Performans wg Schechnera - definicja Rytuał, dramat, święto, spektakl.
Wstęp do teorii widowiska kulturowego. Red. J.MacAloon. Przeł. K. Przyłuska-Urbanowicz. Warszawa 2009, s. 11 - 38.
Znaniecki F.: Pojęcie roli społecznej. W: Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów.
Wstęp i red. L. Kolankiewicz. Warszawa 2005.
E.Goffman: Rytuał interakcyjny i koncepcja występow w życiu codziennym
E.Berne: W co grają ludzie. W: Antropologia widowisk…
Mauss Marcel: Sposoby posługiwania się ciałem. Przeł. M.Król. W: Socjologia i antropologia.
Wprowadzenie C.Levi-Strauss. Warszawa 2001.
Lorenz Konrad: Rytuały zwierzęce i kulturowe. W: Antropologia widowisk…
Freud S.: Czynności natrętne a praktyki religijne. W: Antropologia widowisk…
Turner Victor: Teatr w codzienności, codzienność w teatrze. W: Wiedza o kulturze. Cz. III: Teatr w kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów. Oprac. W. Dudzik i L. Kolankiewicz. Warszawa 1991.
V.Turner: Od rytuału do teatru. Przeł. Dziekanowie. Warszawa 2005 (tu: koncepcja dramatu społecznego)
SCHECHNER RICHARD- ur w 1934 roku w Newark w stanie New Jersey, jest jedną z najwybitniejszych osobowości amerykańskiego teatru eksperymentalnego. Jest profesorem performatyki w Tisch School of the Arts na Uniwersytecie Nowojorskim, a także wydawcą, krytykiem i reżyserem. Założyciel wydziału performatyki i jeden z twórców performatyki rozumianej jako dyscyplina akademicka. Schechner mówi, iż "działania [rozumiane ewidentnie jako przestrzeń badań performatyki] to aktywność wszystkiego co istnieje, począwszy od kwarków, poprzez istoty czujące i świadome, aż do gromad galaktycznych".
Jego książka pt. „Performatyka” jest rzetelnym opisem zjawiska jakim jest performatyka.
PERFORMATYKA- którą zajmuje się Schechner, bada teatr, przedstawienie, taniec i obrzęd, korzystając ze zdobyczy antropologii, historii, socjologii, semiotyki, architektury i teatrologii. Dyscyplina ta, koncentruje się na wzajemnych relacjach performansu kulturowego i zjawisk życia codziennego, zgłębia napięcia i sprzeczności we współczesnym świecie.
PERFORMANSE: Wg Schechnera - „pierwszy performans” to sytuacja - nie zdarzenie ani gatunek. Performans wywodzi się z potrzeby, żeby coś się wydarzyło i żeby osiągnąć jakiś rezultat.
składają się z zachowanych, skodyfikowanych, przekazywalnych zachowań. To „zachowanie w dwójnasób” tworzy się poprzez interakcję rytuału i zabawy. Jedna z definicji-zrytualizowane zachowanie, przesiąknięte zabawą lub przez nią uwarunkowane.
Czy w sztuce czy w sporcie, w muzyce popularnej lub życiu codziennym - składają się ze zrytualizowanych gestów i dźwięków. Nawet kiedy wydaje się nam że jesteśmy spontaniczny i oryginalni, większość z tego, co czynimy i wypowiadamy, została już uczyniona i wypowiedziana wcześniej - nawet przez nas samych. W sztukach performatywnych wyraźnie wydziela się i oznacza występy, podkreślając fakt, że zachowania artystyczne to „nie pierwszyzna”, lecz przeciwnie - że odgrywają je wyćwiczeni wykonawcy, którzy poświęcili swój czas na przygotowania i próby. Performans wywodzi się z potrzeby, żeby coś się wydarzyło i żeby osiągnąć jakiś rezultat. Performanse można improwizować, lecz to głównie w rzeczywistości polega na wyborze wśród znanego już materiału i na odpowiednim uszeregowaniu go.
Istnieją przestrzenie w których performanse odgrywa się szczególnie często, lub istnieje w nich w sposób naturalny. Takimi przestrzeniami są: rytuały (dwojakiego rodzaju, a więc „rytuały życia codziennego”, oraz „rytuały odświętne”, związane głównie z religią), formy życia społecznego (polityka, sport, rozrywka - szczególnie masowa), i wreszcie niektóre formy aktywności artystycznych (oprócz co oczywiste performansu artystycznego inna główna dyscypliną postrzeganą jako performans jest teatr).
Dwa rodzaje przejścia performansu: od rytualnego do estetycznego, od estetycznego do rytualnego.
7 FUNKCJI performansu: 1. zabawia 2. tworzyć coś pięknego 3. utożsamiać lub podtrzymywać wspólnotę 4.uzdrawiać 5. przekonywać 6. wmawiać 7. obcować z tym co święte lub demoniczne.
PERFOMRMANS ARTYSTYCZNY- musi występować kilka kluczowych elementów. Osobą która tworzy takie działanie jest performer. Następnym ważnym elementem koniecznym do zaistnienia tego zjawiska są odbiorcy tego działania, czyli widzowie, którzy mogą, choć nie muszą stawać się też uczestnikami akcji którą prowadzi twórca. W przypadku tego typu działań performer realizuje swoją intencję, którą albo wcześniej precyzyjnie zaplanował, albo też, co również zostało wcześniej przewidziane, wymyśla swoje działanie „na żywo” i na zasadzie improwizacji kieruje swoimi czynami.
