FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA - ćwiczenia
27.02.2012
Anatomia - nauka o budowie poszczególnych układów.
Anatomiczna pozycja ciała z zaznaczeniem płaszczyzn orientujących:
Płaszczyzna pośrodkowa - dzieli na lewą i prawą stronę
płaszczyzna pozioma - przez brzuch
płaszczyzna czołowa - dzieli tył od przodu
Wiek człowieka.
Anafaza (okres rozwoju):
wiek oseska - trwa od urodzenia do 6 - 8 miesiąca (początek ząbkowania)
wiek wczesnego dzieciństwa - od 6 - 8 miesiąca do 6 - 7 roku życia (wyrzynanie się zębów stałych)
wiek późnego dzieciństwa - od 6 -7 roku życia do 12 - 14 r.ż. (początek wieku pokwitania - faza fubertalna)
wiek młodzieńczy - od 12 - 14 r.ż. do 20 - 25 r.ż. (zakończenie wzrostu)
Mezofaza (okres stabilizacji):
wiek dorosły - 26-35 r.ż.
Katafaza (regres)
wiek dojrzały - 55 r.ż.
wiek starości - 55 - 60 r.ż. do śmierci
Proporcje ciała.
Idealne proporcje ciała: Krzyż św. Andrzeja - pozycja stojąca w kwadracie, Leonardo Da Vinci - pozycja w rozkroku - pozycje w kole, gdzie środek znajduje się w punkcie pępka.
Różnice konstytucyjne budowy ciała wg E. Kretschnera:
typ leptosomatyczny - odznacza się większymi wymiarami długościowymi, natomiast mniejszymi szerokościowymi i obwodowymi (typ człowieka chudego, wysokiego, wąskiego)
typ pykniczny - w przeciwieństwie do leptosomatyka odznacza się mniejszymi wymiarami długościowymi. Posiada większe wymiary szerokościowe i obwodowe (to osobnik otyły o bogatej tkance tłuszczowej)
Typ atletyczny - typ budowy pośredni (między leptosomatykiem a pyknikiem). Typ klasycznego lekkoatlety (budowa smukła, kościec i mięśnie dobrze rozwinięte).
Organizmy żywe zbudowane są z licznych narządów, tworząc układy narządów:
Układ narządów ruchu
Układ trawienny
Układ oddechowy
Układ naczyniowy
Układ moczowo-płciowy
Układ nerwowy
Układ gruczołów dokrewnych
Układ narządów zmysłów
Nadrzędnym układem jest układ nerwowy - reguluje wszystkie czynności organizmu i jest siedliskiem świadomości. Jedynie harmonijna współpraca wszystkich narządów prowadzi do normalnych czynności całego organizmu.
W czynnościach leczniczych należy leczyć nie chory narząd, lecz cały organizm.
Układ narządów ruchu:
W skład układu narządów ruchu wchodzą:
układ kostny
układ stawowo-więzadłowy
układ mięśniowy
Układ kostny i stawowo-więzadłowy stanowi bierną część układu narządów ruchu, układ mięśniowy jest jego częścią czynną.
Układ kostny - osteologia
U człowieka dorosłego szkielet składa się z 206 kości - liczba ta jest większa u dzieci ze względu na wiele punktów kostnienia (ok. 270 u noworodka i 356 u 14-latka); spada dopiero po połączeniu się punktów kostnienia (np. trzonów kości z nasadami).
U starszych ludzi kości może być mniej niż 206 ze względu na zrastanie kości czaszki.
Średnia waga szkieletu to:
10 kg u kobiet
12 kg u mężczyzn
Budowa kości:
oseina - składnik organiczny (białka) wydzielany przez osteoblasty - nadaje kości elastyczność
składniki mineralne - sole kwasu fosforowego, fosforan wapnia, węglan wapnia, fosforan magnezu - nadają twardość
Zachwianie równowagi wyżej wymienionych składników powoduje, że kości są zbyt giętkie lub kruche (np. wiek dziecka i starca).
Wyróżniamy kości długie, płaskie i krótkie różnokształtne:
długie, np. kość udowa, ramienna - budowa: trzon (przysada), nasada (chrząstka nasadowa, nasada, chrząstka stawowa)
płaskie, np. kości czaszki, miednicy - budowa: 2 warstwy tkanki kostnej zbitej (wewnętrzna i zewnętrzna) oraz śródkoście (substancja gąbczasta)
krótkie i różnokształtne, np. kości nadgarstka - zbudowane z tkanki gąbczastej, pokrytej cienką warstwą istoty kostnej zbitej
pneumatyczne - istota kostna pokrywa przestrzeń powietrzna (kości czaszki)
Wyróżniamy 3 warstwy kości:
istota zbita - pokryta okostną (2 warstwy):
zewnętrzna - bogato unaczyniona
wewnętrzna - komórki kościotwórcze
osteoblasty - młode
osteocyty - dojrzałe
[osteoklasty - kk. trawienne]
Istota gąbczasta (beleczki kostne)
szpik kostny (żółty w kościach długich i czerwony - wytwarzający krwinki czerwone - w kościach płaskich - mostek, łopatka, kręgi)
U dziecka we wszystkich kościach znajduje się szpik czerwony.
U osób starszych ..
Czynności kości.
Kość jest żywą tkanką biorącą udział w przemianie materii - jest ona zbiornikiem soli mineralnych (sole wapnia).
Wapń pobierany jest z przewodu pokarmowego i wydalany jest przez nerki.
Komórki kostne mają zdolność odkładania wapnia w kościach.
Wymiana wapnia między kośćmi a płynami tkankowymi to 400mg/dobę.
Prawidłową przemianę wapniową regulują hormony przytarczyc (pharathormon) i kory nadnercza (kortykosteron).
Da sprawnego przebiegu procesów gospodarki wapniowej potrzebna jest witamina D.
Rozwój kości
Tkanka kostna może rozwijać się:
bezpośrednio - na podstawie tkanki łącznej zarodkowej - mezenchymy ( kk. Twarzy, obojczyk, sklepienia czaszki)
za pośrednictwem chrząstki (pozostałe kości)
kości mają również właściwości regeneracji, np. po złamaniu.
Kości kręgosłupa i klatki piersiowej.
Kręgosłup - (columna vertebralis) składa się z kości zwanych kręgami, które łącząc się ze sobą tworzą słup będący osią tułowia - stanowi on podporę dla czaszki, u dołu łączy się z kk. Miednicy. Wewnątrz kręgosłupa leży rdzeń kręgowy (w kanale kręgowym).
