Wykład.

Język agresji w polityce.

Prof. Jadwiga Puzynina (Język - wartość - kultura, 1997) pisała o triadzie: język porozumienia, język alienacji, język agresji. Wszystkie słowa w tym zestawie są nieostre znaczeniowo. Zacznijmy od zdefiniowania tych terminów.

Język porozumienia to język służący porozumieniu, opartym na wzajemnym zrozumieniu, szacunku i życzliwości. Wyraża wolę dialogu, jest prosty, autentyczny, mało emocjonalny, niepożądane są w nim emocje negatywne, szyderstwo, ironia i manipulacja.

„Język agresji to sposób zachowania językowego wyrażający negatywne wartościowania i złe emocje [złość, gniew, nienawiść, pogarda] wobec odbiorcy lub kogoś o kim mówi się w tekście. […] Agresję można wyrażać wprost, słowami, składnią, intonacją […] językiem zjadliwym i ironicznym. […] Język agresji to język wyrażający złe emocje wobec kogoś (znamienny jest jego synonim: język napastliwy) i złe emocje z reguły wyzwalający.”

Jak stwierdził Piotr Śliwiński [TP 16/2009] „Język stał się w Polsce narzędziem agresji i upokarzania”.

„Obwieszczenie Leppera ongiś w Sejmie, że skończył się Wersal na tej sali, stało się zaczynem wielu zmian w obyczajności naszych parlamentarzystów. Od tego momentu, po dzień dzisiejszy, dzieją się w naszym parlamencie przedziwne spektakle. Pośmiewisko Europy. Nazwanie przez marszałka Sejmu fotoreporterów ścierwojadami stało się kroplą, która przelała ten kubeł pomyj.”

Irena Kamińska-Szmaj („Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918-2000” 2007, 52) definiuje agresję jako „wyładowanie gniewu, złości i wielu innych negatywnych emocji na otoczeniu, wynikające z wrogiej postawy wobec niego.”

przejawia się w brutalnych, przekraczających ogólnie przyjęte międzyludzkie normy współżycia, zachowaniach językowych lub/i w stosowaniu przemocy w formie wrogich gestów czy fizycznych napaści. W przypadku zachowań językowych agresja znajduje wyraz w różnych aktach mowy, takich jak np. obraza, obelga, zniewaga, przekleństwo. Celem tych aktów jest poniżenie, upokorzenie, naruszenie czci i godności drugiej osoby, wywołującej wrogie emocje czy też uważanej przez nadawcę za sprawcę przykrych odczuć i stanów. [jw.]

Wg Marii Peisert agresja językowa może być:

„1. bezpośrednia wyrażająca explicite negatywną wobec odbiorcy treść w dwojaki sposób: a) przez użycie słownictwa znieważającego; b) z użyciem słownictwa neutralnego; 2. niejawna wobec odbiorcy, mająca np. postać plotki lub innych zniesławiających działań językowych; 3. implikowana, tzn. taka, której nie da się odczytać z treści komunikatu, a która wynika z analizy kontekstu i sytuacji towarzyszącej aktowi komunikacji językowej” (Peisert 2004, 31)

wykładniki agresji na różnych poziomach języka - atak na wizerunek drugiej osoby odbywa się za pomocą środków leksykalnych, morfologicznych czy przez użycie składni emocjonalnej

zabiegi stylistyczne: ironia, drwina, sarkazm, szyderstwo

sygnał: ostry, dyrektywny ton, podniesiony głos, często przechodzący w krzyk i wrzask

Żeby się o tym przekonać wystarczy wejść na jakiekolwiek forum internetowe albo posłuchać wypowiedzi niektórych polityków

w działaniach politycznych agresja rzadko jest reakcją żywiołową, spowodowaną niekontrolowanym gniewem

tu „ekspansji silnych negatywnych emocji towarzyszy nie tylko dążenie do dominacji do narzucenia swej woli innym uczestnikom komunikacji politycznej, lecz przede wszystkim chęć zrealizowania za wszelką cenę celów politycznych, z których podstawowym jest zdobycie lub utrzymanie władzy. Dlatego też agresja językowa w działaniach politycznych rzadko jest reakcją żywiołową, spowodowaną niekontrolowanym gniewem. Najczęściej językowe uzewnętrznianie negatywnych emocji przez polityków jest zachowaniem celowym, nastawionym na uzyskanie zamierzonych korzyści.” (Kamińska-Szmaj 2007, 53)

