MELODRAMAT JAKO PODSTAWOWA KONWENCJA FILMU PRZEDWOJENNEGO

• Lata 20→Złota seria Sfinksa:

• Melodramaty z Jadwigą Smosarską w roli głównej→postać szlachetna nękana przez zły los i złych ludzi. Filmy te miały charakter umoralniający filmów→przedstawienie niebezpieczeństw czyhających na młode kobiety:

• Tajemnica przystanku autobusowego(1922, , Jan Kucharski)

• Niewolnica miłości(1923, Jan Kucharski)

• Trędowata(1926, E. Puchalski i J. Węgrzyn)→Historia miłości pokonującej bariery klasowe, przebój kasowy.

• Filmy „Sfinksa” z Polą Negri:

• Niewolnica zmysłów(1914, Jan Pawłowski)

• Bestia(1917)→Typowy melodramat łączący w intrydze życie wyższych sfer z wątkami zaczerpniętymi ze świata przestępczego warszawskich przedmieść.

• Lata 30→Melodramaty zawdzięczały swą popularność wątkom sensacyjnym oraz fabułom poruszającym „zakazane” tematy. Były to umoralniające opowiastki o niebezpieczeństwach czyhających na kobiety:

• 1930r→Dusze w niewoli L. Trystana→Temat alkoholizmu

• 1931r→Uwiedziona M. Waszyńskiego→Temat prostytucji i zniewolenia kobiety

• 1932r→Biała trucizna Aleksandra Niemirskiego→Temat narkomanii

• 1933r.→Dzieje grzechu Henryka Szaro→Temat seksu

• Portrety kobiet:

• Femme Fatale→z tradycji niemych filmów „Sfinksa” z Polą Negri, równocześnie wątek zniszczenia, jaki sieje kobieta z miasta np. Zabawka(1933, Waszyński), Cham(1931, Nowina - Przybylski)

• Typ bezbronnej istoty, zdanej całkowicie na łaskę otoczenia→bohaterka ofiarą przeciwności losu np. Wyrok życia(1933, Gardan) -.

• Melodramatyczne konwencje także w przypadku adaptacji:

1. Adaptacje klasyki literatury współczesnej→adaptacje Lejtesa:

• Dziewczęta z Nowolipek(1937, na podstawie powieści Poli Gojawiczyńskiej):

• Dramatyczne losy czterech młodych kobiet, mieszkających w tym samym budynku robotniczej dzielnicy Warszawy

• Złożone portrety psychologiczne.

• Granica(1938, na podstawie powieści Zofii Nałkowskiej):

• Fatalistyczna historia mężczyzny, rozdartego między dwie kobiety: kochankę i żonę→wyeksponowanie tragicznego wymiaru tego trójkąta

• Kameralny dramat psychologiczny

• Adaptacje literatury popularnej:

• Znachor(1937) M. Waszyńskiego na podstawie powieści Dołęgi-Mostowicza:

• Film o znanym chirurgu (Kazimierz Junosza-Stępowski), który traci pamięć, zostaje znachorem i w końcu odzyskuje pamięć i pozycję społeczną.

• Równocześnie wątek miłosny jego córki (Elżbieta Barszczewska).

• Kontynuacją „Profesor Wilczur” z 1938r.

• Trędowata(1936) J. Gardana, wg powieści Heleny Mniszkówny:

• Klasyczny melodramat→tragiczna miłość(od pierwszego wejrzenia) w kontekście społecznym (temat mezaliansu).

• Postaci niezindywidualizowane, typy: niewinna bohaterka (Stefania Rudecka), szlachetny ukochany (ordynat Michorowski), zły charakter knujący przeciw zakochanym (były narzeczony Stefci i hrabianka, którą ordynat miał poślubić).

• Wrzos(1938) J. Gardana, wg powieści Marii Rodziewiczówny

• Melodramaty międzywojenne charakteryzowały: schematyczność + wielkie natężenie emocjonalne→Częsty schemat: stan równowagi - seria zakłóceń - powrót do równowagi. Np. w „Znachorze”: sukces zawodowy prof. Wilczura - ucieczka żony, utrata pamięci - odzyskanie przez bohatera utraconej pozycji społ., nobilitacja Wilczura i jego córki Marysi (ofiary błędu matki). Na drodze stają czarne charaktery (w „Znachorze” Wojdyłło i lekarz), które odwlekają happy end - tuż przed końcem filmu nagły zwrot. Odbiorca jest przekonywany, że świat wartości moralnych jest nienaruszalny, a komplikacje są tylko przejściowe.