Składa się z 33-34 kręgów i dzieli się na 5 odcinków:
szyjny 7
piersiowy 12
lędźwiowy 5
krzyżowy 5
guziczny 4-5
Pierwszy kręg szyjny zwany jest szczytowym (atlas) - nie ma on trzonu. Drugi to kręg obrotowy. Połączenie obu kręgów stanowi ząb kręgu obrotowego, który wchodzi w dołek kręgu szczytowego.
Szkielet klatki piersiowej składa się z 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostka.
Żebro (kostae) składa się z:
chrząstki żebrowej (łączy się z mostkiem)
trzonu
głowy żebra (guzek żebra) - łączą się z kręgami
W zależności od połączenia z mostkiem żebra dzielimy na:
prawdziwe - 1 - 7
rzekome 8 - 10
wolne 11 - 12
Mostek (sternum) - budowa:
rękojeść
trzon
wyrostek mieczykowaty
Kości kończyny górnej dzielimy na:
obręcz kończyny górnej: obojczyk i łopatka
kości kończyny górnej wolnej: k. ramienna, łokciowa, promieniowa, nadgarstka, śródręcza, paliczki
Kości nadgarstka: trójgraniasta, grochowata, haczykowata, księżycowata, główkowata, łódeczkowata, czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza
Kości kończyny dolnej dzielimy na:
kości obręczy kończyny dolnej: miednica
kości kończyny dolnej wolnej: k. udowa, rzepka, piszczelowa, strzałka, kości stopy
Kości stopy: skokowa, łódkowata, piętowa, sześcienna, klinowa boczna, klinowata pośrodkowa
Kości czaszki:
- czaszka mózgowa: k. potyliczna, czołowa, klinowa, sitowa, skroniowa, ciemieniowa
- czaszka trzewna: k. szczękowe, jarzmowe, nosowe, łzowe, podniebienne, k. gnykowa, żuchwa, lemiesz, małżowiny nosowe dolne.
Układ stawowo - więzadłowy:
Stawy - to miejsce połączenia kości za pośrednictwem dwóch powierzchni stawowych (chrząstka stawowa szklista)
Więzadła - pasma wytrzymałej tkanki łącznej, które zwykle łączą kości między sobą, wzmacniając ruchome połączenia między kośćmi (stawy)
Torebka stawowa - łączy powierzchnie stawowe kości, tworząc jednocześnie osłonę stawu. Składa się ona z 2 warstw:
- zewnętrznej - włóknistej, zbudowana z włókiem kolagenowych (gruba warstwa)
- wewnętrznej - maziowej (cienkiej i delikatnej) zwanej błoną maziową - wydziela kuleczki tłuszczu i mucynę (białkowy płyn)
Więzadła (między kręgami kręgosłupa):
więzadło żółte
więzadło nadkolcowe
więzadło międzykolczyste
więzadła stawu międzykręgowego
więzadło podłużne tylne
więzadło podłużne przednie
jądro miażdżyste
pierścień włóknisty
Staw ramienny i staw łokciowy.
Panewka - zagłębienie w stawie
Rodzaje ruchów w stawach:
1 wieloosiowe
2 jednoosiowe
3 dwuosiowe
staw biodrowy
staw kolanowy
stawy stopy
Mięsień (łac. musculus) - jeden z elementów narządów ruchu. Energia, z której mięsień korzysta, jest zmagazynowana w glikogenie (znajduje się w mięśniu lub w wątrobie).
U mężczyzn mięśnie stanowią ok. 40-50% masy ciała, a u kobiet ok. 35-40%, czyli od 20 do 40kg.
Liczba mięśni u człowieka - ok. 650.
Ze względu na budowę i spełniane funkcje w organizmie wyróżniamy 3 główne typy mięśni:
mięśnie gładkie
mięśnie szkieletowe (poprzecznie prążkowane)
mięsień sercowy (poprzecznie prążkowany serca)
U kręgowców można wyróżnić mięsnie szkieletowe:
mięśnie długie (w kończynach)
mięśnie płaskie (np. wyściełające ściany klatki piersiowej i brzucha)
mięśnie krótkie (np. wokół kręgosłupa)
mięśnie okrężne (np. oczu, ust, odbytu)
Podział mięśni ze względu na funkcje:
zginacze
prostowniki
przywodziciele
odwodziciele
rotujące
antagonistyczne
synergistyczne
Rodzaje mięśni poprzecznie prążkowanych (ze względu na kształt):
Wrzecionowaty, dwubrzuścowy, półpierzasty, pierzasty, płaski, ze smugami ścięgnistymi, dwugłowy, okrężny
Mięśnie w organizmie człowieka spełniają 5 podstawowych funkcji umożliwiających:
motorykę
przepływ płynów ciała
regulacje ilości płynów w organizmie
prawidłową postawę (mięśnie antygrawitacyjne)
termogenezę (wytwarzanie ciepła w organizmie)
19.03.2012
Płyny komórkowe charakteryzuje gradient stężeń, gradient elektryczny i gradient ciśnień - powoduje to przenikanie przez błonę komórkową.
W płynie zewnątrzkomórkowym występuje stosunkowo duże stężenie jonów sodowych Na+ i jonów Cl- oraz małe stężenie jonów K+
W płynie wewnątrzkomórkowym stężenie jonów chlorkowych Cl- i jonów sodowych Na+ jest niewielkie jony potasowe K+ występują w dużym stężeniu
Zależności w wartościach tych jonów występują w wyniku gradientów chemicznych (stężenie jonów) i gradientów elektrycznych (przyciąganie i odpychanie ładunków)
Jens Christian Skou (ur. 8 października 1928) ducki chemik. Laureat Nagordy Nobla w dziedzinie chemii w 1997r. za odkrycie enzymu pompy sodowo - potasowej (Na+, K+, ATP-azy)
Wartość stężenia jonów w komórce zapewnia pompa jonowa (sodowo-potasowa), gdzie w wyniku ujemnego wnętrza komórki (aniony wielocząsteczkowych białek) i kationów Na+ polaryzują błonę komórkową, nadając jej ładunki + na zewnątrz i ładunki - wewnątrz komórki.
