OGÓLNE INFORMACJE:

Budowa geologiczna - sposób przestrzennego rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej.

Struktura geologiczna (tektoniczna):

- element budowy geologicznej przedstawiający układ przestrzenny skał w skorupie ziemskiej, np. płyta, monoklina, fałd, płaszczowina.

- charakteryzują ją tzw. elementy strukturalne:

- linijne (linearne) - elementy, którym przyporządkowujemy prostą, np. ripplemarki, osie synklin i antyklin

- linijne skierowane - elementy, którym przyporządkowujemy prostą ze zwrotem, czyli kierunek, np. kier. zapadania pow. geol.

- powierzchniowe (planarne) - elementy, którym przyporządkowujemy płaszczyznę, np. powierzchnie stropu i spągu w-wy

Horyzontalny układ odniesienia - układ lokalny, związanym z danym punktem powierzchni Ziemi. Wyznaczają go trzy wzajemnie prostopadłe osie, przecinające się w jednym punkcie, stanowiącym środek układu. Osie określają sześć kierunków głównych tzw. kardynalnych:

- południe (S)

- północ (N)

- zachód (W)

- wschód (E)

- zenit (Z)

- nadir (D)

Azymut kierunku - kąt płaski pomiędzy kierunkiem N i badanym kierunkiem, mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Azymut kierunku zawarty jest w przedziale 0°-360°, czyli w przedziale kąta pełnego.

Azymut prostej - kąt płaski pomiędzy kierunkiem N i badaną prostą, mierzony…

Powierzchnia geologiczna - element strukturalny planarny, któremu przypisujemy płaszczyznę.

Elementy zalegania powierzchni geologicznej:

a) bieg (rozciągłość) - ślad przecięcia powierzchni geologicznej (sprowadzonej do płaszczyzny) z płaszczyzną horyzontalną

azymut biegu - kąt płaski pomiędzy kierunkiem N a linią biegu, mierzony…

bieg jest zawsze prostopadły do:

- kierunku zapadania

- normalnej do płaszczyzny

- rzutu kierunku zapadania na płaszczyznę horyzontalną

b) kierunek zapadania - kierunek największego spadku powierzchni geologicznej, czyli ślad jaki powstaje z przecięcia powierzchni geologicznej płaszczyzną pionową prostopadłą do biegu tej powierzchni

azymut kierunki zapadania - kąt płaski pomiędzy kierunkiem N a kierunkiem zapadania, mierzony…

c) kąt upadu (rzeczywisty) - kąt płaski pomiędzy powierzchnią geologiczną (sprowadzoną do płaszczyzny) a płaszczyzną horyzontalną, mierzony w płaszczyźnie pionowej, prostopadłej do biegu; inaczej: kąt dwuścienny pomiędzy powierzchnią geologiczną, a płaszczyzną horyzontalną

Kąt pozorny upadu - kąt płaski pomiędzy powierzchnią geologiczną (sprowadzoną do płaszczyzny) a płaszczyzną horyzontalną, mierzony w płaszczyźnie pionowej, nieprostopadłej do biegu; wyznaczany jest dla przekroju geol. skośnego

Parametry zalegania powierzchni geologicznej - elementy mierzalne, na które składają się:

a) azymut biegu

b) azymut kierunku zapadania

c) kąt upadu (rzeczywisty)

• zapis 3-członowy:

azymut biegu/kąt upadu/kierunek zapadania

• zapis 2-członowy:

azymut kierunku zapadania/kąt upadu

Mapa geologiczne (intersekcyjna) - obraz budowy geologicznej widoczny na powierzchni terenu, gdzie wychodnie wydzieleń ograniczone liniami intersekcyjnymi

linia intersekcyjna - ślad przecięcia się powierzchni geologicznej z powierzchnią morfologiczną

wychodnia - powierzchnia terenu ograniczona liniami intersekcyjnymi spągu i stropu warstwy

planisekcja - obraz przecięcia powierzchni geologicznej z poziomą powierzchnią terenu

Mapa strukturalna - mapa przedstawiona za pomocą poziomic strukturalnych

poziomica strukturalna - ślad przecięcia się powierzchni geologicznej z płaszczyzną poziomą o określonej wys. (poziomicową)

moduł intersekcyjny d - odległość między sąsiednimi poziomicami strukturalnymi mierzona prostopadle do nich na pł. poziomej

