POLITYKA FISKALNA

Dr Barbara Kolanowska - Kowalska

Literatura:

1. M. Pietrewicz - Polityka fiskalna, Poltex, Warszawa 1998.

Literatura uzupełniająca:

1. G. Glocker - Polityka fiskalna w Unii Europejskiej i jej kształtowanie na podstawie reguł, Bank i kredyt, Nr 11-12, 2001.

2. N. Gail, Modele podatkowe (podatki obrotowe, podatki majątkowe, podatki dochodowe, podatki lokalne, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998.

3. W. Wójtowicz, P. Smoleń, Podatek dochodowy od osób fizycznych - pro rodzinny czy neutralny ?, Dom Wydawniczy ABC, 99.

4. W. Maruchin, Podwójne opodatkowanie dywidend, Prawo Unii Europejskiej, PWE, Nr 2, INFOR.

5. B. Brzeziński, J. Gołuchowski, C. Kosikowski, Harmonizacja prawa podatkowego UE i Polski, PWE, Warszawa, 1998.

6. M. Kalinowski, Współczesne systemy podatkowe, TNOiK, Toruń 1996.

7. H. Litwińczuk, Prawo podatkowe podmiotów przedsiębiorstw, KiK, Warszawa 2001.

23.02.2003

Polityka finansowa - która jest kreowana przez państwo, jest dla innych podmiotów finansowym warunkiem ich działania, czyli polityka finansowa stanowi czynnik egzogeniczny (zewnętrzny). Inne podmioty nie mają pełnej suwerenności finansowej.

Cele polityki finansowej - (której częścią jest polityka fiskalna), mają ostatecznie charakter realny, dlatego że mają za zadanie doprowadzić do określonych zmian w sferze realnej.

Państwo ma do dyspozycji dwa rodzaje polityki finansowej: politykę monetarną i politykę fiskalną.

Domeną polityki monetarnej jest obrona wartości pieniądza i bezpieczeństwo walutowe.

Polityka fiskalna - jest świadomą i celową działalnością, utożsamianą z władzą publiczną, rządem. Mają one przy pomocy określonych instrumentów narzędzi i metod doprowadzić do realizacji określonych celów.

Jest elementem polityki finansowej i jest domeną państwa w ścisłym tego słowa znaczeniu. Jest ustalana przez państwo, parlament, rząd, ministra finansów, aparat skarbowy.

W wąskim rozumieniu polityka fiskalna - (z łac.) skarbowy, podatkowy.

W szerszym ujęciu - obejmuje dobór źródeł i metod gromadzenia dochodu, to również kierunki i sposoby wydatkowania funduszy publicznych. W obszar jej zainteresowania wchodzą także deficyt budżetowy i dług publiczny.

Musi być określony mechanizm ekonomiczno - prawny, który będzie decydował o przepływie i odpływie środków z funduszy publicznych.

Instrumenty polityki fiskalnej :

Instrumenty dochodowe - daniny publiczne: 1. podatki, 2. opłaty, 3. składki na ubezpieczenie społeczne, itp.

Instrumenty wydatkowe : zasiłki, dotacje, subwencje, system emerytalno - rentowy, poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa.

Publiczne instrumenty finansowe - czyli te, które mają wierzycielski charakter: obligacje, bony skarbowe.

Fiskalizm

1. to przymusowe przejmowanie dochodów przez państwo.

2. w potocznym języku - to wyszukiwanie, pozyskiwanie dodatkowych dochodów dla finansów publicznych i drążeniu, zmuszaniu do bezdusznego egzekwowania tych dochodów.

Determinanty polityki fiskalnej - (czyli co ogranicza, co kształtuje politykę fiskalną).

- ustrój polityczny (czy demokratyczny, czy totalitarny)

- rodzaj gospodarki danego kraju (czy gospodarka rynkowa, etatystyczna, czy centralnie planowana),

- koncepcja zarządzania gospodarką (czy interwencjonizm, czy państwo bardziej neutralne),

- stopień rozwoju gospodarczego (czy państwo wysoko rozwinięte, rozwijające się czy zacofane).

Polityka fiskalna prowadzona jest w warunkach pieniężnych. Warunki te są kształtowane przez politykę monetarną. W związku z tym mogą występować pewne sprzeczności w interpretacji zjawisk gospodarczych. Inaczej mogą być interpretowane przez politykę monetarną, a inaczej przez politykę fiskalną.