W wyniku zadziałania impulsu nerwowego np. bodziec mechaniczny, chemiczny, świetlny, dźwiękowy) następuje wzmożone naprzemienne przenikanie jonów Na+ do wnętrza komórki i jonów K+ na zewnątrz komórki - depolaryzacja, co powoduje reakcje (np. ruch mięśni).
Zasada działania pompy sodowo - potasowej:
Jony sodowe zgodnie z gradientem wnikają do wnętrza komórki przez kanały sodowe. Jednak wbudowana w błonę komórkową ATP-aza sodowo potasowa wiąże jony sodu i wypompowuje je na zewnątrz. Jednak po zewnętrznej stronie błony komórkowej enzym przyłącza jony potasu i wpompowuje je do wnętrza komórki. Do rozkładu ATP konieczna jest również obecność jonów MG2+ w płynie komórkowym.
Właściwa praca pompy sodowo potasowej ma kluczowe znaczenie dla zachowania polaryzacji błony komórkowej, a tym samym pobudliwości komórki. Na ten cel pozostająca w stanie spoczynku komórka pobudliwa przeznacza około 1/3 swego metabolizmu.
Do prawidłowego działania tych mechanizmów konieczne jest:
odpowiednie zaopatrzenie komórki w tlen i substancje odżywcze (np. glukozę)
resynteza ATP z ADP zachodząca w procesie oddychania wewnątrzkomórkowego
usuwanie produktów przemiany materii - głównie CO2
utrzymywanie odpowiednich stosunków stężeń jonów Na do K w płynie pozakomórkowym
utrzymywanie temperatury w komórce na poziomie 37oC, która zapewnia właściwe funkcjonowanie wewnątrzkomórkowych układów enzymatycznych.
Bodźce np. w postaci krążących w przestrzeni zewnątrzkomórkowej substancji chemicznych mają zdolności wiązania się ze specyficznymi dla siebie receptorami. To połączenie może skutkować
optymalną aktywnością receptorów
otwarciem kanałów jonowych, co umożliwia przepływ odpowiednich jonów przez błonę komórkową
aktywacją enzymów znajdujących się w błonie komórkowej
Odpowiedź na bodziec w postaci wyżej wymienionych zmian właściwości błony komórkowej zachodzi bardzo szybko - w ułamku sekundy. Natomiast następujące po niej zmiany w metabolizmie komórki zachodzą znacznie wolniej.
Rodzaj komórki wartość potencjału błonowego
Neuron - 60mV do -80 mV
Komórka mięśnia poprzecznie prążkowanego - 80mV do -90mV
Działanie bodźca (np. hormonu) powoduje zmianę właściwości błony komórkowej - proces ten zachodzi bardzo szybko - w ułamku sekundy. Natomiast następujące po niej zmiany w metabolizmie komórki zachodzą znacznie szybciej.
Elektrofizjologiczny mechanizm stanu czynnościowego w komórce
Komórka nerwowa (neuron) - jako droga przewodzenia impulsów (budowa)
Impulsy nerwowe do sąsiednich komórek nerwowych lub mięśniowych przenoszone są za pośrednictwem synaps. W synapsie wyróżniamy:
błonę presynaptyczną
przestrzeń synaptyczną
błonę postsynaptyczną
Rozróżniamy synapsy:
aksosomatyczne (akson łączy się z neuronem)
akso-aksonalne (akson łączy się z aksonem)
aksodendrytyczne (akson łączy się z dendrytem)
nerwowo mięśniowa (akson łączy się z komórką mięśniową)
26.03.2012
Połączenie synaptyczne:
mitochondrium
pęcherzyki presynaptyczne z neurotransmiterem
autoreceptor - reguluje uwalnianie transmitera
szczelina synaptyczna
neuroreceptor
kanał wapniowy
pęcherzyk uwalniający neurotransmitery
receptor zwrotnego wychwytu mediatora
Połączenie komórki nerwowej z mięśniową
akson
połączenie synaptyczne
mięsień szkieletowy
mikrofibryla
Typy synaps
elektryczne (synapsy w kontakcie) - możliwa jest wędrówka jonów z jednej komórki do drugiej - przekazywanie dwukierunkowe - impuls jest bardzo szybko przekazywany. Występują w siatkówce oka, części korowej mózgu oraz niektórych częściach serca.
Chemiczne - większa odległość synaps - występuje przestrzeń synaptyczna, impuls do błony postsynaptyczne przekazywany jest za pomocą transmitera (mediatora)
Obecnie znanych jest ok. 60 związków pełniących rolę transmiterów - mediatorów.
Podstawowymi mediatorami pobudzającymi są np.: acetylocholina, noradrenalina, adrenalina, dopamina, serotonina, histamina.
Głównym neuroprzekaźnikiem hamującym jest kwas gamma aminomasłowy (GABA). Pozostałe mediatory hamujące to: glicyna i peptydy opoidowe.
Pomiędzy komórkami nerwowymi wymieniane są impulsy za pomocą neuroprzekaźników, które wytwarzane są z aminokwasów dostarczanych z pożywieniem.
Ich źródłem jest białko. Dlatego ważne jest, aby w naszej codziennej diecie znalazło się źródło pełnowartościowego białka (20aminokwasów - warunek przyswajania!) [produkty mleczne, jaj, ryby, mięso]
Neuroprzekaźniki wychwytywane są z przestrzeni zewnątrzkomórkowej i gromadzone są w pęcherzykach synaps nerwowych.
Z pomocą synaps przekazywane są:
Transmitery pobudzające
Transmitery hamujące
Modulatory synaptyczne (biologicznie aktywne peptydy - białka) - oddziaływują na błonę presynaptyczną i postsynaptyczną aktywując lub inaktywując enzy…
Porównanie synapsy elektrycznej i chemicznej.
Elektryczna - pobudzenie. 1 jest przekazywane między komórkami za pomocą transportu jonów. 2. przez bezpośrednie kanały.
Chemiczna - pobudzenie. 1. skutkuje wydzielaniem 2 substancji przekaźnikowej 3 przejście przez przestrzeń synaptyczną 4. błona postsynaptyczna zdepolaryzowana (transport jonów)
Za pomocą synapsy przekazywane są:
1. transmitery chemiczne pobudzające
2. transmitery chemiczne hamujące
TABELA
Modulatory synaptyczne (biologicznie aktywne peptydy) oddziałują na błonę presynaptyczną i postsynaptyczną aktywując lub inaktywując enzymy występujące w tych błonach - zmieniając aktywności tych błon wzmacniają lub tłumią działalność transmiterów. Ten sam modulator może działać tłumiąco w zależności od miejsca, w którym jest uwalniany.