Mapa topograficzna - mapa, która przedstawia rzeźbę terenu i inne znajdujące się na nim charakterystyczne punkty, np. drogi

poziomica (izohipsa) - linia na mapie, która łączy punkty o tej samej wysokości bezwzględnej (w odniesieniu do poz. morza)

warstwica - przestrzeń pomiędzy sąsiednimi poziomicami

cięcie poziomicowe - różnica pomiędzy sąsiednimi poziomicami, mierzona prostopadle do nich

poziomica morfologiczna - rzut prostokątny poziomicy na płaszczyznę odniesienia

linie szkieletowe:

grzbietowa (wododziałowa)

dolinna (ciekowa)

Spąg/strop warstwy - dolna/górna powierzchnia sedymentacyjna ograniczająca warstwę

Miąższość warstwy:

rzeczywista - najkrótsza odległość między spągiem a stropem warstwy

pozorna - szerokość wychodni warstwy

FAŁDY:

Struktura fałdowa (fałd) - wygięcie warstw bez przerwania ich ciągłości

Na fałd składają 2 sąsiadujące ze sobą formy:

antyklina (siodło) - zespół warstw wypukłych ku górze i zawierających w jądrze utwory najstarsze

synklina (łęk) - zespół warstw wklęsłych ku górze i zawierających w jądrze utwory najmłodsze

Elementy fałdów:

Jądro formy - część wewnętrzna formy

Przegub - ten odcinek formy, gdzie warstwy najszybciej zmieniają położenie

Skrzydła fałdu - odcinki warstw łączące przeguby sąsiednich form

Oś formy - linia leżąca na jednej powierzchni geologicznej biegnąca wzdłuż przegubu formy w połowie jego szerokości

Powierzchnia osiowa formy - powierzchnia, która łączy wszystkie osie danej formy

Obwiednia - powierzchnia styczna do sfałdowanej powierzchni geologicznej w strefie jej przegubu

Parametry fałdu:

Promień fałdu (R) - odległość między sąsiednimi powierzchniami osiowymi mierzona prostopadle do nich

W fałdach asymetrycznych wyróżnia się promień dłuższego skrzydła i promień krótszego skrzydła

Amplituda (A) - połowa odległości między dwiema sąsiednimi obwiedniami mierzona prostopadle do nich

Wysokość fałdu (H) - odległość między dwiema sąsiednimi obwiedniami mierzona równolegle do powierzchni osiowych.

W fałdach asymetrycznych wyróżnia się wysokość dłuższego skrzydła i wysokość krótszego skrzydła

Elementy i parametry obrazu intersekcyjnego fałdów:

Długość fałdu (d) - długość wychodni wybranej warstwy w obrębie wychodni formy

Szerokość fałdu (s) - szerokość wychodni tej samej, wybranej warstwy w obrębie wychodni formy

Undulacja osi fałdu - lokalne wychylenie się osi fałdu z położenia poziomego

Elewacja osi - wynurzenie się osi

Depresja osi - zanurzenie się osi

Wergencja fałdu - kierunek odchylenia powierzchni osiowej fałdu od pionu określany przy pomocy kierunków stron świata;

Inaczej: kierunek przeciwny do kierunku zapadania powierzchni osiowej fałdu

Synforma - każda forma wklęsła ku górze

Antyforma - każda forma wypukła ku górze

Centryklina - zamykanie wychodni synkliny w kierunku wynurzania jej osi

Peryklina - zamykanie wychodni antykliny w kierunku zanurzania jej osi

Klasyfikacja fałdów:

a) ze względu na stosunek długości wychodni d do szerokości wychodni s tej samej warstwy:

A. fałd linijny: d/s ≥5

B. brachy fałd: 5>d/s>2

C. kopuła i niecka: d/s≤2

b) ze względu na stosunek wysokości w do promienia p:

A. fałd szerokopromienny: w/p=1/4

B. fałd średniopromienny: w/p=1

C. fałd wąskopromienny: w/p>1

c) ze względu na położenie powierzchni osiowych i skrzydeł:

A. stojący:

- powierzchnia osiowa pionowa

- skrzydła zapadają w przeciwnych kierunkach, a kąty zapadania w przybliżeniu jednakowy

