OLIGOPOL-- forma struktury rynkowej, różna od doskonałej konkurencji, gdzie występuje znaczna liczba małych konkurentów, oraz od czystego monopolu, gdzie istnieje tylko jedna potężna firma; dominująca forma w krajach rozwiniętych; sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi.Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.). Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii gier. Istnieją tutaj duże bariery wejścia i wyjścia. Oligopol jest formą konkurencji niedoskonałej, charakteryzuje się najwyższym stopniem monopolizacji.Przedsiębiorstwa oligopolistyczne mają możliwości tworzenia nowych form instytucjonalnych, co pozwala na poprawę ich pozycji monopolistycznych. Proces ten nazywamy mianem fuzji i może on przybierać różne formy: Kartel- to monopolistyczne porozumienie (najczęściej tajne) między samodzielnymi finansowo, technicznie i prawnie producentami, zmierzającymi do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania konkurencji między nimi. Porozumienie może dotyczyć wielkości wytwarzanej produkcji, podziału rynków zbytu lub poziomu ustalonych cen. Syndykat - to forma zjednoczenia monopolistycznego ograniczająca samodzielność handlową należących do niego firm ale pozostawiająca ich samodzielność prawną i wytwórczą. Firmy wchodzące w skład syndykatu tworzą wspólne biura sprzedaży. Trust- to najwyższa forma zjednoczenia monopolistycznego. Powstała z połączenia większej liczby firm, które tworzą jedną firmę pod wspólnym zarządem i radą nadzorczą. Firmy tracą całkowicie swą samodzielność pod względem handlowym, wytwórczym i prawnym. Natomiast właściciele samodzielnych drobnych firm stają się udziałowcami trustu. Koncern- to połączenie syndykatu z trustem lub kartelem, czyli zjednoczenie wielkich firm, różnych gałęzi przemysłu, firm handlowych i banków. MONOPOL- to struktura rynkowa charakteryzująca się: występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy lub producenta danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców; występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.); unikatowością produktu monopolu (nie posiada on dobrego lub bliskiego substytutu).Monopol może mieć charakter: państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.); wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują; naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).ANALIZA EKONOMICZNA-Monopolista chciałby sprzedać jak najwięcej jednostek swojego produktu za jak największą cenę. Mimo że nie jest on ograniczony konkurencją ze strony innych przedsiębiorstw, ograniczony jest jednak popytem ze strony nabywców. Jeżeli monopolista podniesie swoją cenę zbyt wysoko, wówczas nabywcy po prostu przestaną kupować jego produkt i sprzedaż monopolisty zmaleje. Zasadniczo monopolista mógłby wybrać albo cenę swojego produktu, albo wybrać poziom jego sprzedaży i pozwolić popytowi ustalić cenę rynkową. Z teoretycznego punktu widzenia obie opcje są równoważne, ale nieco łatwiej jest sformułować problem monopolisty jeżeli wybiera on poziom produkcji, ponieważ koszt produkcji również bezpośrednio zależy od ilości wyprodukowanego produktu. Jeżeli ilość wyprodukowanego produktu zdefiniowana jest jako q, wówczas cena rynkowa wyznaczona przez popyt wynosi p(q), zaś koszt wyprodukowania q jednostek produktu to c(q). Przychód monopolisty wynosi p(q)q, a jego koszt c(q), zatem zysk monopolisty π(q) można zapisać jako Z maksymalizacji tego wyrażenia ze względu na q wynika następujący warunek konieczny: Wyrażenie p(q) + p'(q)q określa się mianem przychodu krańcowego. Z warunku koniecznego wynika zatem, że maksymalizując swój zysk monopolista produkuje tyle aby jego koszt krańcowy zrównał się z przychodem krańcowym. Wybór poziomu produkcji przez monopolistę jest przedstawiony na rysunku obok. Grafika ta ilustruje kilka własności tego wyboru. Po pierwsze, widać na niej, że przychód krańcowy jest zawsze mniejszy niż popyt, co wynika z tego, że popyt jest funkcją malejącą, a zatem p(q) + p'(q)q < p(q). Wynika z tego, po drugie, że wybierając ilość tak, aby koszt krańcowy zrównał się z przychodem krańcowym cena monopolisty jest wyższa niż jego koszt krańcowy. Oznacza to, po trzecie, że wybór monopolisty prowadzi do zbędnej straty społecznj. Istnieją bowiem jednostki produktu, których wartość mierzona popytem jest wyższa niż koszt ich produkcji mierzony kosztem krańcowym, a które nie są produkowane i sprzedawane. Po czwarte, ponieważ cena przekracza koszt krańcowy, monopolista ma dodatni zysk. Wreszcie, ponieważ podaż w warunkach konkurencji doskonałej wyznaczona jest przez koszt krańcowy, dla konkurencji doskonałej równowaga rynkowa wyznaczona jest przez przecięcie się krzywych popytu i kosztu krańcowego. Zatem, po piąte, w warunkach monopolu cena jest zawsze wyższa niż w warunkach konkurencji doskonałej, a ilość dobra sprzedawana przez monopolistę jest zawsze mniejsza niż miałoby to miejsce w warunkach konkurencji doskonałej. Wzór wyznaczający optymalny poziom produkcji monopolisty można również zapisać w następującej postaci: Lewa strona tego równania określana jest często jako indeks Lernera, zaś prawa strona to odwrotność cenowej elastyczności popytu. Ze wzoru tego wynika, że marża monopolisty zależy od cenowej elastyczności popytu. Dla konkurencji doskonałej indeks Lernera wynosi 0. A zatem jeżeli cenowa elastyczność popytu jest duża wówczas cena w warunkach monopolu nie różni się zbytnio od ceny w warunkach konkurencji doskonałej. Z drugiej strony, jeżeli cenowa elastyczność popytu jest mała, wówczas marża monopolisty ponad cenę konkurencyjną może być duża. Ponieważ koszt krańcowy jest zawsze nieujemny, zatem indeks Lernera nigdy nie przekracza 1. Oznacza to, że ε > 1 i optymalny wybór monopolisty znajduje się zawsze na elastycznej części krzywej popytu. Wynika z tego również, że jeżeli popyt jest wszędzie nieelastyczny, jak na przykład w przypadku funkcji popytu danej wzorem p(q) = q ^−^a, gdzie a>1, wówczas problem monopolisty nie ma rozwiązania. Optymalny poziom produkcji w tym przypadku jest po prostu arbitralnie bliski 0. Wreszcie wzór wyznaczający optymalny poziom produkcji monopolisty można zapisać w jeszcze jednej postaci: z czego wynika, że optymalną cenę monopolisty można wyznaczyć mnożąc jego koszt krańcowy przez współczynnik zależny od cenowej elastyczności popytu.

---