Teorie kształcenia i wychowania w klasie szkolnej
Teoria kształcenia i teoria wychowania są to dwie dyscypliny pedagogiki, które głęboko się ze sobą wiążą. Edukacja ma tylko wówczas sens, gdy jest jednością kształcenia i wychowania. dlatego rozdzielne traktowanie tych dziedzin szkodzi każdej z nich.
Teoria kształcenia / dydaktyka jest nauką o nauczaniu- uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania- uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Jej zakres obejmuje wszystkie przedmioty i szczeble edukacji szkolnej. Z tego względu można mówić o dydaktyce ogólnej lub ogólnej teorii kształcenia , która zajmuje się ogólnymi problemami edukacji oraz dydaktyce szczegółowej ( zwanej dydaktyką przedmiotową ), która dotyczy specyficznych uwarunkowań procesu nauczania- uczenia się konkretnego przedmiotu.
System dydaktyczny całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania- uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
Do systemów dydaktycznych opartych na nauczaniu klasowo - lekcyjnym zalicza się:
System tradycyjny ( Herbart)
System nowego wychowania ( J. Dewey)
System współczesn
Ad 1.
„Szkoła herbartowska” charakteryzowała się tym ,że jej najwyższym celem było kształtowanie moralnie silnych charakterów. Herbart chciał stworzyć naukowy system dydaktyki oparty na dorobku etyki i psychologii. Każdemu stopniowi przyswajania wiedzy przyporządkował odpowiedni stopień nauczania, który miał wyznaczać tok nauczania. Nazwano je stopniami formalnym:
- Jasność - oznacza powolne podążanie naprzód, rozkładanie przedmiotu na najmniejsze części, zatrzymywanie się przy nich tak długo aby uczeń mógł zrozumieć każdy szczegół.
- Kojarzenie- wiązanie nowego materiału z wiadomościami przyswojonymi wcześniej,
- System- uwydatnianie głównej myśli, aby uporządkować przyswojone wiadomości,
- Metoda- znajdowanie zastosowania w wykonywaniu zadań i prac.
Herbart zakładał, że owe stopnie są nie tylko droga nauczania, ale też sposobem uczenia się. Zakładał przy tym, że nie mogą się one wzajemnie wykluczać, oraz muszą występować w podanej wyżej kolejności.
Charakterystyczne cechy tego systemu:
- podział na przedmioty,
- uczniowie pasywni bierni,
-dominacja nauczania pamięciowego,
- częsta kontrola wyników nauczania,
- współzawodnictwo,
- szkoła jedynym miejscem uczenia się nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Ad2.
System „Nowego wychowanie” Deweya, tzw. Szkoła progresywistyczna. System został oparty na instrumentalizmie . Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy- prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe. Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy. Rozwijane było tam hasło : uczenie się przez działanie. Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń, samodzielna praca, pod okiem nauczyciela, a wiedzę zdobywało się niejako przy okazji. W szkole nie było lekcji, przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu.
Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:
Odczucie trudności
Określenie trudności- sformułowanie problemu
Szukanie rozwiązań - formułowanie hipotez
Wyprowadzanie droga rozumowania wniosków z rozwiązań- logiczna weryfikacja hipotez
Dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia bądź odrzucenia hipotez- empiryczna weryfikacja hipotezy.
Charakterystyczne cechy tego systemu:
- Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki.
- samodzielne zdobywanie przez uczniów wiedzy, nauczyciele w roli obserwatorów,
- wpływ uczniów na dobór treści nauczania,
- Nauczanie parte na rozwiązywaniu problemów,
- zainteresowanie głównym motywem nauki,
- niezbyt częsta kontrola wyników nauczania,
- duży nacisk na samokontrolę,
- szkoła głównym ale nie jedynym miejscem zdobywania wiedzy.
Ad3.
System Szkoły współczesnej- różni się od dydaktyki tradycyjnej i progresywistycznej, ale nie odrzuca wszystkich założeń. Popiera zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy (Herbart), czy zalecenia, aby aktywizować dzieci i młodzież w procesie nauczania (Dewey). Zakłada ona, iż czynności uczniów i nauczyciela tworzą procesie kształcenia zintegrowaną całość, przy jednoczesnym zachowaniu zasady kierowniczej roli nauczyciela i aktywnego, samodzielnego udziału uczniów. Tzw. interakcyjny charakter czynności nauczyciel - uczeń. W nowoczesnym modelu nauczania wyodrębnić można według W. Okonia następujące ogniwa lub momenty nauczania i uczenia się:
Uświadamianie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów.
Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednich środków techniczno- poglądowych i słowa żywego lub drukowanego. Których konsekwencją jest działalność praktyczna, obserwacyjna, gromadzenie materiału do rozwijania problemu i przyswajanie gotowych wiadomości.
Kierowanie procesami uogólniania. Uczniowie opanowują pojęcia, konstruują własne sądy poprzez odpowiednie operacje myślowe, rozwiązywanie problemów.
Utrwalanie wiadomości uczniów.
Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń.
Wiązanie teorii z praktyką.
Kontrola i ocena wyników nauczania, w procesie uczenia się - samokontrola.
Charakterystyczne cechy tego systemu :
-Jedność uczenia się i nauczania ( Kształtowane u uczniów właściwe postawy, przekonania, zachowania muszą być zgodne z opanowanymi teoretycznymi normami etycznymi.)
- Jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych. ( omawiany materiał powinien odnosić się do zaplanowanych zadań wychowawczych).
- Wszechstronność (łączenie nauki szkolnej z pracą produkcyjną i społeczną).
- Możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno- wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale równym zasobie wiedzy wyjściowej.
- Elastyczność metodyczna i organizacyjna. ( umożliwia stosowanie rozmaitych form organizacyjnych uczenia się i nauczania, dostosowanych do zadań, wieku i możliwości uczniów).
- Całościowe nauczanie w klasach początkowych.
- Różnorodność form organizacyjnych ( nauczanie indywidualne, grupowe, zbiorowe ).
Cel: Ostateczny wzór zachowań, postaw, umiejętności i wiadomości, jaki uczeń powinien prezentować po zakończeniu działań dydaktyczno wychowawczych.
Obecnie funkcjonuje podział na cele:
- wychowawcze
- dydaktyczne
Wcześniej obok nich figurowały jeszcze cele kształcące.
Motywacja: układ motywów ludzkiego postępowania. Nadaje ogólny kierunek ludzkiemu postępowaniu. Rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. Motywacja do nauki wiąże się z przekazaniem uczniom informacji o celach lekcji i uświadomieniem sobie przez uczniów jej spodziewanych rezultatów.
Wychowanie możemy rozpatrywać w ujęciu różnych koncepcji:
1. Behawiorystycznej,
2. Humanistycznej,
3. Psychospołecznej,
4. Pedagogicznej.
Ad1. Behawioralna: Wychowanie jest jedynie bezpośrednim wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu jego rozwojem. Chodzi głownie o przyswajanie przez wychowanków pożądanych społecznie zachowań w odpowiedzi na dyrektywne względem nich oddziaływania, które przyjmują formę różnego rodzaju manipulacji połączonych z bogatym zestawem nagród lub kar, albo jednocześnie jednych i drugich. W koncepcji tej nie uwzględnia się udziału dzieci w ich rozwoju i wychowaniu.
Ad2. Humanistyczna: Wychowanie jest procesem niedyrektywnym, wykluczającym wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom czegokolwiek i celowo rezygnującym z jakiejkolwiek formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględnego podporządkowywania się dorosłym. Wychowanie jest wspomaganiem wychowanków w ich naturalnym rozwoju. Obowiązuję koncentracja na wychowanku jako osobie ludzkiej w pełni autonomicznej, niepowtarzalnej, zasługującej na szacunek, aktywnej i samodzielnej, zdolnej do kierowania własnym życiem, podejmowania różnych zadań, rozwiązywania własnych problemów.
Ad3. Psychospołeczna: Na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają uwarunkowania społeczne, bowiem człowiek jest istota społeczną, związaną integralnie z innymi ludźmi. Podkreśla się w niej rolę kontaktów interpersonalnych, potrzebę miłości, przynależności oraz zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Czynniki środowiskowe mają duży wpływ na przebieg procesu wychowania. mogą one sprzyjać lub ograniczać, a nawet uniemożliwiać proces wychowania.
Ad 4. Pedagogiczna: jest to zbiór gotowych sposobów oddziaływań wychowawczych, które wymagają jednak elastycznego i twórczego podejścia - nie nadają się do dosłownego wykorzystania w praktyce. Wyróżniamy:
Koncepcje pedagogiczną Janusza Korczaka, która nawiązuję do koncepcji humanistycznej. Domaga się w niej bezwzględnego przestrzegania praw dziecka, szczególnie prawa do szacunku. Zwraca również uwagę na potrzebę rozwoju samorządności wśród dzieci. Stworzył struktury samorządności szkolnej i zakładowej. W ich skład wchodzą:
- Sąd koleżeński
- Rada samorządowa
- Sejm dziecięcy
- Plebiscyt życzliwości i niechęci,
Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego, propagował wykorzystanie harcerstwa w pracy wychowawczej szkoły. Ogromną role w procesie wychowania przypisywał wychowawcy, który ma być życzliwy wychowankom, okazywać im zaufanie, posiadać pogodę ducha. Główne założenia tej koncepcji dotyczyły czterech sposobów organizowania zajęć:
- zabawy dydaktyczne,
- zajęcia grupowe,
- Lista sprawności,
- atmosfera wychowawcza.
koncepcja pedagogiczna ks. Jana Bosko, nazywana jest systemem prewencyjnym. Jej głównym celem jest wielostronny rozwój dzieci i młodzieży jako uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan. Ma się to odbywać poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska wychowawczego , charakteryzującego się rodzinna atmosferą. System ten opierał się na trzech głównych filarach:
Miłość - Przyjmuję formę głębokiej przyjaźni w relacjach z wychowankami, nigdy nie należy stosować przymusu, lecz używać jedynie środków perswazji i miłosierdzia. Kary uznawał za ostateczność.
Rozum- pomaganie wychowankom w należytym korzystaniu z pozostawionej im wolności. W procesie wychowani należy kierować się przede wszystkim rozsądkiem a nie niepohamowanym uczuciem.
Religia- Jest koniecznym warunkiem skutecznego wychowania. uzasadnia obowiązek okazywania przez każdego człowieka bezinteresownej usłużności swym bliźnim, stanowi zachętę do prawdziwie moralnych.