kontakcie
- eksperymenty - sprawdzenie hipotezy w kontrolowanych, stworzonych przez badacza warunkach
- historie życia
- analizy historyczne
* triangulacja - łączenie różnych metod w jednym badaniu, jako uzupełnienie do kontroli wyników
16/10/2010 ćwiczenia
7. antropologia kultury
- pierwotne znaczenie
- uprawa, hodowla
- przekształcenie przez ludzką umiejętną pracę naturalnego stanu zjawisk przyrody w inny stan, bardziej użyteczny i pożądany przez człowieka, np. ujarzmienie dziko rosnącego lasu
- rezultat działań odniesionych do zjawisk naturalnych, ale w pewien sposób przeciwstawiających się naturze
- ład narzucony przez człowieka, jako narzędzie zaspokajania ludzkich potrzeb i sposób realizacji ludzkich celów w dziedzinie materialnego bytu
- po raz pierwszy pojęcia tego użył Marcus Tullius Cicero - „kulturalna filozofia ducha”
- w Polsce zaś zaczęto pojęcia tego używać w XIX w. - Lelewel w „Wykładzie z dziejów powszechnych” jako oznaczenie moralności, religii, obyczajów, organizacji społecznej, pracy fizycznej i umysłowej, nauki i sztuki
- Pufendorf określa kulturę jako ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka, obejmujący zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości regulujące ludzkie działania w myśl rozumu
- obecnie do kultury należą zjawiska tylko pozytywnie oceniane, a zwłaszcza właściwe moralne zachowanie, dobre maniery, wychowanie, wykształcenie, wiedza i sztuka
- w okresie oświecenia uważano, że ludy pierwotne, nie posiadające pisma i różniące się pod względem obyczajów od kultury europejskiej nie posiadają kultury; przełomu w takim pojmowaniu kultury dokonał Herder, stwierdzając że każdy lud żyjący na Ziemi posiada jakąś kulturę stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat ludzki
- Herder widział w kulturze swoisty dla człowieka sposób przystosowywania się do warunków bytu i zaspokajania ludzkich potrzeb oraz regulowania stosunków społecznych; posiadają ją wszelkie społeczeństwa - rozwinięte i pierwotne i istota kultury nie jest odsunięta od natury, ponieważ np. warunki klimatyczne wpływają na sposób spędzania czasu
- kultura nie może być indywidualnym wytworem człowieka, jest bowiem efektem współżycia ludzi i powstaje w toku ich wzajemnego oddziaływania
- ! Taylor (1981 r.) sformułował jedną z najtrwalszych definicji kultury; wg niego kultura lub cywilizacja to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa
! złożona całość, która obejmuje wiedzę, moralność, prawo, sztukę, wierzenia (religię) i obyczaje, związane są z tym także zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa
nawyk - czynność regularnie powtarzana wg takiego samego wzoru
- kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa
8. czynniki kultury
- działania człowieka, które wytwarzają kulturę i są jej przyjazne
- normy i wartości
normy - konkretne zachowanie
wartości - pojęcie szersze
- wytwory kultury, tj. sztuka, dzieła, książki, rzutniki, laptopy
9. rodzaje podejść do kultury (Kroeber, Kluckhohn)
- definicje genetyczne
- skupiały się na źródłach kultury, określając ją przez przeciwstawienie naturze jako część środowiska stworzoną przez ludzi w procesie ich społecznego współdziałania
- źródła te mogą być różne m.in. ze względu na szerokość geograficzną, historię społeczeństwa
- d. historyczne
- zwracały uwagę na rolę dziedziczenia, tradycji, traktując kulturę jako zbiorowy dorobek ludzkich grup
- d. psychologiczne
- nacisk położony był na uczenie się i naśladownictwo, jako procesy przyswajania kultury i na jej funkcje w zaspokajaniu potrzeb i przystosowywaniu jednostek do warunków w jakich występują
- zwrócenie uwagi na to jak jednostka staje się członkiem kultury i nabywa pewne umiejętności poprzez naukę
- d. dystrybutywne
- kultury poszczególnych ludów to odrębne całości charakteryzujące się odrębną strukturą i tworzące wyodrębnione systemy
- d. normatywne
- zwracały uwagę na modele, wzory i zasady wartościowania jako na elementy kultury
- kultura w tym wypadku zostaje sprowadzona do samych przekonań i modeli normatywnych określających zasady ludzkiego postępowania
10. istota kultury
- działania i pochodne od nich przedmioty są elementami kultury; są one intersubiektywnie dostępne, tzn. mogą być postrzegane i doświadczane przez wielu ludzi, co jest podstawową cechą kultury, która stanowi wspólność w obrębie grup i zbiorowości społecznych
- znaki - zjawisko odnoszące się w świadomości i działaniu danej społeczności ludzi do czegoś innego niż on sam
- symbole - bardziej abstrakcyjne niż znaki; posiadają wartość autoteliczną ; symbol sam staje się wartością, musi być traktowany z szacunkiem jaki się należny temu, co oznaczane, np. krzyżowi, fladze narodowej
* desygnat - każdy konkretny obiekt pasujący do nazwy, lub ściślej - każda rzecz oznaczana przez dany wyraz, pojęcie lub znak, np. desygnatem słowa "pies" jest obiekt o którym można powiedzieć, że jest psem.