Układ nerwowy.
Impuls pobudzający (depolaryzacja) - zwiększony napływ jonów Na do wnętrza komórki - jony K transportowane są na zewnątrz - zmniejsza się potencjał ujemny wewnątrz komórki.
Impuls hamujący (hyperpolaryzacja) - zwiększony napływ ujemnych jonów Cl- do wnętrza komórki - zwiększenie potencjału ujemnego wewnątrz komórki.
Informacja odbierana przez receptory w błonie komórkowej wywołuje efekty:
krótkotrwałe (np. ruch jonów - czynnościowy potencjał czynnościowy)
długotrwałe (np. aktywność enzymów - zwiększenie metabolizmu)
odbieranie i przetwarzanie informacji - trzy etapy:
rozróżnienie sygnałów - działanie specyficznego - wydzielającego się związku chemicznego 9informacja - receptor)
przenoszenie sygnałów - udział swoistych białek w przenoszeniu informacji, otwarcie kanałów
wzmocnienie sygnałowe - działalność wzmacniania np. cyklaza adenylanowa (enzym), która aktywuje: hormony, jony wapniowe, magnezowe, związki energetyczne, np. AMP
Impuls nerwowy z komórki przenoszony jest drogą nerwową, którą tworzą komórki nerwowe. Komórka nerwowa (neuron) zbudowana jest z dendrytu (rozgałęzione ciało komórki) i aksonu (neurytu) - długiej wypustki (pokryta osłonką mielinową z tzw. przewężeniami Ranviera). Osłonka mielinowa ma kolor biały (zbudowana ze zwojów tłuszczowych) - stąd też nazwa włókien białych (np. w rdzeniu kręgowym) w odróżnieniu od istoty szarej (dendryty nie są pokryte osłonką, np. mózg
Ze względu na rodzaj osłonki włókna nerwowe dzielimy na:
Bezrdzenne (nie posiadają osłonki mielinowej)
Rdzenne (posiadają osłonkę mielinową)
Wyróżnia się następujące rodzjae osłonek:
Osłonka mielinowa (w centralnym układzie nerwowym wytwarzana przez oligodendrocyty
Osłonka glejowa (w obwodowym układzie nerwowym wytwarzana przez komórki Schwanna)
Aksony nerwów obwodowych posiadają osłonkę glejowaą tzw, Schwanna, która posiada właściwości odżywcze i regeneracyjne dla nerwu. Produkuje on również ..
(Niektóre aksony (np. obwodowe, śródmózgowe) posiadają osłonkę glejową tzw Schwanna, która posiada właściwości odżywcze i regeneracyjne dla nerwu. Produkuje on również substancje pobudzające i hamujące impulsy nerwowe.
Aksony rdzenia kręgowego nie posiadają osłonki glejowej, stąd też przy uszkodzeniu nie podlegają regeneracji.)
Dendryty w układzie ośrodkowym pełnią funkcję błony postsynaptycznej w synapsie nerwowej, zaś w układzie obwodowym pełnią funkcję receptorów.
Tkanka nerwowa - wygląd
Impuls (depolaryzujące zjawisko) przepływa komórką nerwową niczym prąd elektryczny. Taki stan ma miejsce w komórkach nerwowych bezrdzeniowych (bez osłonki mielinowej) - wolniejszy przepływ bodźca (0,5 - 2 m/s)
W komórkach nerwowych rdzennych (z osłonką mielinową), gdzie występują przewężenia Ranviera, przepływ impulsu następuje skokowo (z przewężenia na przewężenie) - szybszy przepływ informacji - do 120 m/s.
Droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora stanowi łuk odruchowy. Łuk odruchowy składa się z 5 zasadniczych części:
receptora
aferentnego włókna nerwowego
ośrodka nerwowego
eferentnego włókna nerwowego
efektora
Grupy włókien dzieli się pod względem morfologicznym jak i czynnościowym.
Morfologiczne kryteria: !!!
obecność lub brak osłonki mielinowej,
obecność lub brak osłonki glejowej
średnica aksonów
miejsca występowania ( obwodowe - skupiska nerwów, OUN - drogi nerwowe)
Czynnościowe kryteria: !!!
dośrodkowe (aferentne) - przewodzące impulsy z obwodu do ośrodków,
odśrodkowe (eferentne) - przewodzące impulsy z ośrodków na obwód
szybkość przewodzenia impulsów
czas trwania potencjału iglicowego
czas trwania niewrażliwości (refraksja)
rodzaj uwalniania transmitera i mediatora
!!!! Uwzględniając kryteria morfologiczne i czynnościowe włókna nerwowe dzieli się na 4 grupy:
włókna nerwowe grupy A - z osłonką mielinową (aferentne, eferentne), w zależności od średnicy dzielą się na podgrupy: alfa, beta, gamma, delta
włókna nerwowe grupy B - z osłonką mielinową, należą do układu autonomicznego przywspółczulnego i współczulnego (włókna przedzwojowe gałąź łącząca biała)(wydzielają acetylocholinę)
włókna nerwowe grupy Cs - włókna współczulne zazwojowe, bez osłonki mielinowej (np. gałąź łącząca szara)
włókna nerwowe grupy C d.r. - włókna aferentne bez osłonki mielinowej (stanowią głównie część aferentną trzewnych łuków odruchowych)
Podział włókien nerwowych w zależności od ich budowy i czynności - tabelka.
02.04.2012
W organizmie człowieka znajduje się :
12 par nerwów czaszkowych:
I węchowy
II wzrokowy
III okoruchowy
IV bloczkowy
V trójdzielny
VI odwodzący
VII twarzowy
VIII przedsionkowo-ślimakowy
IX językowo-gardłowy
X błędny
XI dodatkowy
XII podjęzykowy
31 par nerwów rdzeniowych:
8 szyjnych C1 - C8
12 piersiowych Th1 - Th12
5 lędźwiowych L1 - L5
5 krzyżowych S1 - S5
1 guziczny
Drugi rodzaj komórek występujący w układzie nerwowym ośrodkowym i obwodowym stanowią komórki glejowe - nie przewodzą one impulsów nerwowych lecz stanowią one tkankę podporową i biorą udział w procesach metabolicznych - dzielą się one na:
oligodentrocyty - wydzielają mielinę (f. Izolacyjna), oddzielają od siebie komórki nerwowe.