PERFORMATYCY - osoby, które zajmują się performansem, próbują uciec od postrzegania przedmiotu swojej refleksji w rozumieniu tylko i wyłącznie jako działania artystycznego, traktując to specyficzne zjawisko w sztuce jako jeden z rodzajów performans w ogóle.
RYTUAŁ wg. Schechnera - to akt doniosłego ceremoniału, zorganizowany zespół czynności stanowiących zewnętrzną formę obrzędów religijnych lub uroczystości społecznych; forma lub struktura, które definiował jako performans bardziej lub mniej niezmiennych sekwencji sformalizowanych działań i wypowiedzi, według kodu niestworzonego przez samych performerów. Rytuał to wg. niego nie tylko coś co komunikuje, lecz także ,jak uważają jego wykonawcy, „coś sprawia”. Skuteczność rytuału natomiast pochodzi z dziedziny „tego co tajemne”.
Rytuał to zbiorowe wspomnienia zapisane w działaniach, zabawa z kolei daje ludziom szansę, by przez chwilę doświadczyć tabu, występku, ryzyka. Rytuał i zabawa prowadzą ludzi ku „innej rzeczywistosci”, oddzielnej od zwykłego życia. Rytuały przemieniające ludzi trwale nazywamy „obrzędami przejścia”. Inicjacje, wesela i pogrzeby z kolei są obrzędami przejścia od jednej roli życiowej czy życiowego statusu, ku innym.
RYTUAŁY SAKRALNE- łączą się z wyrażeniem lub odegraniem wierzeń religijnych.. Przyjmuje się, że systemy wierzeń religijnych obejmują komunikację z siłami nadprzyrodzonymi ( np. modlitwę do nich lub innych rodzaj łączności).
RYTUAŁY ŚWIECKIE- łączą się z ceremoniałem państwowym, życiem codziennym, sportem i wszelką inną działalnością o niereligijnym charakterze.
RYTUAŁY LUDZKIE: spełniają tę samą funkcję, co zwierzęce, jednak rytuały ludzkie
przekraczają rytualizacje zwierzęce pod dwoma względami:
1.Wyznaczają ludzki kalendarz
2.Przenoszą ludzi z jednego etapu życia do następnego.
ZWIĄZKI RYTUAŁU Z PERFORMATYKĄ:
1.Rytuał jako działanie i jako performans.
2.Rytuały ludzkie i zwierzęce.
3.Rytuał jako performans liminalny.
4.Communitas i antystruktura.
5.Czasoprzestrzeń rytuału.
6.Przemieszczenia i przemiany.
7.Dramat społeczny.
8.Skuteczność-rozrywka.
9.Źródła performansu.
10.Rytuały zmienne i nowe.
11.Zastosowanie rytuału w teatrze, tańcu i muzyce.
*OBRZĘD PRZEJŚCIA -/Arnold van Gennep/ - obrzęd, którego charakterystyczną cechą jest zmiana (odebranie i nadanie) jakiejś właściwości poddanego mu człowieka. Często służy do zaznaczenia przełomowych okresów w życiu jednostki, związanych z przechodzeniem z jednej fazy życia do kolejnej, zmianą grupy wiekowej lub społecznej. Charakter o.p. mogą mieć także rytuały odprawiane przy okazji fizycznych zmian miejsca: przekroczenia granicy terytorium, przeprowadzki, podróży (szczególnie podróż sakralna - pielgrzymka).
O.P. składa się zawsze z trzech faz, ale długości ich trwania są tak różne, że niektóre mogą być prawie niezauważalne, a inne ciągnąć się latami.
1) FAZA WYŁĄCZENIA: (f. wstępna, f. preliminalna, f. separacji) - odebranie statusu jednostki, wyłączenie z dotychczasowej grupy. Jednostka wyłączana jest w specyficzny sposób oznaczana np. poprzez: rytualny ubiór lub nagość, pomalowanie lub okaleczenie ciała, twarzy, oddalenie się od społeczności, izolacja (zamknięcie). Ma to na celu uświadomienie społeczności, że ma do czynienia z osobą, która uczestniczy w obrzędzie przejścia. Czasem następuje rytualna "śmierć" (może to być sen, omdlenie, upadek, wycieńczenie).
2) FAZA MARGINALNA: ( liminalna, okres przejściowy) - jednostka jest zawieszona, „nie ma jej”, straciła poprzednią rolę społeczną, ale jeszcze nie nabywa nowej. Taki stan może trwać od kilku minut do wielu lat.
3) FAZA WŁĄCZENIA: (f. postliminalna, f. integracji) - nadanie nowego statusu.
MacAloon
Widowisko kulturowe (performans kulturowy) - coś więcej niż rozrywka, wydarzenie, kiedy kultura lub społeczeństwo dokonuje refleksji nad samym sobą, definiowania siebie, określania siebie, dramatyzowania zbiorowych mitów i historii, przedstawiania siebie w innych wydaniach i ostatecznie zmieniania siebie pod pewnymi względami, pod innymi pozostanie takimi samymi.
Kultura - zorganizowany system symboli
Dramat społeczny ciągle obecny w życiu codziennym, w różnych kontekstach kulturowych, ukryta tkanka życia społecznego, nieuświadomiona aż do wystąpienia konfliktu.
Kultura rozwija się poprzez konflikty, stały proces.