• Schematyzacja obejmuje również:

• postaci→reprezentowanie pewnych wartości, brak ewolucji

• muzykę→ilustracyjna, podkreśla emocjonalną warstwę scen

• przestrzeń→rozgraniczenie świata „swojego” i „obcego” na zasadzie dom - ulica, wieś - miasto (chociaż w Znachorze wieś jest raczej czyśćcem, w którym krzyżują się wartości uznane i siły destrukcyjne - te wkraczają z zewnątrz - policja, lekarz, matka Leszka Czyńskiego).

• Film komercyjny stanowi dokument świadomości społecznej i etycznej czy typowej emocjonalności. Polski film międzywojenny odzwierciedlał gusta publiczności drobnomieszczańskiej. Dynamika Znachora wynikała z przeciwstawienia dwóch światów:

1. Świata ładu opartego na mieszczańskiej skali wartości→szczęście rodzinne, miłość sentymentalna, komfort materialny

2. Świata wartości obcych→na przykładzie żony Wilczura - uległość wobec własnych tęsknot o charakterze zmysłowym

• Alina Madej pisze w „Mitologiach i konwencjach”: „Świat melodramatu złożony jest z tego wszystkiego, co myśl racjonalna zwykle odrzuca i demistyfikuje: z wyobrażeń, obsesji, stereotypów, sytuacji i postaci >>wzorcowych<< itp. Siłą tego łatwego do zanegowania i ośmieszenia świata jest jednak dokonywana w jego obrębie polaryzacja wartości oraz zawarty w nim ideał porządku nie dopuszczający zamętu, relatywizmu czy wątpliwości”.


TRĘDOWATA

Reżyseria: Juliusz Gardan
Scenariusz: Jan Fethke, Juliusz Gardan
Zdjęcia: Seweryn Steinwurzel

Muzyka: Władysław Eiger
Rok produkcji: 1936

Premiera: 17 09 1936

Produkcja: The Warsaw United Producers

Obsada: Elżbieta Barszczewska(Rudecka Stefcia), Mieczysława Ćwiklińska(baronowa Idalia Elżanowska), Stanisława Wysocka(księżna Podhorecka), Tamara Wiszniewska(Lucia, córka Elżanowskiej; w czołówce imię: Mira),Franciszek Brodniewicz(Michorowski Waldemar)

• Ostatnia przedwojenna i druga z czterech adaptacji słynnej powieści Heleny Mniszkówny.

• W przeciwieństwie do swego niemego poprzednika, film Gardana cieszył się nie tylko świetną frekwencją, lecz także względną życzliwością krytyki.

• Branżowe "Kino" donosiło→Jest to bezsprzecznie jeden z najlepszych filmów polskich. Akcja rozwija się gładko i potoczyście, utrzymując widza w stałym napięciu. Sceny logicznie ze sobą powiązane nie grzeszą tak częstym w filmach polskich przeciąganiem nastroju. Wszystko w tym obrazie ma swój artystyczny sens.

• Uwagi krytyki nie uszły dobre role dwojga protagonistów: Franciszka Brodniewicza jako Waldemara Michorowskiego i młodziutkiej Elżbiety Barszczewskiej jako Stefci Rudeckiej. Dla Barszczewskiej był to dopiero drugi występ na ekranie! Drugi i zarazem przełomowy. Zapewnił jej bowiem status gwiazdy. Kreacja Brodniewicza wzbudziła nieco mniejszy entuzjazm, ale skromniejszy talent aktor umiejętnie zatuszował idealną prezencją. →Franciszek Brodniewicz (...) jest właśnie taki, jakim w marzeniach pensjonarek powinien być narzeczony Stefci Rudeckiej: bardzo przystojny, bardzo "męski", o rasowych, nieco drapieżnych rysach twarzy, stopniowo miłością i smutkiem łagodzonych... - zachwycał się jeden z recenzentów, znający widać na wylot gusta dorastających panien. Rozległa znajomość sztuki filmowej nie pozwoliła mu zresztą przejść obojętnie nawet nad najmniejszymi detalami: "...Mam tylko zastrzeżenia co do pocałunku, którym ordynat "wgryza się" w usta ukochanej. To nie jest pocałunek filmowy...".

• Ujęcia we wnętrzach realizowano w atelier na Woli, zaś sceny plenerowe w Wilanowie.

• W filmie wystąpiła śmietanka ówczesnego polskiego aktorstwa.

• Obraz miał uświetnić dwudziestopięciolecie istnienia wytwórni filmowej "Sfinks".

