Załącznik do programu zajęć:

INTEGRACJA EUROPEJSKA/PRAWO/SYSTEM PRAWNY

Niniejszych materiałów nie wolno cytować w jakichkolwiek publikacjach (w tym w pracach lic., mgr, dr), zmieniać, umieszczać w internecie czy wykorzystywać w celach komercyjnych

Motywy integracji europejskiej

1. Obiektywne:

- postęp cywilizacyjny;

- potrzeba bezpieczeństwa/pokoju międzynarodowego

- sprostanie konkurencji wobec mocarstw globalnych

- dobrobyt

2. Subiektywne:

- interes narodowy/racja stanu;

- interes jednostkowy/osobisty

- dominacja

Etapy integracji (europejskiej)

-strefa wolnego handlu

-unia celna

-wspólny rynek /zastąpiony Rynkiem Wewnętrznym po traktacie z Lizbony

-Rynek Wewnętrzny

-unia gospodarcza

-unia walutowa

-unia polityczna

FINALITE POLITIQUE

Źródła informacji o Unii Europejskiej

Wszyscy zainteresowani problematyką integracji europejskiej i prawa wspólnotowego mają do dyspozycji wiele różnych możliwości dostępu do potrzebnych im informacji i danych. Do najważniejszych należą:

1. Bazy elektroniczne Eur-lex, Pre-lex i N-lex

- Eur-lex - jest to systematycznie uaktualniana wielojęzyczna baza danych Unii Europejskiej. Oprócz oficjalnego dorobku prawnego UE zawiera m.in. dokumenty Komisji Europejskiej, interpelacje parlamentarzystów europejskich, opinie Trybunału Obrachunkowego. Baza Eur-lex jest bezpłatna.

www.europa.eu/eur-lex

- Pre-lex, baza danych o procedurach stanowienia prawa UE. Pozwala śledzić najważniejsze etapy procesu decyzyjnego pomiędzy Komisją i pozostałymi instytucjami:

• etap procedury;

• decyzje instytucji;

• nazwiska osób;

• odpowiedzialne służby;

• sygnatury dokumentów… itp.,

jak również umożliwia wgląd w prace poszczególnych instytucji (Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów, Europejskiego Banku Centralnego, Trybunału Sprawiedliwości, itp..). Pre- lex śledzi wszystkie projekty Komisji (akta legislacyjne i budżetowe, jak również umowy międzynarodowe) oraz ko komunikaty - od momentu ich przekazania do Rady lub Parlamentu Europejskiego.

- N-lex - elektroniczna baza danych zawierająca krajowe regulacje prawne dostosowane do prawa UE / powstałe w wyniku unifikacji i harmonizacji prawa UE

2. Centra Euro-lnfo

Centra te poza funkcją informacyjną pełnią też rolę doradczą. Podlegają bezpośrednio Komisji Europejskiej. Obecnie w Europie działa ponad 210 ośrodków. W Polsce działają one m.in w : Warszawie , Gdańsku , Krakowie , Kielcach , Rzeszowie, Kaliszu i Szczecinie. Uzupełniają je również Centra Korespondencyjne, które dostarczają informacji o warunkach działania przedsiębiorstw na terenie Unii Europejskiej. Ułatwiają współpracę z firmami oraz instytucjami w państwach członkowskich Unii.

www.euroinfo.org.pl

3. MSZ oraz Centrum Informacji Europejskiej (CIE) oraz regionalne (wojewódzkie) centra informacji europejskiej

www.msz.gov.pl

4. Biblioteka Depozytowa (Wspólnot Europejskich) UE

5. Europejskie Centra Dokumentacyjne

Centra te otrzymują regularnie i bezpłatnie komplety dokumentacji i publikacji wydawanych przez Wspólnoty Europejskie za pośrednictwem Office for Official Publications of the European Communities w Luksemburgu.

6. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

Wydawnictwo Unii Europejskiej: www.publications.eu

7. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości (EWEA) UE

http://www.curia.europa.eu/pl/transitpage.htm

8. Orzecznictwo europejskie Trybunału Konstytucyjnego

9. Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce /Biuro Informacyjne PE w Polsce

Orzecznictwo europejskie Trybunału Konstytucyjnego

http://www.trybunal.gov.pl/omowienia/wstep_pl.htm

22 VI 2005 postanowienie K 42/04	nieaktualność zaskarżenia dotyczącego legitymacji biernej w procesach odszkodowawczych związanych z bezprawiem legislacyjnym
11 V 2005 wyrok K 18/04	członkostwo Polski w Unii Europejskiej (traktat akcesyjny)
27 IV 2005 wyrok P 1/05	stosowanie europejskiego nakazu aresztowania do obywateli polskich
31 I 2005 wyrok P 9/04	odpowiedzialność za przestępstwo celne popełnione przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej
12 I 2005 wyrok K 24/04	nierówność kompetencji komisji Sejmu i Senatu w pracach nad projektami aktów prawnych Unii Europejskiej
31 V 2004 wyrok K 15/04	udział cudzoziemców w wyborach do Parlamentu Europejskiego
25 V 2004 wyrok SK 44/03	przedłużenie okresu przedawnienia po popełnieniu przestępstwa
18 V 2004 postanowienie K 15/04	niedopuszczalny wniosek przeciwko zarządzeniu wyborów do Parlamentu Europejskiego
27 V 2003 wyrok K 11/03	referendum w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej

Promulgacja w Polsce i w Unii Europejskiej

- http://pl.wikipedia.org/wiki/Promulgacja

• http://www.slownik-online.pl/kopalinski/555e563c4bbcc75141256581001833a7.php

Promulgacja - ogłoszenie aktu normatywnego. Aby prawo mogło obowiązywać musi zostać uchwalone zgodnie z właściwą procedurą, a następnie należycie ogłoszone (czyli promulgowane). Do ogłoszenia aktów normatywnych służą tzw. organy promulgacyjne.

Promulgacja - oficjalne, urzędowe ogłoszenie aktów prawa krajowego np. ustawy, ale także aktów prawa wspólnotowego/prawa UE.

Promulgacja czyli ogłoszenie aktu w dzienniku urzędowym/krajowym albo unijnym

J. Paczocha,

Przedstawiciele Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji,

J. Mojsiejuk (Wiceprezes PIIT),

M. Jaworski (Członek Rady PIIT) 17.10.2005 r.,

Internetowy Biuletyn Legislacyjny (IBL), http://www.ipia.org.pl/raport/

e.Dz.U. - elektroniczna promulgacja aktów normatywnych)

Dla lepszego zrozumienia problematyki publikacji aktów prawnych należy na początek przedstawić krótką charakterystykę obecnej ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jednolity Dz.U.05.190.1606) [zwana dalej „uoan”].

Uoan określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych. Zasady i tryb ogłaszania umów międzynarodowych, a także układów zbiorowych pracy określają odrębne ustawy. W obowiązującym stanie prawnym istnieje obowiązek ogłoszenia aktów normatywnych w dziennikach urzędowych. Akty normatywne ogłaszane w dziennikach urzędowych, co do zasady wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia chyba, że akt określa inny termin. W przypadku aktów wydawanych na podstawie ustaw istnieje obowiązek ogłoszenia do dnia wejścia ustawy w życie.

• Dzienniki urzędowe w RP to:

• Dziennik Urzędowy RP Dziennik Ustaw,

• Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”,

• Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B”,

• Dzienniki Urzędowe ministrów, kierujących działem administracji rządowej,

• Dzienniki Urzędowe urzędów centralnych,

• Wojewódzkie dzienniki urzędowe,

a ponadto dodany przez art. 36 pkt. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej:

• Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej wydawany przez Urząd Oficjalnych Publikacji Komisji Europejskiej.

Zgodnie z ustawą Dziennik Ustaw, Monitor Polski i Monitor Polski B wydaje Prezes Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Centrum Legislacji. Kancelaria może zlecić wyspecjalizowanym jednostkom gospodarczym niektóre czynności związane z drukiem i rozpowszechnianiem Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego i Monitora Polskiego B (art.21 ust 1). Ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych wydają własne dzienniki urzędowe. Wojewódzki dziennik urzędowy wydaje wojewoda. Prezes Rady Ministrów może postanowić o wydawaniu wspólnego dziennika urzędowego dwóch lub więcej ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz wspólnego dziennika urzędów centralnych podległych Prezesowi Rady Ministrów.