Dramat sceniczny - jawnie dramatyczne widowisko.
Kultura funkcjonuje w konkretnych jednostkach - widowiska, obrzędy, ceremonie
Widowiska kultury to kultura w działaniu, warunkowana przez tradycje.
Widowisko to nie to samo, co działanie spontaniczne, jest społecznie uregulowane.
Zachowanie -> postępowanie -> widowisko
Określony scenariusz z elementem ryzyka, widowisko to proces, który się dokonuje
Refleksywność - dystans i komentowanie, obcy punkt widzenia, stawanie się przedmiotem (Mead)
Refleksywność - zastanawianie się nad rzeczywistością, spojrzenie w nowy sposób (Turner)
Refleksyjność - świadomość siebie, świadomość własnej świadomości
F. Znaniecki ROLA SPOŁECZNA
Znaniecki był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał "kulturalizmem". Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura, która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę "współczynnika humanistycznego", wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.
Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy, które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:
czyny społeczne - najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.
stosunki społeczne - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.
grupy społeczne - czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.
osobowości społeczne - kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.
Typy osobowości:
- ze względu na jego środowisko wychowawcze we wczesnym dzieciństwie:
1. Ludzie dobrze wychowani - których osobowość kształtowali głównie wychowawcy i instytucje wychowujące ideały wychowawcze.
2. Ludzie pracy - ich osobowość kształtował warsztat pracy, funkcjonujące w nim zespoły pracownicze.
3. Ludzie zabawy - którzy byli wychowywani dzięki uczestnictwu w grupach zabawowych i innych grupach rówieśniczych.
4. Ludzi zboczeńców - którzy byli objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych.
5. Ludzie dobrzy i mądrzy - ludzie tworzący nowe systemy kulturowe, ludzie samodzielni.
E. GOFFMAN CZŁOWIEK W TEATRZE ŻYCIA CODZIENNEGO
- Rytuał interakcyjny i koncepcja występów w życiu codziennym
Człowiek jest aktorem w widowisku scenicznym, które nie on ułożył i w którym ma do odegrania rolę, jakiej sam sobie nie wybrał: ten długą ów krótką, jeden monarchy drugi szarego obywatela, inny żebraka - trzeba tylko, jak powiada Epiktet, by taką, jaka mu przypadła, starał się odegrać jak najlepiej
METAFORY TEATRALNE u:
-Shakespeare'a- cały świat jest sceną, a ludzi są tylko aktorami
-Seneki
-Epikteta- człowiek jest aktorem w widowisku scenicznym, które nie on ułożył i w którym ma do odegrania rolę, jakiej sam sobie nie wybrał,
-Platon - tragedia i komedia życia
- św. Augustyn - życie to komedia rodzaju ludzkiego
- Calderona - świat jest wielkim teatrem całego stworzenia, na którego scenie ludzie - wcieleni w aktorów - odgrywają swoje role. Krótkie jest życie ludzkie, jak występ w przedstawieniu - od wejścia do wyjścia: od kołyski do trumny. Życie to tylko gra.
WYRAZISTOŚĆ JEDNOSTKI: (jej zdolność do wywierania wrażenia) składa się z dwóch rodzajów symbolicznej działalności:
- wrażenia przekazywane (gives) - symbole werbalne lub ich substytuty, stosowane w celu przekazywania informacji, które jednostka i inni przypisują tym symbolom
- wrażenia wywołane (gives off) - działania, które inni mogą traktować jako charakterystyczne dla danej jednostki przyjmując, że działania te były podjęte z przyczyn innych niż przekazanie informacji.
Interakcja - wzajemny wpływ jednostek znajdujących się w swojej bezpośredniej fizycznej obecności na swe postępowanie
Występ - wszelka działalność danego uczestnika interakcji w danej sytuacji, służąca wpływaniu w jakiś sposób na któregokolwiek z innych jej uczestników
Widownia - publiczność, obserwatorzy, współuczestnicy
Rola (punkt programu) - ustalony wcześniej wzór działania ujawniający się w czasie występu, ale mogący mieć też zastosowanie przy innych okazjach
Fasada - Jest to część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas jej trwania, dostarczając obserwatorom definicji sytuacji. Fasadą są więc standardowe środki wyrazu, które jednostka stosuje celowo lub mimowolnie podczas występu.
Typowe części fasady:
Dekoracja - meble, rekwizyty i inne elementy, które składają się na scenografię i są wykorzystywane przez jednostkę podczas przedstawienia.
Fasada osobista - to np. insygnia związane z pozycją i urzędem, strój, płeć, wiek, mimika, gesty.
Dramatyzacja działalności- jednostka manifestuje swoje zachowanie. To ona decyduje co ma uwypuklić, unaocznić. Dramatyzacja oznacza unaocznianie niewidocznych nakładów, np. swojej pracy. Często droga do osiągnięcia zamierzonej dramatyzacji wiedzie przez aktywność całkowicie z nią sprzeczną
„Scena” - to strefa, w której zjawiają się uwydatnione fakty.
Istnieje również druga strefa, w której widoczne są fakty skrywane na scenie, są to kulisy i garderoby.
Kulisy, garderoba - to strefa, gdzie widoczne są fakty skrywane na scenie; miejsce, gdzie świadomie przeczy się wrażeniom, których wywołaniu służy przedstawienie, tu wykonawca może być pewien, ze nie pojawi się nikt nieproszony z widowni. Za kulisami ujawnia się istotne tajemnice przedstawienia, wykonawcy wychodzą z roli, dlatego też jest niedostępne dla publiczności.
