Anonim tzw. Gall, Kronika polska,
przeł. Roman Grodecki, oprac. Marian Plezia,
wyd. 7, BN I 59, 1997.
WSTĘP
„Kronika polska” uchodzi za pierwsze dzieło polskiej literatury narodowej, mimo że została napisana w języku łacińskim i przez cudzoziemca, Autor napisał ją zachęcony przez Polaków, zwłaszcza przez kanclerza księcia Bolesława Krzywoustego. Utwór traktuje o dziejach królów i książąt polskich.
znane są utwory w języku łacińskim powstałe wcześniej, lecz nie wyszły spod polskiego pióra lub też były tworzone z dala od Polski, np. „Pasja z Tegernsee”, Żywot rzymski”.
w Polsce pisał w pierwszym dziesięcioleciu XI w. życzliwy Polsce Niemiec, Bruno z Kwerfur-tu, napisał m.in. „Żywot pięciu braci Polaków” i „Żywot św. Wojciecha”, z którego korzystał autor „Kroniki”. Były to jednak utwory krótkie, nie dorównujące „Kronice”.
istniały także roczniki polskie, z których żaden nie dotrwał w oryginale do naszych czasów, lecz fragmentarycznie zachowane są: „Rocznik kapitulny krakowski” i „Rocznik świętokrzy-ski”.
zasada prowidencjonalizmu - przekonanie, że zdarzenia dziejowe mieszczą się w planie Opatrzności.
Autor „Kroniki” i czas jej powstania.
przez pewien czas część rękopisu znajdowała się w ręku Marcina Kromera, który dodał notę, że autorem dzieła jest Gall, zapewne mnich, żyjący w czasach Bolesława III.
dochodzenie, kim był autor, drogą eliminacji:
nie Niemcem i Czechem - negatywne nastawienie.
nie z Rusi, Litwy, Prus, Pomorza, nie z plemion słowiańskich pomiędzy dolną Odrą a Łabą - pisałby w języku słowiańskim, nie łacińskim, gdyż nie dotarło tam chrześcijań-stwo.
mógłby być Węgrem, ale tam kultura języka łacińskiego była słabo rozwinięta, gdyż istniała dopiero 100 lat.
możemy sądzić, że pochodził z jednego z krajów romańskich: z Francji lub z Włoch (raczej z Francji), z St. Gilles, przebywał w węgierskim klasztorze w Samogyuar.
kronika prawdopodobnie została napisana w latach 1112-1116.
„Kronika” była pisana na zamówienie.
Historyczna treść i wartość „Kroniki”.
część I - opowieść o dziejach dynastii Piastów do narodzin głównego bohatera - Bolesława Krzywoustego, wypełnia ją przeważnie opis panowania Bolesława Chrobrego i Śmiałego.
źródła pisane: „Żywot św. Wojciecha”, prawdopodobnie jakiś rocznik, zapiski o charakterze kalendarzowym (dzieło zawiera również daty dzienne).
Literacka forma i stylistyczna szata „Kroniki”.
gatunek średniowieczny: kronika, rocznik, gesta („dzieje”), chansons de geste.
Gall Anonim nazywa swój utwór „gesta”, w istocie to gesta świeckie, rycerskie dzieje królów i książąt.
kształt artystyczny:
I księga: wiersz o cudownych narodzinach Bolesława Krzywoustego, koniec księgi - w formie prozaicznej.
II księga: młode lata Krzywoustego aż do chwili wygnania brata i zostania niepodziel-nym władcą.
III księga: obejmuje lata 1109-1113, odparcie najazdu niemieckiego w 1109 r., działa-nia zaczepne na terenie Czech, wydarcie Pomorzu Nakła; zwycięstwo pod Nakłem opisane wierszem i prozą na początku księgi i na końcu (4 lata późniejsza).
wstawki wierszowane na początku każdej księgi, nazwane epilogiem (w sensie skrótu, stresz-czenia), takiemu skrótowi odpowiada wierszowany ustęp wewnątrz księgi, np. w I tren żałob-ny na śmierć Bolesława Chrobrego, w II pieśń śpiewana przez rycerzy pod Kołobrzegiem, w III pieśń straży strzegących obozu niemieckiego.
epizodyczność; każdy epizod stanowi zamkniętą całość.
rzadko odautorskie sądy o bohaterach i wydarzeniach.
