Taktyczne warianty działań gaśniczych oraz elementy ich

organizowania.

W zależności od intensywności pożaru, jego rodzaju i wielkości, pożary leśne można zwalczać według trzech wariantów prowadzenia działań gaśniczych:

- gaszenie z frontu,

- gaszenie z boków,

- gaszenie z tyłu.

Niezależnie od wariantu działania gaśnicze mogą mieć charakter aktywny lub pasywny. W zwalczaniu pożarów leśnych pierwszeństwo powinny mieć działania aktywne. Podstawę takich działań daje coraz bardziej przydatny w zwalczaniu pożarów leśnych sprzęt pożarniczy i środki gaśnicze.

Działania aktywne przyczyniają się do minimalizacji strat.

Działania pasywno - obronne - stosowane są, gdy sytuacja pożarowa oraz ilość sił i środków na miejscu akcji nie pozwalają na aktywną likwidację pożaru. W tym wypadku akcja gaśnicza zmierza do obrony obszarów leśnych przed pożarem w pewnym oddaleniu od nich.

Gaszenie z frontu.

Akcję gaśniczą przy tym wariancie rozpoczyna się na froncie pożaru, a następnie jednostki gaśnicze przesuwają się po obu bokach pożaru w kierunku jego tyłu. Gaszenie frontalne jest najefektywniejszym rodzajem działań gaśniczych, gdyż przede wszystkim zapobiega rozprzestrzenianiu się ognia na kierunku jego najintensywniejszego rozwoju.

Przy pożarach o małych powierzchniach i przy wystarczającej ilości sił i środków możliwe jest gaszenie pożaru przez otoczenie, to znaczy rozpoczęcie jednocześnie likwidacji ognia na froncie, bokach i tyle pożaru.

Wariant gaszenia z frontu może być stosowany przy wszystkich rodzajach pożarów, o ile szybkość frontu pożaru, intensywność spalania, panujące temperatury, zadymianie oraz ewentualne przerzuty ognia nie powodują sytuacji niebezpiecznych lub zagrażają życiu ludzi biorących udział w akcji.

Gaszenie z boków.

W sytuacji, gdy atak frontalny nie może być wykonany z przyczyn podanych wyżej, akcję gaśniczą rozpoczyna się na bokach pożaru, kierując się do czoła pożaru i z tyłu, o ile wystarczająca jest ilość sił i środków. Tłumienie ognia na boku powoduje stopniowe zmniejszanie się długości strefy objętej spalaniem, przez co następuje obniżenie się intensywności pożaru i jego szybkości rozwoju na froncie.

Pozwala to na bezpieczne skierowanie sił gaśniczych na front pożaru i jego skuteczne zatrzymanie. Gaszenie z boku może być stosowane również, gdy front pożaru dochodzi do naturalnych przeszkód stanowiących skuteczne zabezpieczenie przed dalszym jego rozwojem.

Gaszenie z tyłu.

Wariant gaszenia z tyłu pożaru stosuje się, gdy dwa wcześniej wymienione warianty nie mogą być zastosowane. Dotyczy to przede wszystkim pożarów całkowitych o bardzo dużej intensywności spalania, kiedy atak frontalny i z boku jest niebezpieczny i nie gwarantuje skuteczności działania. W takiej sytuacji siły gaśnicze rozpoczynają likwidację spalania na tyle posuwając się wzdłuż boków w kierunku frontu pożaru.

Ten sposób prowadzenia akcji gaśniczej daje powolne rezultaty, lecz jest najbezpieczniejszy ze wszystkich trzech wariantów.

W zależności od sytuacji pożarowej wymienione wyżej warianty taktyki gaszenia mogą być stosowane przemiennie bądź jednocześnie. Pierwszą i najszybszą czynnością przy gaszeniu pożarów leśnych powinno być zatrzymanie lub ograniczenie rozprzestrzeniania ognia na czole lub na innych kierunkach, których rozwój spalania jest najbardziej niebezpieczny dla dalszego przebiegu pożaru, na przykład, gdy krawędź boczna pokrywy gleby dochodzi do młodnika, co grozi przekształceniem się w pożar całkowity. Lokalizowanie pożaru polega na likwidacji spalania płomieniowego na jego krawędzi, aby zapobiec dalszemu rozwojowi ognia. Może być ona wykonywana przy użyciu środków gaśniczych, przez obranie, bądź za pomocą pasów zaporowych wykonywanych różnymi sposobami /np. przy użyciu środków wybuchowych, wypalenie i inne/.

Po lokalizacji przeprowadza się dogaszanie, przede wszyskim obrzeży porzażyska i miejsc, w których dopalają się leśne materiały palne. Nie zawsze wymienione stadia akcji gaśniczej /lokalizacja i dogaszanie/ występują w działaniach gaśniczych lub ich rozgraniczenie jest możliwe i wyraźne.

Od właściwej organizacji akcji gaśniczej, która rozpoczyna się w momencie zaalarmowania o powstałym pożarze, a kończy w chwili jego ugaszenia, zależy efektywność działań operacyjnych. Wyraża się ona powierzchnią, która uległa spaleniu i wielkością strat pożarowych.

Z tego powodu dysponowanie jednostek straży pożarnych przez stanowiska kierowania powinno opierać się na informacji o pożarze przekazanej w meldunku, warunkach meteorologicznych rozwoju pożaru, stanie dróg dojazdowych, możliwości zaopatrzenia wodnego. Istotną składową procesu decyzyjnego dotyczącego dysponowania jednostek powinna być aktualna prognoza zagrożenia pożarowego lasów, analiza warunków przyrodniczo - leśnych w jakich się pożar rozwija i jakie są one na obszarach zagrożonych. Dotyczy to przede wszystkim wieku drzewostanu, składu gatunkowego, rodzaju roślinności pokrywy dna lasu, powierzchni monolitów jednogatunkowych i jednowiekowych oraz rzeźby terenu.

Wynik analizy uwzględniającej wszystkie wyżej wymienione elementy winien decydować o ilości i rodzaju sił i środków dysponowanych do pożaru. Z przeprowadzonej analizy działań gaśniczych przy 50 dużych pożarach leśnych /o powierzchni powyżej 10 ha/, jakie miały miejsce w latach 1977 - 81 wynika, że podstawowym błędem jest dysponowanie zbyt małej liczby jednostek gaśniczych w początkowej fazie pożaru, gdy warunki meteorologiczne i drzewostanowe sprzyjały szybkiemu rozwojowi ognia. Decydowało to w duże mierze o późniejszej wielkości pożaru i stratach wynikających z opóźnienia przyjazdu następnych jednostek pożarnych zdolnych opanować ogień. Opóźnienie to wahało się średnio od 30 do 60 minut, dochodząc w skrajnych wypadkach nawet do kilku godzin. W czasie tym możliwy jest wzrost powierzchni pożaru od 0,5 do kilku hektarów /zależne jest to od rodzaju pożaru i warunków, które kształtują rozwój ognia/, co stwarza diametralnie inne warunki prowadzenia działań gaśniczych i ich efektywności. Analiza wykazała również, że plany obrony obszarów leśnych, wykonywane zgodnie z zarządzeniem nr 10/72 Komendanta Głównego Straży Pożarnych nie są prawie wykorzystywane przy akcjach gaśniczych. Powodem jest mała funkcjonalność i przydatność tak sporządzanych planów.

O ile przy zwalczaniu pożarów małych taktyka działań gaśniczych i ich organizacja nie nastręcza większych trudności, to w wypadku pożarów dużych ich rola i wpływ na skuteczność i sprawność przebiegu akcji gaśniczej nie mogą być niedoceniane. Podstawę właściwego wyboru taktyki gaszenia i dostosowania do niej metod gaśniczych daje dokonanie oceny sytuacji pożarowej. Pierwszoplanowym składnikiem jest rozpoznanie. Przeprowadzenie rozpoznania ma na celu określenie: obszaru objętego pożarem, jego kształtu, intensywności, kierunku i prędkości rozprzestrzeniania, możliwości rozwoju pożaru, rodzaju leśnych materiałów palnych, możliwości przerzutów ognia, usytuowania obiektów i miejsc, które wymagają obrony, rzeźby terenu, występowania i zlokalizowania naturalnych przeszkód dla rozwoju pożaru, miejsc dla postoju i zgromadzenia sprzętu i środków gaśniczych. Rozpoznanie jest nieodzownym i koniecznym warunkiem rozpoczęcia akcji gaśniczej, ale musi być również przeprowadzone w sposób ciągły w czasie trwania gaszenia. Wykonuje się je z ziemi i powietrza, przy czym obserwacja z góry jest bardzo korzystna, gdyż daje możliwość objęcia wzrokiem całego pożaru i skraca znacznie czas trwania rozpoznania. Rozpoznanie organizuje dowodzący akcją gaśniczą i na podstawie oceny sytuacji pożarowej ustala plan gaszenia pożaru, podejmuje decyzję o taktyce działania i metodach gaszenia, formuje oddziały, wyznacza dowódców odcinków bojowych i przydziela im zadania.