Astrocyty - otaczają naczynia krwionośnie, łącząc je z komórkami nerwowymi - pośredniczą w wymianie materii i składników budulcowych między krwią a komórką nerwową.
Komórki Schwanna - wytwarzają mielinę i posiadają właściwości regeneracyjne dla nerwu
Komórki mikrogleju - posiadają właściwości żerne
Potencjał czynnościowy - wyniku zadziałania bodźca (impulsu) zmienia się potencjał elektryczny komórki (wymiana jonów Na+ i K+).
Depolaryzacja - zmiana napięcia - przechodzi z jednej synapsy do drugiej aż do efektora lub na zasadzie sprzężenia zwrotnego do układu zawiadamiającego np. CUN.
Stopień depolaryzacji błony (pobudzenia) zależny jest od:
liczby cząsteczek transmitera
liczby synaps, na których wydziela się transmiter
Występuje zjawisko sumowania bodźców tzw. sumowanie przestrzenne.
Schemat prostego łuku odruchowego odruchu rdzeniowego:
receptor -> droga aferentna -> ośrodek w rdzeniu kręgowym -> droga eferentna -> efektor
Bodźce wywołujące impulsy tworzą salwy impulsów - impulsy płynące w nerwach mają charakter naprzemienny tj ze wzrostem i spadkiem potencjału (depolaryzacja i polaryzacja komórki) - powstaje potencjał czynnościowy.
Impulsy (bodźce nerwowe) dzielimy na:
podprogowe (zbyt słabe, nie wywołujące reakcji)
progowe - (reobaza - najmniejsze natężenie prądu powodujące reakcję - najmniejszy bodziec)
nadprogowe - powodujące szybkie reakcje
maksymalne - powodujące max szybkie reakcje (chronaksja - największy z powodujących reakcję - siła równa dwóm reobazom)
supramaksymalne - silniejsze od maksymalnych - nie zwiększają jednak już odpowiedzi.
Inne parametry pobudzenia:
!!! - Chronaksja - to najkrótszy czas impulsu potrzebny do optymalnego pobudzenia mięśnia = sile podwójnej reobazy (reobaza 2x)
- Czas użyteczny - to najkrótszy czas potrzebny do pobudzenia włókna nerwowego za pomocą maksymalnego bodźca
Analizując warunki powstawania pobudzenia należy zwrócić uwagę również na prawo Du Bois-Reymonda - konieczność szybkiego wzrostu bodźca
Mówi ono, że aby wytworzyć stan czynny komórki, potrzebny jest nie tylko sam przepływ prądu o określonej wartości, ale ten przepływ powinien mieć odpowiednio szybki wzrost.
Bodziec o wolno rosnącym natężeniu powoduje akomodacje i przy zbyt wolnym wzroście nigdy nie osiągnie wartości progowej
Potencjał iglicowy - pod wpływem transmitera (dla mięśni poprzecznie prążkowanych - acetylocholina), następuje pobudzenie błony postsynaptycznej w synapsie (potencjał pobudzający EPSP [wzrost napięcia z -70 mV do -50mV])
W wyniku zsumowania potencjałów (przekroczenie progu) potencjał pobudzający przechodzi w potencjał iglicowy (+35mV). Zjawisku temu towarzyszy prawo `wszystko albo nic' tj po przekroczeniu progu bodźca powstaje potencjał szczytowy - impuls. Potencjał iglicowy w zależności od typu komórki trwa od 0,5 do 2 ms.
Następnie procesowi repolaryzacji towarzyszy zmniejszenie napięcia stopniowo do -50mV - potencjał następczy, aż do potencjału spoczynkowego - 70mV.
Refrakcja bezwzględna - stan niepobudliwości komórki - powyżej -55mV
Refrakcja względna - stan częściowej gotowości do pobudzenia komórki (poniżej -55mV, np. bardzo mocny bodziec)
Zmiany potencjału wewnętrznej strony błony neuronu:
1 - pojedynczy bodziec podprogowy
2 - seria sumujących się bodźców podprogowych osiągająca potencjał progowy (3), co skutkuje otwarciem napięciowo zależnych kanałów sodowych i osiągnieciem potencjału czynnościowego (4)
5 - potencjał hiperpolaryzacyjny
Czarna prosta to normalny potencjał wewnętrznej strony błony
….
Postsynaptyczny potencjał hamujący.
Powstaje w wyniku wydzielania się transmitera hamującego (np. kwas gamma-aminomasłowy, glicyna) w synapsie hamującej.
Cząsteczki tego transmitera zmieniają właściwości błony komórkowej w ten sposób, że jony K+ uciekają z wnętrza neuronu na zewnątrz i jednocześnie jony Cl- wnikają do wnętrza - powstaje postsynaptyczny potencjał ujemny hamujący.
Uproszczony schemat działania synapsy.
Gdy impuls nerwowy dotrze do zakończenia aksonu, drażni on pęcherzyki presynaptyczne, które wydzielają mediator (substancję chemiczną, np. adrenalinę, noradrenalinę, acetylocholinę). Substancja ta przechodzi do szczeliny synaptycznej i drażni receptory na błonie postsynaptycznej, wyzwala w ten sposób impuls nerwowy w kolejnym neuronie.
Fizjologia mięśni.
Mięśnie poprzecznie prążkowane:
Mięsień zbudowany jest z cienkich, długich komórek zwanych włóknami mięśniowymi (dł. Od 1 mm do kilkunastu cm, gr do 0,1 mm. Włókno mięśniowe otacza błona komórkowa (sarcolemma) w obrębie cytoplazmy tzw sarkoplazmy.
Miofibryle (w obrazie mikroskopowym) posiadają ciemniejsze prążki zwane A - anizotropowe (z jasnymi przebarwieniami H) i jaśniejsze prążki I - izotropowe (w środku ciemne przebarwienie Z). Odcinek pomiędzy 2 warstwami Z tworzy jednostkę kurczliwą - sarkomer.
Rodzaje tkanki mięśniowej
Mięśnie poprzecznie prążkowane:
wrzecionowaty
dwubrzuścowy
półpierzasty
pierzasty
płaski
ze smugami ściegnistymi
dwugłowy
okrężny
Przekrój fizjologiczny mięśnia (przekrój prostopadły do włókienek mięśniowych) - największy maja mięśnie pierzaste (bo jest nawieksza powierzchnie tego mięsnia)
Włókna mięśni szkieletowych dzielimy na: wolnokurczliwe - czerwone (dłuższy czas trwania skurczu po pobudzeniu) i szybkokurczliwe - białe.