*symbol teliczny
* symbol autoteliczny - będący celem samym w sobie; doniosły, ważny i pożądany sam dla siebie
* język - system znaków, jakie tworzą kulturę; zespół symboli będących celem samym w sobie
* semioza - proces posługiwania się znakami
* panasemiotyzm - przekonanie o powszechności znaczeń, cechujący społeczeństwa pierwotne
11. wzór ukryty (przeciwieństwo - wzór jawny)
- Linton - świadomie doświadczane psychiczne stany, odnoszące się do działania jako jego normy i wzory, ale aktualnie nie przejawiające się w działaniach i ich wytworach
- Kluckhon - pewne prawidłowości ludzkiego zachowania o charakterze kulturowym nie mają odpowiedników we wzorach uświadamianych sobie przez działających; te ukryte wzory mogą być uchwycone przez badacza, zewnętrznego obserwatora, uchodzą natomiast refleksje innych uczestników kultury
12. kultura socjetalna
- łac. socjetas - społeczeństwo
- proces realizowany przez ludzi połączonych wspólnością wzorów i wartości, a nie po prostu zbiorem osobników ludzkich
- w procesie tym doniosłą rolę odgrywa semioza
- znaczna część interakcji społecznych ma charakter komunikowania się, czyli jest interakcją semiotyczną
13. konstrukt kultury
- Linton
- w odniesieniu do abstrakcyjnego sformułowania modelu struktury społecznej, dokonanego przez badacza lub refleksyjnie nastawionego uczestnika kultury
- odnosi się także do pewnej klasy czynności składających się na realizację porządku społecznego
14. kultura a społeczeństwo
- pojęcie kultury odnosi się do wszystkich akceptowanych, uwzorowanych sposobów zachowania obecnych w danym społeczeństwie; jest ona zestawem wspólnych znaczeń, stanowi zorganizowany zbiór wszystkich grupowych sposobów myślenia, odczuwania i działania; obejmuje także fizyczne przejawy aktywności danej grupy w postaci materialnych przedmiotów wytwarzanych przez jej członków
- kultura składa się nie tylko z określonych elementów lub właściwości, ale także z wzajemnych relacji
- społeczeństwo zawsze składa się z ludzi, ich kultura zaś jest sposobem w jaki się zachowują
- pojęcie społeczeństwa to rodzaj kultury, zwykle stosunkowo wyrafinowanej, wykorzystującej pismo, posiadającej rozwinięte życie miejskie oraz skomplikowaną organizację ekonomiczną i polityczną; cywilizacja jest zatem bardziej skomplikowana od innych rodzajów kultury
06/11/2010 wykłady
15. kultura - całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składają się wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego
- k. idealna
- symboliczna
- zbiór charakterystycznych przekonań, poglądów, wierzeń i znaczeń
- k. materialna
- zbiór obiektów, narzędzi, środków komunikacji, zwierząt domowych i hodowlanych
- k. normatywna
- zbiór reguł postępowania, norm i wartościowania
** wartości - abstrakcyjne idee określające co uchodzi za ważne i wartościowe
** normy - reguły zachowań, które zawierają w sobie wartości danej kultury
- k. ponadnarodowa
- wzory działania, myślenia, które mogą być wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych lub społeczeństwa globalnego (k. europejska, k. islamu)
16. charakterystyka kultur
- małe społeczeństwa są zwykle jednolite kulturowo (homogeniczne)
- większość społeczeństw uprzemysłowionych staje się coraz bardziej złożona, wielokulturowa
- jednocześnie kultury charakteryzuje homogeniczność zewnętrzna
17. relatywizm kulturowy - badanie danej kultury w kategoriach jej własnych sensów i wartościowania
etnocentryzm - ocenianie innych kultur w porównaniu z własną
18. składniki kultury
- rys kulturowy - najmniejszy składnik kultury, np. mit o Prometeuszu
- kompleks kulturowy - bardzie złożone całości, grupujące elementy jednoznaczne pod względem treści lub funkcji, np. mitologia grecka