INSCENIZACJA A LUDZKIE „JA”: jednostka występuje w dwóch podstawowych rolach:
-wykonawca - potrafi się uczyć, przygotowywać do roli, którą ma odegrać, potrafi marzyć, wyobrażać sobie, ma potrzebę zdobycia sobie partnerów i widzów więc taktownie ukazuje względy ich zainteresowaniom, ma głębokie poczucie wstydu, które pozwala mu ograniczyć ryzyko wpadki
- postać - między „ja” wykonawcy a odgrywaną przez niego postacią stawia się znak równości i w tym „ja” czyli postaci-którą- się-gra, widzi się coś, co zamieszkuje ciało swego posiadacza; „ja” przedstawiane na scenie było traktowane jako pewnego rodzaju obraz własnej osoby, na ogół pochlebny, który jednostka grająca określoną postać stara się skutecznie wywołać u innych; „ja” tworzy się dzięki temu, że świadkowie czynią jednostkę przedmiotem interpretacji
E. BERNE - W co grają ludzie.
Najprostsze formy aktywności społecznej: procedury i rytuały.
Procedurę stanowi seria prostych transakcji Dorosłych mających na celu manipulowanie rzeczywistością, np. pilotowanie samolotu i usuwanie ślepej kiszki.
Procedura może być sprawna - kryterium psychologiczne (robienie najlepszego możliwego użytku z dostępnych danych i doświadczeń) lub efektywna - kryterium materialne (ocena na podstawie wyników).
Rytuał - stereotypowy ciąg prostych transakcji zaprogramowanych przez zewnętrzne czynniki społeczne. Forma rytuału jest Rodzicielsko określona przez tradycję. Przykład rytuały nieformalnego to witanie się.
Cechą wspólną procedur i rytuałów jest ich stereotypowość.
Rozrywki - uprawia się najczęściej na przyjęciach. Mogą być pogaduszkami, ale i poważniejszymi dyskusjami. Klasyfikacje rozrywek zdeterminowane są socjologicznie (wiek, płeć, stan cywilny, status kulturowy, rasowy lub ekonomiczny). Rozrywki mogą prowadzić do przyjaźni. Inną korzyścią jest potwierdzenie roli i umacnianie się we własnym przeświadczeniu (egzystencjalna korzyść z rozrywek).
Gra - seria komplementarnych transakcji ukrytych prowadzących do dobrze określonego, dającego się przewidzieć wyniku. Okresowy, często powtarzający się zestaw transakcji, pozornie bez zarzutu, o utajonej motywacji. Seria posunięć z pułapką albo sztuczką. Gry różnią się od procedur, rytuałów czy rozrywek dzięki: 1. swojej ukrytej jakości, 2. wypłacie.
Operacja - transakcja podejmowana w wyraźnym celu. Jeśli ktoś prosi o zaufanie i je otrzymuje to jest operacja. A jeśli ktoś prosi o zaufanie i nadużywa go, działając na niekorzyść partnera to jest gra.
Głaskanie - termin określający kontakt fizyczny. Akt zwracania uwagi na obecność innej osoby. Głask - podstawowa jednostka funkcjonowania społecznego. Wymiana głasków tworzy transakcję, która jest jednostką stosunków społecznych.
MARCEL MAUSS SPOSOBY POSŁUGIWANIA SIĘ CIAŁEM: pierwszym, który zauważył i w zdecydowany sposób zajął się problematyką ciała był Marcel Mauss -francuski socjolog i antropolog. Zainteresował go problem kulturowego uwarunkowania ciała - to, że jest ono „pierwszym i najbardziej naturalnym narzędziem człowieka” .Analizując sposoby posługiwania się ciałem, Mauss zwraca uwagę na znaczenie wpływu społecznego i naśladowania oraz kwestię podnoszenia technicznych możliwości ciała przez ćwiczenia fizyczne.
SOCJOLOGIA CIAŁA: zajmuje się wpływem czynników społecznych na ciało ludzkie.
Nasze postrzeganie cielesności jest zmienne uwarunkowane kulturowo. Ciało nie jest jedynie czymś fizycznym raz na zawsze nam przypisanym, ale jest kształtowane pod wpływem naszych doświadczeń społecznych, a także uznawanych przez nas norm i wartości.
NAWYKI - zmieniają się one w zależności od jednostki, sposobów naśladowania innych oraz w zależności od społeczeństw, wychowania, konwenansów, mody i prestiżu. Mowa tutaj o technikach i dziele zbiorowego i indywidualnego rozumu praktycznego, a nie o duszy i jej zdolnościach naśladowczych.
„CZŁOWIEK CAŁOŚCIOWY” - człowiek badany w aspekcie psychologicznym, fizycznym i socjologicznym. Działania są bardziej lub mniej zwyczajowe, bardziej lub mniej odwieczne w życiu jednostki i w hierarchii społeczeństwa. Jedną z przyczyn, dla których działania te są łatwiej przyswajane przez jednostkę, jest fakt, że są przyjęte przez lub w imię autorytetu społecznego.