Kierujący akcją gaszenia pożaru powinien osobiście przeprowadzić rozpoznanie i jak najszybciej podjąć decyzje taktyczne. Dlatego rozpoznanie nie może przeciągnąć się, gdyż sytuacja pożarowa zmienia się szybko w czasie i wyniki rozpoznania stale się dezaktualizują. Oprócz tego obserwuje się spadek gotowości działania strażaków na skutek przeciągania się czasu podejmowania decyzji i opieszałości, przez co spada ich wydajność i zaangażowanie. Z tego też powodu, jeśli zachodzi konieczność poświęcenia dłuższego czasu na pełne rozpoznanie, wskazane jest wydanie doraźnych zadań jednostkom straży polegające na gaszeniu określonych części pożaru, organizacji zaopatrzenia i zaplecza akcji.

Rozpoznanie, oprócz zbierania wszelkich informacji, których dostarcza, powinno zmierzać do spełnienia podstawowego celu jakiemu służy, to jest wybrania najlepszego taktycznego działania zmierzającego do gaszenia pożaru. Z tego powodu musi być ono wielostronne i dać jak najpełniejszą przesłankę o możliwościach wykorzystania sposobów gaszenia w konkretnej sytuacji. Rozpoznanie powinni przeprowadzić wszyscy uczestnicy akcji gaśniczej i informować o jego wynikach swoich dowódców. Gaszenie pożarów leśnych nawet przy znacznym zmechanizowaniu prac i użyciu specjalistycznego sprzętu jest trudnym zadaniem. Stopień trudności wzrasta wraz ze zwiększeniem się wielkości pożaru i dla tego przy dużych pożarach, które charakteryzują się dużymi prędkościami rozwoju, szybkość gaszenia jest bez porównania mniejsza. Konieczne jest w tym wypadku sporządzenie prognoz rozwoju pożaru. Podstawą prognozy, oprócz rozpoznania terenu leśnego znajdującego się na drodze pożaru, jest przewidywana zmiana warunków meteorologicznych, a przede wszystkim znajomość czynników kształtujących rozwój pożaru i ich wpływ na prędkość rozwoju, powierzchnię i dynamikę.

Metody gaszenia pożarów leśnych.

Efektywność akcji gaśniczej nie zależy często od ilości sił i środków, którymi dysponujemy, ale od prawidłowości wyboru sposobu gaszenia. Wybór metody zależy przede wszystkim od charakteru pożaru, warunków jego rozwoju, ilości i rodzaju sprzętu i środków gaśniczych oraz od doświadczenia kierującego akcją i całego personelu. Wybór metod gaśniczych powinien mieć na celu jak najszybsze zlokalizowanie pożaru.

Wszystkie sposoby gaszenia niezależnie od rodzaju pożaru zmierzają do eliminacji pożaru jednego z trzech czynników warunkujących powstanie pożaru lasu, dzięki czemu następuje przerwanie procesu spalania. Likwidacja pożaru możliwa jest zatem poprzez usuwanie materiałów palnych sprzed frontu ognia /np. przez wypalanie/, obniżanie temperatury bodźców energetycznych poniżej temperatury zapalenia /gaszenie źródeł ognia środkami gaśniczymi/ lub poprzez izolację materiałów palnych do dostępu powietrza /np. przez pokrywanie ich piaskiem lub środkami pianotwórczymi/. Wyróżniamy następujące metody gaszenia pożarów leśnych:

1. tłumienie pożaru za pomocą gałęzi,

2. zasypywanie ziemią,

3. wyorywanie pasów zaporowych,

4. wykonywanie pasów zaporowych przy użyciu środków wybuchowych,

5. wypalanie,

6. gaszenie wodą,

7. gaszenie środkami chemicznymi,

8. gaszenie przy użyciu samolotów.

Tłumienie pożaru za pomocą gałęzi.

Jest najprostszym sposobem gaszenia, który znajduje zastosowanie w wypadku pożarów pokrywy gleby, o dość małej powierzchni, kiedy gaszący mogą podejść bezpośrednio do strefy ognia. Sposób ten polega na zbijaniu płomieni zielonymi gałęziami z jednoczesnym zagarnianiem ognia do wnętrza pożaru. Metoda ta jest mało efektywna, męcząca i wymaga dużej ostrożności ze względu na bliskość płomieni. Nie należy jej stosować w miejscach, w których może następować wzrost intensywności spalania /np. w trawach i wrzosowiskach/ lub przy przejściu pożaru pokrywy gleby w pożar podrostów, podszytów albo w pożar całkowity. Tłumienie ognia za pomocą gałęzi można zastosować jako działanie uzupełniające, gdy brak jest sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych lub nie dla wszystkich osób są one w wystarczającej ilości. W miejscach stosowania tej metody należy w późniejszym czasie wykorzystać inne sposoby gaszenia, które zagwarantują ugaszenie i zabezpieczenie nie powodujące powtórnego rozgorzenia.

Zasypywanie ziemią.

Zasypywanie krawędzi pożaru ziemią może być stosowane, jak poprzedni sposób gaszenia, przy pożarach pokrywy gleby o małej intensywności lub w niektórych wypadkach i przy intensywniejszych - w miejscach, gdzie możliwe jest podejście ludzi bezpośrednio do ognia. Zasadniczym warunkiem jest posiadanie przez gaszących szpadli lub łopat. Mechanizm gaszenia przy tej metodzie polega na utrudnianiu dostępu powietrza do strefy spalania i jednocześnie zasypaniu ziemią materiałów, które nie uległy jeszcze zapaleniu, w bezpośrednim sąsiedztwie tej sfery. Prawidłowy sposób wykonania tego zabiegu polega na zasypaniu krawędzi pożaru, palących się materiałów, jak i obrębu na szerokości 0,3 - 0,5 m, by nie było możliwe zapalenie na skutek ewentualnego przejścia ognia ze strefy spalania. bardzo istotne jest, aby z miejsca skąd bierzemy glebę zedrzeć łopatą pokrywę roślinną, aby nie wrzucać do ognia ziemi wraz z butwiną i murszem, w których może zachodzić przez długi okres spalanie bezpłomieniowe. Grozi to wtórnym zapaleniem, szczególnie przy silnych porywach wiatru.

metoda ta może być stosowana, jeżeli dysponujemy dużą ilością ludzi. Jest ona pracochłonna i wymaga bardzo dużego wysiłku fizycznego od osób gaszących pożar.

Wyorywanie pasów zaporowych.

Ten sposób lokalizacji pożaru i niedopuszczanie do dalszego rozwoju jest jednym z najbardziej skutecznych. Stosuje się go również wtedy, gdy inne metody zawiodą lub nie mogą być wykorzystane. Opanowanie pożaru za pomocą pasów zaporowych jest skuteczne przy pożarach pokrywy gleby i płytkich pożarach murszowo - torfowych. Efekt gaśniczy uzyskuje się przez usunięcie materiałów palnych na drodze rozwoju pożaru. Przy pożarach całkowitych, którym towarzyszą silne wiatry ten sposób nie jest skuteczny, gdyż zasięg występujących przerzutów zarzewi ognia przekracza wielokrotnie szerokość barier zaporowych. pasy zaporowe wykonuje się w takiej odległości od krawędzi rozwijającego się pożaru, aby zapewnić ich przeprowadzenie przed nadejściem ognia i dymu. Najczęściej pasy te wykonuje się na 20 - 100 m przed frontem ognia oraz 10 - 40 m na bokach. Kolejność prac jest od konkretnej sytuacji pożarowej, ale zasadą jest rozpoczęcie prac na czole pożaru, a w następnej kolejności na bokach i tyle. Pasy zaporowe powinny być wykonywane z wykorzystaniem istniejących przeszkód naturalnych dla rozwoju pożaru, co znacznie przyśpiesza całość przeprowadzenia prac. Szerokość pasa zaporowego zależy od rodzaju stosownego sprzętu i intensywności spalania. Powinna ona wynosić od 1 do 5 metrów. Przy pożarach pokrywy gleby o prędkości rozprzestrzeniania się do 1 m/min pas zaporowy można wykonać także przed frontem ognia, tłumiąc płomienie ziemią pobraną z pasa.

Pasy zaporowe zaleca się stosować również do zabezpieczenia pożarzysk.

Wykonywanie pasów zaporowych przy użyciu środków wybuchowych.

Pasy zaporowe mogą być wykonywane nie tylko przy użyciu ciężkiego sprzętu mechanicznego, ale również za pomocą środków wybuchowych. Taki sposób wymaga specjalnego przygotowania osób, które biorą udział w jego przeprowadzeniu, zachowaniu bezpieczeństwa, a głównie dostępności potrzebnych materiałów wybuchowych. Z tych też względów metoda ta jest rzadko stosowana w naszym kraju, mimo że jest ona skuteczna i szybka. Może być ona wykorzystywana w wypadku pożarów murszowo - torfowych, pokrywy gleby i całkowitych, które objęły swym zasięgiem duże powierzchnie leśne. Gaszenie pożarów lasu za pomocą zapór wymiąco na proces palenia się, a następnie osiadającego na igliwiu i runie leśnym, co również utrudnia ich zapalenie się.

