1.POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
pojęcie to ma dwojakie znaczenie
1) prawo konstytucyjne- z punktu widzenia przedmiotu- to ta gałąź prawa które reguluje ustrój państwa, zasady, strukturę wewnętrzną państwa oraz sam mechanizm sprawowania władzy
2) zespół poglądów na temat gałęzi prawa określonej mianem prawa konstytucyjnego- nauka prawa konstyt. usystematyzowanie pojęć, wyjaśnienie.
Prawo konstytucyjne:
*sensu stricto- to normy prawne, zawarte w konstytucji
*sensu largo- wszystkie normy prawne, które odnoszą się do przedmiotu prawa konst.
Prawo konstytucyjne jest prawem publicznym wewnętrznym.
Prawo konstytucyjne w sensie:
-materialne- określa prawa i obowiązki poszczególnych podmiotów
-formalne( procesowe)- określa procedury realizacji poszczególnych uprawnień, obowiązków, zasad.
Ze względu na swoja specyfikę ta gałąź prawa stanowi fundament norm prawnych w państwie, odgrywa rolę wiodącą wobec innych gałęzi prawa. Formułuje podstawowe zasady innych dziedzin prawa. Określa sposób powstawania norm prawnych obowiązujących w danym systemie prawa i ich wewnętrzną.
W tradycji polskiej prawo konstytucyjne ma charakter prawa stanowionego- jedynym jego źródłem może być pozytywno- prawne unormowanie przyjęte przez powołany do tego organ.
2. MIEJSCE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO W SYSTEMIE PRAWA
Normy prawa konstytucyjnego mogą znajdować się we wszystkich aktach normatywnych, składających się na system prawa, a więc w ustawach, uchwałach normatywnych, rozporządzeniach- nie ma przy tym decydującego znaczenia czy dany typ aktu normatywnego jest zaliczany do powszechnie obowiązujących źródeł prawa w rozumieniu art. 87 Konstytucji. Ranga prawna i walor obowiązujący tych norm zależeć będą od charakteru aktu, w którym zostają zawarte, zawsze jednak będą one podporządkowane Konstytucji jako najwyższemu prawu Rzeczypospolitej Polskiej.
3. PROBLEM NAZWY PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Różne nazwy występowały w różnych okresach państwa:
-II Rzeczypospolita, przed wojną- prawo polityczne
-Polska Ludowa- prawo państwowe
-Polska za Gierka i później- prawo konstytucyjne
-najnowsza historia- prawo konstytucyjne, może być również ustrojowe
Prawo konstytucyjne nie sprowadza się tylko do norm zawartych w konstytucji, dlatego pojęcie prawa konstytucyjnego jest można uznać że za wąskie. Niektórzy mogą odebrać pojęcie to że chodzi tylko o konstytucję.
Prawo państwowe to pojęcie dość szerokie. Każde prawo w systemie prawa stanowionego jest prawem stanowionym przez organy państwa. W tym sensie każde prawo jest państwowe.
Prawo polityczne też jest określeniem dość szerokim, bo nie ma prawa niepolitycznego. Każde prawo jest polityczne ale w różnym natężeniu.
Prawo ustrojowe błędna nazwa gdyż ustrój może być ustrojem państwa, a także innych jednostek. Prawo to istnieje w każdej dziedzinie prawa.
W 1992 r prof. Komarnicki pisał, że pojęcie prawa politycznego jest najbardziej właściwe, ponieważ najlepiej uwydatnia specyficzny charakter przepisów tego działu prawa oraz ze względów historycznych, pochodzenie terminu tego od polityki w znaczeniu całości wiedzy o państwie.
Po wojnie prof. Burda pisał o wyższości określenia prawa państwowego uważał że służy jako określenie całego prawa obowiązującego w danym państwie, np. przeciwstawianego prawu kościelnemu
4. POJĘCIE ŹRÓDEŁ PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Źródła prawa konstytucyjnego to pewne formy egzystencji norm poświęconych temu prawu. Prawo konstytucyjne jest zespołem norm prawnych określających; podmiot władzy najwyższej w państwie formy sprawowania władzy przez podmiot, status prawny podmiotu, organizację i tryb działania aparatu państwowego, źródła prawa, stosowanie prawa i ogólne wiadomości o konstytucji.
Źródłem prawa w znaczeniu podstawowym są fakty tworzące prawo( fakty prawotwórcze) np.: ustanowienie ustawy. Ich wytworem są poszczególne generalne i abstrakcyjne normy prawne lub ich zespoły w postaci aktów prawotwórczych. Główne źródła prawa to:
-konstytucja( ustawa zasadnicza)ma nadrzędną moc i reguluje ustrój państwa
-ustawy konstytucyjne-to węższy zakres reguł, ustrojowej niż konstytucja
-ustawy zwykłe- dzięki nim konstytucja jest rozwijana i konkretyzowana. Czasem jedna ustawa jest źródłem kilku praw( np. ustawa o samorządzie terytorialnym)
-uchwały parlamentu( np. regulamin sejmu czy senatu)
-rozporządzenie( dekrety) z mocą ustaw( np. prezydent w stanie nadzwyczajnym)
-rozporządzenie Rady Ministrów- mają charakter wykonawczy wobec ustawy. Wg różnych artykułów są źródłem prawa administracyjnego. Charakteryzują się względną samoistnością
5. KONSTYTUCJE NOMINALNE, NORMATYWNE I SEMANTYCZNE
Konstytucja normatywna jest ona uchwalana przez suwerena bezpośrednio lub też za pośrednictwem, oraz reguluje ona podstawę ustroju społeczno- gospodarczego i politycznego państwa oraz są w pełni realizowane.
Konstytucja nominalna uchwalana przez suwerena lub przez jego przedstawiciela, regulują pełnie ustroju społeczno- gospodarczego ale nie są w pełni realizowane w praktyce pomimo woli.
Konstytucja semantyczna to taka konstytucja której realizacja prawie się nie odbywa
7. WPŁYW TEORII PODZIAŁU WŁADZY NA POWSTANIE KONSTYTUCJI
Idea rządu ograniczonego dała podstawę do uformułowania się koncepcji podziału władzy( jako reakcji na ustrój monarchii absolutnej i systemu mającego wykluczyć koncentrację władzy) i koncepcji konstytucji pisanej( jako formy wiążącego wszystkich zarejestrowania podstawowych treści umowy społecznej). Koncepcje te do dzisiaj stanowią podstawę ustroju i funkcjonowania państwa demokratycznego. Władza może być wykonywana efektownie, wtedy gdy będą równe uprawnienia dla poszczególnych członów władzy.
8. KONSTYTUCJE PEŁNE I NIEPEŁNE( przykłady)
konstytucja pełna- reguluje ona całokształt podstawowych zasad i instytucji ustrojowych państwa. Mówi ona o wszystkich kwestiach ustrojowych
konstytucja niepełna(zwana małą)- reguluje niektóre instytucje ustrojowe.
9. KONSTYTUCJA W SENSIE MATERIALNYM I FORMALNYM (przykłady)
konstytucja materialna- to konstytucja którą posiada każde państwo, gdyż każde państwo posiada normy regulujące ustrój.
Konstytucja formalna jest to szczególny akt normatywny posiadający: szczególną nazwę, szczególny tryb uchwalania i nanoszenia zmian, szczególną moc prawną i treść. np. nasza konstytucja
10. KONSTYTUCJA SZTYWNA I ELASTYCZNA(przykłady)
konstytucja sztywna to taka, która posiada wyższą moc prawną od ustaw zwykłych( w konsekwencji ustawy te nie mogą zmieniać konstytucji i muszą być z nią zgodne)
konstytucja elastyczna to taka, którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy( w konsekwencji nie jest ona chroniona przez ingerencję ustawodawcy, a samo wyodrębnienie konstytucji opiera się na kryterium materialnym) np. konstytucja Wielkiej Brytanii
11. KONSTYTUCJA PISANA I NIEPISANA( przykłady)
konstytucja pisana jest ona w całości ujęta w ramach aktów normatywnych, np. konstytucja Wielkiej Brytanii
konstytucja niepisana to konstytucja w której oprócz aktów normatywnych oparta jest ona także na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)
12. CEHCY MATERIALNE I FORMALNE KONSTYTUCJI
cechy formalne konstytucji:
szczególna nazwa tylko ta ustawa ma taką nazwę czyli Konstytucja. We Francji szczególna nazwą była karta konstytucyjna
szczególny tryb uchwalania zmiany najstarszą formą to oktrojowanie( nadanie). Mamy 3 podstawowe modele:
I uchwalanie przez suwerena czy lud
II uchwalanie konstytucji przez konstytuantę, konstytuanta powołana wyłącznie w celu uchwalania konstytcji
III uchwalenie przez parlament nie będący konstytuantą
szczególna moc prawna
- jest to akt, który zajmuję I miejsce w hierarchii źródeł prawa
- odsyła ona do aktów wykonawczych
- jej najwyższą moc reguluje również wstęp do Konstytucji
- wskazuje ona jakie organy mogą wydawać inne akty prawne
szczególna treść Konstytucji
13.GENEZA KONSTYTUCJI WSPÓŁCZESNEJ
W dniu 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe rozpatrzyło poprawki wniesione przez prezydenta i w trzecim czytaniu ustaliło ostateczny tekst Konstytucji. Referendum konstytucyjne wyznaczono na 25 maja 1997 roku. Kampania referendalna miała bardzo ostry charakter, gdyż opozycja pozaparlamentarna nawoływała do głosowania „nie” i odrzucenia Konstytucji. W dniu 16 lipca 1997 roku Konstytucja została ogłoszona w Dzienniku Ustaw i weszła w życie po upływie 3 miesięcy od jej ogłoszenia tj. 17 października 1997r. Konstytucja składa się ze wstępu i 243 artykułów ujętych w 13 rozdziałach
14. SPOSOBY UCHWALANIA KONSTYTUCJI
1) najstarszy sposób uchwalania- konstytucja oktrojowana-( charakterystyczna dla początku XIX w.- konstytucja Ludwika XVIII, konstytucja Prus i Austrii)
2) uchwalanie przez parlament- uchwała obydwu izb parlamentu
1921 r. Konstytucja uchwalona przez połączone izby parlamentu
3) uchwalona przez tzw. Konwencje( jest to przedstawicielstwo, którego wyłącznym zadaniem jest uchwalenie konstytucji- działa obok parlamentu.
