METODY I ODMIANY KALKULACJI
W zależności od tego, na jakich danych bazuje kalkulacja oraz od rodzaju informacji uzyskanych na tej podstawie wyróżnia się:
KALKULACJĘ WSTĘPNĄ - bazuje na danych przewidywanych (planowanych), czyli ex ante. Kalkulację tą sporządza się jeszcze przed rozpoczęciem produkcji w celu oszacowania kosztu wytworzenia produktu. Dzieli się na:
kalkulację wstępną ofertową - sporządzana w celu oszacowania kosztu wytworzenia produktu przed przyjęciem zlecenia bądź oferty na jego realizację. Koszt określony w tej kalkulacji ma charakter orientacyjny, jest jednak wystarczający do podjęcia decyzji o opłacalności danego przedsięwzięcia
kalkulację wstępną planową - sporządza się ją w momencie ustalania planów produkcyjnych jednostki gospodarczej. Umożliwia ona uzyskanie planowanego kosztu wytworzenia produktu na podstawie przewidywanego zużycia czynników produkcji
kalkulację wstępną normatywną - oparta jest na podstawie norm technicznych wytworzenia produktów oraz preliminarzy kosztów pośrednich. Koszt normatywny wytworzenia produktu jest najbardziej wiarygodnym kosztem przewidywanym wytworzenia produktu. Stanowi rzetelną bazę porównawczą dla kosztów rzeczywistych. Tego typu kalkulacje tworzy się przy produkcji powtarzalnej (ze względu na wysokie koszty)
KALKULACJĘ WYNIKOWĄ - opiera się na danych rzeczywistych, czyli ex post, wynikających z dokumentacji. Może być sporządzona dopiero po zakończeniu produkcji. W wyniku kalkulacji wynikowej otrzymuje się faktyczny koszt wytworzenia produktu.
Aby można było porównać informacje uzyskane z kalkulacji wstępnej i wynikowej, muszą one zostać sporządzone według tych samych zasad, z uwzględnieniem tych samych pozycji kalkulacyjnych oraz jednakowych metod kalkulacji.
Wyróżnia się dwie metody sporządzania kalkulacji:
METODA PODZIAŁOWA - ustalenie kosztu jednostkowego przedmiotu kalkulacji polega na podzieleniu kosztów dla danego okresu produkcji (dotyczących całości produkcji lub zgromadzonych w wydziałach, na stanowiskach, itp.) przez ilość wytworzonych jednostek kalkulacji. W ramach tej metody wyróżnia się:
kalkulację podziałową prostą - znajduje zastosowanie w przedsiębiorstwach wytwarzających jeden rodzaj nieskomplikowanych produktów (wyrobów lub usług). Występuje w kilku odmianach:
kalkulacja podziałowa prosta - nie występuje produkcja niezakończona - najprostsza odmiana kalkulacji. Wszystkie produkty, których wytwarzanie rozpoczęto w danym okresie, również zakończono. Wszystkie koszty, jakie zostały poniesione w danym okresie należy podzielić przez ilość wytworzonych produktów, daje to jednostkowy koszt wytworzenia produktu
kalkulacja podziałowa prosta - występuje produkcja niezakończona na koniec okresu - na koniec danego okresu oprócz produktów zakończonych występują również produkty niezakończone. Wówczas są możliwe dwa warianty skalkulowania kosztu jednostkowego produktu:
I wariant - produkcja niezakończona jest wyceniana według kosztu normatywnego (planowanego) - aby policzyć koszt jednostkowy produktu należy od kosztów okresu poniesionych na wytwarzane produkty (zakończone i niezakończone) odjąć koszty planowane poniesione na produkty niezakończone, a następnie podzielić przez ilość wytworzonych (zakończonych) produktów
II wariant - produkcja niezakończona jest przeliczana na umowną ilość wyrobów gotowych; żeby policzyć koszt jednostkowy produktu należy koszty okresu poniesione na wytwarzane produkty (zakończone i niezakończone) podzielić przez umowną ilość produktów [suma produktów zakończonych oraz produktów niezakończonych, przeliczonych na produkty zakończone (produkty niezakończone * procentowy stopień przerobu)
kalkulacja podziałowa prosta - występuje produkcja niezakończona na początek i na koniec okresu - w takim wypadku stosuje się dwie metody wyceny produkcji:
Metoda średniej ważonej - koszty produkcji niezakończonej na początek okresu są sumowane z kosztami bieżącego okresu. Koszt jednostkowy produktu otrzymuje się przez podzielenie sumy ogólnej kosztów przez umowną ilość produktów wytworzonych w danym okresie (koszt bieżący lub koszt przeciętny)