Włókna wolnokurczliwe uzyskują energię do skurczu podczas procesów tlenowych. Znajduje się w nich więcej mitochondriów a także są bardziej unaczynione (lepsze warunki do przenikania tlenu).
Włókna szybkokurczliwe dzielą się na glikolityczno -tlenowe i glikolityczne.
Włókna szybkokurczliwe posiadają wyższą aktywność enzymów katalizujących przemiany w przebiegu glikolizy, efektywniejszy proces przemian beztlenowych.
Cechy włókien mięśniowych.
Biopsja np. mięśnia czworoglowego uda umożliwia ocenę składu procentowego włókien szybko i wolnokurczliwych - skład ten może kwalifikować zawodników do dyscyplin wytrzymałościowych lub szybkościowych.
__________________________________________________________________________________________
Skurcz mięśnia
W ustroju mięsień jest pobudzony nerwem ruchowym, kończącym się na włóknie mięśniowym tzw. płytką końcową. Czynnościowa całość złożona z komórki nerwowej (neurytu), włókna nerwowego i unerwionych przez nią włókien mięśniowych nazywa się jednostką ruchową.
Impuls nerwowy zapoczątkowuje depolaryzację komórki mięśniowej.
Mechanizm molekularny skurczu mięśnia
Pod wpływem bodźca następuje depolaryzacja błony komórkowej mięśnia. Acetylocholina zmienia właściwości błony (napływ jonów Na+)
Depolaryzacja powoduje wydzielanie się z pęcherzyków końcowych błony jonów Ca+, które wiążąc się z cząsteczkami C tropominy odblokowują powinowactwo aktyny.
Nitki aktyny stykają się z głowami miozyny wywołując ich aktywność enzymatyczną i przesuwają nitki aktyny - sprzężenie mechaniczno-chemiczne.
W wyniku impulsu nerwowego mięsień jest pobudzony (polaryzacja)
Skurcze:
izotoniczny - mięsień się skraca, napięcie jest stałe
izometryczny - mięsień stały, napięcie zmienne
auksotoniczny - zmienia się i długość i napięcie
tężcowy - skurcz w serii kilku bodźców
kloniczny - seria szybkich skurczów
Mięsień nierozciągnięty kurczy się z małą siłą, zwiększając rozciągnięcie mięśnia, zwiększamy potencjalną siłę jego skurczu ( i odwrotnie). Przekraczanie optymalnego rozciągnięcia powoduje obniżenie siły skurczu.
Ruchy całego ciała są spowodowane skurczami auksotonicznymi i tężcowymi.
Samoregulacja napięcia mięśniowego - zapewniająca optymalny tonus mięśniowy, bezpieczny ruch istnieje dzięki wrzecionkom mięśniowym - komórkom mięśniowym intrafuzalnym - unerwione przez neurony gamma. Są one przytwierdzone do komórek nerwowych mięśni poprzecznie prążkowanych ekstrafuzalnych i unerwione przez neurony alfa.
W wyniku dużego rozciągnięcia lub skurczu mięśnia, neurony gamma wysyłają impulsy do ośrodków nerwowych, które następnie wysyłają impulsy do neuronów alfa, unerwiające komórki ekstrafuzalne, następuje skurcz lub podatność mięśnia na rozciągnięcie. Jednocześnie zostaje wysłany impuls do mięśnia antagonistycznego.
Mięsień sercowy
Mięsień sercowy zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych występujących w przedsionku i komorach.
Różni się on od mięśnia poprzecznie prążkowanego tym, iż włókna w mięśniu sercowym są widlasto rozgałęzione zaś jądra komórkowe ułożone są centralnie, podczas gdy w mięśniu poprzecznie prążkowanym włókna są złączone a jądra (jedno lub dwujądrzaste) znajdują się na obrzeżach włókien.
Komórki mięśnia sercowego są bogatsze w glikogen i posiadają większą sarkoplazmę (bardziej rozbudowaną)
Mięsień sercowy pracuje zgodnie z zasadą `wszystko albo nic' - nawet najmniejszy impuls powoduje maksymalne napięcie włókien mięśniowych - przewodzenie mięśnia.
Mięsień sercowy posiada własny automatyzm - komórki nerwowe (leżą pod wsierdziem) tworząc skupienia:
węzeł zatokowo-przedsionkowy - główny rozrusznik - impuls rozchodzi się w tempie 72/min
węzeł przedsionkowo - komorowy
pęczek przedsionkowo-komorowy
Mięśnie gładkie
- nie mają jednostek kurczliwych (sarkomerów)
- komórka zbudowana jest z nitek aktyny i miozyny, ułożonych równolegle wzdłuż osi długiej komórki. W czasie skurczu nitki miozyny wciągają nitki aktyny
- skurcz następuje w wyniku ….
Kontrola środowiska wewnętrznego
Ośrodki nerwowe znajdujące się na różnych piętrach OUN odbierają informacje od receptorów całego ciała, przetwarzają je i programują odpowiedź adekwatną do zapotrzebowania.
Czynności te wykonywane są przede wszystkim przez ośrodki znajdujące się w podwzgórzu.
Zaprogramowana w komórce odpowiedź przekazywana jest do tkanek za pośrednictwem:
układu nerwowego autonomicznego
gruczołów dokrewnych
Równowaga homeostatyczna przywracana jest również dzięki informacjom w postaci przekaźników chemicznych wydzielanych i przesyłanych na drodze humoralnej (przez płyny zewnątrzkomórkowe).
Układ nerwowy autonomiczny
Kieruje on czynnościami narządów wewnętrznych, a zwłaszcza funkcją układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, pokarmowego, przemiany materii. Jest czynnościowo ściśle połączony z układem hormonalnym. Ośrodki sterujące tego układu znajdują się w ośrodkowym układzie.
Układ ten dzieli się na:
współczulny (sympatyczny)
przywspółczulny (parasympatyczny)
Ośrodki układu sympatycznego zlokalizowane są w bocznych rogach rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym i lędźwiowym.
Ośrodki parasympatyczne znajdują się w międzymózgowiu i odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego.
Układ nerwowy autonomiczny to część układu nerwowego, który reguluje proces funkcjonowania narządów wewnętrznych.