Obecnie najczęstszym sposobem uchwalania konstytucji jest uchwalanie przez referendum, przy czym decyzja przez referendum może być poprzedzona przyjęciem projektu przez parlament. Nasza obecna konstytucja była uchwalana w ten sposób. Zgromadzenie Narodowe opracowało projekt, potem go uchwaliło a następnie poddano referendum. 30% uprawnionych zdecydowało o przyjęciu tej konstytucji.
Inne sposoby uchwalania konstytucji to konstytucja RFN uchwalona w sposób szczególny 55 osobowa reprezentacja landów. Najpierw była konstytucja a porem RFN. Konstytucja Prus 1850r. również powstała w porozumieniu króla z parlamentem
16. NORMY NIEZMIENNE W KONSTYTUCJACH EUROPEJSKICH
Normy niezmienne są to normy wprost wskazane w konstytucji, jest to odwołanie się do pewnych norm.
18. SPOSOBY UMIESZCZANIA ZMIAN W TEKŚCIE KONSTYTUCJI
Techniczny sposób wprowadzania zmian:
- dokonując zmian w konstytucji wykreślamy dotychczasowe rozwiązania albo między dotychczasowe dopisujemy coś nowego( metoda powszechnie stosowana w Europie)- inkorporacja( wcielenie, włączenie do jakiejś całości)
- pierwotnego tekstu konstytucji nie rusza się, zmiany dopisuje się na końcu jako poprawki z określonymi numerami( system amerykański).
Zmiany do konstytucji mogą być w formie:
poprawek do konstytucji( w USA)
wprowadzenie nowego tekstu na miejsce starego( w Polsce jeszcze nie było zmiany), który zostaje wymazany( inkorporacja)
zmian w konstytucji tylko w formie zapisu, że „ zmiana z dnia...” ale nie ma konkretnego tekstu zmiany ( Czechosłowacja)
zmiana konstytucji to art. 235 konstytucji
19. SPOSOBY WEJŚCIA W ŻYCIE KONSTYTUCJI
Wejście w życie( nabranie mocy obowiązującej) jest określone w przepisach końcowych ( art. 243- po 3 miesiącach). Jest to formalne obwiązanie i jest to zwykle dzień ogłoszenia w dzienniku urzędowym( promulgacyjnym), jednak faktycznie termin wchodzenia w życie konstytucji następuje w momencie wydania ustaw zwykłych, które konkretyzuje postanowienie konstytucji. 3 sposoby:
- wejście w życie regulowane odrębną ustawę konstytucyjną
- wejście wżycie regulowane jej postanowieniami końcowymi
- wejście w życie regulowane w sposób ogólny przez samą konstytucję, a ustawa zwykła szczegółowo normuje wprowadzenie nowej ustawy zasadniczej
20. KONSEKWENCJE NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ KONSTYTUCJI
Szczególna moc prawna :
jest to akt, który zajmuje I miejsce w hierarchii źródeł prawa
odsyła ona do aktów wykonawczych
jej najwyższą moc reguluje również wstęp do Konstytucji
wskazuje ona jakie organy mogą wydawać inne akty prawne
mamy 3 podstawowe konsekwencje szczególnej mocy prawnej:
- zakaz sprzeczności aktów prawnych z Konstytucją
- nakaz realizacji norm konstytucyjnych
- nakaz spójności systemu prawa
21. Z CZEGO WYNIKA SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA KONSTYTUCJI
Szczególna moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. Konstytucja jest aktem najwyższym, to przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony. Konstytucja może normować każdą materię, niezależnie od tego czy była ona już przedmiotem regulacji w aktach niższych rzędów oraz niezależnie od treści nowych regulacji. Po drugie najwyższa moc prawna konstytucji oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a więc nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności. Po trzecie oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią spójne, a więc muszą przyjmować treści w możliwie najpełniejszy sposób pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych. Nasza Konstytucja w różny sposób daje wyraz swej szczególnej mocy prawnej m.in. stanowi, że Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej ( art. 8 ust.1)
22. SZCZEGÓLNA NAZWA KONSTYTUCJI
Jest to jedna z cech konstytucji formalnej. Oznacza ona, że tylko ta ustawa ma tą nazwę czyli Konstytucja i żaden inny akt źródła prawa nie przyjmuje takiej nazwy. We Francji szczególną nazwą była karta konstytucyjna.
23. ZAKRES KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA NA KONTYNENCIE AMERYKAŃSKIM
Podstawowe modele kontroli pozaparlamentarnej to:
sądy( organy wymiaru sprawiedliwości)- model amerykański
Trybunały (mają charakter sądowy, nie są sądami powszechnymi)- model europejski
Ciała o charakterze quasi sądowym( jak gdyby sądowy)- model francuski( rada konstytucyjna we Francji)
Cechy modelu amerykańskiego:
- kontrola zdecentralizowana- zdekoncentrowana- tzn. nie jedno ciało ale wszystkie sądy są uprawnione do kontroli (mają tę kompetencję)
- kontrola konkretna- oznacza, że sądy mają takie uprawnienia ale tylko w „zwykłej” konkretnej sprawie ( np. oskarżenie o kradzież, gwałt, rabunek, oddanie długu), nie może być to sprawa z wnioskiem o stwierdzenie niekonstytucyjności.
- kontrola względna- oznacza, że opinia sądu wiąże ( ma znaczenie) w tej konkretnej sprawie( natomiast nie wiąże się z uchyleniem mocy prawnej zakwestionowanego przepisu czy ustawy)
Sąd nie stosuje w tej konkretnej sprawie jakiegoś artykułu bo jest on sprzeczny z konstytucją- na tej podstawie oddala oskarżenie, ale to nie jest równoznaczne z ogłoszeniem nieważności tego artykułu- uchyla art. tylko w tej konkretnej jednej sprawie. Inne sądy mogą się do tej decyzji stosować jeśli jest ona dobrze uzasadniona ale nie jest ona wiążąca.
Te uprawnienia do kontroli sądy amerykańskie posiadały nie z mocy konstytucji. Dzięki temu USA mogły się doskonale rozwijać. Wojna secesyjna umocniła sąd. Sąd Najwyższy liczył 9 sędziów i każdy Amerykanin zna ich nazwiska.
24. ZAKRES KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH
cechy modelu europejskiego- trybunały:
- kontrola scentralizowana( skoncentrowana)- od orzeczenia trybunału nie ma odstępstw, nie ma żadnej apelacji, jest to bezwzględne orzeczenie( i dziś Polski trybunał taki jest)
- kontrola abstrakcyjna- oznacza postępowanie o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu (jest to sąd nad prawem, nie nad jednostką, nie nad czynem ludzkim) rozpatruje sprawy o zgodność przepisów, nie ma pozwu, nie ma aktu oskarżenia, jest wniosek lub odpowiedź na pytania prawne organów wymiaru sprawiedliwości o konstytucyjności przepisu w formie rozprawy.
- kontrola bezwzględna
Pierwszy Trybunał powstał w Austrii w 1920 roku, potem w Czechosłowacji. Po wojnie zainteresowanie trybunałami wzrosło we Francji, we Włoszech oczywiście w Austrii, Europa wschodnia- lata 90. Członkowie trybunału muszą być prawnikami ( kwalifikowani). W państwie jest tylko jedna taka instytucja, która jest uprawniona do kontroli konstytucyjności ustaw.
25. TEORIE STOSOWANIA KONSTYTUCJI
Stosowanie Konstytucji jest to:
a) korzystanie z uprawnień przyznanych przez normy prawne, stosowanie konstytucji:
- bezpośrednie: uchwalanie ustaw (parlament)
- pośrednie rozporządzenia wykonawcze do ustaw( wydawane przez prezydenta)
b) ustawienie przez organ państwowy konsekwencji prawnych wynikających z norm konstytucyjnych
Adresatem jest ustawodawca zwykły (parlament), jednostki zwykłe( osoby fizyczne) -mogą złożyć skargę konstytucyjną, art. 79
Art.8
Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Wcześniej przepisy nie były stosowane wprost i bezpośrednio, racje konstytucyjne były tylko dodatkiem, wcześniej uważano że normy konstytucyjne nie nadają się z reguły do praktycznego stosowania bez rozwinięcia w ustawach zwykłych i aktach normatywnych. Żaden sędzia i żaden sąd nie stosował w PRL-u bezpośrednio konstytucji.
26. PRECEDENS A ZWYCZAJ KONSTYTUYJNY
zwyczaj konstytucyjny to ustabilizowana( tzn. długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domniemanie, że gdy sytuacja ta zaistnieje w przyszłości, także postąpi się w niej w taki sam sposób. Istotą zwyczaju konstytucyjnego jest to, że powstaje on tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca, co jest częstym zjawiskiem w prawie konstytucyjnym. Najwięcej zwyczajów można odnaleźć w praktyce parlamentarnej, w niemałym stopniu na zwyczajach oparte jest np. funkcjonowanie Rady Ministrów. Odrzucenie czy zmiana zwyczaju konstytucyjnego wymaga zmiany przepisu prawnego, gdyż może on powstać i istnieć tylko tam, gdzie regulacje prawne pozostawiają praktyce pewne wolne obszary. Zwyczaj konstytucyjny może powstać spontanicznie i wówczas zauważany jest już po jakimś okresie praktycznego funkcjonowania.
precedens to takie rozstrzygnięcie sprawy, które stanie się postawą przeczenia dla innego organu, jest wiążący dla innych podmiotów. Sąd znając wyrok innego sądu, w podobnej sprawie musi zachować się tak samo. Precedens można rozumieć też w taki sposób, że nie wiąże, ale wpływa na zachowanie innego podmiotu. W systemie prawa stanowionego jest niedopuszczalne orzekanie w procesie stosowania prawa na zasadzie precedensu w powyższym rozumieniu. W Polsce mówi się, że decyzja organu stosującego prawo jest precedensem dla innej decyzji wówczas, gdy ma pewien wyraźny wpływ na podjęcie takiej, a nie innej drugiej decyzji choć formalnie nie była dla niej wiążąca.