Rodzaje systemów fiskalnych wg J.M. Buchanana :

1. System potęgujący nierównomierny podział realnego dochodu w społeczeństwie (aggregative system)

biedny traci (saldo dodatnie) - bogaty zyskuje (saldo ujemne) :( Saldo z pozycji budżetu).

2. System neutralny (status quo system) - saldo fiskalne zerowe, realne dochody jednostek nie zmieniają się.

3. System wyrównawczy (equlitarian redistibutive system) - ujemne saldo - jednostki o niskich dochodach, dodatnie saldo - jednostki o wysokich dochodach.

02.03.2003

Funkcja alokacyjna- rozmieszczenie czynników w gospodarce.

Funkcja redystrybucyjna - wtórny podział dokonywany przez państwo.

Funkcja stabilizacyjna - zapewnienie równowagi. Polityka fiskalna w funkcji stabilizacyjnej może być:

- pasywna - efekty uzyskiwane za pomocą automatycznych stabilizatorów koniunktury (min. podatki)

- aktywna

Opóźnienia w reakcji polityki fiskalnej na zakłócenia w gospodarce

1. opóźnienia wewnętrzne

• faza rozpoznania

- od powstania zakłócenia do jego ujawnienia

• faza diagnozy

- analiza sytuacji i ocena

• faza decyzji

- ustalenie pakietu niezbędnych zmian (form i zakresu)

• faza instrumentalna

- postępowanie administracyjne i legislacyjne

2. opóźnienia zewnętrzne

• faza operacyjna

- od uruchomienia instrumentów fiskalnych do uzyskania efektów.

Protokół No5:

Wartości bazowe wynoszą:

- 3% dla relacji deficytu budżetowego do PKB wyrażonego w cenach bieżących

- 60% dla relacji zadłużenia państwowego do PKB wyrażonego w cenach rynkowych

Sektor rządowy (sektor finansów publicznych) - oznacza rząd centralny, władze regionalne i lokalne, fundusze ubezpieczeń społecznych, instytucje niekomercyjne finansowane i kontrolowane przez organy rządowe i samorządowe.

Deficyt oznacza przyrost zadłużenia netto (przyrost zadłużenia minus przyrost należności)

Zadłużenie oznacza całkowite zadłużenie brutto w wartościach nominalnych występujące na koniec roku w sektorze rządowym.

Sposoby obliczania deficytu budżetowego:

1. Metoda MFW - deficyt: wynik całego sektora finansów publicznych, ujemna różnica między dochodami a wydatkami publicznymi (luka dochodowa), przychody z prywatyzacji zmniejszają deficyt budżetowy.

2. Metoda Unii Europejskiej (brukselska) - deficyt: przyrost zadłużenia netto sektora finansów publicznych „net borowing”.

Schemat rachunku deficytu budżetowego:

1. zmiany w pasywach jednostek sektora finansów publicznych

1. papiery wartościowe (inne niż akcje) wyemitowane

2. pożyczki otrzymane

3. pozostałe pasywa (różne zobowiązania)

2. zmiany w aktywach jednostek sektora finansów publicznych

1. gotówka i depozyty

2. papiery wartościowe (inne niż akcje) posiadane

3. pożyczki udzielone

4. pozostałe aktywa w tym: należności z tytułu podatków i innych darowizn publicznych, należności z tytułu składek ubezpieczeniowych, inne należności.

3. przyrost zadłużenia netto (B - A) czyli deficyt

09.03.2003

Negatywne skutki deficytu

1. Przyspieszanie procesów inflacyjnych - deficyt budżetowy może prowadzić do zjawiska monetaryzacji długu. Monetryzacja następuje gdy deficyt jest finansowany bezpośrednio przez bank centralny, a polega na sztucznym dodrukowywaniu pieniądza. NBP nie może finansować deficytu (występuje taki zakaz również w konstytucji).

2. „Efekt wypychania” - emisja papierów wartościowych (obligacje, bony skarbowe), może prowadzić do ściągania kapitału z rynku.

3. „Pułapka zadłużenia” - występuje, gdy bieżąca obsługa długu nie jest finansowana dochodami budżetu lecz wymaga zaciągania nowych pożyczek.