łacina średniowieczna wzorowana na:
Piśmie Św. (św. Hieronim „Wulgata”), język potoczny, nieliteracki.
naśladowcach klasyków rzymskich.
„Kronika to „łączona łacina”.
„Kronika” jest nasycona elementami rymu i rytmu, czasem proza przechodzi w regularny wiersz o podobnej strukturze, tzn. oparty na liczbie zgłosek i na rymie dwuzgłoskowym.
Dzieje „Kroniki” w ciągu wieków.
przechowywana w Krakowie.
korzystał z niej Kadłubek, nie obca była Janowi Długoszowi.
po Kadłubku straciła na znaczeniu.
druk: Gdańsk 1749 r. przez Gotfryda Lengnicha (częściowo).
pełną wersję znalazł Czacki.
wydrukowana dzięki Joachimowi Lelewelowi w 1821 r. przez Bandkiego.
odnaleziony w Bibliotece Zamoyskich w 1848 r. najstarszy i najlepszy przekład „Kroniki” - wy-dany w 1851 r.
TEKST
część.
wstęp.
list: zwrot do biskupów: Szymona, Pawła, Maura, Żyrosława; arcybiskupa Marcina i kanclerza Michała.
wierszowana historia o narodzinach Bolesława za sprawą św. Idziego.
część właściwa.
podanie o Popielu.
podanie o Piaście, Rzepce i Siemowicie, cuda na postrzyżynach (dostatek piwa i jedzenia).
Siemowit wybrany przez Boga księciem Polski, po nim władzę objął jego syn Lestek, następ-nie Siemomysł i Mieszko (przez pierwszych 7 lat był niewidomy, odzyskał wzrok i zmazał hańbę).
małżeństwo Mieszka i Dąbrówki, przyjęcie chrześcijaństwa.
syn Mieszka, Bolesław Chrobry (Sławny): ujarzmił Morawy, Czechy, wielekroć pokonał Węg-rów, wykupił ciało św. Wojciecha, za jego czasów przybył do Gniezna Otto Rudy, który dał Bolesławowi gwóźdź z Krzyża Pańskiego oraz włócznię św. Maurycego, Bolesław zrewan-żował się ramieniem św. Wojciecha, Otto przekazał mu władzę kościelną.
Bolesław Chrobry uderzył na Ruś, zdobył Kijów, gdyż odmówiono mu wydania siostry króla za żonę.
Bolesław był bardzo religijny i sprawiedliwy, budował kościoły, ustanawiał biskupstwa, był łas-kawy wobec ludu i dostojników.
wstąpienie na tron Mieszka II, syna Bolesława Chrobrego, który ożenił się z Rychezą, sios-trzenicą Ottona III (w „Kronice” - „siostrą”); urodził im się syn Kazimierz (Karol), późniejszy Odnowiciel.
Mieszko II nie był tak wspaniały jak jego ojciec.
Czesi go schwytali i rzemieniami skrępowali mu genitalia tak, że nie mógł już płodzić potom-stwa.
Mieszko umiera.
Kazimierz wygnany na Węgry przez „niegodziwców”, później udał się do Niemiec.
walki wewnętrzne w Polsce, Kazimierz powrócił i zaprowadził w kraju porządek, odzyskał utraconą ziemię, ożenił się z córką kijowskiego księcia Włodzimierza I, Marią-Dobroniegą, mieli dzieci: Bolesława (II Śmiały), Władysława (Hermana), Mieszka, Ottona i Świętosławę.
Kazimierz walczy z Miecławem-buntownikiem o Mazowsze, zwycięża.
kolejne zwycięstwo w walkach z Pomorzanami, idącymi na pomoc Miecławowi.
śmierć Kazimierza, na tronie zasiada jego syn Bolesław, który traci Pomorze, zawiera przy-mierze z księciem Rusi (płaci grzywnę).
podstęp czechów - uciekli z pola bitwy.
zwycięstwo nad Pomorzanami okupione wielkimi stratami (przeprawa przez rzekę).
Bolesław Szczodry obdarowuje kleryka.
wygnanie Bolesława Śmiałego na Węgry za skazanie biskupa (św. Stanisława).