B. pochylony:

- powierzchnia osiowa pochylona wergencja

- skrzydła zapadają w przeciwnych kierunkach, a kąty zapadania różne

- jedno skrzydło może być pionowe

C. obalony:

- powierzchnia osiowa pochylona wergencja

- skrzydła zapadają w tym samym kierunku, a kąty zapadania mogą być równe (fałd izoklinalny) lub różne

- warstwy w jednym ze skrzydeł są odwrócone

D. leżący:

- powierzchnia osiowa pozioma

- jedno skrzydło na powierzchnią osiową a drugie pod, leżące poziomo

E. przewalony:

- powierzchnia osiowa pochylona lub pionowa, ale w wyniku odwrócenia pozycji form mamy do czynienia z fałszywą synkliną (w jądrze w-wy najstarsze) lub fałszywą antykliną (w jądrze w-wy najmłodsze)

d) inne:

• symetryczne - oś symetrii pokrywa się z powierzchnią osiową

stojące

pochylone

• asymetryczne - brak osi symetrii

stojące

pochylone

Fałdy linijne:

- rozciągłość granic geologicznych we wszystkich skrzydłach mają podobny zasięg (azymuty rozciągłości różnią się nie więcej niż w ≈ 100

linie intersekcyjne są do siebie w przybliżeniu równoległe

Brachyformy oraz kopuły i niecki:

- mają zamknięte przebiegi linii intersekcyjnych w wyniku undulacji osi formy

brachyantykliny i kopuły:

- formy, w których występuje elewacja osi

- w centralnej części formy oś ma najwyższą pozycję a na zewnątrz się zanurza powodując zamykanie się wychodni

brachysynkliny i niecki:

- formy, w których występuje depresja osi

- w centralnej części formy oś ma najniższą pozycję a na zewnątrz się wynurza powodując zamykanie się wychodni

USKOKI:

Struktura uskokowa (uskok) - przerwanie ciągłości warstw i ich przemieszczenie wzdłuż powierzchni (strefy) uskokowej

Na uskok składają się:

Powierzchnia (strefa) uskokowa - powierzchnia lub strefa wzdłuż której nastąpiło przemieszczenie `rozerwanych' zespołów skalnych względem siebie

Skrzydło wiszące - zespół warstw, który po zuskokowaniu znalazł się hipsometrycznie wyżej

Skrzydło zrzucone - zespół warstw, który po zuskokowaniu znalazł się hipsometrycznie niżej

Ślizg - rzeczywiste przemieszczenie skrzydeł uskoku, mierzone wzdłuż powierzchni uskokowej

Ślizg całkowity - całkowite przemieszczenie skrzydeł uskoku

Ślizg biegowy - składowa biegowa przemieszczenia skrzydeł uskoku

Ślizg upadowy - składowa upadowa przemieszczenia skrzydeł uskoku

Zrzut - pionowa składowa przemieszczenia skrzydeł uskoku

Zrzut (uskoku) - składowa pionowa ślizgu upadowego (i całkowitego)

Zrzut warstwy - składowa pionowa rozsunięcia upadowego

Rozstęp - pozioma składowa przemieszczenia skrzydeł uskoku

Rozstęp (uskoku) - składowa pozioma ślizgu upadowego (i całkowitego)

Rozstęp warstwy - składowa pozioma rozsunięcia upadowego

Klasyfikacja uskoków:

a) ze względu na kąt upadu powierzchni uskokowej:

A. pionowy: α = 90

B. nachylony:

stromy: 45<α<90

połogi: 0<α<45

C. poziomy: α = 0

D. listryczny:

szuflowy: α maleje wgłąb

nawieszony: α rośnie wgłąb

b) ze względu na stosunek kierunku ruchu względnego punktów przyuskokowych do orientacji powierzchni uskokowej:

A. uskok zrzutowy - ruch po upadzie powierzchni uskokowej:

normalny - powierzchnia uskokowa nachylona do SZ

odwrócony (inwersyjny) - powierzchnia uskokowa nachylona do SW

progowy - powierzchnia uskokowa pionowa

B. uskok przesuwczy - ruch po rozciągłości powierzchni uskokowej z określeniem zwrotu ruchu:

prawoprzesuwczy (przesuwczy prawoskrętny) - ruch względny skrzydeł uskoku skierowany w prawo

lewoprzesuwczy (przesuwczy lewoskrętny) - ruch względny skrzydeł uskoku skierowany w lewo