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Wydanie Specjalne

- adresowany do 11 nowych państw członkowskich, wydawany w 11 (9+2) językach tychże państw od 1 maja 2004 (wersja rumuńska i bułgarska od 1.01.2007). Zawiera akty prawne i dokumenty UE/Wspólnotowe promulgowane do końca kwietnia 2004 (w przypadku Bułgarii i Rumunii do końca grudnia 2006).

Promulgacja MATERIALNA (przy użyciu druku) - promulgacja ELEKTRONICZNA (przy użyciu nośników elektronicznych)

Krajowe akty promulgacyjne i krajowe organy promulgacyjne

Dziennik Ustaw

USTAWA

KONWENCJA/UMOWA/TRAKTAT

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW

ROZPORZĄDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA…………………

WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

OŚWIADCZENIE RZĄDOWE

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Monitor Polski

UMOWA MIĘDZYNARODOWA

POROZUMIENIE

ZARZĄDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

OŚWIADCZENIE RZĄDOWE

POSTANOWIENIE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

POSTANOWIENIE MINISTRA……………………….

OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

OBWIESZCZENIE MINISTRA………………….

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

REZOLUCJA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

POSTANOWIENIE MARSZAŁKA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

OBWIESZCZENIE PREZESA GŁÓWNEGO URZĘDU………………………

KOMUNIKAT PREZESA GŁÓWNEGO URZĘDU…………………………

UCHWAŁA PAŃSTWOWEJ KOMISJI WYBORCZEJ

ZARZĄDZENIE PREZESA NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO

Dziennik Urzędowy Ministerstwa…………….

ZARZĄDZENIE

OBWIESZCZENIE

DECYZJA

KOMUNIKAT

INTERPRETACJA

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (skrót: Dz.U. UE) to jedyny organ promulgacyjny, jaki każdego dnia roboczego ukazuje się we wszystkich 23 oficjalnych - urzędowych językach Unii Europejskiej. Składają się na niego dwie powiązane tematycznie serie (L, czyli legislacja, oraz C -informacje i ogłoszenia), a także Dodatek (S - przetargi publiczne).

Istnieje również sekcja elektroniczna serii C, znana w skrócie jako Dz.U. UE CE. Dokumenty, publikowane w Dz.U. UE CE, ukazują się jedynie w formie elektronicznej. Seria S dostępna jest tylko internetowo poprzez system logowania TED.

1. Seria L

Seria L zawiera prawodawstwo Wspólnot/Unii Europejskiej, w tym:

• rozporządzenia;

• dyrektywy;

• decyzje;

• zalecenia

• opinie.

Dodatkowo, jako część Dz.U. serii L, ukazuje się katalog obowiązującej legislacji Wspólnoty/UE. Katalog ten gromadzi odnośniki do tekstów wyjściowych oraz do wszelkich późniejszych poprawek. Zawiera również odnośniki do porozumień zawartych przez Unię Europejską i do konwencji podpisanych przez nią w ramach stosunków zewnętrznych, do aktów wiążących zgodnie z Traktatami UE, do aktów uzupełniających, takich jak te, które zostały uchwalone przez Radę Ministrów i głowy państw lub rządów, a także do innych, niewiążących aktów dotyczących instytucji.

2. Seria C zawiera informacje i zawiadomienia UE, w tym:

• Prawo pierwotne UE (plus promulgacja krajowa);

• zbiory orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Pierwszej Instancji;

• protokoły z posiedzeń parlamentarnych;

• sprawozdania Trybunału Obrachunkowego;

• pisemne interpelacje parlamentarne oraz odpowiedzi udzielone przez Radę lub Komisję;

• oświadczenia, wydane przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów;

• zawiadomienia o konkursach rekrutacyjnych, zamieszczane przez instytucje Unii Europejskiej (jeśli są Państwo zainteresowani jedynie tymi zawiadomieniami, można zamówić specjalną prenumeratę - patrz cennik);

• zaproszenia do udziału w programach i projektach Unii Europejskiej;

• dokumenty wydawane w następstwie legislacji Komisji;

• publiczne kontrakty na pomoc żywnościową;

• spis treści Dz.U. serii C E.

Obecnie seria CE zawiera akty przygotowywane w procesie legislacyjnym i jest dostępna jedynie w bazie danych EUR-Lex albo w comiesięcznym wydaniu na CD-ROM-ach.

3. Dziennik Urzędowy - Seria S (w całości promulgowana elektronicznie)

Seria S to dodatek do Dziennika Urzędowego. Zawiera on zaproszenia do przetargów w następujących dziedzinach:

• publiczne kontrakty na prace, dostawy i usługi, ogłaszane we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej;

• kontrakty z dziedziny użyteczności publicznej (w sektorze wody, energii, transportu oraz telekomunikacji);

• kontrakty publiczne rozpisywane przez instytucje UE;

• kontrakty Europejskiego Funduszu Rozwoju (dot. krajów AKP);

• PHARE, TACIS oraz inne kontrakty z Europy Środkowej i Wschodniej;

• projekty finansowane przez Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Centralny oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju;

• kontrakty dotyczące Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Norwegia, Islandia i Liechtenstein);

• kontrakty wynikające z porozumień, dotyczących zamówień rządowych (GPA), zawarte w ramach GATT/Światowej Organizacji Handlu, pochodzące ze Szwajcarii;

• informacje dotyczące grup interesu gospodarki europejskiej (EEIG);

• kontrakty publiczne na usługi lotnicze.

3. Serie L i C

Codzienne wydanie w wersji papierowej. Można wybrać roczną prenumeratę (700-800 wydań) lub zamawiać pojedyncze egzemplarze. Jeśli rozpoczyna się subskrypcję w trakcie roku kalendarzowego, można opłacić proporcjonalną część należności za pozostałe miesiące rocznej prenumeraty lub za dodatkową opłatą otrzymać wszystkie zaległe egzemplarze na CD-ROM-ie.

Języki Unii Europejskiej

Języki oficjalne

Języki oficjalne urzędowe Języki oficjalne traktatowe

Języki robocze

Do 31.12.2006 r.:

• 20 języków oficjalnych (urzędowych)

• 21 języków oficjalnych - traktatowych (autentycznych)

Od 1.01.2007 r.

• 23 języków oficjalnych (urzędowych) / 20 + bułgarski, rumuński+irlanadzki

• 23 języków oficjalnych - traktatowych (autentycznych) /21 + bułgarski, rumuński

Języki robocze: j. angielski, j. francuski (brak regulacji w tym zakresie)

Władysław Serwatowski, Gwiazdy Europy, gwiazdy Apokalipsy, "Rzeczpospolita", 8 grudnia 1994 r., Centrum Flagi Ziemi.

Flaga i hymn Unii Europejskiej

Unia Europejska ma swą flagę i hymn. Flaga to dwanaście żółtych gwiazd na lazurowym tle. Hymn to "Oda do radości" Beethovena.

Unia przejęła flagę w 1986 r. od Rady Europy. Pierwszy jej projekt powstał w roku 1955. Jego autorami byli hiszpański dyplomata Madariaga y Rojo i francuski plastyk Arsene Heitz. Przez lata spierano się, co właściwie symbolizują gwiazdy -godziny, miesiące, znaki zodiaku, apostołów, a może pełnię i doskonałość? Heitz wyjawił tajemnicę dopiero 11 lat temu, na łożu śmierci. Gwiazd jest tyle samo, ile gwiazd nad głową Najświętszej Marii Panny. Francuz inspirację znalazł bezpośrednio w Biblii (Księga Objawienia 12;1). Nie ujawnił tego wcześniej, by nie wywoływać protestów wyznawców innych religii.

O ile flaga UE jest powszechnie znana mieszkańcom krajów Piętnastki, to wciąż wielu obywateli Unii nie wie, że to właśnie "Oda do radości" została uznana za unijny hymn. Jest tak, mimo że jego historia jako symbolu UE jest równie długa jak historia flagi. W 1972 r. na swą pieśń "Odę" wybrała Rada Europy. Poprosiła słynnego dyrygenta Herberta von Karajana o przygotowanie aranżacji na fortepian, instrumenty dęte i orkiestrę symfoniczną. W 1986 r. hymn i flagę przejęła od Rady Europy Unia Europejska.