- konfiguracje kulturowe - różne pod względem treści elementy kultury skupiające się wokół jakiegoś obiektu
19. trzon kultury - kultura głównego nurtu, nadaje specyfikę i tożsamość
subkultura - odmiana zwyczajów, języka, symboli wyróżniająca pewny region
źródła dyfuzji kulturowej
- przemoc lub perswazje kultury dominującej
- mieszanie się kultur w społeczeństwach wielonarodowych
- imperializm kulturowy
tradycja - skumulowany dorobek kulturowy; wzory, działania i sposoby myślenia
20. tworzenie kultury
- działania masowe, np. język naturalny
- zachowania zbiorowe, np. kibice
- ruchy społeczne, np. WWF
- grupy zorganizowane mające na celu zmianę np. gustu, stylu, np. wytwórnie płytowe, dyktatorzy mody, kampanie społeczne
- wybitne jednostki, np, artyści, wynalazcy, myśliciele
21. znak - coś co przedstawia coś innego
symbol - znak, który przedstawia coś innego w sposób bardziej arbitralny
język - sformalizowany system porozumiewania się; język = słowa, pismo, gesty
22. świadomość społeczna
- występuje gdy pewne prywatne idee są publicznie widoczne, akceptowane przez innych członków zbiorowości, stają się ponadjednostkowymi schematami myślenia i zwrotnie oddziałują na myślenie większej grupy ludzi
- odmiany świadomości społecznej
- myślenie potoczne (zdroworozsądkowe)
- idee i wyobrażenia na temat świata nadnaturalnego i spraw ostatecznych
- ideologie
- opinia publiczna
- wiedza naukowa
- sztuka, literatura, muzyka
23. tożsamość
- to jak rozumiemy sami siebie i co ma dla nas znaczenie
- rodzaje tożsamości
- społeczna
- jednostkowa
22/11/2010 ćwiczenia
24. socjalizacja pierwotna
- celem jest włączenie jednostki w daną społeczność
- znaczący inni - członkowie rodziny, którzy tego dokonują; są istotni dla jednostki socjalizowanej, ze względu na autorytet, który posiadają itp.
- uogólnieni inni - abstrakcyjny reprezentant społeczeństwa, który wyznaje pewne zasady, np. zakaz bicia młodszego brata
* internalizacja - przyjęcie pewnych zasad, zachowań, przekonań za własne i istotne dla nas
25. socjalizacja wtórna
- jednostka jest już zsocjalizowana i wchodzi w następny etap
- kształtują już inne instytucje, tj. szkoła, miejsca pracy
- wejście w inną grupę niż rodzina
26. nagrody - rodzaje nagród
- materialne
- niematerialne
- spontaniczne (nieświadomie działamy dając nagrodę)
- przemyślane (robimy to specjalnie manipulując innymi)
- pierwotne - jest nagradzająca dla nas jako dla organizmu biologicznego, np. jedzenie, pozytywne emocje
- wtórne - same w sobie nie są nagradzające, ale uczymy się że jest to nagroda, np. pieniądze, oceny
27. zachowania sprawcze
- Skinner, Pawłow (byli behawiorystami)
* behawioryzm - badanie zachowań psów, szczurów, gołębi; sposób uczenia się zwierząt był wg. nich identyczny jak ludzi
28. twierdzenie dotyczące powodzenia działania
- im częściej określone działanie jednostki jest nagradzane, tym bardziej prawdopodobne, że będzie je ona podejmować
* wygaszanie - chcemy wyeliminować dane zachowanie, które zostało wyuczone, w związku z tym wygaszamy pewne elementy, p. gołębiowi, który dziobał w określony punkt żeby osiągnąć jedzenie, zabieramy właśnie jedzenie będące nagrodą za wykonane zadanie
29. twierdzenie dotyczące bodźca
- jeśli zaistnienie konkretnego bodźca lub zestawów bodźców było związane w przeszłości z sytuacją, w której działanie osoby zostało nagrodzone, to im bardziej aktualnie oddziałujący bodziec jest podobny do tych z przeszłości, tym bardziej prawdopodobne jest, że osoba podejmie ponownie takie lub podobne działanie
- sama nagroda traktowana jest jako bodziec i określana mianem bodźca wzmacniającego
- im wyższa wartość nagrody, tym bardziej osoba staje się wrażliwa na bodziec
