Typologie i klasyfikacje środowiska (Helena Radlińska)

*OBIEKTYWNE- to co wspólne wszystkim, ale niejednakowo spożytkowane, to po co człowiek może sięgać z wspólnego okręgu i z dala

*SUBIEKTYWNE- to którego wpływom oddajemy się

-BEZPOŚREDNIE - najbliższe

-PRZESTRZENNE

*MATERIALNE

*NIEMATERIALNE (NIEWIDZIALNE)- mają bardzo duży wpływ na wychowanie, np. wartości

----> ze względu na genezę i charakter środowiska bodźców (warstwy społeczne)

*NATURALNE (GEZOFIZYCZNE)- klimat, flora, fauna, krajobraz

*SPOŁECZNE- stosunki społeczne

*KULTUROWE- dorobek człowieka w ujęciu historycznym, przedmioty materialne (Ryszard Wroczyński 1985, s.79-83)

----> Włodzimierz Więcławski ( „Typowe środowisko wychowawcze współczesnej Polski”)

ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZE:

• środowisko miasta

• środowisko małego miasta

• środowisko wsi

----> Józef Pieter ('60)- kręgi środowiskowe

• najbliższy krąg- rodzina, krewni, sąsiedzi

• środowisko lokalne

• okolica

• region

----> Edmund Trempała ( rozwinął)

• mikrośrodowisko wychowawcze

• lokalne środowisko wychowawcze

• okoliczne środowisko wychowawcze

• mezo środowisko wychowawcze

• makro środowisko wychowawcze

• globalne środowisko wychowawcze

Kierunki oddziaływań: dośrodkowe oraz odśrodkowe- wzajemny stosunek środowiska i człowieka

Środowisko ma pewne warstwy, płaszczyzny

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE- zadaniem pedagogów społecznych jest przekształcanie środowiska w środowisko wychowawcze

*odrębne środowisko społeczne, które wytwarza grupa dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu ( Florian Znaniecki)

Aleksander Kamiński- 2 rodzaje środowisk wychowawczych

1)Rodzina- ( jako środowisko naturalne)- celowo ukierunkowane działania

2)Środowisko społeczne- szkoła, dom kultury

Mikołaj Wieniarski „ Rodzina, szkoła, środowisko lokalne”

-Środowiska wychowawcze- 3 orientacje metodologiczne w pedagogice społecznej

• naturalistyczna- środowisko to warunki sprzyjające naturalnemu wzrostowi i rozwojowi jednostki

• pozytywistyczna „ środowisko to źródło bodźców stymulujących rozwój wychowanka z zastosowaniem pożądanych sytuacji wychowawczych, nagród i kar”

• humanistyczna- środowisko jest to układ społecznych interakcji świadomych podmiotów społecznych

Środowisko życia człowieka to przestrzenie jego aktywności życia, mała ojczyzna ( Wiesław Tajs) , struktura związana z emocjami, inteligencją, dotycząca mitów, osadzona w materialnych konkretach

Środowisko lokalne (miejsce zamieszkania)- szczególna rola, służy jednostce, wpływa na normy, wzory zachowań, otwarta społecznie, łączy ją kultura, ruchliwość społeczna, obecnie zagrożona( gdzie indziej człowiek śpi, pracuje, spędza wolny czas )- słabnięcie kontroli społecznej, ludzie zaczynają „ zamykać się w swoich rodzinach, narastają bariery międzykulturowe, brak kultywowania tradycji, anonimowość społeczna”

Pedagog społeczny musi być zainteresowany tworzeniem wiedzy o środowisku społecznym do którego mógłby się odwoływać w przypadkach chęci ich modyfikowania. Ma wiedzieć czy środowisko w konkretnej formie życia pomaga optymalnemu rozwojowi.

Pedagog społeczny poszukuje elementów środowiska tkwiących w tym środowisku, szuka elementów modyfikowanych (przez celowe, określone działanie jednostki lub instytucji). Wiedza ta budowana jest wg paradygmatu, że człowiek może sam dokonywać zmian w swojej osobowości. Człowiek jest dynamiczny, a nie stateczny i bierny.

Środowisko i jego kształtowanie jest przedmiotem zainteresowań pedagogów społecznych.

ZAPAMIĘTAĆ: środowisko to suma warunków..... !!!!!!!!