Przeciwnik - wróg w polityce to nazwy osób o odmiennych poglądach (konkurentów do władzy, stanowisk, mandatów poselskich, ich zwolenników oraz ludzie i media będące (postrzegane) przeszkodami w dążeniu do zdobycia, poszerzenia albo utrzymania władzy

wrogiem mogą być też nieakceptowane lub zwalczane poglądy, ideologie, postawy, zachowania

STRATEGIE OBRAŻANIA ADRESATA WYPOWIEDZI W KOMUNIKACJI POLITYCZNEJ i najczęściej stosowane środki językowo-stylistyczne wykorzystywane do negatywnego wartościowania przeciwnika politycznego, do jego deprecjonowania, poniżania i ośmieszania czyli niszczenia pozytywnego wizerunku w oczach opinii publicznej

1. Słownictwo prymarnie (systemowo) wartościujące

skonwencjonalizowane środki leksykalne

1. nazwy ludzi o niskim poziomie intelektualnym i moralnym, np. łotr, łobuz, łajdak, bandyta, warchoł, agent aferzysta, demagog, idiota

2. nazwy groźnych zbiorowości, np. zgraja, banda, męty, szajka, klika, agentura, bojówki, klan

3. nazwy jednostek, np. wystraszony morderca

4. przymiotniki oceniające negatywnie cechy charakteru, poziom intelektualny, predyspozycje do pełnienia funkcji państwowych, ośmieszające wygląd, ułomności fizyczne, sposób zachowania i mówienia, np. fanatyczny, sprzedajny, próżny, arogancki fałszywy, ciężki, kabotyński, strupieszały, zdziecinniały

5. czasowniki nazywające godne potępienia działania przeciwnika/wroga np. kłamać, szkalować, szczuć, opluwać, manipulować, donosić, wichrzyć, jątrzyć

2. Słownictwo konotacyjnie wartościujące

wyrazy wtórnie wartościujące, którego znaczenia kształtowane są pod wpływem obowiązującego we wspólnocie systemu wartości oraz wiedzy i przekonań o desygnacie nazwy

1. umieszczenie wyrazów w specjalnie dobranych kontekstach, np. ciasnota (umysłowa), beton (partyjny), bękart (okrągłego stołu), sieroty (po Magdalence), Zespół Folklorystyczny Prawa i Sprawiedliwości, nie byli w stanie wchłonąć informacji, rolka papieru toaletowego w porównaniu z posłem N.

2. umieszczanie nazwisk polityków w wartościowanych negatywnie szeregach, np. Kaczyński, Marks, Engels, Lenin

3. odwołanie się do stereotypów i cech stereotypowych; pejoratywizacja znaczeń wynika z wykorzystania opozycji swój-obcy i z odwołania się do stereotypów (gł. etnicznych), np. żydokomuna, koszerni, krzyżacki, ukraiński

Cynik - przedstawiciel starej, greckiej szkoły filozofii poszukującej prawdy na jej antypodach.
Łysy - człowiek , który postanowił odsłonić własną mądrość.
Blondynka - głęboko ukryta siła charakteru; na ogół niewidoczna.
Centkiewicz - człowiek , który się specjalizuje w zamienianiu wszystkiego na drobne.
Dziennikarz śledczy - osobnik wyśledzony przez zleceniodawcę.
Kaczyński - krzywe zwierciadło cnót polskich.

4. używanie słownictwa ze świata zwierząt w odniesieniu do człowieka i jego działań - służy degradacji i wykluczeniu ze świata istot rozumnych, umieszczeniu w świecie istot drapieżnych, np. pijawka, gad, kameleon, pawiany, , żądło, jad, ujadać, wyć, ryć, wodzić się za łby, ścierwojady, małpa, paprotki

5. używanie nazw związanych z chorobą w odniesieniu do zjawisk z życia politycznego, np. gangrena, schizofrenia (polityczna), rak, ciężki na umyśle, niepoczytalność

6. przejmowanie wyrazów z polszczyzny potocznej, łamanie reguł doboru słownictwa polszczyzny oficjalnej

lekceważący stosunek do przeciwnika, np. przekręty, koleś, obibok, szpicel, bujać, szmal, metro seksualne ciacha