Rezultaty gaszącego działania materiału wybuchowego zależą od:

- gęstości lasu i rodzaju roślinności leśnej,

- rodzaju gruntu,

- wielkości ładunku materiału wybuchowego.

Wypalanie.

metoda wypalania jest bardzo przydatnym, efektywnym i bezpiecznym sposobem gaszenia pożarów leśnych, często stosowanym w innych krajach, np. w ZSRR. Mimo ww. zalet jest sporadycznie stosowana w naszym kraju przede wszystkim ze względu na nieznajomość zasad jej stosowania i mylenie jej z metodą przeciwognia.

Wypalanie jest to sztucznie wywołane, kontrolowane spalanie pokrywy gleby rozwijające się w kierunku pożaru. Ma ono na celu oczyszczenie terenu do krawędzi pożaru z materiałów palnych, a tym samym uniemożliwienie dalszego rozprzestrzeniania się ognia. Metoda ta jest nie tylko najtańszą i prostą, ale nie wymaga również specjalnych narzędzi, maszyn oraz dużej ilości ludzi. Może być stosowana łącznie z innymi metodami gaszenia, a szczególnie w miejscach, gdzie gaszenie innymi sposobami jest utrudnione. Wypalanie zalecane jest przy zwalczaniu dużych pożarów pokrywy gleby i pożarów całkowitych. W wypadku pożarów całkowitych zanik pożaru pokrywy gleby, który nastąpi na skutek braku materiałów palnych powoduje samowygaśnięcie pożaru koron.

szerokość wypalonego pasa, który może zatrzymać pożar zależy od jego intensywności i szybkości rozwoju. Według danych z literatury powinna ona wynosić 50 - 200 m przed frontem pożaru całkowitego i 10 - 20 m przed frontem pożaru pokrywy gleby. Ze względu na wymaganą szerokość wypalonego pasa wypalanie musi być zainicjowane z wyprzedzeniem czasowym i w pewnej odległości od pożaru. Przy pożarach pokrywy gleby wypalanie należy rozpocząć w odległości 30 - 150 metrów, a przy całkowitych 200 - 400 m przed pożarem. Jeśli z przyczyn organizacyjnych na wykonanie pasa potrzeba więcej czasu należy podane wyżej odległości zwiększyć. Pas zaporowy powinien być zamknięty, to znaczy otaczać cały obwód pożaru bądź dochodzić do miejsc będących naturalnymi przeszkodami dla rozwoju pożaru.

Rozwijający się pod wiatr ogień wypalania nie osiąga znacznych prędkości i wykluczone jest jego przedostanie się w korony drzew. Pierwszą czynnością jaką należy wykonać, stosując wypalanie jest wyznaczanie granic, od których zamierza się prowadzić wypalanie. W tym celu należy odległość od frontu pożaru, z której można inicjować wypalanie, uwzględniając zarówno szybkość rozwoju pożaru, jak i wypalania oraz konieczną szerokość pasa zaporowego do zatrzymania pożar, jak i wypalania oraz konieczną szerokość pasa zaporowego do zatrzymania pożar. Równie istotne jest utworzenie linii zaporowej, od której rozpocznie się wypalanie. Linię zaporową można utworzyć z bruzd wyoranych bądź wykonanych sprzętem ręcznym, środków chemicznych i wody, bądź nawet wykorzystując leśne drogi, które stanowią wystarczającą przeszkodę zapobiegającą przedostaniu się płomieni wypalania poza nią. Dla bezpieczeństwa konieczne jest kontrolowanie przebiegu wypalania, by nie przedostało się ono za linię zaporową. Zbyt bliskie rozpoczęcie wypalania w stosunku do pożaru może nie zabezpieczyć dostatecznej szerokości pasa, który nie będzie stanowił wystarczającej przeszkody dla rozwoju ognia. Dla zatrzymania intensywnego pożaru pokrywy gleby czas wypalania powinien wynosić około 1 godziny, a przy pożarze wierzchołkowym nie mniej niż 5 godzin. Granicę wypalania należy nanieść na mapę, wykorzystując maksymalnie dla jej przebiegu wszelkie naturalne przeszkody.

Najdogodniejszą porą do rozpoczęcia wypalania jest druga połowa dnia, a jeśli linię zaporową wcześniej wykonano - odkładanie wykonania jest niewskazane. Im dłuższy będzie czas wypalania tym pas zaporowy będzie szerszy i skuteczniejszy w zatrzymaniu pożaru. Wypalanie nocą jest niezalecane, gdyż łatwo jest zabłądzić w ciemnościach i zejść z trasy.

Wypalanie zaleca się wykonywać w zasadzie w drzewostanach powyżej 40 lat, w których nie istnieje groźba przejścia płomieni spalania z dna lasu w korony drzew. W drzewostanach sosnowych o ubogim runie /bór suchy, bór mieszany świeży/ możliwe jest stosowanie wypalania w drzewostanach młodszych po prawidłowo przeprowadzonych czyszczeniach i wczesnych trzebieżach, gdy usunięto wycięte drzewka. W przypadku występowania pokrywy wrzosowej lub suchych traw, dużej ilości leżaniny, wypalanie jest niewskazane.

Wypalanie może być wykorzystane zarówno do lokalizacji pożaru, jak i do zabezpieczenia pożarzyska. Mając na celu zabezpieczenie przed wtórnym zapaleniem części nie spalonych powierzchni, leżące przeważnie na obrzeżu, wewnątrz pożaru lub bezpośrednio przyległe należy spalić.

Wypalanie można wykonać według czterech wariantów:

a/ wypalanie wyprzedzające,

b/ wypalanie grzebieniowe,

c/ wypalanie cętkowe,

d/ wypalanie stopniowe.

Wypalanie wyprzedzające stosuje się w celu przyśpieszenia wykonania pasa zaporowego. Kiedy pas wypalania ma szerokość 2 - 3 m, w odległości kilku metrów przed nim, na linii równoległej inicjuje się kolejne wypalanie. W tym wypadku wypalanie będzie się rozwijało w dwóch kierunkach - pod wiatr i z wiatrem. ten sposób zakładania linii wypalania może być powtarzany wielokrotnie. Wadą wypalania wyprzedzającego wykonywanego przy większej ilości kolejnych powtórzeń jest dość duża intensywność spalania szczególnie rozwijającego się z wiatrem, która może stanowić zagrożenie przejścia przez linię zaporową bądź w niższe partie koron drzew.

Wypalanie grzebieniowe polega na tym. że po zapoczątkowaniu wypalania od linii zaporowej w odległości 2 metrów rozpoczyna się wypalanie dopełniające wzdłuż linii prostopadłych. Głębokość "zębów grzebienia" nie powinna przekraczać 3 - 4 m, co zapobiega wzrostowi intensywności spalania. Przy tym sposobie rozwój wypalania odbywa się z bocznym wiatrem, co skraca czas wykonania wypalonego pasa.

Wypalanie cętkowe polega na inicjowaniu punktowych zapaleń przed wypalaniem początkowym, którego szerokość powinna wynosić minimum 2 metry. W odległości 4 metrów przed nim w odstępach 4 - 6 - metrowych podpala się punktowo pokrywę gleby.

Wypalanie stopniowe jest najbardziej bezpiecznym sposobem wypalania. Wykonuje się je kolejno z dwóch, trzech linii zaporowych w odstępach 30 m. Zapewnia to spokojne spalanie i znaczne skrócenie czasu wykonania przesieki.

Przeciwogień jako metoda gaszenia pożarów lasu ze względu na duże ryzyko jej właściwego wykonania nie powinien być stosowany. W obydwu omówionych wypadkach mamy do czynienia z celowym stosowaniem ognia zmierzającym do wypalania materiałów roślinnych przed frontem ognia. Dlatego często obydwie metody są mylone.

Zasadnicze różnica między przeciwogniem a wypalaniem to:

1. W celu stosowania przeciwognia trzeba przygotować szeroki pas zaporowy ze zminaeralizowaną bruzdą /np. powstały skutek wyrębu drzew lub przygotowany spychaczami/,

- wypalanie można prowadzić bez wykonania tak szerokiej linii zaporowej. Linię

tę może stanowić wąska droga, rzeka lub pas roślinności.

2. Przed pasem zaporowym trzeba ułożyć wał z gałęzi drzew, aby od razu po podpaleniu uzyskać intensywne spalanie,

- przy wypalaniu zaś odwrotnie: usuwa się materiał palny, pozostawiając go

niewiele,

aby spalanie było z początku mało intensywne, żeby ogień nie przedostawał się

za linię zaporową.

