Władysława Dejnarowicz

„Sytuacje i procesy wychowawcze w klasie szkolnej”

Ciesielska Magdalena

Przyroda i Informatyka

II Rok

Władysława Dejnarowicz była nauczycielka w jednej z warszawskich szkół podstawowych. W swojej książce przedstawia czytelnikom doświadczenia wychowawcy klasy szkolnej a także wszystkie interakcje zachodzące pomiędzy uczniami. W książce tej nie ma nawet szczypty teoretyzyzmu,

Władysława Dejnarowicz analizuje konkretną rzeczywistość wychowawczą mającym miejsce w ściśle określonym czasie,w konkretnej grupie społecznej i opisanej w autentycznych dokumentach wychowawczych, jak Np. dzienniku wychowawcy klasowego.

Autorce udało się uzyskać obraz obiektywny, uwolnić się od tendencyjności; w końcu była ona badaczem bezpośrednio i emocjonalnie uwikłanym w badana rzeczywistość.

Tym bardziej należą się Pani Dejnarowicz pochwały, gdyż trudno szukać potwierdzenia słuszności własnych programów bez nutki subiektywizmu.

Opracowanie rozpoczyna się od wprowadzenia, w którym autorka przybliża czytelnikowi motywy i okoliczności powstania pozycji.

Książka napisana jest w sposób przejrzysty. Podzielona jest na sześć części:

1. Podstawowe pojęcia w zakresie badanych zjawisk wychowawczych.

2. Praktyka wychowawcza w klasie szkolnej jako przedmiot badań pedagogicznych

3. Ogólna charakterystyka rzeczywistości wychowawczej w klasie szkolnej

4. Sterowanie procesami wychowawczymi w klasie szkolnej i ich kontrola

5. Proces kształtowania i rozwijania samorządności w klasie szkolnej

6. Treści i kierunki działalności wychowawczej w zespole klasowym

Każda z części podzielona jest na rozdziały i podrozdziały, co sprawia, że treści przytoczone są jasno i klarownie. Na końcu pozycji zamieszony został dodatkowo aneks, w którym przedstawiono ciąg sytuacji wychowawczych na przestrzeni jednego miesiąca. Co moim zdaniem jest wspaniałym dopełnieniem książki a także pomocą dla zrozumienia pewnych procesów zachodzących w szkole.

Opracowanie to nie jest sfabularyzowaną opowieścią ani o pracy autorki z tymi samymi wychowankami nadprzestrzeni kilku lat, ani o życiu tych wychowanków w okresie ich rozwoju od dzieci w klasie V do młodzieży w klasie VIII. Ale opracowanie to jest próba przekazania doświadczeń z kierowanie klasą. Konkretne opisy sytuacji wychowawczych nie są tylko ilustracji do stwierdzeń teorii wychowania, lecz są ponadto samoistnymi fragmentami metodyki wychowania

Rozdział 1.

Podstawowe pojęcia w zakresie badanych zjawisk wychowawczych

Jak wiadomo analizy wybranej rzeczywistości trzeba dokonywać z pozycji teorii tej rzeczywistości; dlatego w pierwszym rozdziale Władysława Dejnarowicz zamieściła podstawowe pojęcia w zakresie badanych zjawisk wychowawczych, co jest bardzo pomocne podczas czytania książki szczególnie dla osób posiadających mała wiedze pedagogiczną, Np. dla studentów.

Ogólna charakterystyka procesów wychowawczych

Procesy wychowawcze ujmowane od stronniczość wychowawcy, autorka wyróżniła trzy główne rodzaje tych czynności

1. Planowanie procesów i ich elementów

2. Ocena przebiegu procesów i ich efektywności oraz oceniania poszczególnych elementów tych procesów

3. Czynności wykonawcze, obejmujące przede wszystkim organizowanie środków wychowawczych, kontakty z rodzicami, innymi nauczycielami przedstawicielami instytucji społecznej środowiska itp.

Cele wychowawcze

Precyzowanie celów wychowawczych sprawia nauczycielom wiele trudności.

