Prawidłowy rozwój widzenia (kolejność pojawiania się funkcji wzrokowych
i zachowań kierowanych wzrokiem)

Wiek Funkcje i zachowania wzrokowe

Narodzenie

- pierwszy miesiąc

• krótki czas aktywności, a tym samym czujności wzrokowej

• reaguje na światło (odwraca głowę w kierunku okien i lamp, wpatruje się w okna, światła, jasne ściany), preferuje umiarkowane światło

• reaguje na bodźce poruszające się (częściej patrzy na obiekty ruchome niż statyczne)

• reaguje na bodźce wzrokowe o wysokim kontraście (głównie czarno - białe, ale także kolorowe, widzi barwy - czerwoną, żółtą i zieloną

• dłużej patrzy na wzory niż na obiekty o jednolitym kolorze, preferuje wzory i obiekty, które mają wyraźne cechy (barwa, rozmiar, wyraźny kontur, jasność)

• reaguje na twarze (na krótko zatrzymuje spojrzenie na twarzy, bada wzrokowo twarz, ale zatrzymuje wzrok głównie na zewnętrznych cechach twarzy - linii włosów, brodzie)

• krótko fiksuje wzrok - fiksacja jednooczna, naprzemienna; ma trudności z koordynacją ruchów oczu

• śledzi (podąża wzrokiem za poruszającym się obiektem) w linii poziomej (na początku bez przekraczania linii środkowej ciała), brak płynności śledzenia, może nie nadążać ruchami oczu za obiektem

• przenosi spojrzenia (ruchy sakkadowe oczu są jednak wolne

i nieprecyzyjne); potrzebuje czasu na zapoznanie się z obiektem
i przyzwyczajenie zanim przeniesie spojrzenie

• ostrość wzroku - mieści się w przedziale od 0,05 do 0,025

• pole widzenia - reaguje wzrokowo w obszarze do 20 stopni.

Drugi - trzeci miesiąc

• wpatruje się w obiekty o jaskrawych barwach i złożonych wzorach

• dłużej patrzy na ruchome obiekty

• bada wzrokowo bliskie otoczenie - przeszukuje, lokalizuje
  i utrzymuje spojrzenie na obiektach wzrokowych znajdujących się w różnych odległościach od oczu

• bada wzrokowo twarz - przygląda się wewnętrznym elementom twarzy: oczy, nos, usta

• fiksuje wzrok częściowo obuocznie, dłużej utrzymuje spojrzenie

• początki koordynacji obu oczu, zbieżność

• śledzi w linii poziomej, pionowej i po okręgu; śledzi ruch osób poruszających się w pobliżu

• szybciej i bardziej precyzyjnie przenosi spojrzenie miedzy obiektami znajdującymi się w podobnej odległości od oczu

• rozwija się zdolność akomodacji, szybciej przenosi spojrzenie z obiektów bliższych na oddalone

• nawiązuje i utrzymuje kontakt wzrokowy, uśmiecha się

w interakcji z dorosłym:

• dziecko uśmiecha się kiedy patrzy w oczy dorosłego lub na jego twarz, dorosły wzmacnia te reakcje uśmiechem, mówieniem do dziecka, dotykaniem

• dziecko uśmiecha się patrząc na twarz dorosłego bez żadnych wzmocnień ze strony dorosłego

• dziecko może się uśmiechać do rysunku twarzy

• zaczyna patrzeć na swoje ręce

• zaczyna wyciągać ręce w kierunku obiektów wzrokowych

• przenosi spojrzenie w kierunku źródła dźwięku, także poza centralną część pola widzenia

• dłużej patrzy na nowe obiekty

• w wieku trzech miesięcy ostrość widzenia wzrasta do 0,1

• ma dobrą wrażliwość na kontrast (badane dużymi obiektami)

• pole widzenia obejmuje obszar około 30 - 40 stopni

Trzeci - piąty miesiąc

• bada wzrokowo swoje dłonie

- zauważa swoje ręce, zbliża je do oczu, aby lepiej obserwować ruchy palców

- obserwuje swoje dłonie bawiąc się nimi w linii środkowej ciała

• szybko przenosi spojrzenie i zainteresowanie z jednego przedmiotu na inny

• sięga w kierunku wiszących przedmiotów i chwyta je

• przenosi spojrzenie z dłoni na obiekt i z powrotem

• patrzy i sięga po różne przedmioty znajdujące się w zasięgu ręki, patrzy na obiekty podczas sięgania i manipulacji nimi

• rozpoznaje obiekty, które nadają się do chwycenia

• przenosi zabawki do ust pod kontrolą wzroku

• fiksuje obuocznie, widzi przestrzennie

• znacznie rozszerza się zasięg widzenia i zasięg uwagi wzrokowej - obserwuje upadające zabawki, oddalające się osoby