3. Przeciwogień wykonuje się w niebezpiecznej odległości od frontu ognia /ok. 100 - 150 m/ w momencie pojawienia się wstecznego ciągu mas powietrza w stronę pożaru. Uchwycenie tego momentu, a jednocześnie przygotowanie pasa zaporowego, ułożenie wału materiału palnego stwarza duże niebezpieczeństwo, bo jeśli ciąg powietrza nie będzie silny, to palący się stos podsyci rozwijający się pożar,

- wypalanie przeciwnie zaczyna się zawczasu, nie czekając na zbliżający się front ognia i prowadzi się nieprzerwanie zapalając pokrywę gleby od obrzeża linii zaporowej.

Gaszenie wodą.

gaszenie pożarów wodą jest najbardziej powszechną metodą walki z pożarami lasów. Zastosowanie tej metody uwarunkowane jest dostępnością wody i posiadaniem odpowiedniego sprzętu pożarniczego służącego do jej użycia. Woda może być użyta nie tylko do bezpośredniego gaszenia, lecz również do nawilżania leśnych materiałów palnych i tworzenia tym sposobem pasów zaporowych, które skutecznie mogą hamować lub zatrzymać rozwijający się pożar. Stosując wodę do nawilżania pokrywy roślinnej możemy uzyskać efekt lokalizacji i zatrzymania pożaru szybciej i przy nawet kilkunastokrotnie mniejszym jej zużyciu w porównaniu do bezpośredniego kierowania wody na ogień. Dotyczy to głównie pożarów pokrywy gleby, gdyż inne rodzaje pożarów /w tym szczególnie całkowite/ są bardzo trudne do zlokalizowania przy wykorzystaniu tylko wodnego sposobu tworzenia barier zaporowych. Skuteczność omawianego sposobu gaszenia zależy przede wszystkim od stosowanej techniki i przyjętej taktyki gaszenia pożaru. Przez technikę należy rozumieć rodzaj sprzętu pożarniczego, który decyduje o rodzaju strumieni wodnych, ich zasięgu, ciśnienia i wydajności, natomiast taktyka obejmuje sposób i wielkość zastosowania tego sprzętu w prowadzeniu działań gaśniczych. We wszystkich akcjach gaśniczych podstawową zasadą działań powinno być ekonomiczne użycie środków gaśniczych, w tym także wody, której niedobór na obszarach leśnych jest częstym zjawiskiem.

W taktyce gaszenia pożarów leśnych podstawowe znaczenie ma umiejętne wykorzystanie właściwości wody oraz możliwości użycia różnych prądów gaśniczych, które dzielimy na: zwarte, kropliste i mgłowe. Zasady stosowania prądów wodnych w zależności od sytuacji pożarowej przedstawiono w tabeli:

Zasady stosowania wodnych prądów gaśniczych.

Rodzaj prądu	Zalecane użycie w sytuacji
zwarty	- ognisko pożaru w odległości większej niż 10 m, - gaszenia na froncie koron drzew i poszycia, - do rozbicia tlącej się lub palącej warstwy murszu;
kroplisty	- gaszenia małointensywnych pożarów pokrywy gleby, - obrona zagrożonych drzewostanów /nawilżanie pokrywy dna lasu, ścian drzewostanu/ - dogaszanie
mgłowy	- nawilżanie pokrywy dna lasu, - dogaszanie

Tradycyjny sposób stosowania wody jako prądu zwartego, uderzającego z dużą siłą w palący się materiał, powinien być używany sporadycznie, gdyż uzyskane efekty są niewspółmiernie małe w stosunku do ilości użytej wody.

Prądy kropliste i mgłowe stwarzają znacznie lepsze warunki wykorzystania wody, przez co skraca się czas gaszenia i zmniejsza się ilość zużytej wody, w porównaniu do prądu zwartego. Efekt ten powodowany jest zwiększeniem się powierzchni wody stykającej się ze środowiskiem spalania, lepszym wiązaniem ciepła i objęciem prądem rozproszonym większej powierzchni pożaru.

Rozproszona nad strefą spalania woda powoduje rozległe działania chłodzące i tłumiące oraz stanowi ochronę przed promieniowaniem cieplnym dla ludzi i uniemożliwia zapalenie się przyległej powierzchni leśnej przed krawędzią pożaru.

Zasadą działania prądownic rozpylających wodę jest więc maksymalne wykorzystanie zdolności chłodzących wody przez szybkie wiązanie ciepła i uzyskiwanie przy tym efektu gaszenia pożaru przy minimalnej ilości wody.

W praktyce wybór odpowiednich prądów gaśniczych zależy od rodzaju pożaru leśnego, fazy jego rozwoju, sytuacji pożarowej, a także od ilości wody jaką dysponujemy. Zasadą powinno być oszczędne i efektywne użycie wody.

Do wodnego sposobu gaszenia pożarów leśnych stosowane są przede wszystkim samochody gaśnicze. Przydatność gaśniczą samochodu określa pojemność zbiornika wodnego i możliwości użycia różnych prądów wodnych. Ilość przewożonej wody przez używane w leśnych akcjach gaśniczych samochodach waha się przeciętnie od 2000 do 3000 litrów.

Wydajność prądów wodnych zależy od rodzaju prądownicy i rodzaju prądu wodnego. Najczęściej stosowanymi są prądownice o wydajności nominalnej 200l/min i prądy zwarte. W przypadku używania działek wodnych wydajność nominalna może wynosić od 800l/min do 1600 l/min. W zależności od taktyki użycia wody możliwe jest jej mniej lub bardziej racjonalne wykorzystanie przy tej samej objętości. Na przykład stosując samochód GBAM 2,3/16/8 w bezpośrednim gaszeniu ognia, prądownicą PW-52 strumieniem zwartym możemy ugasić pożar pokrywy ściółkowej na powierzchni ok. 300 m2 w czasie ok. 11 minut. Stosując natomiast tę samą ilość wody i prąd kroplisty do lokalizacji ognia za pomocą pasa zwilżonej roślinności przed krawędzią rozwijającego się pożaru można wykonać pas zaporowy długości ok. 1000 m i szerokości 2 m.

Przy operowaniu prądem zwartym z działka z wydajnością nominalną zapas wody starcza na około 2 minut pracy.

Gaszenie środkami chemicznymi.

Dodatki środków gaśniczych do wody powodują znaczne zwiększenie jej skuteczności gaśniczej, co pozwala na skrócenie czasu likwidacji pożaru i minimalizację start pożarowych. Stosowanie chemicznych środków gaśniczych w naszym kraju przy zwalczaniu pożarów leśnych jest zbyt mało rozpowszechnione. Jednostki straży pożarnej często "oszczędzają" środki chemiczne do akcji gaśniczych innych pożarów niż pożary leśne.

środki pianotwórcze

O właściwościach gaśniczych piany /jej jakości/ decydują: rodzaj środka pianotwórczego, stężenie, temperatura otoczenia oraz rodzaj i konstrukcja sprzętu gaśniczego. Piany stosuje się najczęściej nie do bezpośredniego gaszenia ognia, lecz do lokalizacji pożaru. Przy lokalizacji polegającej na zakładaniu pasów zaporowych liczba spienienia odgrywa decydującą rolę. W zależności od pokrywy gleby jest pozbawiona szaty roślinnej wskazane jest zastosowanie piany ciężkiej posiadają tę zaletę, że szczelniej przylegają do pokrywy gleby, a ponadto pianę ciężką cechują większe właściwości ognioochronne od piany średniej. Przy własnościach gaśniczych w odniesieniu do materiałów drewnopochodnych należy uwzględnić iloraz wodny, który wpływa na efekt gaśniczy. Iloraz wody oblicza się ze wzoru:

Q=Jp/Ls

gdzie:

Q - iloraz wodny,

Jp - ilość piany w kg,

Ls - liczba spienienia.

Iloraz wodny określa ilość wody wykraplającej się podczas rozpadu piany, która z kolei nawilża materiały palne i działa chłodząco. Piany ciężkie posiadają szczególne zastosowanie do gaszenia materiałów palnych posiadających zdolność tworzenia żaru. jeśli pokrywa gleby pokryta jest bujną szatą roślinną, jak wrzos i trawy, a pożar przebiega po wierzchołkach roślin - w takim wypadku stosować należy pasy zaporowe z piany średniej.

Piana średnia posiada dużą wydajność objętościową w porównaniu do piany ciężkiej, co daje możliwość utworzenia pasów zaporowych w ciągu krótkiego czasu. Wychodząc z założenia, że wytwornica pianowa WP-2-75 o wydajności 22 l/min wytwarza pianę o liczbie spienienia 75, to w ciągu jednej minuty otrzymuje się 15 000 l piany, z której można położyć pas zaporowy piętnastocentymetrowej wysokości, szerokości 1 m i 100 m długości. Kładzenie pasów zaporowych z piany średniej na przestrzeni nieosłoniętej przy silnym wietrze może okazać się niecelowe, ponieważ piana będzie porywana przez wiatr. Odrębnym zagadnieniem jest tworzenie pasów zaporowych na koronach drzew w młodnikach i innych drzewostanach. Jak wiadomo zasięg rzutu piany średniej jest stosunkowo krótki i nie przekracza kilku metrów, toteż położenie pasów zaporowych na koronach wyższych drzew niż zasięg strumienia piany może się okazać technicznie niemożliwe.

