Rozdział 6
Rozwój w ciągu całego życia.
Indywidualna niezłomność - umiejętność przystosowania się do najtrudniejszych nawet okoliczności. Jest to istotna cecha rozwoju człowieka.
Człowiek przez całe życie zachowuje zdolność zmieniania się. Lata dzieciństwa wywierają trwały wpływ na późniejsze życie, ale i późniejsze doświadczenia mogą wywierać wpływ na człowieka i zmieniać skutki doświadczeń z dzieciństwa.
Po okresie dzieciństwa człowiek zaczyna borykać się z problemami życia codziennego i; boi się przyszłości i tęskni za przeszłością. Starość przynosi nowe stresy lub wyzwania.
Teoretycy badający rozwój indywidualny (Freud, Piaget) uważali, że człowiek rozwija się tylko do końca okresu dorastania, potem jest przygotowany do życia i ulega tylko ważniejszym,nielicznym zmianom. Dziś wiadomo, że to nieprawda - osobowość, funkcjonowanie umysłowe i inne pdst aspekty natury ludzkiej nie przestają się rozwijać do końca życia (jest to gł. Przesłanka psychologii rozwojowej obejmującej okres całego życia).
Badania nad cechami stadiów rozwojowych prowadzili m.in. Erik Erikson, Carl Jung i Charlotte Bűhler.
Erikson zajął się relacja między psychiką a społeczeństwem. Wyróżnił stadia rozwoju psychospołecznego. Każdy z nich ma „zadanie rozwojowe” - która ma na celu pomóc jednostce uporać się z przeciwstawnymi zadaniami danego stadium, jakie stawia przed jednostką społeczeństwo i ona sama, poprzez integrację tych zadań lub utrzymanie między nimi równowagi.
-Adolescencja (okres dorastania)
kryzys: jednostka szuka własnego „ja”, jednocześnie musi odgrywać mnóstwo ról przed społeczeństwem. Właściwe rozwiązanie daje poczucie siebie jako osoby; niewłaściwe - poczucie fragmentaryzacji „ja”, niepewności.
- Wczesna dorosłość
Kryzys; konflikt intymności i izolacji; z jednej strony jednostka chce nawiązać związki emocjonalne,moralne i seksualne z innymi, ale w ten sposób traci część intymności i niezależności. Właściwe rozwiązanie; daje zdolność do nawiązywania więzi i zaangażowania się w nie; niewłaściwe - prowadzi do izolacji,poczucia osamotnienia, aprzeczania potrzebie bliskości.
-Średnia dorosłość (30-40 lat)
Kryzys:
Chęć zdziałania czegoś na gruncie rodziny, społeczeństwa, czy przyszłych pokoleń kontra, kwestionowanie dawnych decyzji, chęć „zaszalenia”, porzucenia dotychczasowym zobowiązań kosztem poczucia bezpieczeństwa-kryzys wieku średniego. Właściwe rozwiązanie; koncentracja troski poza „ja” - na rodzinie, społeczeństwie, czy przyszłych pokoleniach; niewłaściwe - troska o sibie, brak orientacji na przyszłość.
- Późna dorosłość- integralność ego kontra rozpacz; jeśli jednostka nie rozwiąże kryzysów z poprzednich etapów życia, aspiracje są nie spełnione i jednostka czuje rozpacz, samoponiżanie, daremność. Właściwe rozwiązanie: poczucie pełni, podstawowa satysfakcja z życia niewłaściwe - poczucie bezowocności zycia, rozczarowanie
Carol Gustav Jung uważał, że wiek dojrzały, Anie dzieciństwo stanowi najważniejszą fazę rozwoju „ja” czyli jaźni. Wyróżnił 2 gł. Okresy rozwoju ja”:
-młodość (od pokwitania do-35 lat) następuje ekspansja wartości na zewnątrz; problemy własnej seksualności, zawieranie znajomości, znajdowanie swego miejsca w świecie
-wiek dojrzały (35/40 lat do starości) koncentracja wartości do wewnątrz; rozwój duchowości, koncentracja na własnym życiu, zmniejszenie się ilości osób kochanych, głębokie zapoznawanie się z własnymi wartościami, kulturą, śmiercią.
Charlotte Buhler - twórczyni koncepcji cyklu czynności reprodukcyjnych w której psychospołeczne fazy życia odpowiadają fazom biologicznym. Po początkowych fazach psychicznej ekspansji następuje kulminacja i cofanie się (kontrakcja) w wieku średnim:
-progresywny wzrost (do 15 l.)
-pojawienie Sie zdolności do reprodukcji seksualnej (15-25 lat)
-stabilizacja (25-45 lat)
- utrata zdolności reprodukcji (45-65 l.)