-to co jest wspólnym doświadczeniem jednostek należących do …... ma zasada wspólnoty warunków i doświadczeń

ZASADA JEDNOŚCI ROZWOJU CZŁOWIEKA ZE ŚRODOWISKIEM- „ każdą osobowość człowieka należy rozpatrywać inaczej pod względem jego środowiska

ZASADA ISTOTNOŚCI WCZESNYCH DOŚWIADCZEŃ ŻYCIOWYCH- pierwsze wrażenia z dzieciństwa (Adler)dają dziecku kierunek, którym on dąży, odziedzicza automatycznie swój styl życia

ZASADA HOLIZMU POZNAWCZEGO I PRAKTYCZNEGO -środowisko wychowawcze stanowi układ społeczno-kulturowy, którego faktyczny obraz określają zarówno elementy składowe, jak i powiązania między nimi. (postrzegać jako całość

W pedagogice społecznej wyróżniamy 2 rodzaje analiz środowiskowych:

1. ANALIZA TYPOLOGICZNA zmierzająca do budowania wiedzy ogólnej o środowisku, określonej kategoriami społecznymi i kulturowymi, wiedza systematyzowana pod kątem możliwości wywołania zmian, które mają prowadzić do optymalizacji zmian.( wiedzieć w danym środowisku to oznacza szukać czynników osobotwórczych.)

2. ANALIZA DIAGNOSTYCZNA- dokonywana na rzecz konkretnych przypadków pojedynczych lub zbiorowych, w których zachodzi podejrzenie, że dokonanie zmian w rozwoju jednostek/ jednostki nie mogą się dokonywać bez odpowiednich modyfikacji ich środowiska.

Pedagogika społeczna musi rozpoznać czy jednostka sama może środowisko modyfikować bądź na ile jest potrzebna pomoc z zewnątrz.

METODOLOGICZNA PODSTAWA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Kiedy dokonujemy analizy środowiska

----> rozwój podmiotu jest niezadowalający/ zagrożony- zauważamy, że rozwój jest spaczony, idzie w złym kierunku

----> do wywołania potrzebnych zmian potrzebna jest modyfikacja środowiska

Gdzie występują i jakie to czynniki?

Praca z pewnym dzieckiem ma swoją typologię (np. praca z dzieckiem z domu dziecka wymaga większego zaangażowania)

Analiza środowiska musi być dostosowana (indywidualna) do fazy rozwoju dziecka.

DYNAMIZM!

Koncepcja interakcjonizmu-

Maria Mendel

Koncepcja środowiska wychowawczego- szkoła oddziałuje na wszystkie ogniwa systemu opiekuńczo-wychowawczego, aktywizacja ich, współpraca

Koncepcja systemowa- wszystkie instytucje opiekuńczo- wychowawcza działają samodzielnie

Grupy rówieśnicze (charakter nieformalny- takie grupy zawsze interesują pedagogów społecznych)-wychowanie pośrednie

Pedagogika społeczna- interwencja w rozwój wychowania- wymaga zmian w środowisku wychowania.

Analiza środowiska dla celów wychowawczych ma przynieść informację na ile jest potrzebna interwencja pośrednia (działania poprzez osobę/ instytucję) lub bezpośrednia.

Pedagodzy powinni orzekać czy środowisko należy zmienić czy modyfikować.

PROCES ROZPOZNAWANIA I METODYCZNEGO POSTĘPOWANIA

Diagnoza- opisująca, przyporządkowująca, stwierdzająca, klasyfikacyjna,typologiczna

Diagnoza znaczenia , Diagnoza fazy etapu

funkcjonalna Diagnoza genetyczna,

ekologiczna, wyjaśniająca

Diagnoza prognostyczna rozwojowa

Diagnozowanie- racjonalna działalność praktyczna związana z wychowaniem.

Poprzez diagnozowanie dążymy do poszukiwania danych potrzebnych do zmiany stanu

Prakseologia pedagogiki społecznej- działanie

-obszar identyfikacji- co rzeczywiście jest

-co ja muszę zrobić? - obszar decyzji

-w obszarze działania łączymy( zbliżamy) obszar identyfikacji i decyzji

Są to 3 obszary występujące w procesie wychowania.

Podstawą jest komunikacja społeczna ( Co zrobić, żeby dzieci nas słuchały, jak polepszyć komunikację między rodzeństwem? )

Koncepcja....???- dążenie do równowagi z otoczeniem, w stosunku do wymagań,które sami sobie stawiamy.

ŚRODOWISKA-\

-pełnych możliwości rozwojowych- idealny, bezkolizyjność potrzeb.