Ważnym kryterium oceny pian stosowanych do gaszenia pożarów lasu jest ich trwałość. Ma ona duże znaczenie praktyczne, gdyż od niej zależy skuteczność wykonywanych pasów zaporowych. Ujemnie na tę trwałość wpływają: nasłonecznienie, wysoka temperatura, niska wilgotność względna powietrza i wiatr. Maksymalny czas trwałości pasa, a co zatym idzie i skuteczność kształtuje się różnie i wynosi: na powierzchni nasłonecznionej odkrytej do 30-45 minut natomiast pod okapem drzewostanu może dochodzić nawet do 90 minut. Piana ciężka jest bardziej przydatna w lokalizacji pożarów pokrywy gleby podszytów i podrostów ze względu na większą zawartość wody i lepsze efekty zwilżające oraz łatwość podania. Piana średnia jest przydatna do wykonywania pasów w drzewostanach o bogatym runie leśnym, z tym, że należy ją kłaść w miejscach osłoniętych, pod okapem drzewostanu, gdyż ze względu na niski ciężar właściwy może być ona łatwo porywana przez prądy powietrzne. Należy też zwrócić uwagę w wypadku stosowania piany średniej na dokładne pokrycie roślinnością, aby nie zdarzały się przypadki przechodzenia ognia pod warstwą piany. W takim wypadku zalecane jest wykonywanie pasa zaporowego ze środka pianotwórczego i zwilżającego. Sposób ten polega na tym, że najpierw roślinność pokrywa się zwilżaczem o dawce 0,5-1 lm2, a następnie pianą ciężką lub średnią o dawce 2 l/m2. Pasy wykonywane tą metodą odznaczają się bardzo dobrymi właściwościami zaporowymi. Ten sposób gwarantujący wysoką skuteczność i nieco kłopotliwy w wykonaniu, co jednak nie przekreśla szans jego upowszechniania. Do położenia pasa izolacyjnego potrzebne są dwa samochody gaśnicze:

jeden podający zwilżacz, a drugi jadący za nim - pianę. Szerokość pasa powinna wynosić około 1,5 - 2 metrów, z tym, że w wypadku zatrzymania i lokalizacji intensywnych pożarów pokrywy gleby o bogatym podłożu szerokość pasa powinna być zwiększona do 3 m. Lokalizacja pożarów całkowitych młodników i podszytów wymaga stosowania pasów zaporowych wykonanych na ścianie drzewostanu o dawce minimalnej 8 l/mb z jednoczesnym położeniem pasa na dnie młodnika.

Środki zwilżające

Środki zwilżające mogą być stosowane do gaszenia bezpośredniego ognia, do gaszenia pożarzysk i wykonywania pasów zaporowych. Wodę z dodatkiem zwilżaczy zaleca się używać w postaci prądów kroplistych, rzadziej stosując prądy zwarte, co odnosi się do sytuacji, w których konieczne jest uzyskanie mechanicznego efektu strumienia. Badania Zakładu Ochrony Przeciwpożarowej Lasu wykazały skrócenie czasu gaszenia i zmniejszenie ilości roztworu zwilżacza koniecznego do ugaszenia znormalizowanych laboratoryjnych prób ściółki sosnowej prądem kroplistym od kilku do kilkunastu procent w porównaniu do prądu zwartego. Do bezpośredniego gaszenia ognia i do dogaszania należy stosować od 2 do 4 l/m2, zwiększając dawkę w wypadku pokryw gleby o bogatym runie. Pasy zapobiegające rozprzestrzenianiu się pożaru, jak i pasy zapobiegające rozprzestrzenianiu się pożaru, jak i pasy izolujące pożarzysko wymagają użycia zwilżacza o dawce 1-2 l/m2.

Gaszenie przy użyciu samolotów

gaszenie pożarów z powietrza polega w zasadzie na gaszeniu wodą bądź środkami chemicznymi, lecz ze względu na nowość tego rozwiązania technicznego wymaga oddzielnego omówienia. Należy na wstępie stwierdzić, że stosowanie samolotów do zwalczania pożarów lasu nie eliminuje prowadzenia naziemnej akcji gaśniczej, gdyż samoloty stanowią jeden z elementów taktycznych. W zależności od sytuacji mogą być one uzupełnieniem działań naziemnych bądź naziemne jednostki gaśnicze mogą być uzupełnieniem operacyjnych działań samolotów.

Gaszenie pożarów lasu przez samolot polega na wykonywaniu zrzutu środków gaśniczych na środowisko pożaru. W zależności od miejsca wykonania i zamiaru taktycznego wyróżnia się trzy rodzaje zrzutów:

a/ zrzut bezpośredni - wykonanie zrzutu środka gaśniczego bezpośrednio na pożar lub jego część objętą spalaniem ma na celu ugaszenie lub stłumienie ognia,

b/ zrzut izolujący /pośredni/ - jest to zrzut środka gaśniczego przed frontem, na boki lub tył pożaru. Ma on na celu stworzenie zapór uniemożliwiających rozwój pożaru oraz ograniczenie jego powierzchni,

c/ zrzut dogaszający - wykonywany jest na zlokalizowany i opanowany pożar bezpośrednio na pożarzysko lub na jego obrzeża celem zapobieżenia wtórnemu zapaleniu.

Podstawowym działaniem operacyjnym jest izolowanie i ograniczanie powierzchni objętej pożarem, dlatego zrzut izolujący można stosować przy wszystkich pożarach i niezależnie od ich wielkości. W wypadku istnienia realnej szansy ugaszenia strefy spalania płomieniowego zaleca się stosowanie zrzutów bezpośrednich, szczególnie w wypadku gaszenia pożarów w zarodku i małych do 1 ha oraz w sytuacjach, gdy rozwijający się pożar /niezależnie od jego wielkości/ na otwartej przestrzeni grozi bezpośrednio wejściem pod okap drzewostanu.

Zrzut należy stosować w wypadku możliwości ponownego rozgorzenia, gdy jest niewystarczająca ilość sił i środków naziemnych, w których występuje dopalenie grożące przerzutem ognia.

Do wykonywania zrzutów z samolotów jako środki gaśnicze stosuje się wodę, pianę /np. Detor/ i zwilżacze /np. Kerylo/.

Zalecane stężenia środka pianotwórczego Detor dla otrzymania piany wynosi 3%, stosowanego zaś jako zwilżacz 0,5 do 1%. Zwilżacz Kerylo powinien być używany o stężeniu roztworu 0,5 do 1%.

Charakterystyka zrzutów środków gaśniczych:

- zrzut wody posiada dużą siłę uderzeniową /centrum zrzutu zagraża ludziom przebywającym na ziemi/. Czas opadania najkrótszy ze stosowanych środków gaśniczych. Niewielkie ilości wody zatrzymywane przez korony drzew pozwalają na dobre przenikanie jej w głąb drzewostanu. Wodę zaleca się stosować jako "bomby wodne" ze względu na efekt mechaniczny zbijania płomienia, szczególnie przy pożarach pokrywy gleby osłoniętych okapem drzewostanu,

- zrzut piany charakteryzuje się najdłuższym czasem opadania, małą zdolnością przenikania ze względu na zatrzymanie jej przez korony drzew i wolnym wykraplaniem. Pianę zaleca się stosować głównie do wykonywania pasów izolacyjnych na koronach drzew.,

- zrzut zwilżacza odznacza się średnim czasem opadania - ze względu na jego lekkie spienienie, jest częściowo zatrzymywany przez korony drzew, ale w krótkim czasie przedostaje się w głąb drzewostanu na skutek wykroplenia. Zwilżacze zaleca się stosować na otwartych przestrzeniach upraw lub w drzewostanach o małym zwarciu.