"Oda do radości" grana jest najczęściej 9 maja (od daty przyjęcia Deklaracji Schumana z dnia 9 maja 1950 r. powołującej EWWiS) - w święto UE. Można ją usłyszeć także podczas oficjalnych uroczystości i szczytów Unii. Wtedy towarzyszy jej zwykle hymn państwa, które w danym półroczu przewodniczy UE.

5 maj - dzień Europy (oda daty powołania Rady Europy)

Oda „Do radości”

Fryderyk Schiller, tłum. Konstanty I. Gałczyński

O Radości, iskro bogów,

kwiecie elizejskich pól

święta, na twym świętym progu

staje nasz natchniony chór.

Jasność twoja wszystko zaćmi

złączy, co rozdzielił los.

Wszyscy ludzie będą braćmi

tam, gdzie twój przemówi głos.

Kto przyjaciel, ten niech zaraz

stanie tutaj pośród nas,

i kto wielką miłość znalazł

ten niech z nami dzieli czas.

Z nami ten, kto choćby jedną

dusze rozpłomienić mógł.

Ale kto miłości nie zna,

niech nie wchodzi tu na próg.

Patrz, patrz: wielkie słońce światem

biegnie sypiąc złote skry

jak zwycięzca, jak bohater -

biegnij, bracie tak i ty.

Radość tryska z piersi ziemi,

Radość pije cały świat.

Dziś wchodzimy, wstępujemy

na Radości złoty ślad.

Ona w sercu, w zbożu, w śpiewie,

ona w splocie ludzkich rąk,

z niej najlichszy robak czerpie,

z niej - najwyższy niebios krąg.

Bracie, miłość niezmierzona

mieszka pod namiotem z gwiazd,

całą ludzkość weź w ramiona

i ucałuj jeszcze raz

Wstańcie, ludzie, wstańcie wszędzie,

ja nowinę niosę wam:

na gwiaździstym firmamencie

miłość, miłość mieszka tam.

Wstańcie, ludzie, wstańcie wszędzie,

ja nowinę niosę wam:

na gwiaździstym firmamencie

miłość, miłość mieszka tam!

Integracja/integracja europejska

Przez integrację rozumiemy zbiór powiązań politycznych i ekonomicznych, który zmierza do maksymalizacji założonych efektów tworzonego systemu jako całości jak i jego części.

Integrację definiujemy jako proces kształtowania i rozwoju instytucji poprzez który określonym grupom politycznych aktorów lub jednostek przypisuje się autorytatywnie określone wspólne wartości.

Integracja definiowana jest też jako związek między jednostkami, które są od siebie wzajemnie zależne i które wytwarzają wspólny system ról, funkcji i cech.

Integracja to kwalifikowana forma współpracy państw rozumianych jako zorganizowane wspólnoty obywateli na różnych poziomach życia społecznego.

Integrację można definiować jako określony proces lub stan.

Definicja pozatraktatowa integracji europejskiej:

Integracja europejska to dobrowolne kształtowanie i rozwój wspólnego politycznego poszukiwania podejmowania decyzji oraz proces pogłębiających się współzależności międzynarodowych i scalania społeczeństw w oparciu o wspólną świadomość, oparte na ramach EWEA i Unii Europejskiej.

Definicja traktatowa integracji europejskiej:

Proces tworzenia coraz ściślejszego związku (unii) pomiędzy narodami Europy.

Wspólnota europejska: EWEA

EWEA jest organizacją międzynarodową o specyficznym charakterze supranarodowym, którego istota polega na tym, że państwa członkowskie przekazują niektóre kompetencje władzy państwowej na takie organizacje, te zaś z kolei mogą stanowić prawo obowiązujące bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich.

Unia Europejska jest natomiast strukturą sui generis, in statu nascendi ujmującą we wspólne ramy różne obszary współpracy (gwarantuje więc dynamikę i spójność procesu integracyjnego).

Unia Europejska

Unia Europejska jest „etapem pośrednim w długoterminowym procesie rozwoju” co znajduje wyraźne potwierdzenie w zapisie traktatowym, który zakłada, że Unia Europejska jest częścią procesu tworzenia coraz ściślejszego związku (unii) pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są w możliwie najbardziej otwarty sposób i na szczeblu jak najbliższym obywatelowi.

Unia Europejska jest wspólnotą państw o charakterze politycznym, gospodarczym i prawnym utworzoną dzięki woli państw, którzy stali się jej członkami.

Unia Europejska jest systemem, w którym realne działania polityczne i ekonomiczne oraz reguły normatywne stanowią razem genetycznie i funkcjonalnie powiązana całość.

Unia Europejska jest unikalnym projektem międzynarodowym opartym na budowaniu porozumień wokół wspólnych interesów, wygrywania korzyści przeciwko stratom i szukania zgody w przypadku sprzeczności interesów narodowych.

Unia Europejska jest dzisiaj głównym nurtem politycznym rozwoju Europy. Unia staje się nową instancją kierowniczą w Europie, która nie jest państwem oraz nową zbiorowością, która nie jest właściwie narodem.

Unia Europejska jest organizacją międzynarodową, która integruje swoich uczestników wokół celów nie tylko politycznych, wykazując tym samym większą trwałość i odporność na zakłócenia sytuacji międzynarodowej. Unię Europejską należy jednak rozpatrywać w kategoriach struktury sui generis, o większej dynamice i innym charakterze niż tradycyjnie rozumiana organizacja międzynarodowa.

Unia Europejska jest funkcjonalną struktura organizacyjną, posiadającą osobowośc prawną, która ma charakter dualistyczny i HYBRYDOWY: łącząc w sobie elementy supranarodowe i międzynarodowe (międzyrządowe) kształtuje pomiędzy państwami ją tworzącymi szczególne więzi integracyjne, wykraczające dalece poza związki między państwami wynikające z klasycznych umów międzynarodowych.

Unia Europejska ma charakter funkcjonalnego powiązania państw. Jest swego rodzaju systemem powiązań celowych.

Unia Europejska jako polityczny kod oznacza wolność wszystkich państw członkowskich wobec hegemonicznych tendencji pojedynczego państwa. Jest próbą budowania jednolitego, wspólnego systemu ustrojowego przy zachowaniu rozmaitości ustrojów państwowych.

Unia Europejska jest wyrazem kompleksowej równowagi pomiędzy narodami, państwami i ich strukturami, powstającą w wyniku wzajemnego przenikania się i rozwoju narodów, państw i struktur.

Unia Europejska jest efektem przekształcania całości stosunków wewnętrznych i zewnętrznych państw członkowskich.

Unia Europejska jest systemem, w którym kraje członkowskie zrezygnowały z jednostronnej ochrony interesów państwowych na rzecz długiego i kompleksowego procesu wypracowywania wspólnych rozwiązań.

Unia Europejska nie jest typową organizacją międzynarodową, lecz wielce unikatową i specyficzną unią państw, operującą w wymiarze międzyrządowym i supranarodowym.

Unia Europejska to „ niezidentyfikowany obiekt polityczny”.