* manipulowanie bodźcami
- uogólnienie
- rozluźnienie
odruch - bezwarunkowa reakcja organizmu
30. twierdzenie dotyczące pozbawienia i zaspokojenia
- im częściej w niedawnej przeszłości jednostka uzyskiwała konkretną nagrodę, tym mniej wartościowe stają się dla niej kolejne jednostki tej nagrody
- większość ludzi nie zaspokaja tak szybko potrzeby pieniędzy czy statusu; dzieje się tak dlatego, że są to nagrody uogólniające, które mogą być wykorzystywane do uzyskiwania bardziej konkretnych nagród - dopóki osoba nie jest nasycona wszelkimi przedmiotami, które można uzyskać za pieniądze, nie będzie zaspokojona sama potrzeba posiadania pieniędzy
31. procesy kierunkowe
procesy rozwoju
- kierunek pozytywny - wzrost poziomu pewnej zmiennej lub kompleksu zmiennych, ze względu na które proces rozpatrujemy
- kierunkowa sekwencja zmian społecznych jest uruchamiana, popychana przez mechanizmy
- wewnątrzspołeczne
- zewnątrzspołeczne, np. procesy adaptacyjne
postęp społeczny
- proces rozwojowy, którego kierunek jest oceniany pozytywnie, przybliża do stanu społeczeństwa realizującego ważne społeczne wartości
- przeciwieństwem jest regres
32. zachowanie a działanie
33. czynności społeczne
- działania, które skierowania są u innym ludziom
- różne stopnie bezpośredniości kontaktu z adresatem
34. zachowania społeczne
- Webber
- działania racjonalne
- taki rachunek zysków i kosztów, który zmierza do maksymalizacji korzyści przy minimalizacji strat
- typ kalkulacji, który prowadzi do optymalizacji działania
- oczekiwania co do racjonalności partnera
- kulturowe reguły racjonalności - konteksty społeczne, w których racjonalność działań jest powszechnie obowiązująca i oczekiwana
- racjonalność autoteliczna - racjonalność ze względu na wartość; cel stanowi wartość bezcenną
- działania tradycjonalne (rutynowe)
- naśladowanie, niemal automatyczne, działań odwiecznych lub powszechnych
- zwalniają od każdorazowego podejmowania decyzji
- działania afektywne
- działania nie dla osiągnięcia celu, ale dlatego, że musimy wyrazić swoje emocje, tj. radość, gniew
35. kategoria statystyczna - zbiór jednostek, które są podobne pod jakimś względem i różniące się pod tym względem od innych
stereotyp - jednostronny, upraszczający wyidealizowany obraz własnej zbiorowości i negatywna wizja zbiorowości innych
przejawy atrofii
- kultura cynizmu, manipulacji i obojętności
- atrofia więzi moralnej przejawia się w nadmiernym zawężaniu wspólnoty moralnej, ekskluzywnym definiowaniu kategorii "my"
organizacja społeczna
- między członkami grupy istnieją stosunki społeczne wskazujące na ich wzajemne powinności i uprawnienia, zdefiniowane zostają pozycje społeczne, które zajmują członkowie grupy, a z tymi pozycjami wiążą się właściwe dla nich role
grupy pierwotne
- niewielkie, nieformalne, spontaniczne o bezpośrednich kontaktach i interakcjach członów rozpoznających się nawzajem, podejmujących zróżnicowane działania, częściowo z pobudek autotelicznych
- np. rodzina
- są uniwersalne - występują we wszystkich rodzajach społeczeństw i tych rozwiniętych i tych nierozwiniętych
- mają najsilniejszy wpływ socjalizujący
- istotne - szczególnie ważne w życiu
- totalitarne - wymagają pełnego poświęcenia i zaangażowania od swoich członków - nie ma czegoś takiego czego byśmy nie zrobili dla swojej rodziny
- żarłoczne - ingerują w całokształt życia członków - naszych rodziców będzie interesowało zarówno to gdzie pracujemy, z kim się spotykamy itp. pracodawcę zaś (grupę wtórną) powinno zaś interesować tylko to jak wykonujemy swoje zadania
grupy wtórne
- większa liczebność
- większy stopień sformalizowania
- członkowie bywają anonimowi