Najodpowiedniejszym sposobem wykonywania zrzutu jest nalot samolotu równolegle do przewidywanego miejsca zrzutu w wysokości 20 m od powierzchni objętej ogniem przy prędkości 160-170 km/h. Zwiększenie pułapu lotu powoduje zwiększenie plamy zrzutu i zmniejszenie efektu gaśniczego /zmniejszenie dawki i efektu mechanicznego zbicia płomieni w wypadku zrzutu wody/. Również wzrost prędkości powoduje wydłużenie planu zrzutu, co też niekorzystnie wpływa na skuteczność zaporową środków gaśniczych. Chcąc uzyskać najlepszy efekt gaśniczy należy kierować się poniższymi zasadami:

a/ przy gaszeniu pożarów lasu należy zastosować kolejny nalot trzech samolotów. Można zmniejszyć ilość przy gaszeniu pożarów w zarodku lub małych /do 1 ha/,

b/ największą efektywność gaśniczą uzyskuje się, gdy czas dolotu w jedną stronę z lądowiska, na którym może odbywać się tankowanie nie przekracza 5 min. Należy zatem stworzyć taką siatkę lądowisk operacyjnych, aby czas dolotu nie przekraczał 15 min do najdalej położonego miejsca zasięgu operacyjnego jednego lądowiska,

c/ gaszenie pożarów lasu przy użyciu lotnictwa musi być wzajemnie uzupełniane działaniami sił naziemnych przy bezpośrednim współdziałaniu,

d/ taktyka gaszenia polega na wykonaniu przed frontem pożaru pasów izolacyjnych, a następnie na jego całym obwodzie, przy czym w pierwszej kolejności w miejscach niebezpiecznych dla rozwoju pożaru zgodnie z poleceniami kierującego akcją gaśniczą,

e/ w wypadku pożaru w zarodku zrzut powinien być dokonany na ognisko pożaru,

f/ w wypadku intensywnych, szybkich pożarów, gdy spalanie na froncie uniemożliwia wykonanie pasa przed czołem ognia ze względu na bezpieczeństwo pilota, a wykonanie go w znacznej odległości nie zapewni efektu gaśniczego /utrata skuteczności zaporowej/, należy rozpocząć gaszenie od boków, a nawet od tyłu posuwając się w kierunku frontu pożaru.

Każdy kolejny zrzut powinien nakładać się na koniec poprzedniego, by nie stworzyć luk w pasach zaporowych uniemożliwiających przejście ognia. Po zrzucie pilot powinien ocenić efekt /cel i skuteczność/ lub odebrać od kierującego akcją ocenę zrzutu. Pilotowi dokonującemu następny zrzut powinien przekazać informacje ułatwiające wykonanie zrzutu poprzez podanie miejsca zrzutu, kierunku nalotu, pułapu lotu, miejsc zagrożonych rozwojem ognia, rodzaju środka itp.

Do obliczeń przy planowaniu akcji gaśniczej należy przyjmować czas pełnej skuteczności zaporowej pasów izolacyjnych nie przekraczający 20 min przy wysokich temperaturach powietrza i silnym nasłonecznieniu.

Zasady gaszenia pożarów leśnych.

Taktyka prowadzenia akcji gaśniczej, rodzaj użytego sprzętu pożarniczego i metody zwalczania ognia uzależnione są od rodzaju pożaru lasu. Różna prędkość rozwoju pożaru, charakter spalania, ilość wydzielonego ciepła, pionowy i poziomy zasięg płomieni, zadymienie zależą od rodzaju pożaru. Te czynniki z kolei muszą być uwzględniane przez kierującego akcją, gdyż powodzenie działań ratowniczych zależy od wyboru metod gaszenia dostosowanych do przebiegu procesu spalania. Tylko taki sposób postępowania zapewnić może skuteczne działania i minimalizację strat pożarowych.

Ilość parametrów, które kształtują rozwój pożaru lasu i ich zmienność oraz duże zróżnicowanie powierzchni leśnych powodują, że nie ma pożarów identycznych, które odznaczałyby się takim samym przebiegiem. nie można z tego powodu podać szczegółowych recept gaszenia pożarów leśnych, a jedynie możliwe jest przedstawienie ogólnych zasad postępowania, które w odniesieniu do różnych rodzajów pożarów leśnych podano poniżej.

Pożar podpowierzchniowy

Pożary podpowierzchniowe powstają najczęściej w drugiej połowie wiosny i w końcu lata. Sprzyjają im długie okresy suszy, powodujące obniżenie się poziomu wód gruntowych. Pożary powstają z zasady na torfowiskach , jak również na głębokich murszach a nawet pokładach węgla brunatnego, znajdującego się bezpośrednio pod powierzchnią gleby.

Cechą charakteryzującą ich jest spalanie bezpłomieniowe, wysokie temperatury dochodzące do 1000 stopni C, niska intensywność spalania i powolne tempo rozwoju. Pożary podpowierzchniowe są pożarami długotrwałymi i mogą trwać nawet do kilku miesięcy. Są one trudne do zlokalizowania, a ich istnienie można stwierdzić po wydobywaniu się gryzącego dymu, niekiedy płomieni, gdy do strefy spalania dostanie się więcej powietrza, co następuje po silnym wietrze. W trakcie spalania wydzielają się duże ilości tlenku i dwutlenku węgla oraz innych gazów toksycznych. Często pożar podpowierzchniowy bierze początek od rozpalonego ogniska, wypalających się pni drzew, kiedy ogień "schodzi" w głąb warstw murszu. Spalanie torfu zachodzi wtedy na bardzo małej powierzchni ok. 0,5-1 m2 i rozwija się w głąb zalegających pokładów, a następnie we wszystkich kierunkach od punktu zapalenia. kierunek rozwoju pożaru można określić po wywróconych drzewach na skutek uszkodzenia systemu korzeniowego, które padają koronami w stronę wypalonej powierzchni.

Torf charakteryzuje się wysoką kalorycznością /6600 kcal/ na 1 m3 torfu wydziela 165 000 kcal ciepła, które w 50% zużywane jest do wysuszenia warstw nie objętych spalaniem. Z tego też powodu spalanie torfu może przebiegać przy 400, a nawet 500 procentach jego wilgotności, co z kolei wpływa na jego powolny przebieg.

Gaszenie pożarów torfowisk jest bardzo uciążliwe z wielu przyczyn takich, jak trudność jego lokalizacji, określenia kierunku rozwoju i dostarczania środków jego lokalizacji, określenia kierunków rozwoju i dostarczania środków gaśniczych do strefy spalania, dużego zasięgu powierzchni objętej spalaniem wskutek z zasady późnego ich wykrycia. Bardzo istotną przeszkodą w likwidacji pożarów podpowierzchniowych jest powstająca na skutek ochładzania warstwa nieprzepuszczalna dla środków gaśniczych, tworząca się z substancji bitumicznych zawartych w torfie. Warstwa ta umożliwia dalszy rozwój spalania utrudniając dostęp środka do źródła spalania. pożary podpowierzchniowe stanowią niewielki procent ogółu pożarów leśnych. Przed przystąpieniem do akcji opanowania pożaru /gdyż praktycznie ugaszenie pożaru podpowierzchniowego w pełni nie jest możliwe/ należy dokładnie określić jego rozmiar i granice obrzeży. Określenia tego dokonać można tradycyjnie stosowaną metodą dotykową lub nowoczesną i bardzo precyzyjną metodą termowizyjną lub zdjęć podczerwonych. taktyka zwalczania pożarów podpowierzchniowych sprowadza się przede wszystkim do otoczenia ich głębokimi wykopami, sięgającymi nawet do poziomu wody gruntowej.

Wykopy takie powinny być wykonane specjalnym sprzętem mechanicznym, który zapewnia dokładność i wydajność pracy /np. koparki melioracyjne/. taki sposób gaszenia jest często niemożliwy do zrealizowania z powodu braku sprzętu koniecznego do wykonania tak głębokich wykopów. Z tych powodów pożary podpowierzchniowe trwają często aż do wystąpienia ulewnych deszczy, które są w stanie dopiero je ugasić. działania straży sprowadzają się w takich wypadkach do dozorowania pożarzyska i gaszenia wydobywających się spod murszu płomieni, które mogą spowodować pożary pokrywy gleby lub pożary całkowite. Do gaszenia torfowisk i murszu wskazane jest użycie środków zwilżających, które dzięki swym właściwościom o wiele łatwiej i szybciej niż woda przenikają do miejsc objętych spalaniem. Znane są sposoby gaszenia pożarów podpowierzchniowych przy użyciu perforowanych lanc długości 1-1,5 m, wbijanych w torfowisko, przez które tłoczy się środki zwilżające. Zalecane jest /gdy są do tego warunki/ spiętrzenie cieków wodnych w sąsiedztwie pożaru torfowisk, celem ich zatopienia.

Pożar pokrywy gleby

Pożary pokrywy gleby są najczęściej występującymi spośród wszystkich rodzajów pożarów leśnych, gdyż stanowią 75-85% ogółu pożarów. Powstają one na dnie lasu, głównie w drzewostanie sosnowym, trawy, krzewy, leżanina, podrost, kora i płytko znajdujące się korzenie. Pożary pokrywy gleby nie są zależne od pory roku, lecz występują od wczesnej wiosny do późnej jesieni, a nawet i zimą, gdy brak jest opadów atmosferycznych.

Tuż po zejściu śniegów, gdy następuje szybkie przesuszenie martwej roślinności, a szczególnie traw, pożary te odznaczają się dużymi prędkościami rozprzestrzeniania. nie powodują one jednak znacznych strat w drzewostanach ze względu na ich przelotny charakter, wynikający z dużej zawartości wody w warstwie murszowej po okresie śnieżnej zimy. Zbliżony przebieg mają również pożary jesienne.