Unia Europejska to więcej niż konfederacja, a mniej niż federacja (w literaturze naukowej pojawia też pojęcie: FEDERACJA PAŃSTW)

Sprzeczność, która traci sens:

Federacja=państwo /pojęcie federacja nie odnosi się li tylko do systemu ustrojowego państwa

Rezultat:

Unia Europejska = federacja państw

Prof. zw. dr hab. W. Czapliński

Podstawowe informacje o Unii Europejskiej i jej prawie /po zmianach lizbońskich (http://libr.sejm.gov.pl/oide/index.php?topic=ue&i =main)

1. Unia Europejska: struktura i podmiotowość prawna

1. Charakter prawny Unii Europejskiej

Unia Europejska jest tworem szczególnym. Zgodnie z prawem międzynarodowym, osobowość prawna, na gruncie tego prawa mają tylko państwa i organizacje międzynarodowe. Tylko państwa mają podmiotowość pierwotną (tj. uzyskaną automatycznie w momencie ich powstania). Podmiotowość organizacji międzynarodowych określamy jako pochodną (wtórną) lub funkcjonalną, po pierwsze dlatego, że wywodzi się ona z nadania państw członkowskich, po wtóre dlatego, że odpowiada funkcjom danej organizacji, określonym przez jej statut. W każdym razie zamiar przyznania osobowości międzynarodowo-prawnej, odrębnej od podmiotowości państw członkowskich, musi wynikać z traktatu założycielskiego danej organizacji. W przypadku Unii Europejskiej znajdujemy w Traktacie o Unii Europejskiej (TUE) postanowienia w tej kwestii/ale dopiero w traktacie z Lizbony. Tym samym Unia od dnia wejścia w życie traktatu z Lizbony jest organizacją międzynarodową. Z całą pewnością nie jest ona również państwem - zwłaszcza że z TUE wynika jednoznacznie zamiar poszanowania tożsamości państw członkowskich. Unia jest zatem - zgodnie ze stanowiskiem dominującym w doktrynie prawa międzynarodowego i europejskiego - szkieletem czy też dachem, na którym opiera się system współpracy pomiędzy państwami członkowskimi i instytucjami UE.

Obecnie istnieją równolegle powiązane ze sobą organizmy: Unia Europejska oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom/EWEA).

Pamiętać jednak należy, że Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali wygasł po 50 latach, w dniu 22/23 lipca 2002 r., a funkcje tej Wspólnoty przejęła Wspólnota Europejska, która została rozwiązana traktatem z Lizbony (1.12.2009).

Co to jest dziś prawo wspólnotowe/po traktacie z Lizbony?

PRAWO WSPÓLNOTOWE to prawo wywodzone z TEuratom i aktów prawnych wtórnych stanowionych na jego podstawie.

prawo UE = prawo pierwotne UE (TUE plus TfUE) _{+ prawo wtórne UE (akty prawne uregulowane w TfUE)}

Prawo europejskie = prawo UE + prawo EWEA + prawo Rady Europy + prawo EFTA + prawo OBWE +.../prawo stanowione przez organizacje międzynarodowe europejskie/ + prawo międzynarodowe publiczne bilateralne oraz polilateralne /przyjmowane przez państwa europejskie/

O powiązaniach pomiędzy Unią i EWEA świadczą:

- zasada jedności instytucjonalnej (zgodnie z którą zadania Unii wypełniane są przez instytucje wspólnoty europejskiej),

- obowiązek poszanowania acquis communautaire (dorobku prawnego Unii Europejskiej ) przy realizacji zadań Unii,

- nakaz prowadzenia spójnej polityki zewnętrznej w ramach Unii i wspólnoty,

- a także regulacja prawna dotycząca przystąpienia do Unii Europejskiej. Do Unii może przystąpić każde państwo europejskie, spełniające określone warunki: przestrzegające zasad demokracji i praw człowieka, mające funkcjonująca, gospodarkę rynkową oraz będące w stanie wywiązać się ze zobowiązań wynikających z traktatów europejskich.

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Podmiotowy wymiar Unii Europejskiej

Traktaty założycielskie zawierały definicje Wspólnot Europejskich wyrażane w sposób opisowy, które znajdujemy w ich preambułach oraz w przypisanych im celach oraz politykach. Jedyny traktat, który pozostał to TEWEA.

W Preambule do TUE i TfUE stwierdza się, że powołanie Unii Europejskiej stanowi podstawę dla „coraz ściślejszego związku między narodami Europy”. Jednak pozostałe zapisy traktatowe dotyczą już tylko osobowości prawnej, zadań i funkcjonowania UE. W tej sytuacji należy również odwołać się do doktryny, współkształtowanej przez naukę o stosunkach międzynarodowych, prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa Unii Europejskiej. Dyscypliny te definiują obecnie UE i EWEA/Euratom jako organizacje międzynarodowe, które należy analizować z punktu widzenia zewnętrznego i wewnętrznego. Zewnętrzny aspekt ich funkcjonowania potwierdza, że należą one /EWEA i UE/ do klasycznych organizacji międzynarodowych. Uwidacznia się to poprzez ich osobowość prawnokrajową i prawnomiędzynarodową. EWEA i UE w znaczeniu prawnokrajowym mogą np. zbywać mienie ruchome i nieruchome czy też stawać przed sądami krajowymi. Natomiast w znaczeniu prawnomiędzynarodowym posiadają one zdolność do: - zaciągania zobowiązań prawnych; - przystępowania do organizacji międzynarodowych; - stawania przed międzynarodowymi organami rozstrzygania sporów i ponoszenia odpowiedzialności prawnej; - utrzymywania stosunków dyplomatycznych oraz korzystania z przywilejów i immunitetów międzynarodowych.

W ujęciu politologicznym EWEA i UE odbiegają dalece od klasycznych organizacji międzynarodowych, łącząc w sobie pierwiastki transnarodowe, supranarodowe i międzyrządowe.

EWEA i UE są też efektem szczególnej instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych, która ukształtowała transgraniczne więzi między rozszerzającą się zbiorowością państw, charakteryzujące się wysokim stopniem trwałości, zwartości i złożoności. Bez tak efektywnej instytucjonalizacji i bez tak rozbudowanego układu organizacyjnego nie zaistniałyby przesłanki pozwalające na powołanie Unii Europejskiej.

UJĘCIE PRAWNO-HISTORYCZNE:

1.O znaczeniu formalnym Wspólnot Europejskich niech świadczy fakt, iż w Maastricht w 1991 r. państwa członkowskie decydując się na utworzenie UE, nie podjęły decyzji o samorozwiązaniu się Wspólnot.

2.Preambuła Traktatu o UE z Maastricht (tak jak w TWE) zakładała, że Unia Europejska jest częścią procesu tworzenia coraz ściślejszego związku (unii) pomiędzy narodami Europy („an ever closer union among the peoples of Europe”), w którym decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym obywatelowi. W art. 1 tegoż traktatu zakładano, że na Unię składają się „Wspólnoty Europejskie oraz polityki i formy współpracy ustanowione tym traktatem”.

3.Próbę formalnego zdefiniowania UE podjęto również w Orzeczeniu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (RFN) z 1993 r. w sprawie Traktatu o Unii Europejskiej. Mówi się tu o „ponadpaństwowo zorganizowanej wspólnocie”, „związku demokratycznych państw”, powiązanie państw, „związku państw /konfederacja/, a nie jednym państwie narodu europejskiego”, „związku narodów Europy” oraz „formie organizacyjnej” nie mającej podstaw w modelu „Stanów Zjednoczonych Europy”.

4. Definicję Unii Europejskiej znaleźć można również w Projekcie Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Zrezygnowano tu z dotychczasowego zapisu odwołującego się do narodów, eksponując dualną koncepcję

Unii jako związku państw i obywateli. Unię definiuje się tu też z punktu widzenia kompetencji, które państwa członkowskie przekazują jej w celu osiągania ich wspólnych celów. Wyeksponowano tu założenie o koordynacyjnej roli UE wobec polityk krajów członkowskich oraz wspólnotowym sposobie wykonywania kompetencji przekazanych jej przez te państwa.

5. W ujęciu pozaformalnym Unia Europejska tak jak integracja ujmowana jest statycznie i dynamicznie. W ujęciu statycznym Unia Europejska definiowana jest jako struktura lub organizacja, która nie jest klasyczną organizacją międzynarodową, zarówno w aspekcie wewnętrznym jak i zewnętrznym. Nie jest też zalążkiem państwa (super-państwa europejskiego). Jest natomiast efektem przekształcania całości stosunków wewnętrznych i zewnętrznych państw członkowskich. Unia Europejska będąc nietypową strukturą międzynarodową dysponuje osobowością prawnokrajową jak i prawnomiędzynarodową. W praktyce po traktacie z Maastricht, a jeszcze przed traktatem z Lizbony UE uzyskiwała wyjątkowo zdolność do zawierania umów międzynarodowych. Potwierdzają to np. uzgodnienia z 1999 r. między UE i UZE w sprawie wzmocnionej współpracy czy też umowa zawarta między UE a Byłą Jugosławiańską Republiką Macedonii (FYROM) w sprawie działalności Misji Obserwacyjnej Unii Europejskiej w tym kraju, z dnia 31 sierpnia 2001 r. Stanowiło to dowód, że UE posiadała /do traktatu z Lizbony/, niejako (ułomną )„zapożyczoną” od państw członkowskich i (lub) Wspólnot Europejskich ograniczoną zdolnością prawnomiędzynarodową.