-stan ograniczonych możliwości rozwojowych- oferta rozwojowa jest ale ograniczona (np. dom kultury)

-stan rozwojowego zagrożenia

-stan zablokowania rozwoju- musimy odizolować dziecko od patologii

DIAGNOZA- definicje w pedagogice społecznej

„rozpoznanie badanego stanu rzeczy (wycinka rzeczywistości), ocena jego objawów i możliwość przemian. Prowadzi to do planowej działalności pomocowej związanej z profilaktyką, kompensacją, terapią”

Koncepcja Edwarda Mazurkiewicza- koncepcja ogniw

Etapy diagnozowania:

1. diagnoza funkcjonalna (symptomy, objawy, które pokazują nam dziecko)

2. diagnoza genetyczna ( wyjaśniamy symptomy)

3. diagnoza fazy (ocena, przewidywanie, stawianie hipotez)

4. diagnoza poznawcza (interpretacja)

Często należy korzystać z pomocy innych specjalistów (np. lekarzy, psychologów, socjologów, socjologów specjalnych)

1 część diagnozy- część interpretacji

2 część diagnozy- część weryfikacji

Działanie praktyczne pedagoga

W życiu zdarza się tak, że interwencja poprzedza diagnozę lub towarzyszy im.

Diagnoza nie może być prowadzona w sposób szablonowy, rutynowy, Podejście indywidualne!!!

DIAGNOZA:

-przypadku-indywidualna

-grupowa- dotycząca grupy

-środowiskowa- dotycząca społeczeństwa

(Pilch, Lepalczyk, „Pedagogika społeczna” cz. 3)

NARZĘDZIA:

-obserwacja uczestnicząca

-wywiad środowiskowy( szablon pierwszego wywiadu środowiskowego- Helena Radlińska)

-kwestionariusz ankiety

-eksperymenty

-testy (głównie u psychologa)

-analiza dokumentów, wywiadu

-techniki projekcyjne

-techniki z wykorzystaniem muzyki, plastyki, rysunku

POMAGANIE:

• działanie społeczne pomiędzy osobą pomagającą a tą, której się pomagającą

• relacja dynamiczna zmieniająca się na poziomie werbalnym i niewerbalnym, ma jakość emocjonalną, jest narzędziem wyrażania potrzeb i ich spełniania

• cel- korzyść, dobrostan dla osoby wspomaganej, zaspokajanie potrzeb, wzmocnienie dojrzałości i samodzielności, poszerzenie możliwości, praca nad zasobami

POMAGAJĄCY: Relacja rozmowa WSPOMAGANY:

• percepcja siebie -percepcja siebie

• potrzeby -potrzeby

• wartości -wartości

• uczucia -uczucia

• doświadczenia -doświadczenia

• umiejętności -oczekiwania,potrzeby

Jakich błędów należy unikać w procesie pomagania?

-unikaj okazywania dużego zdziwienia

-unikaj wyrażania dużego zainteresowania

-unikaj oceny rodziny

METODY BADANIA ŚRODOWISKA:

1. Sondaż diagnostyczny- badania ilościowe, podstawową techniką jest ankieta, a narzędziem kwestionariusz ankiety, duża ilość badanych

2. Studium przypadku- metoda jakościowa, skupiamy się na biografii przypadku, opisujemy to co było przed fazą przejściową, etap kryzysu i to jak sobie poradzili; tzw. badanie biograficzne- przeszłość, teraźniejszość, przyszłość)

Technika- wywiad narracyjny (nagrywany, analizowany), respondent traktowany jako podmiot, może mówić o swoich uczuciach, emocjach

3. Eksperyment naturalny- ( ma miejsce w środowisku, wprowadzamy nowy element, obserwujemy, notujemy i badamy opinię publiczną)

4. Monografia środowiskowa (np. instytucji, osoby, faktu, który zaistniał był przełomem, analiza dokumentów, wywiady, dzienniki, kroniki)

Są to metody naukowe, potrzebne do prac naukowych

METODY PRACY ZAWODOWEJ( METODY PRACY WYCHOWAWCZEJ):

METODA INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU:

1. Studium indywidualnego przypadku (case study) 3)Praca z przypadkiem (case work)

-charakterystyka osób przypadku -plan

-Diagnoza (2) -prowadzenie przypadku

Metoda ta składa się z 3 etapów, studium indywidualnego przypadku nie musi wystąpić!

Wymaga spełnienia warunków i zasad:

-zasada anonimowości- musimy mieć przystosowane pomieszczenie, by móc poczuć się swobodnie, otworzyć się

-zasada życzliwości

-zasada podtrzymywania kontaktu z jednostką

- zasada aktywności jednostki

-zasada akceptacji

Metoda indywidualnego przypadku rzadko wykorzystywana jest w pracy socjalnej, jest to metoda bardzo kosztowna.