„Saldo pierwotne budżetu” - jest wynikiem ukazującym różnicę między dochodami, a wydatkami pomniejszonym o obsługę długu publicznego. Jeżeli saldo to jest ujemne istnieje zagrożenie dla finansów publicznych.

Deficyt budżetowy, a deficyt handlowy (problem „bliźniaczych” deficytów).

Wzrost deficytu budżetowego > Wzrost podaży państwowych papierów wartościowych, wzrost stopy procent.

Wzrost stopy procentowej > Napływ kapitału spekulacyjnego

Napływ kapitału > Aprecjacja złotego

Wzrost wartości złotego > pogorszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, podrożenie eksportu, obniżenie kosztów importu

Efekt > Deficyt bilansu handlowego

Nie wielkość deficytu jest tak istotna jak źródła jego finansowania, gdyż bezpośrednio przekłada się to na wskaźniki makroekonomiczne. Najlepiej, jeżeli jest finansowany w poza bankowym sektorze prywatnym (podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe).

Plan stabilizacji

Sankcje Rady europejskiej (za niewypełnienie kryteriów):

System wczesnego zapobiegania :

obowiązek sporządzenia planu stabilizacji budżetowej (średnio okresowa strategia budżetowa, budżet zrównoważony lub z nadwyżką)

System wzmacniający procedurę :

- gdy nadmierny deficyt :

- część stała rezerwy - 0,2 % PKB

- część zmienna rezerwy - 1/10 kwoty deficytu przekraczającej 3% PKB (łączna wartość depozytu - nie większa niż - 0,5 % PKB)

Nałożenie kary pieniężnej na kraj członkowski (przypadek depozytu na rzecz Unii)

II etapy procedury:

I etap - system wczesnego zapobiegania, są to działania prewencyjne.

Komisja bierze pod obserwację te kraje, które są zagrożone nie wypełnieniem zobowiązań. Pierwszą czynnością jest wystosowanie dla takiego kraju planu stabilizacji, który m.in. obejmuje:

- bada relacje deficytu (planowanego i realizowanego),

- tempo wzrostu gospodarczego,

- planowanie bezrobocia,

- planowanie wzrostu poziomu cen,

Komisja daje konkretne zalecenia dla danego państwa. Jeżeli taki członek się zastosuje wszystko jest w porządku. Natomiast jeżeli nie następuje upublicznienie informacji skierowanych do danego państwa, może to doprowadzić m.in. do ograniczenia środków z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) jak i z funduszy celowych.

II etap - system wzmacniający procedurę , to już działania perswazyjne, gdzie są już uruchamiane sankcje za niewypełnienie kryteriów.

Wówczas państwo wobec, którego zastosowano konkretne sankcje jest zobowiązane do złożenia depozytu do EBI (z części stałej 0,2 %PKB i części zmiennej 1/10 kwoty przekraczającej 3 % PKB). W jednym roku wielkość ta nie może przekroczyć 0,5 % PKB. W następnym roku jeżeli nie widać znaczącej poprawy to odprowadzany jest kolejny depozyt.

Okoliczności łagodzące:

- w okresach klęsk żywiołowych istnieje możliwość wsparcia ze strony pozostałych państw członkowskich,

- w okresie spadku PKB w granicach ponad 2%, natomiast gdy spadek jest w granicach 0,75%- 2% PKB występuje konieczność pertraktacji odejścia od sankcji.

Uważa się że w średnim okresie budżet powinien być zrównoważony, gdyż w okresach np. recesji zawsze istnieje możliwość do sięgnięcia po dodatkowe środki.

Procedury ostrożnościowe w Polsce

- gdy: dług publiczny > 50 % PKB < 55 % PKB

to w projekcje budżetu na rok następny :

-deficyt budżetowy, dochody budżetu państwa - nie wyższy niż w roku bieżącym

- gdy: dług publiczny >55 % PKB < 60% PKB

to w projekcje budżetu na rok następny :

- ograniczenie deficytu do poziomu zapewniającego, że relacja długu Skarbu Państwa (rządowego) do PKB, będzie niższa od tej relacji ogłoszonej przez Ministra Finansów.

- gdy: dług publiczny > 60% PKB to

podmioty sektora publicznego nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.

Rada Ministrów przedkłada Sejmowi program sanacyjny, projekt budżetu na kolejny rok nie może zakładać deficytu budżetu państwa.

6

---