Metoda FIFO - oddzielnie kalkuluje się koszt produktu, którego produkcję rozpoczęto w poprzednim okresie a zakończono w bieżącym, produktu, którego produkcję rozpoczęto i zakończono w bieżącym okresie
kalkulację podziałową ze współczynnikami - może być stosowana przy produkcji masowej, gdzie wytwarza się różne wyroby, ale z takich samych materiałów, przy użyciu takich samych maszyn i urządzeń oraz przechodzących przez takie same procesy technologiczne. Wyroby te różnią się między sobą cechami takimi jak: wielkość, waga, pojemność, itp. Wielkość absorpcji kosztów produkcji przez poszczególne wyroby wyrażają współczynniki. Przy ich pomocy sprowadza się zróżnicowane wyroby gotowe do „wspólnego mianownika”, którym są jednostki przeliczeniowe. Ilość jednostek przeliczeniowych wytworzonych w danym okresie oblicza się mnożąc ilość poszczególnych wyrobów przez odpowiadające im współczynniki. Obliczenie kosztu jednostkowego przebiega w następujących etapach:
ustalenie kosztów produkcji w bieżącym okresie
określenie umownej ilości wyrobów gotowych (wielkości produkcji), w ramach poszczególnych rodzajów produktów (gdy istnieje produkcja w toku na początek i / lub na koniec okresu)
określenie współczynników dla poszczególnych produktów proporcjonalnie do stopnia absorpcji kosztów
określenie ilości jednostek przeliczeniowych dla poszczególnych produktów (umowna ilość wyrobów gotowych * współczynnik)
ustalenie kosztu jednostki przeliczeniowej (koszty okresu / suma jednostek przeliczeniowych wszystkich produktów)
obliczenie kosztu jednostkowego produktu (iloczyn współczynnika i kosztu jednostki przeliczeniowej)
Na ogół współczynniki ustala się odrębnie dla każdej pozycji kosztów.
kalkulację podziałową fazową (procesową) - przy produkcji masowej i wielkoseryjnej wyrób gotowy często powstaje w wyniku kilku następujących po sobie faz produkcyjnych. Produktem poszczególnych faz są półprodukty, które mogą być bezpośrednio przekazywane do następnej fazy produkcyjnej, w celu dalszego przetwarzania, lub też przejściowo składowane w magazynach międzywydziałowych. Przy tak zorganizowanej produkcji wyrób gotowy powstaje dopiero w ostatniej fazie produkcyjnej. Produkcję fazową można spotkać np. w przemyśle cukierniczym, ceramicznym, elektrycznym. Do skalkulowania kosztu wytworzenia wyrobu gotowego ma zastosowanie kalkulacja podziałowa procesowa - odrębne kalkulowanie kosztów wytworzenia półproduktów powstających w poszczególnych fazach produkcyjnych. Koszty wyrobu gotowego oblicza się jako sumę kosztów poniesionych na jego wytworzenie w poszczególnych fazach produkcyjnych
kalkulację produktów łącznych - pytanie 27
METODA DOLICZENIOWA - w pierwszym etapie ustala się koszty bezpośrednie produkcji, przypadające na jednostkę kalkulacji, które gromadzone są na specjalnie do tego celu otworzonych urządzeniach ewidencyjnych, zwanych kartami kalkulacyjnymi (nośnikami kosztów). Są one równocześnie kontami analitycznymi do konta „produkcja podstawowa”. W drugim etapie dokonuje się podziału kosztów pośrednich produkcji, przypadających na jednostkę kalkulacji, według określonych kluczy podziałowych. Suma tych kosztów daje koszt wytworzenia przedmiotu kalkulacji, stosowana przy produkcji jednostkowej lub małoseryjnej. Obejmuje:
kalkulację doliczeniową zleceniową - jest stosowana do określenia kosztu jednostkowego produktu przy produkcji jednostkowej (zwykle różnorodnych i niepowtarzalnych wyrobów), bądź też małych serii wyrobów. Jej istota polega na tym, iż obiektem kalkulacyjnym jest każde zlecenie produkcyjne, dla którego ustala się odrębną kartę kalkulacyjną kosztów. Na niej ujmowane są koszty bezpośrednie związane z produktami w przekroju pozycji kalkulacyjnych. Natomiast koszty pośrednie są doliczane na podstawie odpowiednich kluczy. Koszt jednostkowy wytworzenia ustala się przy wykorzystaniu odmian kalkulacji podziałowej
kalkulację doliczeniową asortymentową - jest stosowana w przedsiębiorstwach, które mają produkcję średnioseryjną i wielkoseryjną. Charakteryzuje się tym, że kart kalkulacyjnych nie prowadzi się dla każdego zlecenia, lecz dla danego asortymentu lub grupy asortymentowej produktów. Koszt jednostkowy wytworzenia jest ustalany przy wykorzystaniu odmian kalkulacji podziałowej