-degradacja biologiczna (65 lat i więcej)
(należy pamiętać, że dziś te fazy wyglądają u człowieka inaczej, np. dziewczęta SA zdolne do poczęcia przed 15 r.ż. mężczyźni nie tracą zdolności reprodukcyjnych w wieku 65 lat)
Wszystkie teorie SA zgodne, że rozwój człowieka nie jest równoznaczny ze wzrostem. Najpierw dorastamy psychicznie (osiągamy pewną dojrzałość i osiągamy pewien potencjał naszego człowieczeństwa), potem podlegamy biologicznemu starzeniu się.
Analiza historyczna rodzin i stadiów życia.
Podejście historyczne - badanie i analiza materiałów historycznych to ważny sposób pozyskiwania informacji. Dzięki nim możemy badać wpływ sytuacji gospodarczej, politycznej, ekonomicznej i społecznej na rodzinę w danym okresie.
Zmieniające się koncepcje dzieciństwa:
Do XVI w - dzieci powyżej 6 lat traktowano jak małych dorosłych; były wykorzystywane ,sprzedawane jako niewolnicy, pracowały.
OD XVI do końca XVIII w - dzieci traktowane są jako „majątek ruchomy”, własnośc rodziny, która ma przysłużyć się poprawie jej sytuacji materialnej; przejmowały obowiązki dorosłych gdy tylko stawały się do tego fizycznie zdolne.
XIX w - rewolucja przemysłowa; industrializacja powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą w postaci dzieci; szacunek do dzieci wzrósł, zaczęto traktować jako wartościowe, „wynaleziono” okres dorastania, podczas którego wiele rzeczy zagraża dzieciom; wprowadzenie praw ograniczających pracę dzieci, obowiązkowego nauczania oraz systemu sądów dla nieletnich.
I poł. XX w - dzieci zaczęto cenić jako potencjalne osoby; pojawiają się sądy psychologia rozwojowa, dla nieletnich; rodzina ukierunkowana na dziecko.
II poł. XX w. - społeczeństwo uznaje dziecko jako osobę. Prawo zapewniło im dzięki temu ochronę przed wykorzystywaniem i zaniedbywaniem, prawo do samostanowienia o sobie (swoboda) i sprawiedliwość sądów dla nieletnich.
Dziś jakość życia dzieci i młodzieży w rodzinach amerykańskich pogarsza się , na co wskazują następujące dane:
-ubóstwo
-niepełnosprawność rozwojowa, niedożywienie wskutek złego odżywiania- i zaniedbywania
- maltretowanie
- ubóstwo
- rośnie wskaźnik samobójstw wśród nastolatków
- rośnie wskaźnik rozwodów, nieślubnych dzieci
- wiele dzieci cierpi na problemy emocjonalne
- negatywne sposoby funkcjonowania rodziny
- bezdomność wśród dzieci
OKRES DORASTANIA- jest to stadium życia, które zaczyna się wraz z początkiem pokwitania (jednostka osiąga dojrzałość płciową). Moment zakończenia tego okresu zalezy od kontekstu kulturowego.
W wielu kulturach nieindustrialnych mamy do czynienia z rytuałami przejścia czyli obrzędami inicjacji czyli publicznym uznaniem przejścia danej jednostki z dzieciństwa do wieku dojrzałego. Z reguły są one znacznie związane z płcią. Polegaja zwykle na ceremoni, po której dzieci porzucają swe dziecięce role i przyjmują obowiązki i przywileje wieku dojrzałego; zerwane zostaja ich więzi z dzieciństwem.
Podczas dorastania dziecięca zależnośc od rodziców zostaje zastapiona przez niezależność.
W USA okres ten trwa od wieku kilkunastu lat, do wieku w którym młody człowiek zaczyna pełnić dorosłe role; nie ma określonego początku i końca tego okresu. (prawo określa próg pełnoletniości ale na różne „dorosłe” czynności - picie, seks, małżeństwo, udział w wyborach -zezwala od różnych progów wiekowych). Czasem za początek wieku dojrzałego uznaje się takie wydarzenie jak ukończenie szkoły średniej lub wyprowadzka z domu rodzinnego.
W zachodniej kulturze określa się okres dorastania jako czas „burz i naporu” - na młodą osobę wywierana jest presja odnośnie wyboru drogi życiowej, kształtowania własnej tożsamości, wyboru wartości, zasad itp.; przeżywa ona zmienne nastroje, stres, jest niespokojna i niezdecydowana i że jest to zjawisko normalne.
