Tworzenie prawa

Pojęcie źródeł prawa

• Akty normatywne, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa

• W znaczeniu materialnym → okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym i religijnym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę prawa

• W znaczeniu instytucjonalnym → żródłem prawa są organy władzy publicznej (parlament, rząd, sądy), których decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych

• Źródła poznania prawa = dokumenty, publikacje, inskrypcje

Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym rozwoju

1. Przekształcanie zwyczajów w prawo

• Istota zwyczaju = trwałe praktykowanie określonych wzorów zachowania się przez członków pewnej zbiorowości

• Prawo zwyczajowe = gdy w danej zbiorowości upowszechniło się przekonanie, że istniejące zwyczaje są na tyle dla niej istotne, że powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej

• Zwyczaj rodzi się spontanicznie bez udziału władzy publicznej

• Twórca zwyczaju jest zwykle grupowy i pozostaje anonimowy

• Powstaje w długim procesie społecznym

• Normy zwyczajowe przede wszystkim regulują stosunki między członkami

• Istnienia prawa zwyczajowego jest charakterystyczne dla społeczności stagnacyjnych, w których proces zmian jest powolny

• W Europie → w średniowieczu

• Zwyczaj prawny = ustabilizowany sposób rozumienia, stosowania prawa, korzystania z uprawnień i wykonywania obowiązków; nie jest odrębnym źródłem prawa, lecz sposobem realizacji prawa x prawo zwyczajowe jest źródłem

2. Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów

• Znany w cywilizacji rzymskiej

• Opinie prawne kilku wybitnych prawników rzymskich otrzymały moc wiążącą

• Prawnicy ze środowisk naukowych często uczestniczą w pracach przygotowawczych, których wynikiem mają być akty normatywne

• Rola w procesie stosowania prawa

3. Precedensowe orzecznictwo sądowe

• Precedens = po raz pierwszy dokonane rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące za przykład lub uzasadnienie przy rozstrzygania lub załatwianiu spraw podobnych

• Siędzia, kierując się swą wiedzą, doświadczeniem i poczuciem słuszności towrzy odpowiednią regułę decyyzji → może się stać precedensem = podstawą kolejnych rozstrzygnięć zapadających przed sądami w podobnych przypadkach

• Od ratio decidenti (regułe decyzji) trzeba odróżnić obilter dicta = szczególne , niepowtarzalne, incydentalne cechy rozstrzyganego przypadku

• Zapewnia dostosowanie norm do potrzeb, jakie występują w rzeczywistości społecznej

• Zapewnia znaczną elastyczność prawotwórstwa

• Rozpowszechnione w Anglii, Kanadzie, Australii, USA

4. Stanowienie prawa

• Istniało już w starożytności

• Współcześnie jest na kontynencie europejskim podstawowym typem prawa

• Jest aktem świadomym i celowym

• Jest to sformalizowany, prospektywny, i konstytutywny akt władzy publicznej

• Sformalizowanie aktu polega na:

1. Oddaniu go w ręce kompetentnych organów władzy publicznej

2. Podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów ustalonym procedurom decyzyjnym

3. Nadaniu ustanowionym aktom normatywnym określonej prawnie formy

4. Podaniu aktów normatywnych do wiadomości publicznej w określony prawem sposób, z czym z reguły związane jest uzyskanie mocy obowiązującej i wejście ich w życie

• Akty stanowienia prawa mają charakter prospektywny = zwrócone są ku przyszłości; normują sytuację

• Konstytutywność = wraz z aktem stanowienia, na mocy decyzji kompetentnego organu władzy publicznej, wprowadzane są do systemu prawa lub usuwane normy prawne

• Stanowienie tworzy normy; jego celem i skutkiem nie jest natomiast stwierdzenie obowiązywania norm już istniejących

• Recepcja prawa obcego = obce akty normatywne uznaje się za obowiązujące, czasami po niewielkich adaptacjach, na własnym terytorium

5. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym

• Umowa jest aktem dwustronnym lub wielostronnym

• Prawo powstające w wyniku zawarcia umowy jest prawem stanowionym w drodze porozumienia i układu zawartego między zainteresowanymi podmiotami

• Rozpowszechnione w stosunkach międzynarodowych (prawo traktowe)

Stanowienie prawa w państwach współczesnych - zasady ogólne, akty normatywne

• Ustawodawca = autorstwo norm prawnych

• Każdy twórca prawa

• Ustawodawca → autor ustawy

• Prawodawca → autor aktów zawierających normy prawne

• Sposób i produkty stanowienia praw są określane przez konstytucje państw

• Pewne fundamentalne zasady stanowienia:

• Określenie w konstytucji, jakie fakty związane z funkcjonowaniem organów władzy publicznej mają charakter prawotwórczy (ustalenie katalogu i hierarchii źródeł prawa)