Natomiast pożary pokrywy gleby późnowiosenne i letnie uszkadzają drzewostan wskutek wypalania się warstw murszowych i długiego czasu wyżarzania, trwającego nawet do kilku dni.

Na skutek intensywności spalania dochodzących do 200 000 cal/cm2 zasięgu płomienia, pożary te mogą się przerodzić w pożary całkowite. Silny wiatr i wysuszone runo leśne zwiększają prędkość rozprzestrzeniania.

Spalanie w trakcie pożaru pokrywy gleby przebiega zasadniczo tylko na obwodzie powierzchni pożaru na szerokości średnio 0,5-2 m. Jest ono najintensywniejsze na froncie, a najmniejsze na tyle pożaru: prędkość rozprzestrzeniania się boków pożaru i tyłu jest od kilku do kilkunastu razy mniejsza niż prędkość przesuwania się frontu. Temperatura płomieni waha się od 500 do 900 stopni C.

taktyka gaszenia pożarów pokrywy gleby polega zasadniczo na ataku z frontu i jeśli pożar nie przekracza 0,5-1 ha, okrążeniu go na całym obwodzie. Ze względu na w miarę wolne rozprzestrzenianie się pożarów roślinności dna lasu, lokalizacji płomieni dokonuje się bezpośrednio przy krawędzi pożaru dając kolejność w stosowaniu środków gaśniczych: pianie, zwilżaczowi a następnie wodzie. Małe pożary pokrywy gleby mogą być z pełnym powodzeniem gaszone przy użyciu sprzętu podręcznego, jak gaśnice, łopaty, zdzieraki itp., metodą wykonywania pasów zaporowych lub zasypywania ziemią. Równie skutecznie może być tłumione za pomocą gałęzi. Do gaszenia tej grupy pożarów szczególnie efektywne jest zastosowanie lotniczej techniki walki z ogniem w lesie. Przy odkrytych pożarach zarodkowych zrzut środka gaśniczego jest w stanie pokryć całą powierzchnię objętą ogniem. W innych wypadkach zrzut powinien być wykonany na czoło pożaru tak, aby pokryć środkiem również powierzchnię przed frontem pożaru, gdy nie uda się całkowicie ugasić ognia.

W prowadzeniu działań gaśniczych należy zawsze zwrócić uwagę na rozprzestrzenianie się pożaru w kierunkach szczególnego zagrożenia /np. młodniki, wrzosowiska/ i w tych miejscach w pierwszej kolejności rozpoczynać gaszenie wykonując zrzuty izolujące z samolotu bądź pasy zaporowe z piany, gdy nie można zastosować bezpośredniego podawania środków gaśniczych. Do gaszenia z powietrza pożaru pokrywy gleby rozwijającego się pod okapem drzewostanu wskazane jest użycie środków zwilżających bądź wody. Zastosowanie piany przy dużym zwarciu koron powoduje zatrzymanie się jej na wierzchołkach drzew i docieranie małych dawek do palącego się dna lasu. W wypadku użycia wody uzyskuje się dodatkowy efekt mechanicznego tłumienia ognia.

Przy pożarach pokrywy gleby, rozwijających się z prędkością przekraczającą 3 m/min w pierwszej kolejności dążyć do zatrzymywania przesuwającego się frontu ognia i zmniejszania intensywności spalania stosując prądy zwarte zwilżaczy bądź wody. Przed czołem takiego pożaru należy wykonać pas izolacyjny szerokości 2-3 m z piany ciężkiej o dawce 2-4 l/m2. Pas taki może być wykonany również z piany średniej i zwilżacza lub wyorany pługiem. Przy pasie izolacyjnym należy zapewnić dozór, aby dochodzący ogień nie przedostawał się na drugą stronę. Pożary wczesnowiosenne i jesienne traw można ugasić stosując prądy kropliste zwilżaczy lub wody, gdyż charakteryzują się one spalaniem powierzchniowym, które wnika w warstwę murszową na skutek jej dość znacznej wilgotności. Przy zastosowaniu lotniczego gaszenia takich pożarów zmniejszenie natężenia dawki z równoczesnym zwiększeniem skutecznej powierzchni gaśniczej zrzutu można osiągnąć przez zwiększenie pułapu lotu bądź prędkości.

Przy gaszeniu pożarów pokrywy gleby, jak i wszystkich innych rodzajów pożarów leśnych należy zawsze, o ile to jest możliwe, wykorzystywać naturalne przeszkody do rozwoju ognia.

Takie postępowanie jest zalecane przy dużych pożarach, gdy nie dysponujemy dostateczną ilością ludzi i sprzętu oraz gdy warunki terenowe /gęsty drzewostan, brek dojazdu/ są szczególnie trudne. Najkorzystniej jest dopuścić pożar do najbliższej przeszkody naturalnej /np. linii podziału powierzchniowego, dróg, zrębu itp./, wzdłuż której możemy zorganizować obronę obszarów nie zajętych jeszcze ogniem. Wskazane jest, aby warstwę runa leśnego przed linią obrony o szerokości 3-5 m nawilżyć prądami kroplistymi, co w momencie dojścia ognia spowoduje ograniczenie prędkości pożaru i przyczyni się w decydującym stopniu do łatwiejszego opanowania i likwidacji pożaru oraz zapobiegnie ewentualnym przerzutom ognia na linię obrony. Mimo tego wskazane jest wydzielenie spośród jednostek gaśniczych takich, które będą gasić przerzuty zarzewi ognia poza linię obrony. W trudnych warunkach terenowych, gdy siły naziemne nie mogą dojechać w pobliże pożaru, użycie samolotów gaśniczych jest szczególnie zalecane.

Pożar upraw, podrostów i podszytów

W istniejącej obecnie klasyfikacji rodzajów pożarów leśnych - pożary upraw, podrostów i podszytów - zostały wyodrębnione ze względu na bardziej precyzyjne określenie miejsca ich powstania. Grupa ta obejmuje pożary, które uszkadzają lub niszczą drzewka w uprawach oraz podrosty i podszyty naturalne lub sztuczne pod okapem drzewostanów. Do powstania pożarów upraw, podrostów i podszytów konieczne jest spalanie pokrywy gleby i dlatego szczególnie narażone są na te pożary uprawy o silnie rozwiniętej pokrywie dna lasu, bogatej głównie w trawy, które w okresie wczesnej wiosny i jesieni są szczególnie podatne na zapalenie. Najczęściej występującymi w tej grupie pożarów są pożary upraw sosnowych na ubogich siedliskach. Pożary te w wypadku odnowień na większych powierzchniach mogą przybierać duże rozmiary i charakteryzować się znaczną dynamiką, co zagraża sąsiednim drzewostanom. Pożary podrostów i podszytów powstają w wyniku rozwoju pożaru pokrywy gleby w drzewostanach starszych klas wieku, gdy płomienie obejmują swym zasięgiem rosnące w nich drzewka piętra podrostu lub podszytu. Zjawisko to jest o tyle groźne, że ogień może łatwiej przedostać się w korony starodrzewia i doprowadzić do zaistnienia pożaru całkowitego drzewostanu.

Pożary tej grupy powinny być gaszone według wariantu prowadzenia działań gaśniczych z frontu lub w wyjątkowych wypadkach z boków. W wypadku pożarów wcześnie wykrytych, których rozmiary nie przekraczają 1 ha zalecane jest stosowanie aktywnych sposobów gaszenia, w tym głównie prądów piany ciężkiej, z której tworzy się pas izolacyjny na drzewach. Pianę gaśniczą powinno się stosować również przy gaszeniu z powietrza. pas zaporowy powinien być wykonany przed czołem pożaru, a następnie na bokach i tyle. Ze względu na prędkość rozprzestrzeniania się pożarów upraw, które wiosną i jesienią w czasie suszy mogą dochodzić do 5-8 m/min, konieczne jest użycie 2-3 samolotów, aby akcja gaśnicza była skuteczna. przy obecności jednostek naziemnych samoloty powinny prowadzić działania na froncie pożaru, siły naziemne zaś na bokach i tyle pożaru, gdzie intensywność ognia jest mniejsza. W trudnych sytuacjach opanowanie pożaru upraw możemy osiągnąć poprzez działania obronne na przygotowanych wcześniej liniach obrony lub stosowanie pasów zaporowych, wykonanych z piany albo wyoranych pługiem ciągnikowym.