Pogląd ten popierali G. STANLEY HALL, Anna Freud oraz wielu innych.
Tezę tę obaliły MARGARET MEAD i RUTH BENEDICT - pionierki antropologii kulturowej, opisując kultury w których dzieci przechodziły w świat dorosłych bez takich objawów. Wtedy przeprowadzano badania z których wynikło, że większośc dorastającej młodzieży jest zadowolona z e swych stosunków z rodziną i przyjaciółmi, dobrze funkcjonuje i akceptuje wartości uznawane przez większą społeczność.
Inne badania wykazały, że młodzi ludzie mający poważne problemy w wieku dorastania „zabierają” je w następne etapy życia.
Zadania okresu dorastania które zwykle stają przed dorastającą w Zach. Społeczeństwie młodzieżą:
a) zaakceptowanie swej fizycznej i dojrzałej seksualności
dojrzałość płciowa u chłopców; wytwarzanie żywych plemników(ok. 14 r.ż.); u dziewcząt - pierwsza miesiączka (11-15 r.ż); jednostka skupia się mocno na swoim wyglądzie.
Obraz ciała- sposób w jaki jednostka subiektywnie postrzega swą powierzchowność. W dużej mierze zależy to od ocen innych osób i od kanonów piękna.
W tym okresie większość osób poważnie martwi się o swój wygląd i sprawnośc fizyczną. Może to prowadzić do kompleksów, zaburzeń odżywiania (anoreksja, bulimia) itd.
Jednostka zaczyna myśleć o seksie, jednak jest to temat wstydliwy i kłopotliwy; odbywa się ukształtowanie tożsamości seksualnej, która okresla orientację i kieruje zachowaniem seksualnym. Powszechna jest masturbacja, a także zachowania homoseksualne nie mające często wpływu na późniejszą orientację jednostki. Aczkolwiek większość homoseksualistów właśnie w tym okresie uświadamia sobie swoje skłonności.
b) określenie od nowa swych ról społecznych w tym uniezależnienie się od rodziców
c) dokonanie wyboru zawodu
UZALEŻNIENIA
Alkoholizm na uczelni
70-95% sudentów pije; 15-25% można zakwalifikować jako pijących nałogowo. Rzadko który z nich uważa to a problem. Jednak większość zgonów ludzi w wieku 16-24 lat spowodowanych jest wypadkiem pod wpływem alkoholu. Uczelnie więc zaczęły praktykować prgramy ćwiczenia umiejętnego picia. Badania wykazały, że 4 techniki pomagają powstrzymać się od picia lub zachować umiar:
-regularne kontrolowanie samego siebie
-zrozumienie, jaki wpływ na zachowanie mają różne poziomy alkoholu we krwi
- ocena sytuacji w których zwyczajowo pija się alkohol
-planowanie radzenia sobie z potencjalnie niebezpiecznymi sytuacjami skłaniającymi do picia alkoholu
Program opirał się na 2 podstawowych założeniach:
1) zachowanie umiaru w konsumpcji alkoholu w istotny sposób zmniejsza ryzyko wypadków, kaca i zażenowania.
2) w sytuacjach społecznych skutki picia alkoholu zależą bardziej od przekonań danej osoby niż od jego właściwości ( w celu udowodnienia zorganizowano eksperyment, w którym w barze podano studentom bezalkoholowe drinki, mówiąc im, że zawierają alkohol; wytworzono atmosferę zabawy w owym barze; większość studentów mówi, że czuje się „wstawiona” mimo, że drinki nie zawierały alkoholu).
Po przeprowadzeniu ćwiczeń polegającym na ćwiczeniu się w stawianiu oporu, granic, ustalania tempa picia itp., osiągnięto efekt spadku ilości spożywanego alkoholu przez 2 lata od zakończenia programu.
PODEJMOWANIE AKTYWNOŚCI SEKSUALNEJ PRZEZ MŁODZIEŻ
Kobiety angażują Sie emocjonalnie w w związek ze swoim pierwszym partnerem; mężczyźni z reguły nie.
W okresie odrastania młodzież kształtuje osobiste wartości a następnie opierać się na nich przy kierowaniu swoją aktywnością seksualną. Kształtuje się wtedy etykę seksualną która odzwierciedla osobiste normy, zasady moralne preferencje dane jednostki. Jest oparta na realistycznym rozumieniu konsekwencji zachowań seksualnych.
Fundamenty zdrowej tożsamości seksualnej są budowane podczas dorastania.