6. Traktaty akcesyjne do UE były podpisywane przez reprezentantów rządów państw członkowskich i państw przystępujących.

UJĘCIE DYNAMICZNE UE

W ujęciu dynamicznym Unia Europejska rozpatrywana w kategoriach struktury „in statu nascendi” posiada większą dynamikę i inny charakter niż tradycyjnie rozumiana organizacja międzynarodowa. Jest organizacją, która integruje swoich uczestników wokół celów nie tylko politycznych, wykazując tym samym większą trwałość i odporność na zakłócenia sytuacji międzynarodowej. UE to w pełni zinstytucjonalizowana organizacja międzynarodowa, ale też nowa forma współpracy państw, która ujmuje we wspólne ramy przestrzenie współpracy międzyrządowej i supranarodowej. Dualistyczny charakter UE wpływa na dynamikę i spójność procesu integracji. Łącząc w sobie elementy supranarodowe i międzynarodowe (międzyrządowe), kształtuje pomiędzy podmiotami ją tworzącymi szczególne więzi integracyjne, wykraczające dalece poza związki między państwami wynikające z klasycznych umów międzynarodowych. Mamy tu więc do czynienia z układem trójstronnym, w którym jedność i odrębność (autonomia), ponadpaństwowość i międzyrządowość przeplatają się nawzajem. Z jednej strony tak pojmowana Unia Europejska może współkształtować wielowymiarową sieć związków (powiązań) integracyjnych, zróżnicowaną sieć wielorakich procedur i niejednorodnych konstrukcji, odpowiadających w sposób elastyczny na różnorodne potrzeby i interesy. Z drugiej natomiast wydaje się dziś być związkiem hybrydowym, kryzysogennym i narażonym na atomizację. Unia Europejska w innym ujęciu to unikalny projekt międzynarodowy oparty na budowaniu porozumień wokół wspólnych interesów, wygrywaniu korzyści przeciwko stratom i szukaniu zgody w przypadku sprzeczności. Unia Europejska jako polityczny kod oznacza zatem wolność wszystkich państw członkowskich wobec hegemonicznych tendencji pojedynczego państwa. Unia Europejska ma charakter zespołowy i korporacyjny. Jej działanie opiera się na zbiorowym działaniu wszystkich zainteresowanych podmiotów (państw, instytucji i jednostek). Staje się zatem nową formą ich zbiorowego działania, w oparciu o proces unifikacji i harmonizacji. Jest „nową formułą polityki”, etapem pośrednim w długoterminowym procesie rozwoju integracji europejskiej, nową formułą stosunków międzynarodowych, z naciskiem na współpracę narodów, a już mniej państw. Jako struktura „sui generis” przekształca się w wielce unikatową i specyficzną unię państw i narodów lub nawet unię państw i obywateli. Jest też wyrazem kompleksowego poszukiwania równowagi pomiędzy narodami, państwAmi i ich strukturami, powstającej w wyniku ich wzajemnego przenikania się. Zespołowe działanie o charakterze korporacyjnym opiera się tu na ścisłych regułach i zasadach, do których należą przede wszystkim solidarność, równość, subsydiarność, spójność, lojalność i kompromis. Podsumowując analizę podmiotowego wymiaru Unii Europejskiej przedstawić można szeroki katalog pojęć jej przypisywanych. Mają one istotne znaczenie merytoryczne i formalne. W opracowaniach W. Wesselsa, a także innych autorów znalazły się takie pojęcia jak: „Brüssel”, „Arena”, „Raum”, „unvollendeten Budesstaat”, „funktionaler Zweckverband” , „Konkordanzsystem”, „Civitas Europea”, „multi-level governance”, „multi-level system”, „mehrebenen system”, „multiperspectival polity”, „Staatenverbund”, „international state”, „quasi-state”, „post-sovereign arrangement”, „network involving the pooling of sovereignty”, „partialstaat”, „regulativer staat”, „staatsanalog”, „staatsähnlich”, „parastaatlich”, „less than a federation-more than a regime”, „Regieren jenseits des Staates” , „system sui generis”, „system in statu nascendi”, „politische Gemeinschaft”, „Europastaat”, „multinational system”, „political system”, „would-be polity”, „mixed-polity”, „ governance without government”, „Euro-Polity”, „european political regime”, „form of state”, „post-modern form of policy”, „government without statehood”, „intergouvernmental mixed system”, „suprantional system”, „föderale Union”, „Drei-Säulen-Konstruktion”, „checks and balances system”, „konstitutionelle-prozess”, „differenzierungs-prozess”, „gestaltungsmacht organisierten Interessen”, „Union im Werden”, an ever closer union among the people of Europe”.

Unia Europejska - osobowość prawna

W TUE /po traktacie z Lizbony /występuje zapis dot. osobowości prawnej UE. Zapis taki występuje też w TEWEA.

Osobowość prawna = zdolność prawna + zdolność do czynności prawnych

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Suwerenność = samowładność + całowładność

• Suwerenność

Nie ulega wątpliwości fakt, iż pojęcie suwerenności charakteryzuje się znaczną zmiennością stanowisk i sposobów traktowania. Suwerenność nie ma zatem stałej treści i nie istnieje jej formalne minimum w postaci określonego, stałego katalogu znaczeń. Należy odnotować znamienną ewolucję jaka dokonywała się w rozumieniu tego pojęcia oraz postaci w jakiej ona występowała. Pierwszy etapy ewolucji związany był z występowaniem suwerenności w charakterze nieuświadomionej bądź uświadomionej idei. Drugi etap oparty był na suwerenności występującej w postaci cechy państwa. W trzecim natomiast suwerenność przybrała postać zasady stosunków między państwami. W czwartym konfrontowana jest z aktywnością podmiotów niepaństwowych. Wszystkie wymienione tu etapy przesądzają o podwójnym rozwoju suwerenności, do wewnątrz i na zewnątrz państwa. Państwo nadal jest głównym punktem odniesienia wszelkich definicji suwerenności. Nie jest jednak jej jedynym podmiotem.

Jeżeli chodzi o postać suwerenności to z jednej strony mamy do czynienia z ujmowaniem suwerenności jako kategorii prawnej, z drugiej natomiast suwerenności przypisuje się określone funkcje polityczne. Zwolennicy jej jurydycznej konstrukcji uznają suwerenność za właściwość władzy, stanowiącej uzasadnienie i źródło legalnych decyzji. Suwerenność znajduje tu wyraz w źródle prawa czyli prawodawcy. Zwolennicy przypisywania suwerenności funkcji politycznych traktują ją nie tylko jako zasadę prawną, ale i zasadę polityczną. Odrzucają więc pojmowanie suwerenności wyłącznie w kategoriach formalno-prawnych, bez uwzględniania faktów społecznych.

W tej sytuacji suwerenność definiować można rozszerzająco, po pierwsze jako - samowładność czyli niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych i po drugie - całowładność, czyli kompetencję do regulowania wszystkich spraw wewnątrz podmiotu suwerenności.

Na dzisiejsze rozumienie suwerenności coraz większy wpływ mają definicje

oparte na zbiorze uprawnień czy też kompetencji władczych podmiotów

suwerenności, które mogą podlegać przenoszeniu (transferowi), w oparciu o

określone z góry normy prawne i praktykę polityczną. Tak pojmowaną

suwerenność, która staje się istotną zmienną zależną w badaniu

systemu międzynarodowego, należy postrzegać również z punktu widzenia

zdolności jego podmiotów do wykonywania określonych kompetencji. Jako

naturalne przyjmuje się więc założenie, iż przenoszą one niektóre kompetencje

własne na tworzone przez siebie struktury. Kompetencje te przejmują wspólnie

utworzone organy działające we wspólnie ustalony sposób i we wspólnie

ustalonym kierunku. Państwa, jako główne podmioty wyposażają je w te

kompetencje, gdyż jest to ich zdaniem niezbędne dla osiągania wytyczonych

przez nie celów. Nie jest to więc przekazanie rozumiane jako „zrzeczenie się”

kompetencji na rzecz jakiejś władzy wyższej, lecz zlecenie ich wykonywania

na podstawie umowy międzynarodowej (traktatu) - powołanym w tym celu

instytucjom.