Są to:

• Trudności formalne- wynikające z poszukiwania przesłanek i związanych z procedurą wyprowadzania z nich celów wychowawczych

• Trudności merytoryczne- wynikające z niejednolitości i zmienności poglądów i pojęć dotyczących wartości.

• Trudności operacyjne- związane ze stosowaniem celów wychowania jako kryteriów oceny rzeczywistości wychowawczej.

• I właśnie te trudności występują łącznie w chwili planowania procesów wychowawczych.

Dla wychowawcy najważniejsze jest wybranie celów naczelnych.

Wychowawca klasy realizuje cele wychowawcze w określonych organizacyjno -społecznych warunkach. Te warunki SA bardziej korzystne do realizacji jednych a mnie korzystne do realizacji drugich.

Racjonalny wychowawca, wiedząc ze nie tylko on wywołuje, powinien przede wszystkim stawiać te cele dla realizacji, których ma najkorzystniejsze warunki

Zarysowanie celów operacyjnych w praktyce wychowawczej jest niezbędne. Dopiero świadomość celów a więc tego jakie rodzaje aktywności należy wywoływać u wychowanków, pozwala przejść do rozwiązań praktycznych dotyczących wychowania

Pani Dejnarowicz podejmuje się wyjaśnienia takich pojęć jak: Społeczność szkolna, klasa szkolna, proces socjalizacyjny, sytuacje wychowawcze, procesy wychowawcze, cele wychowawcze, program wychowanie, diagnoza wychowania.

Zadania i sytuacje wychowawcze

1. Wychowawca powinien przyjąć postawę kontrolera zachowania uczniów w dowolnych, a dostępnych mu sytuacjach życia wychowanków

2. Wychowawca powinien przyjąć postawę twórcy sytuacji skłaniających wychowanków do określonych rodzajów zachowań

Każda sytuacja wychowawcza jest pewnym układem interakcji

• Wychowawca - wychowanie

• Wychowawca -wychowankowie i wychowankowie pomiędzy sobą

• Wychowankowie pomierzy sobą

Struktura sytuacji wychowawczych

Elementy obrazu empirycznego

• Termin

• Miejsce

• Osoby

• Zadania rzeczowe

• Konkretna sprawa

• Działanie

• Reakcje informacje

• Efekt

Elementy konstruktu teoretycznego

• Cel wychowawczy

• Zadania wychowawcze

• System kar i nagród

• Manipulacje wychowawcze

• Układ bodźców

• Wewnętrzną motywacja aktywności wychowanków

Autorka dogłębnie analizuje funkcjonowanie układu nagród i kar. Uważa ze „wychowawca manipulując układem nagród i kar steruje zachowaniami tak, aby aktywność celowa była nagradzana, a niepożądana ukarana.”

Miernikiem skuteczność i działania określonych bodźców są określone rodzaje zachowań, a te z kolei podlegają nagrodę albo karę

2.

Praktyka wychowawcza w klasie szkolnej jako przedmiot badań pedagogicznych

W drugim rozdziale autorka przedstawiła jak wykorzystując pojęcia i teorie pedagogiczna zanalizowała i uporządkowała dane empiryczne zgromadzone w toku obserwacji klasy szkolnej.

Dokumentacja zjawisk wychowawczych w klasie szkolnej

Dziennik wychowawcy klasy jest zasadniczym źródłem danych empirycznych.

Jednakże istnieją również inne źródła jak np.

• Programy plany pracy wychowawcy klasowego

• Plany pracy klasy

• Dzienniki klasowe

• Dzienniczki pracy zespołowej

• Prace wychowanków badania socjometryczne wypowiedzi rodziców

Sposób analizy dokumentacji i pracy wychowawczej

Podstawę do analizy stanowią zdarzenia z życia klasy mające związek z zadaniami wychowawczymi, dające się ująć w organizacyjno- czasowe.