Pożar całkowity

Pożarami całkowitymi są pożary, które obejmują swoim zasięgiem cały przekrój pionowy drzewostanu, a ich wyróżnikiem jest uszkodzenie strzał i koron drzew. Warunkiem powstania i rozwoju tych pożarów są pożary pokrywy gleby, które przeradzają się w pożary całkowite i kształtują warunki ich rozwoju. Ciepło z pożaru pokrywy gleby przenoszone jest głównie drogą konwekcji w górne piętro drzewostanu, doprowadzając korony drzew do "dojrzałości pożarowej", dzięki czemu możliwy jest górny rozwój ognia, który zawsze wyprzedza ogień pożaru dolnego. W wypadku zaniku pożaru pokrywy gleby pożar całkowity na skutek ujemnego bilansu cieplnego spalania wygasa, rozwijając się jeszcze samoistnie tylko do 200-300 metrów. Zjawisko to może być wykorzystane z powodzeniem w trakcie działań gaśniczych. Pożary całkowite powstają głównie w drzewostanach o bogatej w materiały palne pokrywie gleby, z piętrem podrostu bądź w drzewostanach I i II klasy wieku, gdy gałęzie drzew znajdują się w niewielkiej odległości od dna lasu. Najczęstszą pora ich występowania jest okres lata, szczególnie gdy brak jest opadów i następuje przesuszanie materiałów palnych, a sprzyjają im w rozwoju silne wiatry. Wiatr jest podstawowym czynnikiem wpływającym na powstawanie pożarów całkowitych i ich rozprzestrzenianie. Wpływa on na zwiększenie intensywności spalania pokrywy gleby i zwiększanie się wysokości płomienia, co zwielokrotnia prawdopodobieństwo przerodzenia się spalania dna lasu w pożar całkowity. Przyspieszenie nagrzewania koron powoduje również wzrost temperatury spalanie, która może dochodzić w drzewostanach sosnowych nawet do 1200 stopni C. Do przerzutu ognia z pokrywy gleby w korony drzew konieczne jest doprowadzenie do strefy nie objętej ogniem 80% ciepła wydzielonego z 1 m3 strefy objętej spalaniem, w czym zasadniczą rolę odgrywa wiatr. Nagrzane powietrze i produkty spalania powodują wytwarzanie się prądów konwekcyjnych, zależnych od wielkości pożaru. Powodują one zmianę warunków fizycznych w wierzchnich warstwach atmosfery i na skutek różnicy ciśnień między środowiskiem pożaru a obszarem doń przyległym może dochodzić do powstania intensywnej turbulencji, w której wyniku następuje gwałtowne przyspieszenie rozprzestrzeniania się fali ogniowej. Wysokość płomieni w tych warunkach może osiągnąć do 20-30 m ponad wierzchołki drzew. Intensywność spalania największa jest na froncie pożaru a najmniejsza w tylnej części, gdzie pożar ma charakter pożaru pokrywy gleby. Ze 100 metrów frontu ognia o szerokości 5 m w czasie pożaru całkowitego drzewostanu sosnowego wydziela się ok. 2 mln kcal/s. Przed frontem ognia na skutek przerzutów ognia mogą tworzyć się nowe ogniska pożarów, początkowo pokrywy gleby a następnie wierzchołkowych. Z tego powodu często nieregularne, a maksymalna prędkość jego rozprzestrzeniania wynosi 1,5-2 km/h.

Pożary całkowite stanowią w sumie od kilku do kilkunastu procent ogólnej ilości pożarów leśnych, lecz powierzchnia i straty wynikłe wskutek ich powstania stanowią gros powierzchni całkowitej i sumy strat pożarowych. Ze względu na przebieg pożaru są one najtrudniejsze do opanowania i ugaszenia, a akcje gaśnicze wymagają dużego nakładu sił i środków.

Działania gaśnicze przy pożarach całkowitych ze względu na ich prędkość rozprzestrzeniania i intensywność spalania, zasięg płomieni i zadymienie sprowadzają się przede wszystkim do działań obronnych. Działania te powinny być prowadzone w pierwszej kolejności przed frontem pożaru, a gdy jest to niemożliwe według wariantu gaszenia z boków i z tyłu. Pas zaporowy przed frontem pożaru musi być wykonany w znacznej odległości od niego /200-500 m/, aby jego szerokość mogła zatrzymać ścianę ognia. Pasy takie wskazane jest wykonywać przed drogami, liniami podziału powierzchniowego, które pozwalają wprowadzić do ich wykonania pojazdy gaśnicze, za których pomocą można utworzyć pasy pianowe. Gdy naturalne przerwy ogniowe znajdą się zbyt daleko od pożaru bądź nie mogą być one wykorzystane z innych przyczyn, wskazane jest wykonywanie tych przerw w drzewostanie. Do tego celu przydatny jest ciężki sprzęt w postaci spychaczy, koparek, czołgów itp. Piana powinna być kładziona na warstwie runa i na ścianie drzewostanu. Zaleca się również nawilżyć pokrywę gleby prądami kroplistymi środków zwilżających i pokryć pianą ścianę lasu poza linią obrony, co zapobiegnie zapaleniom od przerzutów ognia. Konieczne jest patrolowanie lasu bronionego, aby gasić przerzuty. Patrolowanie takie jest szczególnie efektywne przy wykorzystaniu samolotu lub śmigłowca. Daje ono możliwość dokładnego śledzenia rozwoju sytuacji pożarowej i pełnego rozeznania, co przyczynia się w dużej mierze do właściwego kierowania akcją gaśniczą. Zatrzymanie i lokalizacja pożaru całkowitego może być dokonana przy zastosowaniu metody wypalania bądź użycia środków wybuchowych. Działania gaśnicze na bokach pożaru zmierzają do jego oskrzydlenia i stopniowego zawężania frontu pożaru i sprowadzenia go w "klin". W następnym etapie wykonuje się dogaszanie ognia na tyle pożaru. Użycie samolotów przy dużych pożarach całkowitych jest efektywne, jeśli dysponujemy nimi w ilości minimum trzech. Wykonywanie przez przeciwpożarowych zapór przed czołem ognia jest celowe ze względu na ich nie wystarczającą skuteczność. Dlatego bardziej uzasadnione może być zatrzymanie i lokalizowanie ognia zrzutami izolacyjnymi na bokach a nawet na tyle pożaru. Przy gaszeniu pożarów pokrywy gleby, które towarzyszą rozwojowi pożaru całkowitego, na tyle i części boków spalanie może mieć charakter wyłącznie spalania runa; zaleca się stosować zasady gaszenia dotyczące pożarów pokrywy gleby. na powodzenie akcji gaśniczej pożarów całkowitych rzutuje - w wiele większym stopniu niż przy gaszeniu innych rodzajów pożarów leśnych - ilość i rodzaj specjalistycznego sprzętu gaśniczego. Dlatego, gdy brak jest odpowiedniej ilości pojazdów gaśniczych, przez co siła bojowa może być niewystarczająca do przeprowadzenia skutecznego zatrzymania i opanowania pożaru całkowitego, należy zamiar taki opóźnić do chwili zgromadzenia wymaganej ilości samochodów lub innego sprzętu, aby wykonywane działania zakończyły się powodzeniem. Oczywistym jest, że zarówno zbyt pochopne decydowanie się na działania gaśnicze małą ilością sił, jak i przeciąganie tego w czasie jest niewskazane.

Pożar pojedyńczego drzewa

Pożary te powstają bardzo rzadko i są efektem celowego podpalenia bądź uderzenia pioruna. W pierwszym wypadku są one o tyle niebezpieczna, że mogą przerodzić się w pożar pokrywy gleby.

Natomiast występujące czasami pożary drzew od wyładowań atmosferycznych nie stanowią większego zagrożenia, gdyż towarzyszą im przeważnie intensywne opady burzowe.

Pożary pojedyńczych drzew gasi się wodą bądź środkami chemicznymi. Drzewo powinno być okopane w odległości 2-3 m od pnia, a ściółka i mursz szczególnie przy szyi korzeniowej usunięte, bądź intensywnie nawilżone środkami zwilżającymi. Do gaszenia może być użyty również podręczny sprzęt gaśniczy.

Dogaszanie pożarów

Po lokalizacji pożaru organizuje się dogaszanie zmierzające do pełnej likwidacji zarzewi ognia. Szczególnie należy dogaszać palące lub żarzące się materiały w pobliżu obrzeży, aby nie dopuścić do przerzutów ognia poza obręb pasa zaporowego otaczającego pożar. Stosuje się w tym celu zwilżające środki gaśnicze. Dogaszanie prowadzi się równolegle z lokalizacją pożaru, jeśli jest dostateczna ilość sił i środków lub po zakończeniu lokalizacji. Pożar należy otoczyć zmineralizowanym pasem na całym obwodzie pożarzyska. Przy małych pożarach można stworzyć pas zabezpieczający ze środków gaśniczych. Ważne jest sprawdzanie miejsc przyległych do pożarzyska w promieniu nie mniejszym niż 100 m, czy nie przedostały się tam zarzewia ognia, mogące po opuszczeniu miejsca akcji przez straż wzniecić nowy pożar. Na miejscu powinien być zapewniony nadzór. Ilość osób dozorujących powinna zapewnić stałą obserwację obwodu pożarzyska i podjęcie działań gaśniczych w wypadku powtórnych rozgorzeń.

---