• ma prawie pełne pole widzenia

Piąty - siódmy miesiąc

• ma w pełni skoordynowane ruchy obu oczu

• precyzyjnie, szybko akomoduje

• śledzi we wszystkich kierunkach spojrzenia

• wykonuje szybkie i dokładne ruchy sakkadowe

• ma pełną lub zbliżoną do pełnej ostrość wzroku

• ma pełne lub prawie pełne pole widzenia

• rozwija koordynację oko - ręka

• manipuluje przedmiotami pod kontrolą wzroku

• przejawia początki pamięci wzrokowej, rozpoznaje wzrokowo znane mu osoby i obiekty

• odmiennie reaguje na różny wyraz twarzy, potrafi różnicować wyraz szczęścia, zaskoczenia i strach

Siódmy - dwunasty miesiąc

• patrzy na małe przedmioty, podąża wzrokiem za nimi, sięga po coraz mniejsze obiekty (rozwija koordynację oko - ręka w oparciu o małe obiekty), widzi otwory, zagłębienia i wkłada w nie palce

• manipuluje małymi obiektami pod kontrolą wzroku, w złożonych obiektach wyróżnia szczegóły, precyzyjnie do nich sięga i manipuluje nimi

• jest biegłe w eksploracji nowych obiektów

• przejawia początki zainteresowania obrazkami, zatrzymuje spojrzenie na obrazkach, przewraca strony w książeczce pod kontrolą wzroku

• rozwija się pamięć wzrokowa, dziecko rozróżnia członków rodziny i obcych

• podąża w kierunku bodźców wzrokowych

• naśladuje niektóre ekspresje twarzy i proste czynności

• nawiązuje kontakt wzrokowy z dorosłymi ze znacznej odległości, kontroluje wspólne pole uwagi wzrokowej z dorosłym, przenosi uwagę wzrokową z osoby na obiekt

12 miesięcy - trzy lata - rozwój umiejętności poznawczych wpływa na

doskonalenie się zachowań wzrokowych

• wzrok jest w tym okresie dominującym sposobem porozumiewania się

• wzrok służy uczeniu się przez naśladownictwo

• wzrok pełni istotną funkcję w integrowaniu informacji pochodzących z różnych zmysłów

• rozszerza się zasięg widzenia dziecka, rozwija się wzrokowa orientacja w przestrzeni

• niektóre dzieci w tym okresie osiągają pełną ostrość wzroku

• intensywnie rozwijają się funkcje optyczno - percepcyjne, czyli rozróżnianie, rozpoznawanie i identyfikowanie obiektów wzrokowych

• dziecko jest w stanie długo utrzymać uwagę na przedmiocie eksploracji

• przejawia większe zainteresowanie nowymi obiektami
  i zdarzeniami

• jest podatne na kierowanie jego uwagą wzrokową, zabiega
  o wspólne pole uwagi wzrokowej

• naśladuje gesty

• rozwija się pamięć wzrokowa

• rozwija się umiejętność identyfikowania konkretnych obiektów

i czynności, a także ich identyfikowanie na obrazkach

• na podstawie informacji wzrokowych dziecko rozpoznaje

i nazywa charakterystyczne cechy przedmiotów i ludzi

• dobiera bryły geometryczne według kształtu

Trzy - pięć lat

• dobiera konkretne przedmioty i ich reprezentacje wg koloru, kształtu, wielkości i funkcji

• rozróżnia i identyfikuje kształty i szczegóły na obrazkach

• dobiera obrazki przedmiotów do konkretnych przedmiotów
  i obrazków

• rysuje linie i kształty wg wzoru

• odróżnia małe obiekty wzrokowe

• rozróżnia, rozpoznaje i identyfikuje barwy i ich odcienie

• identyfikuje obraz przedmiotu na podstawie częściowo widocznego elementu

• składa obiekt z części

• identyfikuje zdarzenia na obrazkach i opowiada historyjki obrazkowe

Pięć - siedem lat

• identyfikuje i odtwarzanie figury i znaki abstrakcyjne

• dobiera figury na podstawie pojedynczego szczegółu

• identyfikuje i nazywa brakujące szczegóły na obrazku

• rozpoznaje i identyfikuje podobieństwa i różnice w zakresie liter

i wyrazów

• identyfikuje i odtwarza pojedyncze znaki i układy znaków, litery pisane różnymi rodzajami druku

• kojarzy wyraz z obrazkiem

• identyfikuje wyrazy (czyta)

• odtwarza znaki abstrakcyjne z pamięci (pisze)

Opracowanie: M. Walkiewicz-Krutak na podstawie:

Barraga N., Morris J., Program rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem. Część III

Materiały źródłowe na temat słabowidzących. WSPS, Warszawa 1997

Hyvarinen L., Assessment of visually impaired infants, Ophthalmology Clinics of North

America, Volume 7, Number 2, 1994

Hyvarinen L., Vision in children normal and abnormal, Meaford Ontario, 1988

Topor I., Rosenblum L.P., Hatton D.D., Visual Conditions and Functional Vision. Early

Intervention Issues, FPG Child Development Institute, The University of North

Carolina at Chapel Hill, 2004

Watkins S. (red), The INSITE model - home intervention for infant, toddler and preschool

aged multihandicaped sensory impaired children. Utah State University, Utah,1989

Vasta R., Marshall H., Miller S., Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa 1995

---