Za najbardziej istotne elementy zostały uznane:

1. Określenie zadana

2. Formy organizowania aktywności wychowanków

3. Zadania rzeczowe wykonywane przez wychowanków

4. Określone kategorie reakcji wychowanków

Pani Dejnarowicz wyłoniła dwa typy sytuacji wychowawczych, których rzeczywiste ciągi ukazują realizacje celów wychowawczych i stosunek wychowanków do tych celów, wyrażanych formami ich aktywności;

• Sytuacje główne - wyodrębnione zdarzenie znacząco wychowawczo

• Sytuacje podrzędne - aspekt wyodrębnionego zdarzenia wychowawczego

Każda sytuacja wychowawcza przebiega w określonym miejscu i czasie.

Moim zdaniem jest to właśnie podstawa do rozważań na temat rzeczywistego kształtowania się procesów wychowawczych w zespole klasowym.

Najliczniej występowały sytuacje kształtujące poczucie odpowiedzialności społeczne przyjęte za podstawe kategoryzacje sytuacji wychowawczych.

Jedne z nich bardziej wymagają ćwiczeń umiejetnościowo - sprawnościowych, inne natomiast- ćwiczeń motywacyjnych.

Najbardziej uderza liczbowe podobieństwo sytuacji podejmowania zadań i oceny. Jest to odzwierciedlenie ścisłego związku tych dwóch spraw.

ze względu na zdarzenia z życia wychowanków można wyróżnić:

1. Sytuacje wychowawcze specjalnie organizowane - bezpośrednio przez wychowawcę

2. Sytuacje wychowawcze powstałe w wyniku przekształcenia sytuacji naturalnie zdarzających się

3. Sytuacje samozachowawcze- wszystkie te momenty z życia wychowanków, które wyraźnie wynikały z ustaleń organizacyjnych, utrwalonej obyczajowości i przyjętych norm

Oto ilustracja sposobu opisu zdarzeń zarejestrowanych w dokumentacji zastosowanej przez panią Dejnarowicz:

3.

Ogólna charakterystyka rzeczywistości wychowawczej w klasie szkolnej

W trzecim rozdziale, myślę, że najciekawszym autorka dokonuje ogólnego oglądu wglądu w podstawowe składniki mojej praktyki wychowawczej w klasie szkolnej.

Charakterystyka konkretnej klasy szkolnej jako terenu badań rzeczywistości wychowawczej

W. Dejnarowicz charakteryzuje klasę, której jest wychowawcą. Klasa ta liczy ponad 35 uczniów wywodzących się z różnych środowisk społeczno - zawodowych. Większość uczniów wykazywało tendencje do interesowania się własna osoba. 7 Osób z klasy było aktywnymi uczniami, chętnie podejmowało działania na rzecz ogółu. Spośród 35 dzieci, aż 13 miało opinie „dziecka trudnego”.W strukturze tej klasy nie było grup wyodrębnionych, przyjaźnie występowały tylko w 4 parach uczniowskich, a aż 4 osoby pozostawione zostały poza nawiasem zainteresowań kolegów.

Rzeczywiste sytuacje wychowawcze w klasie szkolnej

Ten rozdział poświęcony jest przedstawieniu rzeczywistych sytuacji wychowawczych, jakie miały miejsce,a następnie zostały omówione składające się na te sytuacje rzeczywiste procesy wychowawcze.

Za najbardziej cenne uważa autorka sytuacje, które powstawały niezależnie od zamiarów wychowawcy, były to, przeto sytuacje samowychowawcze, równie istotne w procesie wychowania

Autorka zwraca uwagę na zaburzenia w kontaktach interpersonalnych, a w szczególności na izolowanie się uczniów.

W tradycyjnej organizacji życia szkolnego dla celów ściśle wychowawczych przeznaczone SA przede wszystkim godziny wychowawcze w tygodniowej siatce zajęć szklonych jest tylko jedna taka jednostka.

Duża liczba sytuacji wychowawczych wystąpiła podczas lekcji przedmiotowych jest rzeczą naturalna ze nauczyciel wychowuje podczas nauczania.