Diagnoza obejmuje 7 etapów:

1. Dane osobowe- anonimowe, miejsce zamieszkania i dane można ujawnić tylko na prośbę kierownika i tylko jemu i nigdy na zewnątrz

2. Definicja problemu- piszemy dlaczego się nim zajęliśmy, zwróciliśmy uwagę i jakie są objawy, problemy (unikanie kontaktu, nieobecności, spóźnianie się, brak zaangażowania, agresja, ucieczki), ale także osoby wybitnie zdolne

3. Określenie techniki i narzędzi diagnostycznych potrzebnych do opisu przypadku( rysunek, analiza dokumentów, np. dziennik, rozmowy z rodzicami, uczniem, wywiad środowiskowy, obserwacje, socjotechniki, techniki projekcyjne.

4. Opis ucznia/wychowanka/podopiecznego:

a)charakterystyka ( opis cech psychofizycznych, zdrowia, cech psychospołecznych)

b)osiągnięcia, ujawnione potrzeby, zainteresowania dziecka, wygląd, orzeczenia, sukcesy, porażki w szkole, funkcjonowanie)

c)sytuacja socjalno- bytowa rodziny (alkoholizm, przemoc), wykształcenie, posiadanie przez rodziców pracy, postawy wobec dziecka, sposób komunikowania się w rodzinie, kontakt z rówieśnikami

5. Diagnoza (pisana w trybie przypuszczającym)+wniosek diagnostyczny- co zaleca pedagog, metody i formy pracy z dzieckiem/rodziną (rozmowy prowadzone z dzieckiem, klasą dziecka, stosowanie nagród, kar, przyznawanie ról, zadań dziecku)

6. Formy i metody pracy opiekuńczo- wychowawczej stosowanych w pracy z dzieckiem i rodziną

7. Plan pracy z przypadkiem:

- powinien opierać się na ocenie dotychczasowych metod pracy(efektywność), odpowiadać na pytanie „ czy nie wywoływały one pewnych szkód), zalecenia, podtrzymanie/zmiany pracy

-modyfikacja/ weryfikacja wcześniejszych diagnoz

-propozycje pracy z dzieckiem(współpraca z innymi, np. psychologiem, pedagogiem, specjalistami)

Prowadzenie przypadku:

• metoda pracy grupowej ( Kamiński)- najbardziej efektywna praca z grupą 12-15 osób, posiadanie wspólnego celu, pomoc

TYPOLOGIA PRACY Z GRUPĄ:

• metoda rozwojowo- wychowawcza- identyfikacja z grupą, głównie w domach kultury, świetlicach, na zajęciach pozalekcyjnych

• metoda rewalidacyjna- skierowana na jednostki fizycznie lub psychicznie niedostosowanych (osoby niepełnosprawne, mające konflikty z prawem)-placówki opiekuńczo-wychowawcze

• metoda psychoterapeutyczna- stosowana przez psychologów w oparciu o psychologię kliniczną głównie w placówkach terapeutycznych, gabinetach psychologicznych

TWORZENIE SIĘ GRUP:

1. jakie jednostki będą zasilać grupę- łączy je ten sam, wspólny problem, cel, określona faza życia człowieka

2. stabilizacja struktury: norm ma podstawie oczekiwań, kontrakt

3. Realizacja programu wychowawczego

4. Ocena efektów działania (decyzja o dalszym prowadzeniu, rozwiązaniu grupy)

Dziecko powinno mieć bezpośredni kontakt z pedagogiem!

• metody szczegółowe, np. prowadzenie osób o szczególnych wymaganiach

• metoda organizacji środowiska lokalnego (Kamiński)

*ujęcie wąskie- pomoc udzielana cyklicznie np. WOŚP)

*ujęcie szerokie- stałe działanie, trwałe usuwanie zagrożeń, niepożądanych zjawisk, całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełna rejestracja jego problemów, kompleksowy : komplementarny system działań

• dominacja pożytecznego działania nad negatywnym działaniem, odnosi się do całej społeczności, do warunków życia w jakim żyje społeczność

• tworzenie wspólnoty poprzez przełamywanie osamotnienia, usprawnienie komunikacji, likwidacja anonimowości społecznej

• animacja- rozpoznanie i rozbudzenie sił społecznych w tymże środowisku

*trzeba uzyskać akceptację środowiska na daną osobę, zmiany, które się wprowadza

SCENARIUSZ:

1. Rozpoznanie (lustracja społeczna)- potrzeby, braki, zagrożenia, które tkwią w społeczeństwie, inwentaryzacja sił społecznych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych, diagnoza społeczna zastanych warunków