Nawet czyn wyłącznie biologiczny, dotyczący własnego ciała, narzuca się z zewnątrz, z góry. Zespół ruchów składających się na owe działania jednostka przejmuje z czynu wykonywanego przed jej oczyma, albo przez nią razem z innymi osobami. Element społeczny to pojęcie prestiżu, jaki w oczach jednostki naśladującej ma osoba wykonująca czyn nakazany, autoryzowany i wypróbowany. W akcie naśladowania, który następuje później, są już elementy psychologiczne i biologiczne. Całość jest zatem uwarunkowana przez te trzy elementy połączone w sposób nierozdzielny.
WYCHOWANIE - ma widoczny wpływ na wszystkie elementy sztuki posługiwania się
ludzkim ciałem.
PROCES NAŚLADOWANIA przebiega na zasadzie prestiżu. Zarówno dziecko, jak i człowiek dorosły naśladuje czyny, uwieńczone powodzeniem, które powiodły się osobom mającym pewien autorytet.
ZASADY KLASYFIKACJI SPOSOBÓW POSŁUGIWANIA SIĘ CIAŁEM:
W ZALEŻNOŚCI OD PŁCI: rozróżnia się społeczności kobiet i mężczyzn, charakteryzujące się różnymi sposobami wyzyskiwania możliwości operacyjnych i motorycznych ciała ludzkiego. Kobiety i mężczyźni dysponują różnymi kryteriami oceny i interpretacji języka ciała. Stereotypowe obrazy są związane z odpowiednimi (tzw. "normalnymi") dla płci zachowaniami. Np. różnice w zaciskaniu pięści.
W ZALEŻNOŚCI OD WIEKU: Mauss mówił, że dziecko potrafi wykonywać ruchy, od których odzwyczaili się dorośli np. kucanie. Dziecko kuca naturalnie, natomiast my nie potrafimy już kucać.
W ZALEŻNOŚCI OD SPRAWNOŚCI: sposoby te mogą być klasyfikowane ze względu na wynik tresury. Tresura jest poszukiwaniem i nabywaniem sprawności. Mowa tutaj o sprawności człowieka. Sposoby posługiwania się ciałem są zatem ludzkimi normami stosowanymi do tresury ludzi.
PRZEKAZYWANIE FORMY SPOSOBÓW POSŁUGIWANIA SIĘ CIAŁEM: skoro uznaliśmy nauczanie sposobów za sprawę podstawową, to możemy je klasyfikować ze względu na charakter tej edukacji i tresury. Na wychowanie fizyczne w każdym okresie życia i u obu płci składa się nieprzebrana ilość szczegółów. Np. problem oburęczności.
BIOGRAFICZNE WYLICZENIE SPOSOBÓW POSŁUGIWANIA SIĘ CIAŁEM:
- sposoby rodzenia i położnictwa: sposoby zachowania się w czasie porodu są różne. Rodzenie na stojąco, leżąco, na czworaka itp.
-sposoby związane z okresem dzieciństwa: sprawa noszenia dziecka przez matkę, karmienie piersią, używanie bądź nie kołysek.
- sposoby okresu młodzieńczego: dla kobiet i mężczyzn decydującym czasem jest okres dojrzewania, bo to wtedy uczą się ostatecznie sposobów posługiwania się ciałem, które zachowują przez całe życie.
- sposoby dorosłych: aby sporządzić wykaz tych technik, należy prześledzić różne momenty w ciągu dnia, które wypełniają skoordynowane ruchy i chwile bezruchu. Możemy odróżnić sen i czuwanie, w nim zaś : spoczynek i aktywność.
A. SPOSOBY SPANIA: pozycja leżąca, stojąca (Masajowie), wisząca, w marszu na koniu (Hunowie, Mongołowie).
B. CZUWANIE: SPOSOBY ODPOCZYNKU: na leżąco, siedząco, w kucki itp.
C. SPOSOBY DZIAŁANIA, RUCHU: skoro odpoczynek jest brakiem ruchu, to ruch jest brakiem odpoczynku. Ruchem może być czołganie się, deptanie, chodzenie.
Chód wiąże się z postawą pionową ciała, oddychaniem, rytmem marszu, machaniem rękami i wysuwaniem ciała do przodu. Chodzimy ze stopami skierowanymi na zewnątrz, bądź do wewnątrz.
-BIEGANIE: różne są pozycje nóg, rąk, sposoby oddychania czy też wytrzymałość
-TANIEC
-SKAKANIE: techniki skoku zachodzą ciągłym przeobrażeniom.
-WSPINACZKA: różne sposoby wspinania się.
-SCHODZENIE
-PŁYWANIE: przyjmuje ono różnorodne formy
-RUCHY WYMAGAJĄCE SIŁY: takie jak pchanie, ciągnięcie, podnoszenie itp.
D. SPOSOBY ZABIEGÓW WOKÓŁ CIAŁA:
-PIELĘGNOWANIE UST: różne są sposoby kasłania i plucia.
-HIGIENA POTRZEB NATURALNYCH: nieskończona ilość faktów
E. SPOSOBY KONSUMOWANIA
-JEDZENIE: niektóre społeczności nie używają widelca, czy też noża co nie znaczy, że nie umieją się nim posługiwać, jednak ich kultura i zwyczaje są inne przy jedzeniu.
-PICIE: Mauss twierdzi, że przydałoby się uczyć dzieci pić wprost ze źródła, ze strugi, z różnych ujęć wody oraz pić do dna, czego nie potrafią.