Procesy wychowawcze w klasie szkolnej i ich przebieg

W rozdziale tym zostało wyodrębnione 8 procesów wychowawczych tj.;

1. Proces kształtowania i rozwijania samorządności

2. Proces kształtowania i aktywności społecznej

3. Proces kształtowania kultury współżycia

4. Proces wzbogacenia wiedzy i rozwoju zainteresowań

5. Proces wyrabiania obowiązkowości uczniowskiej

6. Proces kształtowania gospodarności

7. Proces wyrabiania umiejętności organizacyjnych

8. Proces kształtowania samodzielności indywidualnej

Najistotniejsze z punktu widzenia przyjętego programu wychowawczego były dwa pierwsze procesy.

Z porównania tych dwóch procesów wychowawczych realizujących się w klasie szkolnej wynikają dwa istotne spostrzeżenia;

Po pierwsze o charakterze i strukturze dających się wyodrębnić procesów wychowawczych decydujących się wyodrębnić procesów wychowawczych decydują rodzaje celów wychowania wyznaczonych procesów

Po drugie struktury przebiegu porównywanych procesów okazały się ściśle współuzależnione, były takie min, dlatego że występowały łącznie. Proces kształtowania i rozwijania samorządności przebiegał trudno, ale pomyślnie a to min., Dlatego, ze w sposób pożądany przebiegał też proces kształtowania aktywności społecznej.

Przebieg ogółu procesów wychowawczych w klasie

4.

Sterowanie procesami wychowawczymi w klasie szkolnej i ich kontrola

Czwarty rozdział traktuje o planowaniu pracy wychowawcy klasie szkolnej. Autorka uważa ze, aby móc sterować procesami zachodzącymi w klasie trzeba najpierw te procesy samemu zaprojektować. Najważniejszy w planowaniu pracy zespołu jest fakt, że należy konsekwentnie go realizować.

Plan pracy wychowawczej w klasie szkolnej

Autorka przedstawia nam swój plan pracy w klasie piątej, następnie szczegółowo zilustrowała go na przykładzie jednomiesięcznego ciągu sytuacji wychowawczych. Autorka zamieszcza tu bardzo szczegółowy - i według mnie wzorowy plan pracy, zawierający zarówno cele wychowawcze, jaki zadania wychowawcze. Uważam, że jest to wspaniały materiał dla początkującego nauczyciela.

Zespól wychowanków tym lepiej się rozwija im trwalsze SA formy organizacyjne oraz im bardziej narastają i zmieniają się formy rzeczowe jego życia i pracy

Organizacja ciągu sytuacji wychowawczej w klasie szkolnej na przestrzeni jednego miesiąca.

Sukces pani Dejnarowicz wynika głownie z tego , iż spotkał się ona z małym oporem wychowanków. Mały opór nie tylko pozwalał n utrzymanie zakładanej intensywności procesu, ale wręcz nakazywały jego intensyfikacje. Wynikało to stad, że poszczególne sytuacje wychowawcze logicznie wynikały z siebie.

Istotna była również praca z samorządem klasowym.

Ukierunkowująca- kontrolna rola wychowawcy klasowego w przedstawionym fragmencie procesu wychowawczego jawi się jako demokratyczna.

Charakterystyka kontroli sytuacji i sterowania procesami wychowawczymi w klasie szkolnej w skali jednego roku

W. Dejnarowicz zwraca szczególną uwagę na fakt, iż „czynności kontrolne wychowawcy nad działaniem rzeczowym wychowanków ( podpowiadanie zadań, równomierny rozkład ich realizacji, właściwy podział, pilnowanie terminowości wykonania, organizowanie oceny) nie byłyby wychowawczo znaczące bez ciągłej świadomości celów wychowawczych.”

Następna część rozdziału poświęcony jest na scharakteryzowanie sytuacji i procesów wychowawczych w skali jednego roku pracy autorki, by w końcu spojrzeć na całość czteroletnich doświadczeń w tym względzie.

Proces kształtowania samorządności uczniów jest bardzo istotny w całościowym procesie wychowania jednak jego cele perspektywiczne nie pokrywają się z celami kierunkowymi wychowania.. W książce tej jednak mamy do czynienia z młodzieżą w wieku 11- 14 lat, dlatego tez traktuje ona bardziej o swoistej „ miniaturze” samorządu, takim właśnie, jaki występuje na tym poziomie rozwoju.