Precedens konstytucyjny- zachodzą zachowania nie regulowane przez prawo, ale jeżeli będzie on uwzględniany, powtarzany, to stanie się zwyczajem konstytucyjnym.
Rozstrzygnięcie te musi być: jednorazowe, świadome, związane ze stosowaniem Konstytucji, naczelnego organu państwowego, musi istnieć przeświadczenie o podobnym rozwiązaniu w przyszłości
27. TEORIE WYKŁADNI KONSTYTUCJI
Aby dokonać wykładni konstytucji najpierw trzeba zacząć od wykładni językowej, potem systemowa i funkcjonalna. Szczególne metody wykładni, pierwszorzędne znaczenie ma wykładnia historyczna, a potem kolejne metody czyli językowa, systemowa i funkcjonalna.
Proces wykładni językowej:
- pytanie czy istnieją definicje legalne
- jeśli nie ma to szukamy odpowiedzi w języku prawnym
- sięgamy do języka naturalnego, słownika języka polskiego
- wykładnia językowa jest zakończona jeśli jest takie samo znaczenie w kilku słownikach
Wykładnia systemowa polega na tym, że dany przepis jest zgodny z pewną zasadą danej gałęzi prawa. Każde takie rozumienie to interpretacja funkcjonalna.
Wykładnia pozajęzykowa czyli funkcjonalna i systemowa może modyfikować, zmienia to, co osiągnęliśmy za pomocą reguł językowych.
28. POJĘCIE ZASAD KONSTYTUCYJNYCH
zasada konstytucyjna- podstawowe decyzje autorytetu ustrojodawczego dotyczące ustroju państwa( tzn. dotyczące formy państwa, system prawa, system ochrony konstytucji, wolności i praw jednostki). Mimo, że wszystkie postanowienia konstytucji mają jednakową moc prawną to zasady wiodą jakby prym. W obowiązującej od 17.10.1997r. nowej konstytucji dają się wyodrębnić zasady: republikańskiej formy państwa, suwerenności narodu, demokratycznego państwa polskiego i reprezentacji politycznej, podziału władzy i równoważności się władz, dwuizbowości parlamentu pięcioprzymiotniokowego prawa wyborczego, pluralizmu politycznego, samorządności terytorialnej i inne.
29. KRYTERIA WYRÓŻNIENIA ZASAD KONSTYTUCYJNYCH
Najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwa, jego formę, system prawny który odnosi się do ochrony konstytucji, wolności i prawa międzyludzkich jednostki. Zasady te:
- wyznaczają kierunek działań prawodawczych
- wskazują sposoby ukształtowania poszczególnych instytucji prawnych np. pojęcie wolności
- wymierzają istotny wpływ na proces interpretacji
- wskazują kierunki stosowania prawa, mówią w jaki sposób należy czynić użytek z tzn. luzów decyzyjnych
- mówią w jaki sposób należy czynić użytek z przysługujących poszczególnych podmiotów praw podmiotowych
Rola zasad:
zawierają idee przewodnie konstytucji, należy wyjąć je przed nawias i wyodrębnić spośród innych przepisów prawnych
charakteryzuje je niezmienność albo relatywne zmienności, trwałość pełne lub nawet podwyższone
Zasady ustrojowe najbardziej podstawowe:
1) zasada suwerenności Narodu
2) zasada niepodległości i suwerenności Państwa
3) zasada demokratycznego państwa prawnego
4) zasada społeczeństwa obywatelskiego
5) zasada podziału władz
6) zasada społecznej gospodarki rynkowej
7) zasada przyrodniczej godności człowieka
31. PODZIAŁ NORM KONSTYTUCYJNYCH ZE WZGLĘDU NA ICH TREŚĆ
Normy prawa konstytucyjnego mogą znajdować się we wszystkich aktach normatywnych składających się na system prawa.
Podział ogólny norm konstytucyjnych:
- normy formalne
- normy materialne
- normy organizacyjne
Normy konstytucyjne mają różny charakter:
- formułują zasady ustrojowe
- formułują cele
- nadają kompetencje organów państwa
- przyznają prawa obywatelskie
32. ZNACZENIE NORMATYWNE I ROLA WSTĘPÓW DO KONSTYTUCJI
Niektóre konstytucje rozpoczynają się od dłuższych lub krótszych wstępów tzw. preambuł. Celem wstępu jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji, umieszczenie jej w tle tradycji ustrojowej danego państwa i wydarzeń, które towarzyszyły przyjmowaniu Konstytucji. Wstęp wyraża w ten sposób konstytucyjną tożsamość państwa, stanowiąc jedną z podstawowych wskazówek dla odnalezienia systemu wartości, na których ta tożsamość się opiera, a więc określa kierunki i sposoby wykładni dalszych postanowień konstytucyjnych. Taki charakter wstępu powoduje, że nie wszystkim jego sformułowaniom da się przypisać treść normatywna ( i dlatego wstęp nie jest ujmowany w formie kolejnych artykułów, tak jak pozostała treść konstytucji). W tym sensie stanowi wyjątek od zasady normatywności konstytucji, która wymaga, by wszystkie postanowienia zawarte w tekście ustawy zasadniczej miały charakter normatywny tzn. mogły służyć jako budulec dla formułowania norm prawnych.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. zawiera obszerny Wstęp- jego przyjęcie było podstawą kompromisu umożliwiającego uchwalenie konstytucji. Zawiera on treści o różnym charakterze. Niektóre sformułowania odnoszą się do polskiej historii i tradycji. Wstęp wyraźnie wskazuje na rolę konstytucji jako najwyższej ustawy państwa.
34.TEORIA NIEPISANYCH NORM KONSTYTUCYJNYCH I JEJ ZNACZENIE
normy niepisane konstytucji to normy, które nie są wprost ujęte w Konstytucji, normy te wynikają z jej treści.
35.SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI I JEJ ZNACZENIE
cechy szczególne systematyki konstytucji:
poprzedzenie konstytucji preambułą( wstępem charakterze ideologicznym, religijnym itp.)
struktura rozdziałów( rozpoczyna się rozdziałami, które są rejestrem zasad naczelnych, rozdział I nasycony jest wartościami o charakterze aksjologicznym)
eksponowanie praw jednostki( pewne prawa są przyrodzone człowiekowi a konstytucja je tylko przypomina, a nie nadaje- w Polsce II rozdział Konstytucji)
język konstytucji( nie zawsze jest prawniczy, jest nasycony klauzulami generalnymi)
37. PRAWNA FUNKCJA KONSTYTUCJI
prawna funkcja konstytucji to zdolność konstytucji do bycia aktem bezpośrednio stosowanym, do uczestnictwa konstytucji we wszystkich procesach wykładni prawa. Są konstytucje, które stwierdzają, że istnieją przepisy( konkretnie wymienione), które w przyszłości nie mogą być zmienione i te są ważniejsze od wszystkich pozostałych. Jeśli konstytucja różnicuje tryb zmian swoich przepisów i ktoś chciałby je zmienić, to musi być szczególny tryb zmian w stosunku do wymienionych przepisów inny niż do pozostałych.
38. ORGANIZATORSKA FUNKCJA KONSTYTUCJI.
Wyznacza formy życia zbiorowego
39. INTEGRACYJNA FUNKCJA KONSTYTUCJI
intensyfikuje więź obywatela
40. PROGRAMOWA FUNKCJA KONSTYTUCJI
kreuje wizje państwa
41. WYCHOWAWCZA FUNKCJA KONSTYTUCJI
upowszechnia wartości do których przywiązany jest ustawodawca konstytucji
42. USTAWA KONSTYTUCYJNA
ustawy konstytucyjne pod względem mocy prawnej są równe z konstytucją. Mogą one:
zmieniać- interweniować w jej treść( technika inkorporacji)
uzupełniać( uchwalenie ustawy konstytucyjnej istniejącej obok konstytucji i regulującej pewne kwestie, których nie obejmuje sama konstytucja- ustaw z 23,04,1992 „o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP”)
zawieszać postanowienia konstytucji w sytuacji, gdy konieczne jest wyjątkowe odstąpienie od regulacji konstytucyjnej, bez potrzeby zmieniania tej regulacji na stałe
zastępować w sytuacji, gdy nie doszło jeszcze do jej uchwalenia
Uchwalane muszą być w takim samym trybie, jaki jest wymagany dla dokonywania zmian konstytucji. Są to doraźne ustawy, niewielkie, pełnią funkcję tymczasowej regulacji ustroju państwa
44. KONCEPCJE KRYTERIÓW WYRÓŻNIENIA USTAWY.
Ustawa jest to:
- akt parlamentu
- o charakterze normatywnym
- zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego( podporządkowany jednak konstytucji)
- o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia
Ustawa zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa krajowego.
Zakres ustawy:
- jakie sprawy mogą być regulowane przez ustawy (a więc, czy istnieją jakiekolwiek materie, których ustawa regulować nie może)
- jakie sprawy mogą być regulowane przez ustawy (a więc, w jakich materiach parlament jest wyłącznym prawodawcą)
45. CECHY USTAWY
- zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa krajowego, bo żaden inny akt nie łączy w sobie cechy szczególnej mocy prawnej i nieograniczonego zakresu przedmiotu.