2. Organizowanie pracy i zespołów- przydział prac, przepływ informacji

3. Koordynowanie i planowanie działań opiekuńczo-wychowawczych( współpraca, rozwiązywanie problemów)

4. Etap wtórnego pobudzenia ( kiedy ludziom się nie chce dobrze jest zorganizować koncert, zaprosić osobę medialną- moment rozluźnienia)

5. Ulepszanie, poprawianie warunków życia (ratownictwo, gromadzenie ludzie wokół działań publicznych, np. harcerstwo, agroturystyka- tworzenie etatów pracy, „wyjście na zewnątrz”

6. Kontrola i doskonalenie- wycofujemy się z pomocy i obserwujemy funkcjonowanie osób w społeczności, wykonywania poleceń, monitorowanie społ.

7. Warunki zastosowania tej metody: WSPÓŁPRACA :

-lokalne samorządy (samorządowcy, radni)

-zaangażowanie w dzieło- udział mieszkańców, możliwość obserwacji efektów pracy

Animacja to metoda edukacji- budowanie kapitału społecznego ( współpraca ludzi, możliwość kooperacji, uczenie ludzi tworzyć to kapitał)

Andrzej Radzewicz- Winnicki „Pedagogika społeczna”

Urlich Beck:

Ryzyko, którego nie można przewidzieć wynika z :

-szybkiego tempa zmian, ich wielokierunkowości (zwłaszcza interpretacji)

-swobody, różnorodność, tolerancja, kruchość wiedzy

-etosy dostosowują się do otoczenia, nie są stałe

1) Dyferencjacja społeczeństwa- uniezależnienie się różnych sfer poznawczych (oddziaływują na siebie, ale każda twierdzi coś innego) Konflikt wartości- np. rodziny, szkoły, kultury

2) Dezinstytucjonalizacja- skostnienie, bezosobowość, bezprzedmiotowość

3. Pluralizm kulturowy- podstawowa zasada organizacji państwa ponowoczesnego. Różnorodność wartości uniwersalnych. Wszystko jest dzisiaj dozwolone.

4. Strukturalny indywidualizm- prywatyzacja jednostkowych decyzji, przynoszące chaos, każdy żyje wg indywidualnej reżyserii, brak wartości trwałych przenoszonych z pokolenia na pokolenie

Żyjemy w świecie sprzecznych interesów. Rodzina przeżywa kryzys, związek kobiety z mężczyzną przestaje być warunkiem wyłącznie akceptowanego przez społeczeństwo, związkiem seksualnym. Związki często nie są stałe, ludzie żyją osobno pomimo ślubu.

Małżeństwa są coraz rzadziej zawierane , wśród małżonków występuje walka płci.

Preferowanie związków nieformalnych, konkubinatów głównie przez osoby poniżej 39 roku życia mających wyższe wykształcenie i luźne związki z rodziną. (W Polsce największa akceptacja na Śląsku)

Przyrost małżeństw bezdzietnych, samotnych matek (głównie z wyboru), ujemny bilans urodzeń i zgonów

Rodziny niepełne, ok.1/5, wzrost liczby rozwodów

Kryzys demograficzny to kryzys wartości, kryzys człowieka jako wartości, kryzys rodziny)

Kryzys rodziny to nie to samo co zjawiska kryzysowe w rodzinie.

Dom to nie jest już rodzina, ale życie obok siebie, zapatrzenie na swoje potrzeby, egoizm i egocentryzm. Często występuje asymetria prawa do wyrażania uczuć (przemoc)- wpajanie sobie, że dobra jest przewaga starszego

Rodzice stają się obcy,a dziecko ma lepsze kontakty z dziadkami. Oni są osobami, do których można się zwrócić, z kim można porozmawiać, do kogo się przytulić.

Przedstawiając funkcje rodziny musimy podać kierunki jej przeobrażeń.

Potrzeby:

• materialne

• bezpieczeństwa- miłość, potrzeby emocjonalne

Sprzyja zaspokojeniem- niższe wykształcenie, powiązanie z religią, posiadanie własnej rodziny

Naszym obowiązkiem jest ochrona rodziny(od niej zależy przyszłość) oraz wartości.

Siła argumentu nie może się przekształcić w argument siły

Co robić?

Uzdrowić rodzinę- poprzez mądrą politykę socjalną i kulturową, mówić o wartościach, także wartości życia, o potrzebie uzdrawiania rodziny

Giddens- należy godzić indywidualną wolność cenioną w życiu z potrzebą bycia w trwałych związkach z innymi ludźmi.

---