Nazwa związana jest z położeniem zwojów włókien odśrodkowych poza CUN - zawiaduje narządami wewnętrznymi bez naszej woli.
Układ współczulny:
podnoszenie aktywności organizmu
odgrywa rolę w sytuacjach stresowych
ma przewagę nad układem przywspółczulnym
pobudza pracę przewodu pokarmowego
Kadłuby neuronów przedzwojowych leżą u ssaków w piersiowo-lędźwiowym odcinku rdzenia kręgowego. Ich wypustki docierają do zwojów przykręgowych.
Zwoje współczulne leżą blisko kręgosłupa.
Włókna przedzwojowe są krótkie, a zazwojowe - długie.
Zakończenia synaptyczne neuronów układu współczulnego uwalniają acetylocholinę i noradrenalinę. Impulsy docierające do narządów układu współczulnego zazwyczaj wywołują efekt pobudzający.
Układ współczulny działa pobudzająco (przyspiesza czynność serca, podnosi ciśnienie krwi) …
Układ przywspółczulny
przeważa podczas snu, odpoczynku
Kadłuby neuronów przedzwojowych leżą w mózgu i odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego. Włókna jego części mózgowej wchodzą w skład kilku neuronów czaszkowych (okruchowy, twarzowy, błędny, gardzielowy).
Nerw błędny - jego gałąź brzuszna wysyła gałązki do tchawicy, płuc, oskrzeli, układu trawiennego i pokarmowego.
Zwoje przwspółczulne leżą daleko od ośrodkowego układu nerwowego.
Włókna przedzwojowe są długie, a zazwojowe krótkie.
Mediatorem układu jest acetylocholina, uwrażliwia receptory muskarynowe i nikotynowe.
Liczne narządy wewnętrzne mają podwójne unerwienie autonomiczne, współczulne i przywspółczulne.
Ośrodki kontrolujące ruchy dowolne i postawę ciała znajdują się w:
korze mózgu (reprezentacje ruchowe w korze mózgu znajdują się w zakręcie przedśrodkowym… Aksony tych komórek biegną przez torebkę wewnętrzną, śródmózgowie i most do rdzenia, tworząc szlak mózgowo-rdzeniowy, zwany też piramidowym. W obrębie pnia mózgowego drogi te krzyżują się - lewa komora unerwia prawą część ciała i odwrotnie)
jądrach podkorowych (neurony kory mózgu wysyłają tez impulsy do mięśni szkieletowych drogą pozapiramidową, pośrednią. Biorą w tym udział jądra podkorowe: ogoniaste, soczewkowate, wzgórzowe, czerwienne itp)
móżdżku (odbiera inf. wysyłane przez wszystkie receptory całego ciała, przetwarza je, gromadzi na ułamek sekundy, a następnie kontroluje układ ruchowy. Dystrybutor siły skurczów mięśni - umożliwia poruszanie się i wykonywanie ruchów)
W koordynacji czynności tych ośrodków z czynnością rdzenia kręgowego pośredniczy też tzw. twór siatkowaty, który pobudza lub hamuje impulsy nerwowe.
Twór siatkowaty jest siecią połączeń nerwowych różnych poziomów OUN. Pełni funkcję regulatora impulsów nerwowych - elektrowni w sterowaniu impulsów (zwiększa lub zmniejsza siłę bodźców).
Układ siatkowaty - główny regulator w szybkości i koordynacji ruchów.
Sprawne funkcjonowanie organów organizmu zapewnia i kontroluje OUN, w którym następuje produkcja i regulacja transmiterów i modulatorów odpowiedzialnych za rodzaj i jakość powstających reakcji (pobudzenie, hamowanie).
Ośrodki kierujące zachowaniem
Ośrodki motywacyjne - znajdują się w podwzgórzu
mechanizm unikania - zabezpiecza organizm przed działaniem szkodliwych czynników
mechanizm konsumowania - zabezpiecza potrzeby organizmu
Pobudzanie tych ośrodków wyzwala aktywność organizmu.
Do mechanizmów zaliczamy: ośrodki głodu, pragnienia, agresji, ucieczki, rozrodczy, macierzyństwa itd.
Neurony tych ośrodków wykazują wrażliwość na zmiany koncentracji niektórych składników krwi, np. glukozy NaCl, transmiterów, hormonów.
Uczenie się i zapamiętywanie
Uczenie się i zapamiętywanie umożliwia układ limbiczny, który jest połączony z kora mózgową. Układ limbiczny pełni ważną rolę w funkcjonowaniu instynktów przetrwania, popędów i emocji. Struktury wchodzące w skład tego układu przekazują efekty nastroju na zachowania się człowieka ………………………………
Układ limbiczny składa się z:
podwzgórza - pełni decydującą rolę w zachowaniu wewnętrznej równowagi ciała przez regulację temperatury, pragnienia, głodu. Kontroluje wydzielanie hormonów przez przysadkę.
wzgórza - stacja przekaźnikowa dla przychodzących impulsów nerwowych z narządów zmysłów, wysyłając je do odpowiednich obszarów mózgu. Odpowiadaja za informowanie mózgu o tym, co dzieje się na zewnątrz
opuszek węchowych - przewodza impulsy nerwowe związane z zapachami z jamy nosowej do śródmózgowia. Ponieważ emocje SA wytwarzane w układzie limbicznym, to tłumaczy dlaczego zapachy mogą wywoływać wspomnienia i emocje
ciała migdałowatego - odpowiada za emocje negatywne, to dlatego intensywna praca wymagająca uwagi, która blokuje jądro migdałowate, powoduje poprawę samopoczucia
hipokampu - odgrywa rolę w procesie uczenia się - następuje odbiór pierwszych bodźców pamięciowych
szyszynki - wytwarza melatoninę, która uczestniczy w kontroli rytmu dobowego
sklepienia - ważne połączenia nerwowe przekazujące impulsy nerwowe w obrębie układu limbicznego
spoidła wielkiego - łączy prawą i lewą półkule mózgu
przysadki mózgowej - gruczoł dokrewny, leży w dolnej części podwzgórza zawiaduje pracą wielu gruczołów dokrewnych, sama przysadka wytwarza również kormon wzrostu i część hormonów płciowych
Odruch
Reakcja organizmu na bodziec wywołuje odruch.