F. SPOSOBY REPRODUKCJI
G. SPOSOBY RÓŻNEGO RODZAJU ZABIEGÓW: jest ich bardzo wiele, przykładem może być masaż.
! DZIĘKI CIAŁOM myślimy, biegamy, czytamy, jemy, zaś nasza fizyczna obecność, z pozoru tak naturalna i bezpośrednio dana, jest wytworem różnorodnych praktyk, którym poddawane jest nasze ciało.
! ŻADEN RUCH czy gest, nie może być uznany za naturalny.
! TECHNIKI CIAŁA to wyuczone ślady kulturowe. Istota kształcenia wszystkich tych technik polega na dostosowaniu ciała do jego możliwości użytkowych.
KONRAD LORENZ - „Rytuały zwierzęce i kulturowe”
RYTUALIZACJA - „pewne sposoby zachowania się w toku filogenezy tracą swoją właściwą, pierwotną funkcję, zamieniając się w czysto symboliczny ceremoniał.”
To co wydaje się nam zwykłym ceremoniałem, przy głębszej obserwacji, składa się często z całej serii wyzwalających się wzajemnie elementów zachowania się.
Ustalona pierwotnie kolejność zdarzeń, czynności, służących innym obiektywnym i subiektywnym celom, staje się celem samym w sobie, a przede wszystkim jest już AUTONOMICZNYM RYTUAŁEM.
Nowo powstałe popędy (na drodze filogenetycznej rytualizacji) przejmują rolę oponenta przeciwko agresji.
U CZŁOWIEKA- rytuały nie są przekazywane przez dziedziczenia, a przez tradycję. Zaniechanie pewnych utartych zachowań, przyzwyczajeń czy też przesądów powoduje lęk. Człowiecza wierność tradycyjnym obyczajom wywodzi się z ukształtowanych nawyków i zwierzęcego strachu przed ich przełamaniem.
U ZWIERZĄT- nie istnieją symbole przekazywane przez tradycję z pokolenia na pokolenie.
ZJAWISKO WPOJENIA" NAWYK staje się po pewnym czasie OBYCZAJEM.
Przyzwyczajenie i jego władza nad człowiekiem.
Rytuał jest narzucony i uświęcony przez ponadosobnicze związane z tradycją i kulturą SUPEREGO! zachowuje charakter „ulubionego” przyzwyczajenia.
Wszystko, co składa się na prawdziwe człowieczeństwo, polega na usamodzielnieniu się rytuału, które czyni z niego samoistny motyw ludzkiego działania.
Rytuały ludzkie i zwierzęce pełnią tę samą funkcję w życiu zespołowym- KOMUNIKOWANIE SIĘ.
Funkcja porozumiewania się powoduje skierowanie agresji na nieszkodliwe tory oraz tworzy silne więzi łączące członków jednego gatunku
Wszystkie ludzkie rytuały powstały w sposób naturalny.
Wszystko to, co człowiek czci i uważa za święte w zakresie tradycji, nie przedstawia wartości etycznej bezwzględnej, lecz jest tylko uświęcone w granicach danego środowiska kultury.
S. Freud - czynności natrętne
Czynności natrętne a praktyki religijne
Istnieje podobieństwo tak zwanych czynności natrętnych ludzi nerwowych do praktyk, jakimi człowiek wierzący poświadcza swą pobożność
Słowo ceremoniał używane na określenie niektórych spośród owych czynności, może być poręczeniem powyższego stwierdzenia
Na podstawie wglądu w powstanie ceremoniału nerwicowego można analogicznie wysnuć wnioski dotyczące procesów psychicznych życia religijnego
Ludzie wykonujący czynności natrętne lub ceremoniał wraz z tymi, którzy cierpią na myślenie natrętne, impulsy natrętne itp. tworzą specyficzną jednostkę kliniczną charakteryzującą się pewnym chorobliwym podrażnieniem popularnie nazwanym nerwicą natręctw
Ceremoniał neurotyczny polega na drobnych czynnościach, dodatkach, ograniczeniach i zaleceniach spełnianych w trakcie wykonywania pewnych zajęć dnia powszedniego w zawsze ten sam lub regularnie zmienny sposób
Chory nie może pominąć żadnych z tych czynności, gdyż każde odchylenie od ceremoniału pociąga za sobą karę w postaci dziwnego lęku lub strachu
Praktykowanie ceremoniału to inaczej jakby przestrzeganie zbioru niepisanych praw
W wypadku lżejszej nerwicy natręctw ceremoniał ów przypomina nieco przesadną, lecz normalną i usprawiedliwioną dbałość o porządek, ale szczególna sumienność znamionująca wykonywanie wszystkich tych czynności, lęk występujący przy zaniechaniu którejkolwiek z nich charakteryzują ceremoniał jako czynność świętą
Czynnościami natrętnymi w szerszym sensie mogą się stać wszystkie dowolne zajęcia, o ile zostaną przyozdobione drobnymi dodatkami, jeśli zostaną zrytmizowane pauzami i powtórzeniami. Najczęściej czynności natrętne powstają z ceremoniału.
Podobieństwo ceremoniału neurotycznego do świętych aktów religijnych polega na lęku sumienia pojawiającym się przy zaniechaniu, na całkowitym odizolowaniu od innego działania i na posuniętej aż do najdrobniejszego szczegółu sumienności wykonywania tych czynności
Widoczne są także różnice. Chodzi tu głównie o różnicę polegającą na tym, że drobne dodatki dołączone do ceremoniału religijnego są traktowane jako brzemienne w znaczenia i symboliczne, podczas gdy dodatki towarzyszące ceremoniałowi neurotycznemu wydają się niedorzeczne i nonsensowne
Freud przyjmuje jednak, że czynności natrętne są bez wyjątku i we wszystkich sensowne, służą bowiem istotnym interesom osobowości, wyrażają nadal oddziaływające przeżycia i myśli obsadzone afektami. Czynią to one w dwojaki sposób: albo jako przedstawienia bezpośrednie, albo jako przedstawienia symboliczne.