- Ustawa musi być zgodna z Konstytucją
- Może być zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko przez inną normę ustawową, a nigdy przez normę niższego rzędu
- Może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego
46. SPOSOBY REGULACJI MATERII USTAWOWYCH.
Regulacja materii ustawowej zależy od dziedziny, której dana regulacja dotyczy, a w szczególności od jej powiązania z sytuacją prawną jednostki.
Materie ustawowe to te sprawy, które nie mogą być regulowane aktami prawnymi o niższej mocy prawnej.
47.AKTY WŁADZY WYKONAWCZEJ Z MOCĄ USTAWY.
Rozporządzenia
48.CECHY ROZPORZĄDZENIA
rozporządzenie zajmuje najniższy szczebel w systemie powszechnie obowiązującego prawa. Są one wydawana na podstawie ustaw w celu ich wykonania i nie mogą zmieniać treści ustaw. Powinny regulować tylko te materie, które ściśle wynikają z upoważnienia konstytucyjnego. Organy wydające rozporządzenia to m. In. Rada Ministrów, Prezes rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Prezes NBP
Wszystkie rozporządzenia ogłaszane są w Dz. U za wyjątkiem prezesa NBP
53. CECHY KONSTYTUCJI Z 1997R.
1) szczególna treść- reguluje całokształt zagadnień ustroju państwowego zarazem reguluje państwowe instytucje tego ustroju, napisana jest językiem specyficznym( patetyczny, podniosły, uroczysty). Treść konstytucji ma charakter prawny
2) szczególna moc prawna:
- ustanawia samego ustawodawcę konstytucyjnego, określa jego kompetencje
- odsyła do ustaw zwykłych, które w relacji do niej pełnią rolę wykonawczych przepisów
- wyjątki od zasad ogólnych zawartych w konstytucji są dopuszczalne tylko i wyłącznie na drodze ustawy
- niedopuszczalne jest wydawanie norm prawnych sprzecznych z konstytucją
- na ustawodawcy konstytucyjnym ciąży realizowanie ustanowień konstytucji
3) szczególna forma wyraża się w szczególnym trybie jej uchwalania i dokonywania zmian
- uchwalanie przez konstytuantę
- konwencje- odrębne ciało, jedno jedyne zadanie to uchwalenie konstytucji
- monarcha- oktrojowanie
- przyjmowanie przez naród w drodze referendum
69. USTROJOWA POZYCJA RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH
RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na wniosek marszałka Sejmu lub 35 posłów. Odwołany tylko w określonych przypadkach. Składa coroczne sprawozdania ze swej działalności( dla Sejmu i Senatu). Jest on organem samodzielnym i nie jest organem Sejmu. RPO ma zadanie ochronę praw i wolności obywateli. Posiada status organu niezależnego od innych organów państwowych. Organ niezawisły w swej działalności. Rzecznik po zapoznaniu się ze sprawą może: podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, przekazać sprawę wg właściwości, nie podejmować sprawy.
70. SPOSOBY POWOŁANIA Rz.Pr.Ob.
RPO jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 letnią kadencję, prawo zgłoszenia kandydatury przysługuje Marszałkowi Sejmu oraz grupom co najmniej 35 posłów. Do uchwalenia przez Sejm kandydatury konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwała Sejmu jest następnie przekazywana Senatowi, który w terminie miesiąca podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie RPO. Niepodjęcie uchwały w tym terminie rozumie się jako wyrażenie zgody.
RPO musi posiadać obywatelstwo polskie i wyróżniać się wiedzą prawniczą, przysługuje mu immunitet i nietykalność, wyjątkowo może być zatrzymany w razie ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa. RPO nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych, nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. RPO może być odwołany przed upływem kadencji tylko w sytuacjach szczególnych, takich jak zrzeszenie się funkcji, trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, sprzeniewierzenie się złożonemu ślubowaniu. O jego odwołaniu decyduje Sejm. PRO nie ponosi odpowiedzialności przed TS. Jest on w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem.
71. ZAKRES ZADAŃ Rz.Pr.Ob.
Podstawowym zadaniem RPO ( art. 208) jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Jego działalność ma być zorientowana na ochronę jednostki, dlatego art.80 Konstytucji gwarantuje każdemu dostęp do ochrony RPO i wystąpienia do niego z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Działalność RPO dotyczy zarówno obywateli jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców. Ochrona ta nie ogranicza się tylko do wolności i praw konstytucyjnych, ale wszystkich jeśli były określone w akcie normatywnym tzn. w jakimkolwiek akcie wydanym przez organ władzy publicznej i formułującym normy prawne. Zajmuje się badaniem działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji praw i wolności obywateli. Realizacja zadań RPO następuje w 2 podstawowych formach:
- poprzez wystąpienie i interwencje w sprawach indywidualnych
- poprzez wystąpienia, inicjatywy i wnioski dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywateli.
72. TRYB DZIAŁANIA RPO I FORMY.
Zadania RPO:
rozpatruje indywidualne skargi obywateli i podejmuje stosowne czynności mające na celu likwidowanie zauważonych naruszeń w konkretnych przypadkach
może występować z inicjatywami mającymi na celu usuwanie hierarchicznych niezgodności występujących między aktami prawnymi
może kierować do odpowiednich organów wnioski mające na celu podjęcie inicjatywy ustawodawczej
wywiera wpływ na kształtowanie kierunków wykładni prawa dotyczących praw i wolności obywateli
ma obowiązek informowania Sejmu i Senatu o stanie przestrzegania wolności o praw obywateli.
RPO ma swobodę w podejmowaniu decyzji, jeżeli podejmie jakąś sprawę musi wszcząć kroki pozwalające stwierdzić, że w danym przypadku istotnie naruszone jest prawo. RPO może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o zbadanie danej sprawy przez NIK. Po zbadaniu sprawy RPO występuje z wnioskiem do organu gdzie znalazł naruszenie. Wniosek może zawierać sugestie co do sposobu postępowania, lub może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub innych sankcji w stosunku do urzędników winnych błędów. W ciągu 30 dni badany podmiot informuje RPO o podjętych działaniach. Jeżeli jest brak informacji to wniosek kierowany jest do organy nadrzędnego.
73.INSTYTUCJA RZECZNIKA PRAW DZIECKA W POLSCE NA GRUNCIE DOŚWIADCZEŃ EUROPEJSKICH
Konstytucja przewidziała powołanie Rzecznika Praw Dziecka (art. 72 ust.4 Konstytucji) jako szczególnego rodzaju ombudsmana(to szczególny organ powiązany z parlamentem i czuwający nad prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli), mającego status niezależnego organu konstytucyjnego. Nie oznacza to oczywiście zakazu podejmowania spraw dzieci przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
74.SKARGA KONSTYTUCYJNA W POLSCE
Skarga konstytucyjna jest to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do sądu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżącego.
Prawo do skargi przysługuje każdemu podmiotowi prawa i wolności konstytucyjnej, a więc osobie fizycznej i prawnej. Podstawą skargi jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, mogą to być wszystkie prawa i wolności pod warunkiem, że są sformułowane w Konstytucji, a skarga musi w sposób konkretny wskazywać, które prawo lub wolności zostały naruszone. Przedmiotem skargi może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny i to tylko taki, który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, na tle której wniesiono skargę. Wniesienie skargi dopuszczalne jest tylko w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
76. SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA STWORZONY PRZEZ KONSTYTUCJE RP
System źródeł prawa ma charakter dualistyczny. Jednym z najbardziej istotnych dokonań nowej Konstytucji było wprowadzenie rozróżnienia przepisów prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisów o charakterze wewnętrznym.
Przepisy prawa powszechnie obowiązującego zostały ujęte w „zamknięty” system prawa. Zamknięcie systemu źródeł prawa nastąpiło w 2 aspektach:
W aspekcie przedmiotowym oznacza to, że Konstytucja wyczerpująco wymieniła formę aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Podstawowe wyliczenie zostało zawarte w art. 87. art. ten zalicza do źródeł powszechnie obowiązującego prawa:
- Konstytucję
- Ustawy
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe
- Rozporządzenia
- Akty prawa miejscowego
Konstytucja i ustawy mają charakter aktów samoistnych.
W aspekcie podmiotowym zamknięcie systemu źródeł powszechnie obowiązującego prawa oznacza, że Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych- na szczeblu centralnym- do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa.
77. ROLA USTAWY W SYSTEMIE ŹRÓDEŁ PRAWA RP.
Ustawa ma charakter aktów samoistnych. Zajmuje kolejne miejsce w systemie źródeł prawa po Konstytucji. Ustawa jako akt parlamentu zajmuje ona pozycję szczególną, bo zakres i ranga ustawy jest wyznacznikiem ogólnej, ustrojowej roli parlamentu, a tym samym wyznacznikiem roli, jaką przedstawicielstwo Narodu pełni w procesie stanowienia prawa. Ustawa jest to:
akt parlamentu
o charakterze normatywnym
zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego
o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub jej wyraźnego upoważnienia
dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje unormowanie konstytucyjne
Charakter ustawy jako aktu parlamentu oznacza, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić „ustaw”.
Charakter ustawy jako aktu normatywnego oznacza, że wszystkie postanowienia ustawy muszą być sformułowane w sposób pozwalający im stać się budulcem dla norm prawnych.
Ustawa zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa krajowego, bo żaden inny akt normatywny nie łączy w sobie cechy szczególnej mocy prawnej i nieograniczonego zakresu przedmiotowego. Ustawa musi być jednak zgodna z Konstytucją, ale pamiętamy że konstytucja też jest ustawą, tyle że szczególnego rodzaju.