Rodzaje odruchów:
bezwarunkowy (stały) - ośrodek w niższych partiach CUN, charakteryzuje się stała reakcją
warunkowy (nabyty) - podlega świadomości, ośrodek wykształcony w korze mózgowej
Odruchy warunkowe posiadają zróżnicowaną szybkość tworzenia się i wygaszania. Wg Pawłowa proces ten w życiu filogenetycznym stanowi o podziale układów nerwowych na 4 typy temperamentu:
typ o słabych procesach nerwowych (melancholik)
typ silny, niezrównoważony (choleryk)
typ silny, zrównoważony, ruchliwy (sangwinik)
typ silny, zrównoważony, powolny (flegmatyk)
Wyższa czynność nerwowa człowieka wiąże się z filogenetycznie najmłodszymi polami kory mózgu. Są to pola kojarzeniowe (asocjacyjne):
czołowa okolica kojarzeniowa (przewidywanie, myślenie, planowanie)
skroniowa okolica kojarzeniowa (pamięć trwała)
potyliczno-skroniowo-ciemieniowa okolica kojarzeniowa (ośrodek mowy)
Pola kojarzeniowe kory mózgu posiadają zdolności do zachowywania śladów po odebranych bodźcach. W wyniku przepływu bodźców powstają ślady połączeń (pamięć natychmiastowa), torowanie śladów przez impulsy nerwowe tworzy pamięć krótkotrwałą. Dłuższy przepływ informacji tworzy nowe struktury w połączeniach - pamięć długotrwała.
Przygotowanie preparatu żaby:
narkoza uretanowa (środek znieczulający na 1-2 godziny, wstrzyknięci 2 ml 10% roztworu uretanu do worka limfatycznego)
narkoza eterowa (zabiegi krótkotrwałe; do słoja z żabą wkładamy wacik nasączony eterem, zamykamy słój, po 2 min preparat jest gotowy do doświadczenia. Narkozę można przedłużyć kładąc wacik nasączony eterem n głowie żaby)
dekapitacja (po wcześniejszym ogłuszeniu żaby, przecinamy rdzeń kręgowy obcinając główkę - żaba rdzeniowa)
Badanie reakcji obwodowej
odruchy (reflex) - odpowiedź efektora wywołana przez bodziec działający na receptor
łuk odruchowy - droga impulsu nerwowego od receptora do efektora
Podział odruchów:
aksonalne - jednoneuronowe, pseudoodruchy, receptor i efektor unerwiony jest przez jeden neuron, stan czynnościowy odbywa się na obwodzie bez udziału OUN
rdzeniowe - w wyniku wzbudzania jąder ruchowych rdzenia kręgowego
mózgowa - w wyniku wzbudzania nerwów czaszkowych w rdzeniu przedłużonym, moście i śród mózgowiu
Podział odruchów ze względu na budowę łuku odruchowego:
monosynaptyczny - odruch, w którym wystepuje 1 synapsa między neuronem czuciowym a obwodowym
polisynaptyczny - więcej niż 1 synapsa, receptor i efektor są w różnych narządach
autonomiczny - droga eferentna podzielona jest na dochodzącą do pnia i odchodzącą od niego
Podział odruchów ze względu na rodzaj receptorów:
eksteroreceptywne - czucie zewnętrzne
interoreceptywne - w narządach trzewnych
proprioreceptywne - czucie głębokie
Podział odruchów ze względu na rodzaj efektora:
ruchowe
wydzielnicze
naczynioruchowe
troficzne
Podział odruchów ze względu na unerwienie i wykonywane czynności:
somatyczne
trzewne
Bodźce wywołujące impulsy tworzą tzw. salwy impulsów - impulsy płynące w nerwach mają charakter naprzemienny, ze wzrostem i spadkiem ciśnienia - potencjał czynnościowy.
Impulsy:
podprogowe
progowe (reobaza)
nadprogowe
maksymalne (chronaksja) = 2 reobazom
supramaksymalne
Doświadczenie: odruchy eksteroreceptywne
reakcja przy ucisku łapki - cofnięcie
reakcja na papierek nasiąknięty H2SO4 - ścieranie
zniszczenie receptorów skórnych - brak reakcji na podrażnienie tej części
ułożenie drażniącego papierka na drugiej łapce - ściągnięcie łapką obnażoną, łapka straciła czucie, ale posiada zdolność ruchową - ośrodek ruchowy funkcjonuje
Badanie zależności okresu utajonego, pobudzenie od siły bodźca wywołującego odruch.
Czas odruchu - doświadczenie Turcka - różne stężenie wasu, różny czas odruchu: jako bodźce:
podprogowe (0,1 %) - brak odruchu
progowe (0,2%) - reobaza, długi czas
maksymalne (0,3 %) - chronaksja, krótki czas
supramaksymalne - krótki czas, wielkość pobudzenia jak w chronaksji
Badanie zależności okresu utajonego, pobudzenie od częstotliwości stosowanych bodźców.
Bodziec - zanurzenie łapki w roztworze:
co 2 min - wolniejsze wyjęcie łapki
co 1 min - szybsze wyjęcie
co 0,5 min - najszybsze wyjęcie
Doświadczenie potwierdza uaktywnienie pobudzenia nerwowego - istota rozgrzewki
Odruchy rdzeniowe u człowieka:
odruch Babińskiego - patologiczna reakcja odruchowa u ludzi z uszkodzoną droga piramidową polegająca na odginaniu w górę palucha i zginaniu pozostałych palców stopy po pobudzeniu dotykowym zewnętrznej krawędzi podeszwy, występuje też u niemowląt i małych dzieci, które nie mają w pełni wykształconych dróg piramidowych (ośrodek tego odruchu znajduje się w rdzeniu kręgowym, na poziomie kręgów krzyżowych)
odruch kolanowy - wyprostny kolana (ośrodek tego odruchu znajduje się w rdzeniu kręgowym, na poziomie kręgów lędźwiowych)
odruch ścięgna Achillesa - podeszwowe zgięcie (ośrodek tego odruchu znajduje się w rdzeniu kręgowym, na poziomie kręgów krzyżowych)
- odruch mięśnia dwugłowego - zgięcie przedramienia (ośrodek tego odruchu znajduje się w rdzeniu kręgowym, na poziomie kręgów szyjnych i piersiowych)
odruch mięśnia trójgłowego - wyprost przedramienia (ośrodek tego odruchu znajduje się w rdzeniu kręgowym, na poziomie kręgów szyjnych)
Odruchy wegetatywne
źrenicowy - wykazanie reakcji źrenicy na bodziec świetlny