5.

Proces kształtowania i rozwijania samorządności w klasie szkolnej

Problematyka piątego rozdziału obejmuje zagadnienia związane z rzeczywistym przebiegiem działań samorządnych, a w szczególności dotyczy następujących spraw:

• Celów wychowawczych realizowanych w procesie rozwijania samorządności,

• Sposobu realizowania celów, wywołania, organizowania i realizacji sytuacji wychowawczych,

• Organizacji zespołu klasowego do działań samorządnych,

• Zadań, na bazie, których w praktyce szkolnej rozwija samorządność,

• Uwikłania procesu samorządności w proces dydaktyczny i inne procesy wychowawcze realizowane w klasie szkolnej.

Sądzę ze wnioski dotyczące sposobu badania zjawisk rzeczywistości wychowawczej mogą czytelnikowi sprzyjać w przyszłości doskonaleniu warsztatu badawczego.

Działalność poznawcza stanowiła dominującą dziedzinę w pracy klasy pani Dejnarowicz, dlatego tez poświeciła ona temu osobny rozdział. Wiele prac z innych dziedzin działalności klasy zawierało wyraźne elementy poznawcze,. Wystąpiły one w działaniu społecznym, w turystyce, w pracy kulturalno- rozrywkowej.

Organizacja zespołu klasowego

Pani Dejnarowicz podzieliła klase na małe grupki w sposób demokratyczny

Ustaliła ze każdy zespól będzie realizował przez siebie wybrane i zaplanowane zadania cząstkowe.

Drugim elementem było wybranie samorządu klasoweo, jako koordynatora prcy poszczególnych zespołów.

Podstawa oceniania stały się dwa dokumenty:

- „Prawa i obowiązki ucznia klasy 5e”

- „Sprawdzamy wyniki naszego postępowania”

Praca grupowa

Sytuacją wychowawczym towarzyszył, czy wręcz w nich występował drugi czynnik, grupotórczy czyli konflikty w odniesieniu do procesów wychowawczych organizowanych i realizowanych- nic bardziej mylnego.

Właśnie sytuacje konfliktowe świadczą o intensyfikacji tych procesów.Gdyby nie było takich sytuacji nie ujawniłyby się postawy uczniów wobec różnych wartości.

Planowanie i realizacja zadań w życiu zespołu

W życiu klasy planowanie zadań wychowanków jest procesem ciągłym. Wynika to stąd, że po pierwsze - wyłonione na początku zadania są na tyle ogólne. Iż wymagają ciągłej konkretyzacji w miarę zbliżania się do określonych terminów, oraz po drugie już zrealizowane zadnia etapowe i zdarzenia zawietrzne ciągłą stwarzają nowe sytuacje, w których trzeba podejmować nowe zadania lub modyfikować stare.

Funkcjonowanie ocen w życiu zespołu klasowego

Czynnikami kontroli i oceny działania wychowanków były: wychowawca klasowy, zespół, klasa i jej samorząd, społeczność szkolna i rodzice. Natomiast do kontroli i ocenie zachowania dominującego zaznaczał się udział nauczycieli

Stosowane wobec wychowanków oceny obejmowały dwie sprawy: pracę i postawy. Były to dwie wyrażanie dające się różnić przedmioty oceny,.

Najważniejsze w ocenie uczniów było to czy ci pierwsi przejawiają aktywność, a wśród ogółu tej aktywności - wyłanianie przede wszystkim działalności konstruktywnej i jej wzmacnianie przez szeroko rozumiane nagrody.

6.