78. UMOWY MIĘDZYNARODOWE W SYSTEMIE ŹRÓDEŁ PRAWA RP, RODZAJE, PROCEDURY RATYFIKACYJNE.
Umowy międzynarodowe to:
1) umowy międzynarodowe ratyfikowane na ratyfikowanie, których uprzednią zgodę wyraził parlament. Są źródłami powszechnie obowiązującego prawa i mają pierwszeństwo przed ustawą. Art. 89 Konstytucji precyzuje, że uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie wymagają sprawy: pokoju, sojuszu, układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków określonych w Konstytucji. Ratyfikacja jest ostatecznym potwierdzeniem woli państwa, dokonywanym przez głowę państwa, na związanie się tą umową.
2) Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody Sejmu, konstytucja nie wyraża czy taka umowa ma pierwszeństwo przed ustawą, należy przyjąć, że nie ma ona mocy wyższej nić ustawa, a nawet mocy jej równej
3) Umowy międzynarodowe ratyfikowane nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego, tzn. że postanowienia w nich zawarte mogą działać tylko w sferze prawa wewnętrznego, czyli wiązać tylko jednostki organizacyjne podporządkowane organowi, który zawarł umowę międzynarodową
79. MIEJSCE ROZPORZĄDZENIA W SYSTEMIE PRAWA RP- KOMPETENCJE DO WYDAWANIA, ZNACZENIE.
Rozporządzenia wydawane są na podstawie ustaw w celu ich wykonania, nie mogą zmieniać one treści ustaw. Zajmują one najniższy szczebel w systemie powszechnie obowiązującego prawa. Konstytucyjną podstawą do wydawania rozporządzeń jest art. 92, który określa charakter rozporządzenia i przesłanki jego wydania. Wskazuje on m.in., że rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji. Oznacza to, że zawsze konieczne jest wskazanie wyraźnego przepisu konstytucyjnego, który powierza danemu organowi prawo wydawania rozporządzeń. Przepisami tymi są:
- art. 142 ust.1( rozporządzenia Prezydenta RP)
- art. 146 ust.4 pkt 2( rozporządzenia Rady Ministrów)
- art. 148 pkt 3( rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów)
- art. 149 ust.2 i 3( rozporządzenia ministrów kierujących działami administracji rządowej i rozporządzenia przewodniczących komitetów)
- art. 231 ust.2( rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji)
rozporządzenia są prawem powszechnie obowiązującym, mogą więc także dotykać sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych czy samorządów, mogą rodzić obowiązek wykonywania i mogą stanowić podstawę prawną dla wydawania aktów i decyzji administracyjnych o indywidualnym charakterze. Zarazem rozporządzenia mają charakter podustawowych aktów wykonawczych.
80. GENEZA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO.
Jesienią 1981r. zostały podjęte prace ekspertów nad ustanowieniem Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, a 26 marca 1982r. nowela konstytucyjna przewidziała wprowadzenie tych dwóch instytucji. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym została uchwalona dopiero 29 kwietnia 1985r. Polski Trybunał Konstytucyjny powstał jako wynik kompromisu, którego efektem było wprowadzenie szeregu rozmaitych ograniczeń kompetencji i właściwości tego organu. Najistotniejszym ograniczeniem było odebranie przymiotu ostateczności orzeczeniom Trybunału o niekonstytucyjności ustaw: orzeczenia takie podlegały rozpatrzeniu przez Sejm, który mógł je odrzucić większością 2/3 głosów. Mimo ograniczeń, Trybunałowi udało się od początku rozwinąć samodzielne i interesujące orzecznictwo, nawiązujące do dorobku rozstrzygnięć NSA powołanego jesienią 1980r. Orzecznictwo Trybunału rozwinęło takie klauzule konstytucyjne, jak zasada państwa prawnego i zasada równości. Orzecznictwo usunęło też niektóre ograniczenia jego właściwości i pozycji. Wraz z wejściem w życie Konstytucji zaczęła obowiązywać nowa ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
81. POZYCJA USTROJOWA TK
TK -instytucjonalizacja kontroli konstytucyjnej prawa. Są 2 rodzaje:
- kontrola parlamentarna- sprawowana przez sam parlament i jego organy wewnętrzne
- kontrola pozaparlamentarna- sprawowana przez organy zewnętrzne wobec parlamentu, działające na zasadzie niezależności od parlamentu lub też wprost przez sądy powszechne.
TK orzeka o zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Członkowie TK są niezawiśli, orzeczenia są wydawane po przeprowadzeniu rozprawy i w imieniu RP, sędziowie podlegają ustawom, nie działa w sferze stosowania prawa ale orzeka jaka norma obowiązuje a jaka nie. Funkcja orzecznicza dotyczy oceny:
a) zgodności z konstytucją ustaw i umów międzynarodowych
b) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
c) skarga konstytucyjna
d) spory kompetencyjne
Badania konstytucyjności prawa dotyczą:
- treści aktu
- kompetencji do jego wydania
- dochodzenia ustawowego trybu dojścia aktu do skutku
orzeczenie TK mają moc powszechnie obowiązującą i ostateczną.
Trybunał Konstytucyjny
82. SPOSOBY KREACJI CZŁONKÓW POLSKIEGO TK
W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9 letnią kadencję. Sędziowie wybierani są przez Sejm, kandydatów na to stanowisko przedstawić może Prezydium Sejmu lub grupa co najmniej 50 posłów. Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent RP spośród kandydatów( po 2 na każde stanowisko) przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Trybunału.
83. STATUS PRAWNY CZŁONKÓW TK.
W skład TK wchodzi 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na 9 letnią kadencję. Konstytucja wymaga by stanowiska sędziów obejmowały osoby wyróżniające się wiedzą prawniczą. Sędzią może zostać osoba, która posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub sędziego NSA. Konstytucja stanowi, że ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Ustawa o TK stwarza zaś byłemu sędziemu prawo do powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko, otrzymania stanowiska równorzędnego lub przejścia w stan spoczynku. W okresie kadencji sędziowie są nieusuwalni, chyba że sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub też sąd dyscyplinarny złożony z sędziów TK. Mandat sędziego wygasa też w razie śmierci, zrzeczenia się, orzeczenia komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków. Wygaśnięcie mandatu musi zostać stwierdzona uchwałą Zgromadzenia Ogólnego TK. Sędziom przysługuje immunitet. Sędziowie nie mogą łączyć swego urzędu z innymi stanowiskami w aparacie państwowym, obowiązuje ich też zasada apolityczności co m.in. oznacza zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych.
84. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA TK.
Skład- 15 sędziów. Wybierani są indywidualnie przez sejm na 9 lat, spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą i posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN i NSA. Kandydatów przedstawia 50 posłów, Prezydium Sejmu. Głosowanie- bezwzględna większość głosów.
Organy TK:
- Zgromadzenie Ogólne( tworzą go sędziowie)- omawia ono co najmniej raz w roku, działalność Trybunału i problemy wynikające z jego orzecznictwa, podejmuje najważniejsze rozstrzygnięcia dotyczące organizacji pracy Trybunału tj. uchwalanie regulaminu Trybunału, wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwalenie projektu dochodów i wydatków Trybunału
- Prezes ( organ monokratyczny) reprezentuje Trybunał na zewnątrz i wykonuje czynności związane z bieżącym organizowaniem pracy Trybunału oraz kierowaniem aparatem wykonawczym
- Wiceprezes -zastępuje prezesa w razie jego nieobecności i wykonuje obowiązki wynikające z podziału czynności
85. POSTĘPOWANIE PRZED TK
Trybunał rozpatruje sprawy o kontrolę norm w składach 5 osobowych gdy chodzi o kontrolę ustawy lub umowy międzynarodowej, lub 3 osobowych, gdy chodzi o kontrolę aktu podustawowego. Składy orzekające są wyznaczane przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego odpowiednio do kolejności wpływu spraw. Każda sprawa może być rozpatrzona w pełnym składzie, jeżeli wynika to ze szczególnej zawiłości sprawy. Uczestnikami postępowania są: wnioskodawca tj. podmiot, który złożył pytanie prawne, organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny. Sprawy z wniosków lub pytań prawnych muszą być rozpoznawane na rozprawie. Jawności rozprawy może być wyłączona tylko ze względu na bezpieczeństwo państwa. Po zamknięciu rozprawy skład orzekający udaje się na naradę i wydaje orzeczenie. Orzeczenie musi zapaść większością głosów. Orzeczenie składa się z sentencji wskazującej rozważane przepisy i określającej, czy są one wzajemnie zgodne lub niezgodne i w jakim zakresie oraz z uzasadnieniem.
86. WŁAŚCIWOŚCI TK
właściwości Trybunału:
- kontrola norm tzn. orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu, czyli zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją
- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
- orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
- orzekanie o skargach konstytucyjnych
- rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP
87. ZAKRES KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAW WYKONYWANEJ PRZEZ TK
kontrola- badanie, ocena cudzej działalności z określonego punktu widzenia. Obejmuje więc: ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostki kontrolowanej, porównanie stanu faktycznego z obowiązującymi wzorcami działania, ustalenie przyczyn występujących niezgodności, wyciąganie wniosków mających na celu zapewnienie pełnej zgodności działania kontrolowanej jednostki z obowiązującymi założeniami i wzorcami. Kontrolę państwową łączy się z NIK.
88. ORZECZENIA TK- SPOSÓB PODJĘCIA, OBOWIĄZYWANIE I SKUTKI PRAWNE
orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji orzeczenia TK o niezgodności z konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić to orzeczenie 2/3 głosów. Orzeczenia TK które nie zostały rozpatrzone przez Sejm w terminie 6 miesięcy od dnia przedłożenia sejmowi lub rozpatrzone zostały ale Sejm nie zmienił lub nie uchylił przepisów z konstytucją niezgodnych jest ostateczne i powoduje uchylenie ustawy lub tych przepisów z dniem ogłoszenia w Dz. U. Jeżeli TK uznał za niezgodną z konstytucją ustawę której Prezydent odmówił podpisania wtedy zamyka się postępowanie ustawodawcze. Jeżeli niezgodność dotyczy poszczególnych przepisów. Prezydent może podpisać ustawę z pominięciem tych przepisów albo zwraca do ponownego rozpatrzenia. Orzeczenia nie mają retroaktywnego charakteru chyba, że wchodzą w życie w dzień ogłoszenia ale TK może ustalić inny termin( ustaw do 18 miesięcy, inny akt do 12). W przypadku orzeczeń które wiążą się z finansami nieprzewidzianymi w budżecie to termin po opinii RM.