C. uskok zrzutowo-przesuwczy

d) ze względu na tor ruchu względnego punktów przyuskokowych:

A. uskok translacyjny - o stałym zrzucie (wszystkie powyżej)

B. uskok rotacyjny - o zmiennym zrzucie:

zawiasowy

nożycowy

e) ze względu na stosunek biegu powierzchni uskokowej do generalnego kierunku strukturalnego:

A. uskok podłużny - bieg uskoku w przybliżeniu równoległy do generalnego kierunku strukturalnego

B. uskok poprzeczny - -II- prostopadły -II-

C. uskok skośny - -II- zawarty między równoległym a prostopadłym kierunkiem -II-

Zbiorowe systemy występowań uskoków:

A. schodowe

B. zręby tektoniczne

tensyjne - założone na uskokach normalnych

kompresyjne - założone na uskokach inwersyjnych

C. rowy tektoniczne:

tensyjne - założone na uskokach normalnych

kompresyjne - założone na uskokach inwersyjnych

PIĘTRA STRUKTURALNE I TYPY NIEZGODNOŚCI:

Piętro strukturalne - zespół skał sfałdowany w tym samym stylu i czasie, oddzielony od innych pięter strukturalnych powierzchnią regionalnej niezgodności kątowej

Skąd nazwy pięter?:

- od typu stylu tektonicznego: płytowe, monoklinalne, fałdowe

- od orogenez: kaledońskie, waryscyjskie (hercyńskie), alpejskie

- od fazy górotwórczej: np. starokimeryjskie

- od wieku utworów, z których jest zbudowane: np. mezozoiczne

!Im piętro starsze, tym bardziej zdeformowane!

Piętro tektoniczne - zespół skał powstały w tym samym czasie, ale reprezentujące odmienny styl tektoniczny (?)

Typy niezgodności:

a) kątowa - seria poniżej powierzchni niezgodności jest ustawiona pod innym kątem niż powyżej niej

b) dyskonformity (erozyjna) - powierzchnia niezgodności jest nierówna (starsza seria została wydźwignięta ponad poziom morza bez wyruszenia z położenia poziomego, a następnie zerodowana i ponownie zalana przez morze, gdzie nastąpiła dalsza sedym.)

c) nonkonformity (przekraczająca) - zasięg serii starszej większy niż zasięg serii młodszej

d) penakordancja (prawie zgodność) - gdy mamy do czynienia z luką stratygraficzną

STRUKTURY MAGMOWE (INTRUZJE):

Intruzje - skały plutoniczne, które tworzą wśród innych skał masywy, żyły i inne ciała powstałe przez wciśnięcie się magmy

a) zgodne - ściany intruzji są zgodne z uławiceniem lub z ułożeniem warstw:

A. sille (żyły pokładowe)

B. lakkolity

C. lopolity

D. fakolity

b) niezgodne - przecinają płaszczyzny strukturalne nie okazując żadnego dostosowania się do nich

A. dajki

B. żyły i pnie kominowe

C. batolity

NASUNIĘCIA I PŁASZCZOWINY:

Nasunięcie - przemieszczenie się mas skalnych względem mas niżej leżących wzdłuż poziomej lub połogiej powierzchni (powierzchni nasunięcia); jest to zarówno proces jak i powstała przezeń struktura

Płaszczowina - nasunięcie regionalnych rozmiarów

Przyczyny nasunięć:

- plastyczność

- zawodnienie

- ruchy sejsmiczne

Mechanizmy nasunięć:

a) ze ścinania - skośnie do warstw (powierzchnia ścięcia to granica warstw różnych litologicznie)

b) z odkłucia - wzdłuż warstw

c) z przefałdowania - fałd obalony regionalnych rozmiarów + odkłucie w śródładziu

d) przez diwertykulację (grawitacyjne spadanie) - hipotetyczne, więc nie tak ważne

Okno tektoniczne - zaokrąglona forma ograniczona ścianami płaszczowiny, w której podłożu tkwią skały młodsze

Czapka tektoniczna - fragment płaszczowiny wyerodowany dookoła, owalnych, zaokrąglonych kształtów

---