śmierć na wygnaniu, jego syn Mieszko III wychowany na Węgrzech, wrócił do Polski, gdzie został otruty.
panowanie Władysława, ślub z Judytą, córką króla Czech, bezdzietność, biskup Franko naka-zuje małżonkom wytopić ze złota posąg dziecka i wysłać wraz z darami do kościoła św. Idzie-go, do Prowansji (Francja), tam opat i bracia odprawili trzydniowy post, narodziny Bolesława Krzywoustego.
część.
wstęp.
list: zwrot do biskupa Pawła i kanclerza Michała.
część właściwa.
Bolesław Krzywousty urodził się w dzień św. Stefana (02,09,1085 lub 1086), jego matka zmarła w Boże Narodzenie, Władysław Herman ożenił się powtórnie, z siostrą cesarza Hen-ryka III, Judytą-Marią.
Władysław walczy z Pomorzanami, wojna domowa z synem, Zbigniewem.
cud św. Wojciecha - ocalenie grodu gnieźnieńskiego przed Pomorzanami (widmo rycerza na białym koniu).
Władysław za życia rozdzielił królestwo między Bolesława i Zbigniewa.
Bolesław Krzywousty już jako dziecko starał się naśladować rycerzy, był bardzo odważny - zabił dzika i niedźwiedzia.
Sieciech spiskuje i zastawia zasadzki na Bolesława i Zbigniewa.
Zbigniew oddalony przez Władysława, nieporozumienie, gdyż Władysław zdradził swoich sy-nów, konflikt zażegnał arcybiskup Marcin, Sieciech wygnany.
Bolesław pasowany na rycerza.
śmierć Władysława.
ślub Bolesława i Zbysławy, córki wielkiego księcia kijowskiego, Świętopełka II.
Zbigniew spiskuje z Pomorzanami i Czechami przeciwko Bolesławowi.
Bolesław pustoszy Morawy, najeżdża na Kołobrzeg, przepędza Czechów, ujarzmia Pomo-rzan.
panuje niezgoda między Bolesławem i Zbigniewem, Zbigniew przysięga wierność Polsce, lecz złamał przysięgę, gdyż nie pomógł Bolesławowi w walce z Pomorzanami, mimo to Bole-sław zwycięża.
Zbigniew zostaje wygnany.
cud w kościele.
część.
wstęp.
list: zwrot ku „czcigodnym kapelanom książęcym i innym (…) duchownym”.
część właściwa.
walki o Nakło (dzień św. Wawrzyńca) - zwycięstwo Bolesława.
list od cesarza Henryka IV - albo Bolesław przyjmie brata, odda my połowę królestwa, zapłaci trybut lub dostarczy 300 rycerzy, albo będzie wojna.
wojna.
walki pod Głogowem i Wrocławiem; cesarz, widząc swoją powolną klęskę, zagroził Bolesła-wowi, że ruszy na Kraków, jeśli ten nie zapłaci mu grzywny; Bolesław się nie zgodził i cesarz odszedł zhańbiony.
Bolesław ruszył na Pomorze, gdzie zrównał z ziemią trzy grody, zabrał jeńców i łupy, po czym wrócił od Polski, gdzie umocnił grody zaatakowane przez cesarza.
wojna z Czechami: Polacy nie mogli przeprawić się przez rzekę (wojska czeskie), odwrót, pa-lenie i grabienie miast, Polacy zaatakowani przez Czechów w lesie, zwycięstwo Bolesława, który zmusza księcia czeskiego, Borzywoja, do przyjęcia najmłodszego brata, Sobiesława, i do podzielenia się z nim królestwem.
najazd Polaków na Prusy - krainę jezior i bagien, pustoszą ją.
Zbigniew prosi brata o przebaczenie, Bolesław darowuje mu grody (w okolicy Sieradza).
Bolesław słucha „złych doradców”, którzy wmawiają mu, że Zbigniew chce go zabić i spiskuje przeciwko niemu, Bolesław oślepił brata (który wkrótce po tym zmarł - o tym „Kronika” nie in-formuje).
Bolesław odbywa pielgrzymkę pokutną do św. Idziego i św. Stefana, 40-dniowy post.
zdrajca Świętopełk, osadzony przez Bolesława w grodzie Nakieł (Nakło), nie dopuszcza Pola-ków, walczy przeciwko Bolesławowi, Bolesław zdobywa Wyszegrad (Wyszogród), a następ-nie Nakieł.
opracowały Aleksandra Araszkiewicz i Kinga Wajszczak
najnowsze badania, sprzed kilku miesięcy, wykazały, że pochodził z Wenecji.
1