Suwerenność nie oznacza nieograniczonej swobody w wykonywaniu przez państwo jego kompetencji. Kres w wykonywaniu kompetencji znajduje swe granice w kompetencji innych państw i instytucji, regulacjach prawnomiędzynarodowych oraz w odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej państw (np. ustawodawstwo krajowe musi przestrzegać zobowiązań prawnomiędzynarodowych państwa). Poza prawnomiędzynarodowymi ograniczeniami w wykonywaniu kompetencji państwa wyróżnia się także ograniczenia mające swe źródło w uwarunkowaniach, które można nazwać strukturalnymi. Należą do nich instrumenty o charakterze gospodarczym i politycznym. Mają one charakter obiektywny i subiektywny. Do obiektywnych zaliczyć można różnice wynikające z położenia geograficznego, potencjału demograficznego, doświadczeń historycznych i rozwoju kulturowego. Subiektywne wiążą się z próbą wywierania wpływu (zewnętrznego oraz wewnętrznego) na wykonywanie kompetencji państwa.

W konsekwencji w procesie integracji europejskiej mamy do czynienia nie z ograniczeniem suwerenności państwa, a z ograniczeniem w wykonywaniu jego suwerenności. Ograniczenie to wynika nie tylko z acquis communautaire ale również z obowiązku przestrzegania praw powszechnych takich jak wolność (w tym wolność stowarzyszania się), demokracja (w tym samorządność), rządy prawa i poszanowanie praw człowieka i obywatela.

Członkostwo w Unii Europejskiej sprawia, że państwo ogranicza się kompetencyjnie. Kompetencje władcze w warunkach integracji europejskiej przekazywane są dobrowolnie na płaszczyźnie horyzontalnej, podmiotom transnarodowym oraz na płaszczyźnie wertykalnej, w dół i w górę, pomiędzy tymi podmiotami. W ujęciu horyzontalnym wykonywanie suwerenności jednego państwa odbywa się na szczeblu transnarodowym, przede wszystkim przy udziale innych państw członkowskich oraz instytucji UE. Natomiast w ujęciu wertykalnym kompetencje władcze przenoszone są głównie w ramach struktury integracyjnej, czego przykładem może być proces „uwspólnotawiania” czy też praktyka sprowadzająca się do kompetencji instytucji UE - pozapaństwowego określania swych nowych kompetencji („kompetencja kompetencji”). Ten sposób ujmowania transferu kompetencji w pełni potwierdza, że w przypadku Unii Europejskiej granica wykonywania suwerenności została poważnie rozciągnięta. Pogląd ten wzmacnia obecny stan procedur decyzyjnych, w efekcie których państwa członkowskie muszą podporządkować się postanowieniom instytucji UE, nawet wtedy gdy sprzeciwiały się ich przyjęciu, a sprzeciw ten nie wystarczył do ich zablokowania. Potwierdza to reguła ważenia głosów w Radzie Unii Europejskiej (związana z uzyskaniem kwalifikowanej większości głosów), która prowadzi do akceptacji demokratycznej reguły uznawania i sankcjonowania racji nie wszystkich, a większości. Tym samym państwa przegłosowane podporządkowują się decyzjom podjętym przez kwalifikowaną większość głosów reprezentantów rządów państw członkowskich. Drugim przykładem niech będzie odwołanie się do kompetencji wyłącznych Unii i Wspólnot (np. w zakresie unii celnej), w ramach których państwa członkowskie i ich organy nie mogą podejmować inicjatywy ustawodawczej. Pozostaje ona tylko w kompetencji instytucji wspólnotowych (przede wszystkim Komisji Europejskiej).

W badaniach nad integracją europejską i suwerennością przyjmuje się też pogląd, który nie jest jednak poglądem powszechnym, że kompetencje przenoszone przez państwa członkowskie na rzecz Unii Europejskiej kreują jej własną suwerenność. Proces integracji europejskiej oparty jest w tym ujęciu na wielopoziomowym, wielofunkcyjnym systemie (układzie) łączenia („pooling”) suwerenności państw członkowskich, co oznacza w rezultacie, że suwerenność jest wykonywana wspólnie. W Unii Europejskiej mamy zatem do czynienia z kolektywnym (zbiorowym, wspólnotowym) wykonywaniem suwerenności. Dzieje się tak, gdyż państwa członkowskie współtworzą organizację, która w myśl koncepcji podwójnej (skumulowanej) suwerenności sama staje się suwerennym i silnym podmiotem oddziaływującym zarówno do wewnątrz jak i na zewnątrz Unii. Potwierdza to wyraźnie tezę, że suwerenność nie może i nie musi być raz na zawsze związana z państwem narodowym.

Suwerenność Unii Europejskiej wspólnie z suwerennymi państwami członkowskimi współtworzą jej instytucje (organy), które osiągają odpowiednio wysoki poziom „nasycenia” kompetencyjnego powierzonego im przez te państwa, pozwalającego im na zarządzanie suwerenną organizacją integracyjną. Zakłada się tu, że stan taki nie przeszkadza państwu członkowskiemu nadal istnieć i dysponować swą własną suwerennością, złożoną z tych kompetencji (lub ich części), które nie zostały przeniesione do Unii.

• Współzależności a suwerenność w procesie integracji europejskiej

Należy przyjąć, że w warunkach rozwoju zaawansowanego procesu integracji europejskiej wzajemne relacje między suwerennością a współzależnościami nabierają coraz większego znaczenia. Stan tych relacji wpływa bez wątpienia na opisany powyżej transfer kompetencji. Bez wątpienia transgraniczność i transnarodowość współzależnych interakcji zmieniają znaczenie granic państwowych, komplikując jednocześnie problem suwerenności.

Współzależności międzynarodowe, a tym samym ograniczenia w wykonywaniu kompetencji państwa nie prowadzą do zaniku suwerenności, czynią jednak bardziej złożonym realizowanie funkcji poszczególnych podmiotów integracji.

Na tym etapie analizy należy podjąć się odpowiedzi na trudne pytanie; mianowicie czy współzależności i suwerenność będąc zjawiskami różnymi, mogą jednak uzupełniać się wzajemnie, czy też znajdują się w nieuniknionym konflikcie. Dzisiaj nie ulega już chyba wątpliwości, że uwzględniane w praktyce różnorodne współzależności nie są odbierane przez państwa europejskie jako zagrożenie dla ich suwerenności. W tym zakresie współzależność i suwerenność nie muszą być w konflikcie. Tym bardziej, że w obliczu wzrastających współzależności nie jest możliwe efektywne rozwiązywanie problemów politycznych i społecznych w ramach jednego państwa.

W ujęciu klasycznym zakładamy, że suwerenność jest niewątpliwie obroną odrębności (choć ma oczywiście i inne funkcje). Współzależności natomiast skłaniają często ku poszukiwaniu rozwiązań o charakterze integracyjnym, harmonizującym i unifikującym. Suwerenność jest obroną pewnych wartości tradycyjnych. Współzależności powodują najczęściej potrzebę działań o charakterze nowatorskim. Suwerenność strzeże urządzeń wewnętrznych państwa i wyłączności jego kompetencji w licznych dziedzinach. Współzależności domagają się często przystosowania sfery wewnętrznej w państwie do pewnych standardów międzynarodowych (np. standardów wspólnotowych).

Dla suwerenności celem nadrzędnym jest interes państwa i narodu. Współzależności skłaniają często do przyjmowania interesu wspólnego - grupy państw, regionu lub całej społeczności międzynarodowej. W przypadku współzależności można by mówić o tendencji jednoczącej, opartej na instytucjonalizacji życia politycznego, stawiania czoła różnym zagrożeniom. W wypadku suwerenności można by natomiast mówić o tendencji odśrodkowej, opartej na emancypacyjnych dążeniach narodów, o potrzebie wyraźnego akcentowania własnej, odrębnej tożsamości.