7. umieszczenie wyrazów w przestrzeni intertekstualnej, np. biblijnej - judasze, faryzeusze, judaszowe srebrniki/dolary, literackie - chciałeś chamie NATO -bis, mumia, polityczne ka6takumby, Nosferatu, cherubinek Kaczyńskiego, pretorianie

3. Słownictwo pochodne od podstaw o znaczeniu negatywnie wartościującym (systemowo i konotacyjnie)

nazwy nosicieli cech, wykonawców czynności, nazwy czynności, nazwy cech abstrakcyjnych, np. wstecznik, głupiec, obłudnik, miernota, najemnik, aferzysta, spekulant, oszołom, zdrada, łajdactwo, chamstwo, plugastwo, faryzeizm, zaciekłość, próżność, bezczelność, zacietrzewienie, rozwydrzenie, komuszenie

4. Środki morfologiczne

1. wykorzystanie wariantywności form fleksyjnych i używanie form rzeczowych zam. męskoosobowych, np. posły, Żydy, kibole

2. używanie nazwisk znanych polityków w liczbie mnogiej (często w formach niemęskoosobowych) np. Michniki, Kuronie, Leppery, kaczyści

3. dodawanie sufiksów deminutywnych do podstaw niepoddających się tego rodzaju modyfikacjom (wyraz pogardy albo ośmieszenia, umniejszenia wartości) np. partyjka, teoryjka, artykulik, pisemko

4. wykorzystanie ekspresywnych formantów nadających nacechowanie pejoratywne i/lub ironiczne, np. piśmidło, pismak, eto siak, urzędas, sprzedawczyk, komuch, solidaruch, postkomuch, postsolidaruch, postsolidaruszek, kozactwo, zadyma

5. tworzenie derywatów od skrótów partii, instytucji itp. np. awuesiak (AWS), udek, udecja (Unia Demokratyczna), ubeckość, ubek, ubol

6. tworzenie derywatów od nazw osobowych, np. falandyzacja, michnikówka, glempowaty, zrokicialy, zmoskwiczyć, skuroniować się, demichnikizacja, krzaklewszczyzna, michnikowszczyzna, kuroniówka, palikotolioza, kaczuyści

7. tworzenie ekspresywnych derywatów onomastycznych z suf. -izm/-yzm, np. gierkizm, kuronizm, lepperyzm, kaczym, wałęsizm

8. słowotwórcze przekształcanie nazwisk i imion polityków, np. Krzak, Kwach, Kaczor(y), Maniuś, Olo

9. tworzenie ekspresywnych złożeń i zrostów (często z dezintegracja podstawy), np. polakożercy, grubokreskowiec, homolewica, komuchopodobny, katolewica, łże prawica, łże katolicki, włazidupstwo. paligłup, tuskomatołek

10. kontaminacje, np. aferały, aferałowie (afera + liberał), Rydzyjko (Rydzyk + radyjko), Marianetka (Marian [Krzaklewski] + marionetka), paplament (paplać + parlament), gadaj lamy (gadać + dalajlama)

5. Frazeologizmy i ich modyfikacje - tworzone intencjonalnie, ujawniają negatywne wartościowanie przeciwnika przez celowe przekształcanie starych związków, zastępowanie wyrazów neutralnych stylistycznie negatywnie nacechowanymi lub tworzenie nowych połączeń, np. trząść portkami, doić państwo, mleć określone półprawdy, siedzieć po uszy w PRL, wycierać sobie pyski, ziać miłością bliźniego, bękart okrągłego stołu, partia jednorazowego użytku, spuszczony z funkcji, kubeł pomyj, parskające orędzie prezydenta, gwóźdź do politycznej trumny

6. Zestawienia (nagromadzenia) wyrazów silnie negatywnie wartościujących (systemowo i konotacyjnie) - hiperbola, np. czerwono-brunatni faceci spod znaku Wrzodaka, osobnik w rozchełstanej kurtce dżinsowej żłopiący piwo

7. Środki graficzne

1. stosowanie ironicznego cudzysłowu, np. „towarzysz”, „elita”, „Europejczyk”, „cywilizowany”

2. przywoływanie negatywnych znaczeń przez wykorzystywanie małych i dużych liter, a także pisowni łącznej i rozdzielnej np. KORniki, jeUOPy, jUWolstwo, Radio Ma ryja

6

---