• Przyznanie kompetencji do stanowienia prawa o najwyższym usytuowanie w hierarchii i największej mocy prawnej organom parlamentarnym

• Uznanie, że skuteczne jest takie tylko stanowienie praw przez te organy, które pozostaje w zgodzie z pewnymi, z góry ustalonymi procedurami

• Organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo za zgodą parlamentu, na podstawie uchwalonych przez niego aktów normatywnych

• Jeśli konstytucja to dopuszcza, parlament może przekazać swe uprawnienia ustawodawcze organom wykonawczym → delegacja ustawodawcza

• Wszelkie akty normatywne są podawane w sposób urzędowy do publicznej wiadomości

• Istnieje system kontroli konstytucyjności aktów normatywnych, niższych niż konstytucja

• Prawo inicjatywy ustawodawczej → uprawnienie do wniesienia pod obrady parlamentu projektu ustawy

• Uprawnieniu odpowiada obowiązek parlamentu rozpatrzenia projektu

• Przysługuje z reguły: członkom parlamentu, rządowi, niekiedy głowie państwa

• Procedura legislacyjna:

• Czytanie projektu → debaty nad jego treścią

• Prace nad projektem → w ramach komisji parlamentarnych

Budowa aktu normatywnego

• Elementy:

• Nazwa rodzajowa aktu normatywnego

• Data uchwalenia

• Tytul określający jego zakres przedmiotowy

• Preambula (arenga) → uroczysty wstęp → motywy wydania aktu, zamierzone cele, podstawowe wartości; nie jest koniecznym elementem

• Część ogólna → obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych

• Definicje legalne = wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie

• Część szczególna → zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego

• Głosowanie na posiedzeniach plenarnych

• W państwach, których parlamenty mają strukturę dwuizbową, w uchwalaniu ustaw bierze udział druga izba parlamentu

• Przedstawia się do podpisu głowie państwa

• Weto → odmowa podpisu

• Charakter bezwzględny

• Zawieszający → weto może zostać przelamane ponowną uchwałą parlamentu podejmowaną najczęściej kwalifikowaną większością głosów

• Ogłoszenie w urzędowym dzienniku promulgacyjnym

• Promulgacja = podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego

• Ustawy polegają kontroli pod względem ich konstytucyjności = zgodności z konstytucją państwa

• Akt normatywny = to dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regułujące jakiś zespół stosunków społecznych

• Tekst autentyczny = tekstem w razie sporów co do treści prawa, ostatecznie wiążącym

• Teksty wszystkich należycie opublikowanych poprawek do aktu normatywnego

Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski

• Konstytucja

• Aktem o najwyższej mocy obowiązywania, fundamentem normatywnym całego systeu prawa; zgodnie z nią muszą być wszystkie inne akty normatywne

• Podstawowe zasady ustroju politycznego i gospodarczego, organizacji, zadań i kompetencji oraz wzajemnych relacji między organami państwa

• Ustawa

• Akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej

• Muszą być zgodne wszystkie niższe niż ustawa akty normatywne (akty podustawowe)

• Ustawy muszą być zgodne z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• Akty normatywne o randze ustawy

• Prezydent mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, gdy Sejm i Senat były rozwiązane

• Umowy międzynarodowe i prawo europejskie

• Ratyfikacja = istotną prawnie czynnością konwencjonalną dokonywaną przez uprawniony konstytucyjnie organ, mocą której podpisaną umowę uznaje się za ostatecznie wiążącą dane państwo

• Rozporządzenie wykonawcze

• Akt normatywny wykonawczy

• Na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa i w celu wykonania ustawy

• Kodeksy

• Cywilny, karny, postępowania cywilnego

• Akt normatywny wydany w formie ustawy

• Regułuje kompleksowo całość lub zasadniczą część stosunków

• Uregułowania odwołują się do postanowień kodeksu

• Kodyfikacja prawa = całościowe, kompleksowe uregułowanie danej sfery życia publicznego w sposób, który może stanowić odstępstwo

• Inkorporacja prawa = kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia lub danej sfery życia publicznego

• Służy łatwiejszemu posługiwaniu się materiałem normatywnym

Polityka prawa. Racjonalność w tworzeniu prawa

• Polityka prawa = ma prowadzić przede wszystkim do znalezienia empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków osiągania zamierzonych celów etycznych i politycznych

• Postulat racjonalności działania polega na:

• Przyjęciu założenia, że wiedza, szczególnie naukowa, jest w stanie dostarczyć nam dostatecznie wiele informacji o świecie, aby móc przewidywać skutki własnych działań lub decyzji

• Wyznaczaniu celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o rzeczywistości dostępnej działającemu

• Kierowaniu się spójnym systemem wartości

• Wyznaczaniu adekwatnych środków prowadzących do osiągnięcia wyznaczonych celów

1

---