W ujęciu postmodernistycznym, przy założeniu, że państwa świadomie decydują się na ograniczenia w wykonywaniu swojej suwerenności, po to aby tworzyć nową transnarodową formę suwerenności zbiorowej wyrażanej w postaci organizacji integracyjnej, nie istnieje problem konfrontacji suwerenności ze współzależnościami. Współzależności w tym przypadku ułatwiają i przyspieszają ten proces stając się katalizatorem, a wręcz warunkiem sine qua non tak definiowanej struktury systemu Unii Europejskiej.

Kolejne pytanie dotyczy treści suwerenności w warunkach narastania współzależności międzynarodowych w systemie Unii Europejskiej. Obecnie kształtująca się postać suwerenności opiera się głównie na równości praw i dobrowolności zaciągania zobowiązań. Tak pojmowana suwerenność jest nie do pogodzenia z zależnością, stwarza jednak możliwości uwzględniania zobowiązań wynikających ze współzależności. Równość praw i dobrowolność zaciągania zobowiązań nie stanowi ograniczenia dla suwerenności. Taka sytuacja podmiotów integracji w ramach systemu UE motywuje ich działania zmierzające do uzyskania określonych korzyści lub odwrócenia określonych zagrożeń. Działania te jednak muszą opierać się na zasadzie wzajemności. Zobowiązaniem się do określonych działań lub zaniechań podmioty te jednocześnie ograniczają (dobrowolnie lub nie) swoją swobodę podejmowania decyzji w kwestiach wynikających m.in. z określonego etapu ich integrowania się. W takim równoprawnym układzie stosunków podmiot uzyskuje również określone uprawnienia; może on mianowicie domagać się określonego zachowania partnerów. Często może w sposób legalny wpływać na działania partnerów. W sumie więc możliwości podmiotów integracji nie zostają bynajmniej ograniczone: to co “tracą” godząc się na ograniczenie swobody, “odzyskują” przez zapewnienie sobie odpowiedniego zachowania partnerów. Takich ściśle określonych zachowań nie można by było domagać się na podstawie własnej suwerenności, ale przy wykorzystaniu suwerenności wspólnej, suwerenności będącej efektem współzależności (suwerenność państwa członkowskiego versus suwerenność zintegrowanego systemu Unii Europejskiej). Dlatego też państwa członkowskie rezygnują z pełnej swobody decyzji w danej dziedzinie (np. na rzecz przestrzegania wspólnie przyjętych reguł integracyjnych) uzyskując w zamian określone uprawnienia, które nie wynikają z samej suwerenności państw, lecz z zawartych przez nie porozumień (prawo pierwotne i wtórne) oraz kompromisów. W podobnej sytuacji znajdują się też podmioty niepaństwowe, które wywierają wpływ na funkcjonowanie środowiska wewnętrznego systemu Unii Europejskiej.

Suwerenność nie musi być więc przeszkodą w realizowaniu wymagań wynikających ze współzależności. Te ostatnie nie muszą i nie mogą prowadzić do podporządkowania podmiotów integracji jakiejś woli zewnętrznej. Umiędzynarodowienie wielu decyzji wewnątrzpaństwowych, wynikające ze współzależności międzynarodowych, w zakresie spraw tradycyjnie do tej pory uznawanych za należące do wyłącznych kompetencji suwerennej władzy państw, nie musi być równoznaczne z utratą zdolności kontrolowania jego polityki i wyznaczania granic wyłączności. Można natomiast przyjąć, iż zjawiska te generują nowy typ politycznego zachowania się, nowy typ uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i nowy typ politycznych rozwiązań. Jeśli natomiast może tutaj pojawić się problem pewnej dysharmonii między modelami: zdecydowanie państwowo-centralistycznym oraz transnarodowym a suwerennością, to dotyczy on może równoczesnej komplementarności i duplikacji decyzji państwa i organizacji transnarodowej.

Jak się okazuje, suwerenność i współzależność mogą zostać pogodzone w procesie budowania unii gospodarczej i politycznej. Państwa Unii Europejskiej zrezygnowały z pełnej swobody decyzji w wielu dziedzinach (np. na rzecz przestrzegania wspólnie przyjętych reguł integracyjnych) uzyskując w zamian określone uprawnienia, które nie wynikają z samej suwerenności państw, lecz ze współzależności zawartych i uregulowanych w traktatach założycielskich i akcesyjnych. Z tego też powodu coraz więcej państw pragnie przystąpić do Unii Europejskiej. Zrozumiały, że współzależności, które wciągają je w proces integracji europejskiej pozwalają im na kompensatę ograniczeń w wykonywaniu suwerenności. Same przez to stają się dobrowolnymi gwarantami tego swoistego, wzajemnego procesu przystosowania (akomodacji) swych uprawnień do wymogów współzależności, które przynosi im integracja.

Struktura systemu integracji/Unii Europejskiej po traktacie z Lizbony

PRZESTRZENIE PRAWNE/REGULACYJNE UE

Polityka zewnętrzna UE: WPH + Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa + Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony UE	Rynek Wewnętrzny
OWBiS /Obszar Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (dawny III filar UE + dawny Tytuł IV TWE)	Instytucje UE

Schemat opracowano na podstawie:

Prawo Unii Europejskiej. Testy, kazusy, tablice, Opr. A.Łazowski, A.Łabędzka, M.Szpunar, CHBeck, Warszawa 2003.

Cele Unii Europejskiej

Schemat opracowano na podstawie:

Prawo Unii Europejskiej. Testy, kazusy, tablice, Opr. A.Łazowski, A.Łabędzka, M.Szpunar, CHBeck, Warszawa 2003.

ZASADY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

• Zasada transnarodowości

• Zasada ponadpaństwości (supranarodowości)

• Zasada kompetencji przypisanych

• Zasada ochrony praw podstawowych

• Zasada solidarności

• Zasada równości

• Zasada lojalności

• Zasada niedyskryminacji

• Zasada subsydiarności

• Zasada proporcjonalności

• Zasada równowagi kompetencyjnej i instytucjonalnej

• Zasada wzmocnionej współpracy

• Zasada permanentnej zmiany (konferencja międzyrządowa i konwent)

• Zasada kolegialności

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Transnarodowa koncepcja kształtowania porządku międzynarodowego

Zakłada się tu, że współczesne stosunki międzynarodowe podlegają nieodwracalnej bifurkacji. Poddawane są one procesowi swoistej decentralizacji, w tym sensie, iż coraz większa ich część nie jest już inicjowana podtrzymywana czy też kontrolowana przez państwo. W rezultacie mamy do czynienia z podziałem na uczestników suwerennych i niesuwerennych (niepaństwowych) i kreowaniem nowego typu uczestnictwa międzynarodowego. Aktywność aktorów niepaństwowych zmienia, więc funkcjonowanie systemu międzynarodowego, zakłócając go lub nawet wprowadzając w nim turbulencje. Cechą tego systemu stała się, zatem fragmentaryzacja (fragmentacja) polityki i pluralizm* W konsekwencji prowadzi to do modyfikacji polityki od poziomu lokalnego aż do globalnego.

W paradygmacie transnarodowym państwo jest postrzegane jako jeden z wielu uczestników stosunków międzynarodowych, istotny, ale już nie jedyny. Transnarodowość zakwestionowała, zatem paradygmat państwowo-centrystyczny, a jej twórcy czerpiąc inspirację z funkcjonalizmu i neofunkcjonalizmu, zakładali, że współczesny świat to rzeczywistość współzależnych oddziaływań systemów i podsystemów.

Głębsze przyczyny pojawiania się i szybkiego wzrostu znaczenia aktorów niepaństwowych upatruje się w pięciu procesach rozwojowych współczesności. Pierwszym jest przejście do epoki postindustrialnej, która spowodowała „skurczenie się" świata w wymiarach społecznych, gospodarczych i politycznych oraz ogromnie ułatwiła i przyspieszyła obieg informacji, a stąd zwiększyła współzależność narodów i społeczeństw. Drugim jest powstanie nowych globalnych zagrożeń, nierespektujących granic państw, tak rozmaitej natury, jak skażenie środowiska, terroryzm, handel narkotykami, kryzysy walutowe, czy też AIDS, SARS i BSE. Trzecią przesłanką zmian jest ograniczona zdolność państw do stawiania czoła zarówno, wewnętrznym, jak międzynarodowym problemom i kryzysom. Czwartą - rozluźnienie struktury światowej, której towarzyszy umacnianie się struktur regionalnych i sektorowych, co w sumie przyspiesza proces decentralizacji sceny światowej. Piątą wreszcie, wzrost świadomości, a zatem samodzielnego myślenia i działania tak jednostek, jak i grup społecznych oraz grup interesu.