Treści i kierunki działalności wychowawczej w zespole klasowym

Według Autorki działalność wychowawczą można klasyfikować w dwojaki sposób:

1. Na zasadzie wyodrębniania w osobowości wychowanka pewnych grup dyspozycji psychicznych, których kształtowanie wymaga oddzielnych zabiegów, i po drugie - przez wyłanianie różnych sfer rzeczywistości, w ramach, których toczą się procesy wychowawcze

Podział ten prowadzi do wyłonienia kierunków wychowawnia i stosowny jest na ogół przy wyróżnianiu i analizie procesów wychowawczych ukierunkowanych na realizacje określonych celów wychowawczych

2. Wyłonienie dziedzin wychowywania i jest stosowany na ogół przy charakterystyce sytuacji wychowawczych, w których to podstawową sprawą jest aktywność wychowanków skierowana na określone dziedziny rzeczywistości.

3. Kierunki i dziedziny wychowania wzajemnie się krzyżują. Każdy proces wychowania wyróżniony ze względu na dany cel wychowawczy może przebiegać, i z reguły przebiega, przez wole różnych dziedzin życia społecznego, z którymi stykają się wychowankowie, każda zaś wyodrębniona dziedzina rzeczywistości może dostarczyć treści dla sytuacji wychowawczych wielu różnych procesów wychowania.

Dla rozwijania działalności poznawczej uczniów na różne okresy, zwłaszcza roczne, planowano w kasie tzw. Cykle tematyczne pod różnymi hasłami,

Najbardziej aktywizująca forma okazały się wywiady. Konkurs histeryczny zainteresował również rodziców, którzy w następnych latach coraz częściej włączali się w planowanie i organizacje.

Najbardziej popularną forma prezentacji dorobku w realizacji tematów były wystawy. Urządzano je w klasie lub na korytarzu i w auli szkolnej. Wystawki w klasie były stałym elementem wystroju.

Obok samej wiedzy uczniowie zdobyli wiele cennych umiejętności a więc;

• Umiejętność docierania do źródeł informacji

• Umiejętność selekcjonowania wiedzy

• Przekazywanie wiedzy innym,

• Wiązania wiedzy z praktyką życia codziennego

Moja Ocena

Książka ta ma na celu wspomóc nauczycieli, wychowawców, rodziców i wszystkich opiekunów dzieci z różnymi problemami, dostarczyć im podstawowej wiedzy umożliwiającej minimalizację przejawów zachowania negatywnego i ulepszyć współpracę w procesie nauczania i wychowania w warunkach szkolnych oraz domowych.

Obecnie wychowanie stało się trudniejsze niż kiedykolwiek. Wiąże się to z wielością źródeł informacji, które często podważają autorytet nauczyciela i szkoły. Mądry nauczyciel dostrzega i uwzględnia zmiany w otoczeniu.

Nie istnieje złoty środek, gotowa instrukcja postępowania z uczniem - każda działalność w tej dziedzinie to indywidualny przypadek, który należy rozwiązywać w odniesieniu do konkretnego ucznia, jego środowiska rodzinnego, rówieśniczego, w oparciu o aktualną wiedzę psychologiczno-pedagogiczną.

Jednakże uważam, że książka Pani Dejnarowicz z pewnością ułatwią te poszukiwania, ukierunkują zainteresowanych wychowawców, nauczycieli oraz rodziców i uczniów. Jednocześnie żałuje, że książka ta nie doczekała się ponownego wydania, przeto być może nie dotrze do nowego pokolenia pedagogów; oczywiście na ich niekorzyść

Jest to podręcznik, który zawiera wiele cennych wskazówek, rad, sugestii, przykładów rozwiązywania poszczególnych problemów. Język przekładu jest zrozumiały dla każdego, pozbawiony przerysowanej erudycji. Myślę, że to lektura warta polecenia przede wszystkim nauczycielom, psychologom i pedagogom szkolnym, chcącym skutecznie zwalczać przestępczość, ale także rodzicom nastolatków, którzy w tekście są w stanie odnaleźć wiele cennych wskazówek dla siebie samych.

Cieszę się, że natrafiłam na to dzieło. Jest to lektura warta polecenia, ponieważ każdy z nas może w tekście odnaleźć wiele cennych wskazówek dla siebie samych.

Bibliografia:

Dejnarowicz W.: Sytuacje i procesy wychowawcze w klasie szkolnej. Warszawa 1982, WSiP.

14

---