RELACJE SPOŁECZNE
Więzi rodzinne ulegają osłabieniu, gdyż młodzież spędza wiele czasu poza domem; kontrola dorosłych nie jest tak silna. Silna natomiast staje się potrzeba akceptacji ze strony rówieśników; głównie w kontaktach z nimi młodzi ludzie ćwiczą umiejętności społeczne i wypróbowują role i zachowania społeczne; dają oparcie emocjonalne. Wraz z rosnącą potrzebą kontaktów z rówieśnikami rośnie też lęk przed bycia przez nich odrzuconym. Pojawia Sie też problem nieśmiałości.
W wieku 12-13 lat konformizm wobec wartości i zachowań rówieśników osiąga szczyt, szczególnie silny jest u chłopców, podatnych na naciski grupy. Zachowania nie aprobowane przez dorosłych młodzież podejmuje często w imię solidarności z rówieśnikami i sprzeciwu wobec dorosłych. Oddziaływania rówieśników i rodziców bywają sprzeczne, jednak z reguły zaspokajają po prostu różne potrzeby w życiu młodego człowieka. Mimo, że w kwestiach powierzchownych z reguły siła nacisku grupy jest większa, to młoda osoba zazwyczaj jest wierna podstawowym wartościom rodziców.
WYBÓR ZAWODU
Wybór zawodu wymaga oceny własnych zainteresowań i zdolności, , uświadomienie sobie realistycznych możliwości oraz zdolności dokonania i realizacji wyboru. Na wybór ten najmocniej wpływa pochodzenie z określonej warstwy społeczno-ekonomicznej. Z reguły im wyższy status społeczny rodziców, tym wyższe aspiracje i większe osiągnięcia dziecka (wynika to z mentalności i możliwości rodziców).
DOROSŁOŚĆ -
Wg. Freuda rozwojem w okresie dorosłości kierują 2 potrzeby: kochać i pracować. Maslow uznał za takie potrzeby potrzebę miłości i przynależności, które, zaspokojone, przeradzają się w potrzeby sukcesu i szacunku. Erikson - intymność i produktywność. Inni - potrzeby afiliacji/akceptacji społecznej i osiągnięć/kompetencji.
ERIKSON: intymność to zdolność do pełnego zaangażowania się wobec innej osoby; występuje w miłości i przyjaźni. Wymaga odwagi, otwartości i poświęcenia.
Jeśli jednostka dobrze radzi sobie ze sprawami tożsamości i intymności, zwykle przechodzi do fazy produktywności - angażuje się w sprawy wychodzące poza swoją osobę. Dokonuje się to na ogół w wieku 30-50 lat. Kryzys rozwijający się na tym etapie życia to walka pomiędzy pragnieniem stałości a swobody.
Stadia rozwoju u mężczyzn w okresie dorosłości wg D. LEVINSONA:
17-22 lata - przejście do wczesnego wieku dojrzałego; porzucenie dorastania;pierwsze wybory dot. Dorosłego życia
22-28 - wejście w świat dorosłych; pierwsze wybory dot. Miłości, zawodu,przyjaźni
28-33 przejście w lata trzydzieste - zmiany w życiu; albo umiarkowane,albo częściej, wywołujące stres
33-40 - Stabilizacja -realizacja planów zawodowych i rodzinnych; odnalezeinei swego miejsca w społeczeństwie
40-45 - przejście do wieku średniego; kryzys;
45-50 - pzejście w średni wiek dojrzały -nowe zadania; wybór nowej struktury życia
50-55 przejście w lata pięćdziesiąte - kryzys u tych, którzy nie przechodzili go w wieku lat 40. Dalsze modyfikowanie życia.
55-60 - kulminacja średniego wieku dojrzałego - budowanie nowej struktury zycia; może to być czas wielkiego spełnienia.
60-65 - Przejście w późny wiek dojrzały; podsumowania; duma przemieszana z rozpaczą
65-80 - Późny wiek dojrzały - spokój, szczere spojrzenie na życie.
80 bardzo późny wiek dojrzały - ostatnie przejście, przygotowania do śmierci.
Stadia rozwoju u mężczyzn w okresie dorosłości wg G. VAILLANTA:
20 - lata optymizmu, nadzieji, wolności
30 - rewizja swoich ocen, kwestionowanie lub utwierdzanie się we wcześniejszych wyborach
Późne lata 30 - satysfakcja, konsolidacja.
40-50 kryzys wieku średniego, kwestionowanie dawnych wyborów.
O stadiach takich u kobiet wiadomo niewiele.(Na pewno ich głównym celem stała się ostatnio integracja ról zawodowych i rodzinnych.) Niektórzy badacze uważają, że przebiegają one inaczej u kobiet niż u mężczyzn z powodu ich różnego nastawienia - na odrębność u mężczyzn i na więź uczuciową u kobiet.