142. UDZIAŁ PARLAMENTU W PROCEDURZE RATYFIKACJI UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH
ratyfikacja umowy międzynarodowej to akt z reguły -dokonywany przez głowę państwa- ostatecznego potwierdzenia woli państwa związania się tą umową międzynarodową. Konstytucja stanowi, że Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe. W myśl Konstytucji ratyfikacja najważniejszych umów międzynarodowych może jednak nastąpić tylko na podstawie uprzednio uchwalonej ustawy, wyrażającej zgodę na dokonanie ratyfikacji. Tą drogą zapewniony zostaje udział parlamentu w decydowaniu o zakresie międzynarodowych zobowiązać państwa.
145. UKSZTAŁTOWANIE INICJATYWY USTAWODAWCZEJ W POLSKIEJ KONSTYTUCJI
Inicjatywa ustawodawcza to prawo konstytucyjnie określonych podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu, które skutkuje obowiązkiem rozpatrzenia przez Sejm wniesionych projektów w szczególnej procedurze. Podmiotami prawa inicjatywy ustawodawczej są:
- grupa co najmniej 15 posłów
- Senat
- Prezydent
- Rada Ministrów
- Grupa 100 tys. obywateli
Podmiotowe ograniczenia prawa inicjatywy ustawodawczej występują w odniesieniu do:
1) projektu ustaw budżetowych- inicjatywę ma tu tylko Rada Ministrów
2) projektu ustawy o zmianie Konstytucji- inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senatowi i prezydentowi
146. TRYB WYKONANIA INICJATYWY USTAWODAWCZEJ PRZEZ ORGANY WŁADZY WYKONAWCZEJ.
Organami władzy wykonawczej jest prezydent i rada ministrów.
Tryb wykonywania inicjatywy ustawodawczej przez Radę Ministrów
O zamiarze podjęcia inicjatywy opracowania indywidualnie określonego dokumentu rządowego organy wnioskujące zawiadamiają Prezesa Rady Ministrów za pośrednictwem Szefa kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Prezes może, w każdym czasie postanowić o opracowaniu, uzgodnieniu i wniesieniu projektu każdego dokumentu rządowego w odrębnym trybie. Organ wnioskujący dokonuje oceny przewidywanych skutków( kosztów i korzyści) społeczno- gospodarczych regulacji przed opracowaniem projektu aktu normatywnego. Oceny dokonuje się zgodnie z określonymi odrębnie przez Radę Ministrów zasadami dokonywania oceny przewidywanych skutków projektów rządowych aktów normatywnych.
Tryb wykonywania inicjatywy ustawodawczej przez Prezydenta
Wykonywanie inicjatywy ustawodawczej jest oficjalne złożenie przez Prezydenta gotowego projektu ustawy w formie pisemnej do tzw. „laski marszałkowskiej”. Jeżeli jest to projekt rządu to musi zawierać projekty podstawowych aktów wykonawczych.
147. TRYB WYKONANIA INICJATYWY USTAWODAWCZEJ „Z WNĘTRZA” PARLAMENTU.
Poselskie projekty ustawy mogą być wnoszone przez komisje sejmowe lub co najmniej 15 posłów podpisujących projekt. Projekty ustaw i uchwał składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu, wnosząc projekt wnioskodawca wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem. Marszałek Sejmu może zwrócić wnioskodawcy projekt ustawy lub uchwały, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu nie odpowiada wymogom. Projekty usta i uchwał co do których istnieje wątpliwość, czy nie są sprzeczne z prawem, Marszałek Sejmu po zaciągnięciu opinii Prezydium Sejmu, może skierować celem wyrażenia opinii do Komisji Ustawodawczej, która może większością 3/5 głosów zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Rozpatrywanie projektu ustaw odbywa się w 3 czytaniach, a uchwał w 2 czytaniach.
Senat podejmuje postępowanie w sprawie inicjatywy ustawodawczej na wniosek komisji lub co najmniej 10 senatorów. O podjęciu postępowania w sprawie inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu zawiadamia Marszałka Sejmu i Prezesa Rady Ministrów. Wniosek o podjęciu inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem ustawy składa się w formie pisemnej do Marszałka Senatu. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w 3 czytaniach. Wnioskodawca do czasu zakończenia 2 czytania może wycofać wniesiony przez siebie projekt. Marszałek Senatu kieruje projekt ustawy do właściwych komisji, w tym do Komisji Ustawodawstwa i Praworządności. Uchwałę o wniesieniu inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu przekazuje Marszałkowi Sejmu. O wniesieniu do Sejmu inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu zawiadamia Prezesa Rady Ministrów.
148. ZASADY WYKONYWANIA INICJATYWY USTAWODAWCZEJ PRZEZ OBYWATELI.
Grupa obywateli polskich, licząca co najmniej 100 tys. osób, mająca prawo wybierania do Sejmu, może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą przez złożenie podpisów pod projektem ustawy. Projekt ustawy nie może dotyczyć spraw dla których konstytucja zastrzega wyłączną właściwość innych podmiotów. Komitet może utworzyć grupa co najmniej 15 obywateli polskich, którzy maja prawo wybierania do sejmu i złożyli pisemne oświadczenie o przystąpieniu do komitetu, ze wskazaniem imienia i nazwiska, adresu zamieszkania oraz nr ewidencyjnego PESEL. Po zebraniu 1000 podpisów obywateli popierających projekt, pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu. Podpisy stanowią część wymaganej liczby 100 tys. podpisów osób popierających projekt. W zawiadomieniu podaje się:
1) pełną nazwę komitetu oraz dokładny adres jego siedziby,
2) dane, tj. imię nazwisko i PESEL
3) imię, nazwisko, adres zamieszkania i nr ewidencyjny PESEL pełnomocnika komitetu oraz jego zastępcy.
Do zawiadomienia dołącza się projekt ustawy, wraz z załączonym wykazem 1000 podpisów obywateli popierających projekt. Jeżeli zawiadomienie odpowiada warunkom Marszałek Sejmu, w terminie 14 dni od dnia doręczenia, postanawia o przyjęciu zawiadomienia. W wypadku stwierdzenia braków formalnych zawiadomienia, Marszałek Sejmu, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, wzywa pełnomocnika komitetu do ich usunięcia w terminie 14 dni. W wypadku uzasadnionych wątpliwości co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów obywateli, Marszałek Sejmu nie później niż w terminie 14 dni od dnia wniesienia projektu zwraca się do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie czy jest złożona wymagana liczba podpisów.
150. OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA W PARLAMENCIE.
Pełnomocnik komitetu wnosi do Marszałka Sejmu projekt ustawy wraz z załączonym wykazem podpisów obywateli popierających projekt. Jeżeli projekt ustawy został wniesiony, Marszałek Sejmu kieruje projekt ustawy do pierwszego czytania w Sejmie o zawiadamia o tym pełnomocnika komitetu. I czytanie projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w terminie 3 miesięcy od daty wniesienia projektu ustawy do Marszałka Sejmu lub postanowieni Sądu Najwyższego stwierdzającego prawidłowo złożoną liczbę podpisów popierających projekt ustawy. Przedstawiciel jest uprawniony do udziału w pracach Sejmu i Senatu w trybie i na zasadach określonych odpowiednio w regulaminie Sejmu i Senatu.
151. FORMALNE WYMOGI W STOSUNKU DO ZGŁOSZONEGO PROJEKTU USTAWY.
Projekt ustawy musi być zaopatrzony w uzasadnienie, które m.in. przedstawia skutki finansowe wykonania ustawy. Musi także zawierać:
1) potrzebę i cel wydania ustawy
2) stan rzeczy w dziedzinie, która ma być unormowana
3) różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
4) przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne
5) założenie podstawowych aktów wykonawczych
6) wskazanie źródeł finansowania
7) oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem UE lub o stopniu i powodach niezgodności z tym prawem
152. POSTĘPOWANIE WSTĘPNE Z WNIESIONYM PROJEKTEM USTAWY.
Projekt ustawy składa się Marszałkowi Sejmu. Marszałek może zwrócić projekt ustawy, jeżeli uzasadnienie nie odpowiada wymaganiom. Jeżeli natomiast powstaje wątpliwość, czy projekt nie jest sprzeczny z prawem to regulamin Sejmu stwarza Marszałkowi- po zaciągnięciu opinii Prezydium Sejmu- możliwość zwrócenia się do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która może( większością 3/5 głosów) zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach.
153. PRZEBIEG I CZYTANIA PROJEKTU USTAWY.
Pierwsze czytanie może się odbyć na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub od razu na posiedzeniu komisji sejmowej. Muszą być poddane pierwszemu czytaniu na posiedzeniu plenarnym ustawy budżetowe i podatkowe, ustawy dotyczące praw, wolności i obowiązków obywateli , zmiana konstytucji, ustawy dotyczące wyborów, ustroju organów państwa i samorządu terytorialnego, kodeksy. Marszałek może też skierować do I czytania na posiedzeniu Sejmu każdy inny projekt, jeżeli przemawiają za tym ważne względy. Pierwsze czytanie obejmuje:
1) uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę
2) pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
3) debatę nad ogólnymi zasadami projektu
jeżeli przeprowadzane jest na posiedzeniu Sejmu, to kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub o odrzuceniu go w całości. Prace nad projektem toczą się następnie w komisjach sejmowych. Komisje, do których skierowany został do rozpatrzenia projekt, obradują nad nim wspólnie; komisje te mogą zwrócić się do innych komisji sejmowych o wyrażenie opinii o projekcie lub jego części. Komisje na wniosek Prezydium ustalają tok prac nad projektem. Do szczegółowego rozpatrzenia projektu komisje mogą powołać podkomisję. Podkomisja przedstawia komisjom sprawozdanie o rozpatrzonym projekcie. Podkomisja, a potem komisja zamykają swe prace przyjęciem sprawozdania o projekcie, w którym mogą zaproponować:
1) przyjęcie projektu bez poprawek
2) przyjęcie projektu z poprawkami
3) odrzucenie projektu
na żądanie wnioskodawców w sprawozdaniu zamieszcza się też wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisję.