• Opis: W warstwie fabularnej "Trędowata" jest "wyciskającą łzy" historią o tragicznym uczuciu, łączącym arystokratę ze zubożałą szlachcianką. Dla ordynata Michorowskiego i guwernantki Stefci Rudeckiej bariery klasowe nie grają roli. Liczy się tylko miłość. Niestety, zdania tego nie podziela jego konserwatywna rodzina. Jednak mimo jej sprzeciwu, Waldemar postanawia ożenić się ze Stefcią. Nie docenia wszakże urażonej ambicji swej niedoszłej narzeczonej, która knuje podlą intrygę.
  

ZNACHOR

Reżyseria: Michał Waszyński
Scenariusz: Anatol Stern
Zdjęcia: Albert Wywerka

Muzyka: Henryk Wars
Rok produkcji: 1937

Premiera: 16 09 1937

Produkcja: Warszawskie Biuro Kinematograficzne Feniks

Nagrody:

• 1938→Lwów (FF w ramach Targów Wschodnich)-nagroda Izby Przemysłowo Handlowej

Obsada: Kazimierz Junosza-Stępowski(Wilczur Rafał), Elżbieta Barszczewska(Beata, żona profesora Wilczura), Witold Zacharewicz(Leszek Czyński), Mieczysława Ćwiklińska (Szkopkowa), Józef Węgrzyn(doktor Dobraniecki)

• Opis: Opuszczony przez żonę Beatę i siedmioletnią córeczkę Marysię, znany chirurg, profesor Wilczur, trafia do podrzędnego szynku, gdzie zostaje ograbiony i pobity, na skutek czego traci pamięć . . . Po kilkunastu latach włóczęgi zamieszkuje na wsi u młynarza; zyskuje sławę jako znakomity znachor . . . Powalony drzewem ginie leśniczy, dla którego Beata opuściła męża. Zarabia ona teraz sama na życie i wychowuje córkę. Znękana trudami umiera . . . Marysia gra na pianinie w prowincjonalnym kinie. Kocha z wzajemnością Leszka, lecz jego bogaci rodzice nie zgadzają się na ich ślub. W wypadku motocyklowym oboje młodzi zostają ciężko ranni. Życie Marysi ratuje znachor, który kradnie potrzebne do operacji narzędzia chirurgiczne, za co dostaje się do więzienia, lecz interwencja wdzięcznych pacjentów sprawia, że nie zostaje ukarany. Towarzyszy Marysi na cmentarz, na grób zmarłej matki i tu - nagle odzyskuje pamięć. Profesor Wilczur wraca do pracy w szpitalu, a Marysia wychodzi za mąż za ukochanego Leszka.
  

PROFESOR WILCZUR

Reżyseria: Michał Waszyński
Scenariusz: Anatol Stern
Zdjęcia: Albert Wywerka

Muzyka: Feliks Rybicki
Rok produkcji: 1938

Premiera: 18 10 1938

Produkcja: Warszawskie Towarzystwo Filmowe

Obsada: Kazimierz Junosza-Stępowski(Wilczur Rafał), Elżbieta Barszczewska((Marysia Wilczurówna), Witold Zacharewicz(Leszek, mąż Marysi), Józef Węgrzyn(doktor Dobraniecki)

• Opis: Po tragicznych przejściach, wywołanych utratą pamięci, profesor Wilczur wraca do swej dawnej pracy w klinice. Jednak ten powrót człowieka, wykreślonego już z listy żyjących, nie wszystkim dogadza. Intrygi jego dotychczasowego zastępcy, doktora Dobranieckiego, doprowadzają Wilczura do takiego rozgroczynienia, iż decyduje się on, tym razem już świadomie, opuścić stolicę i zamieszkać z powrotem na głuchej prowincji. W tym czasie udaje się tam córka profesora Wilczura, Marysia, zmuszona do tego natarczywą adoracją słynnego tenora, o którego do szaleństwa zazdrosny jest jej mąż. Mąż śpieszy za nią i chce odebrać jej dziecko. Marysia, doprowadzona do rozpaczy, decyduje się skorzystać z pomocy śpiewaka, gdy ten, śpiesząc do niej, pada ofiarą wypadku samochodowego. Wilczura ratuje go, przeprowadzając cudotwórczą operację, ale kosztem własnego zdrowia. Nad ciężko chorym ojcem czuwa zrozpaczona Marysia, gdy niespodziewanie przybywa żona doktora Dobranieckiego, błagając o ratowanie jej męża, chorego na raka. Marysia kategorycznie odmawia pomocy, ale Wilczur wymyka się do swego chorego wroga i nadludzkim wysiłkiem przeprowadza operację, którą jednak przypłaca życiem.
  
  

4

---