To, że poddana natręctwu osoba wykonuje czynność natrętną, nie znając jej znaczenia, stanowi jeden z warunków bycia chorym. Znaczenie czynności natrętnej, tym samym zaś motyw popychający ku niej, człowiek chory uświadamia sobie dopiero dzięki staraniom podejmowanym w trakcie terapii psychoanalitycznej
Czynność natrętna służy wyrażeniu nieświadomych motywów i wyobrażeń
Człowiek cierpiący na natręctwo i zakazy zachowuje się tak, jakby znajdował się we władzy świadomości winy, z czego jednak nie zdaje sobie sprawy
Świadomość winy ma, z jednej strony, źródło w pewnych wczesnych procesach psychicznych, jest jednak stale odnawiana przy każdej świeżej okazji; z drugiej zaś strony świadomość winy sprawia, że powstaje stale czyhający lęk oczekiwania, oczekiwanie, że stanie się coś złego, co przez pojęcie ukarania związane jest z wewnętrznym postrzeganiem pokusy
Ceremoniał rozpoczyna czynność odparcia lub zabezpieczenia, reguła ochrony
Świadomości winy neurotyka odpowiada zapewnienie człowieka pobożnego, iż zdaje on sobie sprawę z tego, że w głębi serca jest wielkim grzesznikiem
Zakazy zastępują czynności natrętne, tak samo jak znaczenie fobii polega na tym, by zaoszczędzić człowiekowi napadu histerycznego. Z drugiej strony ceremoniał przedstawia sumę warunków, które dopuszczają coś innego, niezakazanego w sposób absolutny, podobnie jak kościelny ceremoniał zaślubin oznacza dla człowieka pobożnego przyzwolenie na przyjemność seksualną, w innych okolicznościach grzeszną.
Wydaje się, że u podstaw religii legło stłumienie, wyrzeczenie się pewnych impulsów popędowych; w przeciwieństwie do nerwicy nie chodzi tu jednak o komponenty wyłącznie seksualne, lecz o popędy egoistyczne, społecznie szkodliwe, którym zresztą najczęściej nie brak też niejakiej dozy potencjału seksualnego. Świadomość winy wskutek niewygasłej pokusy, lęk oczekiwania jako lęk przed karami boskimi to zjawiska znane już wcześniej raczej w dziedzinie religijności, niż nerwicy
PODSUMOWUJĄC
Nerwica natręctw stanowi patologiczny odpowiednik religii, można by określić nerwicę jako religijność indywidualną, religię zaś jako powszechną nerwicę natręctw. Najważniejsza zgodność polegałaby na leżącym u podstaw ich obu wyrzeczeniu się uaktywnienia popędów nadanych przez konstytucję psychiczną człowieka; najbardziej decydująca różnica sprowadzałaby się zaś do natury tych popędów: w wyniku nerwicy są one wyłącznie seksualnego pochodzenia, w wyniku religii ich pochodzenie jest natury egoistycznej.
Turner Victor: Teatr w codzienności, codzienność w teatrze.
*TURNER: zyskał sławę dzięki swym badaniom nad teorią trójdzielnej struktury rytuału A. Van Gennepa i rozwinięciu w niej fazy wyłączenia (liminalnej). Zauważył, że w stanie liminalnym, przejściowym między dwiema innymi fazami, uczestnicy rytuału są "pomiędzy". Nie należą już do społeczności, której byli częścią, ale nie zostali jeszcze włączeni do innej grupy. Ci, którzy przechodzą rytuał, na pewien czas stają się „niczym”, co czyni ich krańcowo bezbronnymi i podatnymi na zmianę (nie ma tu żadnej mocy ani tożsamości). Przypisuje się osobie nową tożsamość i inicjuje jej nowe potęgi.
LIMINALNOŚĆ wg Turnera jest stanem zawieszenia, niejasnym okresem, którego wyznacznikami mają być: pokora, odosobnienie, sprawdziany, niezdefiniowana przynależność do grupy płciowej.
LIMEN dosłownie próg, element architektoniczny łączący ze sobą różne przestrzenie - raczej przejście z miejsca na miejsce niż miejsce samo w sobie. Limen często oprawiony jest w OŚCIEŻNICĘ, która otacza stworzoną przez niego próżnię.
Pusta przestrzeń teatralna jest liminalna
LIMINOIDALNOŚĆ- symboliczne działania albo zajęcia czasu wolnego w społeczeństwach nowoczesnych i ponowoczesnych.
Działania liminoidalne są DOBROWOLNE, a działania liminalne - wymagane.
ISTOTY LIMINALNE w obrzędach inicjacyjnych lub dojrzewania, bywają przedstawiane jako nie posiadające niczego. Aby pokazać, że nie mają żadnego statusu, właściwości, emblematów, świeckich ubrań wskazujących na rangę lub rolę społeczną, pozycję w systemie pokrewieństwa, mogą zostać przebrane za potwory, nosić tylko strzępy odzieży, a nawet chodzić nago. Zazwyczaj cechuje je pokorna lub bierna postawa.