154. PRZEBIEG II CZYTANIA PROJEKTU USTAWY.
Po opracowaniu przez komisje sprawozdania odbywa się drugie czytanie, zawsze przeprowadzane na posiedzeniu Sejmu. II czytanie obejmuje:
1) przedstawienie sprawozdania o projekcie
2) przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków, prawo zgłaszania poprawek przysługuje każdemu posłowi, a także wnioskodawcy projektu i Radzie Ministrów. W razie wniesienia poprawek i wniosków, projekt kieruje się znowu do komisji.
II czytanie może się odbyć nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji, chyba że Sejm postanowił inaczej. Jeżeli projektu nie skierowano ponownie do komisji, to bezpośrednio po zakończeniu II czytania, przeprowadza się III czytanie.
155. PRZEBIEG III CZYTANIA PROJEKTU USTAWY.
Obejmuje ono:
1) przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub- jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji- przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas II czytania
2) głosowanie
Porządek głosowania jest następujący:
1) głosowanie wniosku o odrzucenie projektu w całości
2) głosowanie poprawek do poszczególnych art., przy czym w pierwszej kolejności głosuje się poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach.
3) Głosowanie projektu w całości brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek.
Dla uchwalenia projektu konieczna jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Ustawę uchwaloną przez Sejm jego Marszałek przekazuje Senatowi.
162. POSTĘPOWANIE W SPRAWIE ZMIANY KONSTYTUCJI.
Zmiana konstytucji nie może być dokonana w drodze ustawy zwykłej- zawsze konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji, często zwanej ustawą konstytucyjną. Odrębność proceduralna zmian konstytucji wyraża się w:
1) ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem także w ustanowieniu udziału innych podmiotów w uchwaleniu poprawki konstytucyjnej,
2) ustanowieniu kilku- konkurencyjnych lub wykluczających się- procedur zmiany konstytucji
3) ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach
konstytucja sztywna może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną większością głosów. W większości państw współczesnych jest to przesłanka wystarczająca, a więc zmiana konstytucji pozostaje w gestii parlamentu, o ile uda się w nim zbudować odpowiednią większość. Niektóre konstytucje ustanawiają kilka procedur zmiany. Procedury te mogą mieć charakter rozłączny, w zależności od sytuacji. W wielu krajach jest niedopuszczalna zmiana Konstytucji w czasie obowiązywania stanu wojennego lub wyjątkowego( Portugalia, Hiszpania).
SĄDOWNICTWO
197. KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA.
Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym. Jej zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, a przede wszystkim ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Krajowa Rada Sądownictwa składa się:
1) 4 posłów i 2 senatorów, wybieranych przez izby na okres czterech lat
2) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
3) 15 członków wybranych spośród sędziów: Sądu Najwyższego(2), NSA(1), sądów apelacyjnych(2), sądów okręgowych(9) i sądów wojskowych(1), wyboru na czteroletnią kadencję dokonują zgromadzenia ogólne lub zebrania przedstawicieli zgromadzeń ogólnych odpowiednich sądów
4) Ministra Sprawiedliwości
5) Osoby powołanej przez Prezydenta RP
Rada wybiera ze swojego składu prezydium, obejmujące przewodniczącego, 2 wiceprzewodniczących i 3 członków. Obraduje na posiedzeniach plenarnych, zwoływanych przynajmniej raz na dwa miesiące. Rada przedstawia Prezydentowi wnioski w sprawie powołania sędziów, rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziowskiego i podejmuje szereg innych decyzji dotyczących sytuacji sędziego. Rada wyraża opinię co do propozycji zmian ustroju sądów oraz wynagrodzeń sędziowskich.
198. POZYCJA USTROJOWA, KOMPETENCJE I TRYB FUNKCJONOWANIA SĄDU NAJWYŻSZEGO.
Podstawowym zadaniem Sądu Najwyższego jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, co m.in. ma na celu zapewnienie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa i praktyki sądowej w dziedzinach poddanych jego właściwości. Sąd Najwyższy wykonuje swoje funkcje w 2 podstawowych formach.
Pierwszą jest rozpatrywanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych- jeśli chodzi o sądy powszechne jest to tylko rozpatrywanie kasacji, natomiast w charakterze sądu II instancji Sąd Najwyższy orzeka w sprawach wojskowych.
Druga formą działalności Sądu Najwyższego jest podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie wątpliwości prawnych. Może to następować na podstawie przedłożenia sądu orzekającego w konkretnej sprawie, a także w procedurze abstrakcyjnej- na wniosek m.in. Pierwszego Prezesa lub jednego z Prezesów Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości- Prokuratora Generalnego. Te uchwały abstrakcyjne są podejmowane przez skład 7 sędziów, ale mogą też zostać podjęte przez całą izbę, połączone izby lub nawet przez pełny skład SN. SN nie może samodzielnie orzekać o konstytucyjności ustaw. SN dzieli się na 4 izby: Cywilną, Karną, Administracyjną i Wojskową, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Na cele każdej izby stoi Prezes powołany przez prezydenta RP na 6 letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne; w izbie działa Zgromadzenie Sędziów Izby jako organ samorządu sędziowskiego. Na czele SN stoi Pierwszy Prezes, który jest powoływany przez Prezydenta RP, a organami samorządu sędziowskiego są Zgromadzenie Ogólne oraz wybierane przez Zgromadzenie- Kolegium Sądu Najwyższego.
199. POZYCJA USTROJOWA I STRUKTURA ORAZ KOMPETENCJE SĄDÓW POWSZECHNYCH.
Sądy powszechne to sądy o właściwości generalnej, sprawują one wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Konstytucja nie określa struktury sądów powszechnych, ale przez wprowadzenie wymogu dwuinstancyjności zakłada, że struktura ta musi obejmować przynajmniej 2 szczeble. Sądami powszechnymi są: sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne.Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin lub dla części gminy. Jest sądem pierwszej instancji, a jego właściwości obejmują sprawy karne i cywilne, większe sądy są podzielone na wydział karny i wydział cywilny a także wydział ksiąg wieczystych. W ramach sądu rejonowego może być utworzona odrębna jednostka organizacyjna zajmująca się sprawami rodzinnymi i sprawami nieletnich, jednostka zajmująca się sprawami z zakresu prawa pracy, oraz jednostka zajmująca się sprawami gospodarczymi( sąd gospodarczy). W sądzie rejonowym mogą być też tworzone sądy grodzkie, których właściwości obejmuje przede wszystkim orzekanie w I instancji w sprawach o wykroczeniu oraz o wykroczenia i niektóre przestępstwa skarbowe. Sąd okręgowy jest sądem wyższego stopnia. Właściwość sądu okręgowego ma charakter mieszany: z jednej strony, jest sądem odwoławczym w sprawach rozstrzyganych w pierwszej instancji przez sądy rejonowe, z drugiej strony, rozpoznaje w I instancji sprawy poważniejsze lub o charakterze bardziej skomplikowanym, określone przez ustawę. Sąd okręgowy jest podzielony na wydziały cywilne, karne i penitencjarne, w ramach tych sądów tworzy się też odrębne jednostki zajmujące się sprawami z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz jednostki zajmujące się sprawami gospodarczymi. Sąd apelacyjny tworzone są dla obszaru obejmującego kilka okręgów sądowych. Pełnią one zadania sądów II instancji, bo rozpatrują apelację od orzeczeń sądów okręgowych działających jako I instancja. W sądach apelacyjnych tworzy się wydziały cywilne, karne oraz pracy i ubezpieczeń społecznych. W warszawskim Sądzie Apelacyjnym istnieje też odrębny wydział lustracyjny.
200. NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY- POZYCJA USTROJOWA I KOMPETENCJE. Podstawowym zadaniem sądów administracyjnych jest sądowa kontrola wykonywania administracji publicznej. NSA orzeka:
1) w sprawach skarg na decyzje administracyjne oraz niektóre inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym. Bada tu legalność rozstrzygnięć wydawanych przez organy administracji w sprawach indywidualnych i może uchylić lub stwierdzić nieważność decyzji wydanej z naruszeniem prawa. legalność jest jednym z kryteriów kontroli jako że sądy mogą tylko kontrolować działalność administracji. Kontrola sądowa jest ostatecznym stadium procedury, najpierw konieczne jest wyczerpanie administracyjnego toku instancji
2) w sprawach skarg na uchwały organów samorządu terytorialnego i akty terenowych organów administracji rządowej stanowiące przepisy prawa miejscowego, oraz na inne uchwały organów samorządu terytorialnego w sprawach z zakresu administracji publicznej.
Orzeczenia NSA mają charakter ostateczny i nie można się od nich odwoływać. Z wnioskiem może wystąpić skład orzekający w danej sprawie i wówczas Prezes NSA wyznacza skład 7 sędziów dla udzielenia wyjaśnienia. Podjęta w tym trybie uchwała ma charakter wiążący tylko w sprawie, w związku z którą został postanowiony wniosek. Na czele NSA stoi Prezes powołany na 6 letnią kadencje przez Prezydenta RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA jest niezależny od nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości. Na płaszczyźnie orzeczniczej NSA podlega jeszcze nadzorowi SN bo od niektórych orzeczeń NSA możliwe jest wniesienie rewizji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego.
TS
202. POZYCJA USTROJOWA I ORGANIZACJA TRYBUNAŁU STANU.
TS to sąd szczególnego rodzaju, którego celem jest ukaranie winnych naruszenia konstytucji i ustaw, orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Za naruszenie konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjna ponoszą: Prezydent, Prezes RM oraz członkowie, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie. TS składa się z przewodniczącego, 2 z-ców i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Członkowie TS w sprawowaniu funkcji są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Parlamentarzyści odpowiadają za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, lub za naruszenie zakazu nabywania tego majątku. Odpowiadają też przed TS za naruszenie Konstytucji. TS może orzec kary takie jak:
oskarżony może być skazany na utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta oraz do Sejmu, Senatu i rad gminnych
karą może być zakaz zajmowania pewnych stanowisk
utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskiwania
w razie uznania winy Prezydent TS może orzec odwołanie z urzędu, a w odniesieniu do innych osób utratę zajmowanego stanowiska
w przypadku stwierdzenia przestępstw wymierza kary przewidziane w ustawach karnych
203. POSTĘPOWANIE W SPRAWIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ.
Odpowiedzialność konstytucyjna ma ograniczony podmiotowo charakter i dotyczy wyliczonej przez przepisy prawa grupy osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. odpowiedzialności przed TS mogą podlegać tylko te osoby, które wyraźnie wskazano w Konstytucji. Do pierwszej grupy należy Prezydent. Druga grupa obejmuje inne osoby pełniące najwyższe stanowiska w państwie: Prezesa oraz członków Rady Ministrów,Osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem ;Prezesa NBP; Prezesa NIK;Członków KRRiT, co obejmuje także jej przewodniczącego
Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych- jest on na czas wojny mianowany przez Prezydenta na wniosek Prezesa RM i w tym samym trybie może zostać w każdym czasie odwołany.Trzecia grupa osób podlegających odpowiedzialności przed TS obejmuje posłów i senatorów. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez osobę podlegającą odpowiedzialności przed TS. Jest to odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego, czyli czyny, które nie stanowią przestępstwa. Czyn ten polega na naruszeniu Konstytucji lub ustawy. Odpowiedzialność konstytucyjna wynikać bowiem może tylko z naruszenia prawa, ale podstawą odpowiedzialności nie może być każde naruszenie prawa, a jedynie naruszenie unormowań zawartych w konstytucji lub ustawach. Popełnienie czyny jest związane z wykonywaniem urzędu:
a) czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby- tu dana osoba działa w ramach swego zakresu kompetencyjnego, ale z naruszeniem prawa
b) czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem- tu dana osoba podejmuje działania pozostające poza ramami przysługujących jej kompetencji
204. EWOLUCJA USTROJOWA KONTROLI PAŃSTWOWEJ W POLSCE.
Istotą działania organów kontroli państwowej jest:
1) organizacyjna odrębność i niezależność od struktur rządowych, tym kontrola państwowa różni się od kontroli wewnętrznej, która funkcjonuje wewnątrz każdej struktury rządowej
2) Wysoki stopień wyspecjalizowania fachowego
3) zorientowanie działalności na kontrolę sensu stricto, tzn. na ustalenie stanu faktycznego, ewentualnie połączone z egzekwowaniem odpowiedzialności personalnej, jednak bez podejmowania środków korygujących stwierdzone nieprawidłowości; tym kontrola różni się od nadzoru.
Polski model kontroli państwowej ukształtował się w początku II Rzeczypospolitej. Konstytucja marcowa przewidziała utworzenie NIK-u jako organu powołanego do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, zamknięć rachunków państwa oraz przedstawienia Sejmowi wniosków w przedmiocie absolutorium. Ustawa z 23,12,1994r. o Najwyższej Izbie Kontroli miała charakter porządkujący dotychczasowe doświadczenia i dostosowujący zadania Izby do zmienionych warunków funkcjonowania machiny państwowej.
NIK
205. FUNKCJE I ZAKRES DZIAŁANIA NIK.
NIK obejmuje całokształt działalności organów kontrolowanych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno- administracyjnej.
1) obejmuje kontrolę działalności organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. W tym zakresie kontrola dotyczy działalności RM, jej Prezesa i członków. Kontroli podlegają także państwowe podmioty gospodarcze: przedsiębiorstwa i jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Izbie przysługuje wobec nich bardzo szeroki zakres kontroli obejmującej także celowość podejmowanych działań. Może też kontrolować: Kancelarię Prezydenta, Kancelarię Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRRiT i inne
2) obejmuje kontrolę działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Kontrolą objęty jest cały system administracji i gospodarki samorządowe
3) obejmuje kontrolę działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa i tylko z punktu widzenia legalności i gospodarności. Kontrola może też objąć prywatne podmioty gospodarcze
W ramach sprawowanych kontroli pracownicy NIK mają prawo swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych, wglądu do wszelkich dokumentów, przeprowadzenia oględzin. Wyniki kontroli są ujmowane w protokole. NIK co roku musi dostarczyć analizę wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej, a także opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium dla RM.
206. POZYCJA USTROJOWA I ORGANIZACJA NIK.
NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. Tym samym Izba skupia w swej kompetencji całokształt kontroli państwowej rozumianej jako badanie działalności organów administracji i współdziałających z nimi jednostek, dokonywane przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą fachową. NIK jest odrębnym organem konstytucyjnym znajdującym się pomiędzy Sejmem a rządem i powołanym do kontroli działalności zarówno RM i ministrów, jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych. NIK jest organem kolegialnym. Skład: kolegium NIK, departamenty i delegatury. Kolegium NIK to organ wewnętrzny i kierowniczy, ustanawia kompetencje do organizacji pracy NIK, ma możliwość podejmowania decyzji władczych, posiada niezawisłość członków, tworzą go: Prezes NIK, wieceprezesi NIK, dyrektor generalny NIK, 14 członków. Prezes powoływany jest i odwoływany przez Sejm na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów bezwzględną większością za zgodą Senatu, kadencja trwa 6 lat, posiada on prawo reelickcji, immunitet formalny i incompatibilitas. Wiceprezesi- od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK, mają oni bieżący nadzór nad działalnością określonych przez Prezesa NIK. Dyrektor Generalny- powołany i odwołany przez Prezesa NIK za zgodą Marszałka Sejmu. Członkowie- powołani przez prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Kolegium zatwierdza analizę wykonania budżetu państwa i innych planów finansowych. Kolegium uchwala opinie w przedmiocie absolutorium dla RM, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne.
207. PROCEDURY KONTROLNE NIK.
Procedura orientowana: zasadami kontradyktorności( możność wniesienia zastrzeżeń do ustaleń kontroli, przez kontrolowanego), quasi instancyjności( ponowne rozpatrzenie zastrzeżeń kontrolowanego przez komisje odwoławczą). Postępowanie kontrolne oznacza sposób przeprowadzenia kontroli, zasady jej wykonania i realizacji wyników. Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności wg określonych ustawą kryteriów. Kontrola może być na zlecenie: Sejmu i jego organów na wniosek Prezydenta RP, Premiera, z inicjatywy własnej. Czynności kontrolne wykonują pracownicy NIK( kontrolerzy). Kontroler ustala stan faktyczny, a wyniki umieszcza w protokole. Przed podpisaniem protokołu kierownik jednostki kontrolowanej, może w terminie 14 dni od jego otrzymania zgłosić zastrzeżenie rozpatrywane przez Komisje Odwoławczą. Uchwała Komisji po zatwierdzeniu przez Prezesa NIK jest ostateczna. Kontroler obowiązany jest niezwłocznie poinformować kierownika jednostki kontrolowanej, potem kierownika jednostki nadrzędnej o stwierdzeniu bezpośredniego zagrożenia życia lub dużej szkody w mieniu i celu zapobiegania im. NIK przekłada Sejmowi, Prezydentowi i Premierowi informacje o wynikach kontroli.
KRRiTV
208.POZYCJA USTROJOWA KRRiT.
KRRiT jest organem konstytucyjnym, postawionym poza schematem trójpodziału władzy. KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. KRRiT wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały. Zasady i tryb działania KRRiT, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków określa ustawa.
209.ORGANIZACJA KKRiT ORAZ STATUS PRAWNY JEJ CZŁONKÓW.
KRRiT składa się z 9 członków powołanych przez Sejm(4), Senat(2) i Prezydenta(3) spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Kadencja trwa 6 lat, z tym że co 2 lata powoływana jest b1/3 składu RM, tak by zapewnić ciągłość jej funkcjonowania. Powołanie ponowne na pełną kadencję nie jest dopuszczalne. Członek Rady nie może być posłem ani senatorem, nie może też należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji. W trakcie kadencji członek Rady nie może być odwołany, chyba że w przypadku:
1) zrzeszenia się funkcji
2) choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji
3) skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej
4) naruszenie przepisów ustawy, stwierdzonego orzeczeniem TS
Na czele Rady stoi jej przewodniczący wybierany przez Radę spośród swego grona. Odwołać go może tylko Rada i to większością 2/3, czyli 6 głosów. Przewodniczący rady jest zarazem jednoosobowym organem państwowym i w tym charakterze wydaje m.in. decyzje administracyjne.
210. KOMPETENCJE I TRYB DZIAŁANIA.
Podstawowe zadania Rady określa Konstytucja stanowiąc, iż stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Radzie przysługuje szereg kompetencji:
projektowanie, w porozumieniu z Prezesem RM, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji
powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji
udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnienie programów przez nadawców prywatnych
sprawowanie kontroli działalności nadawców
określenie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców
określenie opłat abonamentowych
w wykonywaniu tych kompetencji Rada może wydawać powszechnie obowiązujące przepisy w formie rozporządzeń.