COMMUNITAS wspólność, wspólnota albo nawet współobcowanie równych jednostek, które razem poddają się jednej władzy rytualnej starszyzny. To złożony termin, wg. definicji Turnera ma kilka odmian, między innymi: normatywną i spontaniczną.
Normatywna communitas to „oficjalna”, „przypisana”, „zadana”.
Spontaniczna cummunitas, jest nieomal przeciwieństwem tej pierwszej.
RYTUAŁY LIMINALNE są przemianami tego, kim się jest na stałe.
RYTUAŁY LIMINOIDALNE, które powodują czasowa zmianę - czasem niewiele więcej niż krótkie doświadczenie communitas albo kilkugodzinne odegranie roli - są natomiast przemieszczeniami.
DRAMAT SPOŁECZNY: rozwija się w czterech kolejnych fazach:
Naruszenia - kryzysu - przywracania równowagi - reintegracji (schizmy)
DRAMAT: lub raczej "szerokie spektrum" przedstawień dramatycznych obejmujące niemal całą przestrzeń kulturową (rozrywkę, uzdrawianie, kształcenie i rytualizację) przez swą naturę najbliższy jest bezpośredniemu doświadczeniu każdego człowieka, wyrasta bowiem z rzeczywistego działania międzyludzkiej interakcji.
3 FAZY DRAMATU SPOŁ.:
1. NARUSZENIE ŁADU lub jawne zlekceważenie norm normy lub norm społecznych, traktowanych jako spoiwo lub podstawa najważniejszych więzi między osobami lub grupami w mniej lub bardziej spoistej społeczności. Bywa to często akt symboliczny, zwracający powszechna uwagę na naruszenie ładu, np. akt nieposłuszeństwa obywatelskiego. Jeśli coś takiego się już zdarzy - nikt z członków społeczności nie może pozostać ślepy na konsekwencje.
2. KRYZYS- członkowie społeczności stają się stronami konfliktu, udzielając poparcia albo buntownikom, albo obrońcom dawnego ładu. Tworzą się stronnictwa, koalicje, kliki, padają obelgi, może dojść do aktów przemocy. Niedawni sprzymierzeńcy stają się wrogami, a wrogowie sojusznikami. Odzywają stare urazy i wspomnienia o zwycięstwach lub klęskach odniesionych w poprzednich potyczkach. Żaden dramat społeczny nie znajduje rozwiązania definitywnego, a warunki, na jakich zawarto rozejm, mogą stać się zarzewiem kolejnego konfliktu.
3.PRZYWRÓCENIE RÓWNOWAGI - Kiedy integralność jakiegoś społeczeństwa zostaje w ten sposób zagrożona, ludzie odpowiedzialni za jego trwałość i za ustrój usiłują najpierw opanować, a potem rozładować kryzys. W przywróceniu równowagi uczestniczyć mają wodzowie, starszyzna, przysięgli, wojskowi, kapłani, szamani, wróże, ojcowie, matki. Są to często reprezentanci prawa, którzy sami sobą reprezentują obowiązek przestrzegania ustalonych reguł, norm i zasad. Zdarza się jedna, że ci, którzy mieliby przywrócić równowagę, w oczach członków społeczności nie maja autorytetu, stracili już lub tracą prawomocność i skuteczność. Przywracanie równowagi może przybrać wtedy formę wojny domowej, powstania lub rewolucji.
!! RYTUAŁ !!:
-odgrywany też dla fiz.nieobecnych-np.przodków
-to twórczość zbiorowa
-ocena i krytyka - zakazane
-najważ.transformacja,rytuał kształtuje rzeczywistość,pozwaja przejść z jednego miejsca w drugie
-jest czymś innym,niż to co pokazuje,ma II sferę -niewidzialną
-uczestnicy wierzą w świat przedstawiony
-wykonawcy działają w imieniu uczestników
-wykonawca nie jest w pełni swiadomy swej funkcji,bo może wchodzić w stan ekspansji
-uczestnicy powinni uczestniczyć
-daje odpowiedź na pytania,ma charakter afirmujący i zamykający
-dzieje się w czasie mitycznym,rozmycie kategorii czasu
-uczestnicy zainteresowani rezultatem widowiska
-uczestnicy i wykonawcy mają ten sam cel do osiągnięcia
- -II-jeszcze przed spełnieniem działań powinni tworzyć wspólnotę
-zstąpienie i obecność transcendentnej siły
-powtarzalność tematu i formy jako cecha wyróżniająca
!! TEATR !!:
-odgrywany dla ludzi tu i teraz
-twórczość indywidualna i zbiorowa
-ocena i krtyka-podziwiano przedstawienie dla podziwu
-reprezentuje i wyraża życie
-przedstawienie jest tym co pokazuje,co jest widoczne dla obserwatora
-publiczność zawiera czasowo pakt o niekwestionowanie iluzji
-wykonawcy działają we własnym imieniu,ale dla widzów
-jest świadomy
-widzowie powinni się przyglądać
-teatr stawia pytania,ma charakter dwuznaczny,otwarty
-dominacja czasu teraźniejszego
-widzowie zainteresowani przebiegiem
-wykonawcy i oglądajmy mogą mieć inne cele
--II-przed spełnieniem działań może nic nie łączyć
-brak transcendentnej siły
-dowolność tematu i formy, ceniona oryginalność
Turner Victor: koncepcja dramatu społecznego