Gwałtowny rozwój stosunków transnarodowych niesie ze sobą, jak się przyjmuje, cały szereg istotnych konsekwencji dla pozycji i roli państwa oraz szerzej - stosunków międzynarodowych. Zwolennicy tezy o słabnącej pozycji państwa podkreślają, że w miarę rozwoju i intensyfikacji stosunków transnarodowych rozszerzania się ich skali i zakresu, państwa tracą nad nimi kontrolę. W konsekwencji wzrasta autonomia aktorów transnarodowych poszerzają się możliwości działania niezależnego od państwa. Rośnie wyraźnie luka miedzy aspiracjami rządów do kontrolowania aktorów i stosunków transnarodowych a możliwościami jej zapewnienia. Granice między tym, co wewnątrzpaństwowe i tym, co międzynarodowe ulegają wyraźnemu zatarciu.

System międzynarodowy w tym ujęciu staje się systemem relacji w podwójnej konstelacji. Po pierwsze, najistotniejsze stają się relacje pomiędzy państwami a niepaństwowymi uczestnikami życia międzynarodowego. Podmioty niepaństwowe (niesuwerenne) wpływają na środowisko wewnętrzne i międzynarodowe państw za pomocą różnego rodzaju struktur, mechanizmów i procesów o charakterze transnarodowym. W tym kontekście należy zakładać prowadzenie przez podmiot niepaństwowy polityki, która może być zbieżna lub rozbieżna z polityką państw. Po drugie, chodzi też o relacje pomiędzy samymi podmiotami niepaństwowymi. Stosunkimiędzy podmiotami transnarodowymi prowadzone z pozycji poszukiwania wspólnego mianownika dla wyrażanych przez nie interesów nabierają charakteru integracyjnego. Sprawiają, że zdecydowanie rozszerza się ich możliwość działania. Stosunki te zaczynają pełnić niespotykane w przeszłości funkcje oraz coraz częściej przyjmują zasięg globalny. Rozszerzają się też więzi wewnętrznych (narodowych) grup i interesów w ramach szerszych transnarodowych struktur, które służą m. in. realizacji ich interesów, koordynacji działania i uzgadnianiu stanowiska.

W miarę rozwoju stosunków transnarodowych wzrastają koszty podporządkowania tych stosunków kontroli rządów. Sprawia to, że rządy w coraz mniejszym stopniu gotowe są podjąć taką próbę. Godzą się z autonomią aktorów transnarodowych. Zamiast uciekać się do konfrontacji z nimi, wchodzą w procesie realizacji polityki zagranicznej, w różnego rodzaju porozumienia koalicje lub wzajemne współdziałanie.

Perspektywa transnarodowa pozwala także na zbadanie zmian suwerenności państwa. Daje możliwość głębszej analizy „zderzenia" prerogatyw państwa z możliwościami organizacji i instytucji transnarodowych. Zwolennicy transnarodowego modelu stosunków międzynarodowych dowodzą, iż współcześnie o wiele ważniejsze od formalnych atrybutów suwerenności są skutki sprzężeń między sferą stosunków wewnątrzpaństwowych i międzynarodowych. One to stanowią o istocie państwowości i w hierarchii ważności powinny zajmować centralne miejsce. Dzięki nim państwa oraz narody łączą się na poziomie funkcjonalnym pozostając suwerennymi na poziomie strukturalnym. Sprzyja to więc integracji międzynarodowej, nie ograniczając jej zasięgu i zakresu.

Integracja w ujęciu transnarodowym staje się, zatem procesem symbiozy państw i podmiotów niepaństwowych, a stosunki transnarodowe można, zatem określić jako transgraniczne interakcje o charakterze mieszanym. Ich uczestnikami są nie tylko państwa, ale także systemy niesuwerenne i nieterytoriame. Integracja europejska oznacza tu, więc wiązanie państw narodowych i innych podmiotów integracji w transnarodowe formy organizacyjne.

Transnarodowość sprzyja, więc rozwojowi supranarodowości, przypisywanej integracji europejskiej. Łączy je wspólny cel: transpozycja państwa, czyli zmiana jego miejsca w systemie międzynarodowym. Zmiana ta ma charakter naturalny, następowała i następuje ewolucyjnie, tak aby jej efekty przynosiły jak najmniej niepożądanych efektów (np. w postaci renacjonalizacji polityk wspólnotowych i unijnych). Supranarodowość jest konsekwencją interakcji transnarodowych, uzupełnia je i wzmacnia. Transnarodowość w systemie Unii Europejskiej nie eliminuje jednak interakcji o charakterze intergovernmentalnym, pozostawia państwu członkowskiemu miejsce na realizację jego funkcji i interesów.

Stosunki transnarodowe analizowane są też z punktu widzenia decydowania politycznego. „Transnarodowa decyzja polityczna jest nielosowym wyborem działania lub zaniechania politycznego, dokonanym przez transnarodowy ośrodek decyzyjny, równocześnie w polu polityki wewnętrznej i międzynarodowej, który stanowi funkcję kompromisów międzynarodowych, a równocześnie nie tylko organizuje działalność w systemie poliarchicznym, a także steruje podsystemami politycznymi. Procesualny element definicji w sferze świadomościowej jest taki sam, ale określa jeszcze inny sposób podejmowania decyzji - decyzje transnarodowe podejmowane są nie tylko w wyniku konsensusu międzypaństwowego, ale coraz częściej w wyniku głosowania większościowego. Podmiotowy element definicji określa decydenta - jest nim transnarodowy ośrodek decyzyjny, który jest jednocześnie ośrodkiem narodowym i międzynarodowym. Przedmiotowy element definicji wyodrębnia decyzje transnarodowe poprzez podkreślenie równoczesnego działania decydentów w polach polityki wewnętrznej państw wchodzących w skład struktury transnarodowej oraz w polu stosunków międzynarodowych. Implementacyjny element definicji obejmuje sferę wykonawczą - w tym przypadku implementacja ma trzy wymiary: - czasem jest „miękka", taka jak w przypadku decyzji międzynarodowych (międzyrządowych); - czasem jest mieszana, jak w przypadku dyrektyw Wspólnot Europejskich, które „twardo" określają cele działania, ale pozostawiają państwom członkowskim swobodny wybór metod i środków działania oraz wykonanie decyzji; - a czasem jest „twarda"', ma charakter władczy i polega na sterowaniu podsystemami politycznymi, jak w przypadku rozporządzeń Wspólnot Europejskich, które mają skutek bezpośredni i zastępują krajowe decyzje państw".

Wśród podmiotów niepaństwowych wyróżnia się: organizacje międzynarodowe (np. ONZ i NATO) i ponadpaństwowe (np. EWEA i Unia Europejska\wraz z ich instytucjami: KE, PE i TS) i pozarządowe (np. „European Movement"), korporacje międzynarodowe, ruchy międzynarodowe (np. ekologiczne), kościoły i grupy religijne, partie polityczne (o charakterze regionalnym np. Europejska Partia Ludowa lub partie zrzeszone w międzynarodówkach), międzynarodowe centrale związków zawodowych. W grupie tej dokonać można podziału aktorów niepaństwowych na kilka grup. Po pierwsze to aktorzy niepaństwowi, lecz przez państwa stworzeni lub uznani. Przykładem mogą tu być: w niewielkim stopniu ONZ, w pokaźnym NATO i przesądzającym Unia Europejska. Po drugie to aktorzy międzynarodowi, do których zaliczyć można korporacje transnarodowe, ruchy międzynarodowe, kościoły i grupy religijne itp. Po trzecie to aktorzy wewnętrzni, na czele z mniejszościami narodowymi.

Unia Europejska posiadając cechy międzypaństwowe i ponadpaństwowe, staje się areną nieustannej rywalizacji pomiędzy państwem a podmiotami niepaństwowymi oraz procesem harmonizacji i unifikacji. Tak pojmowana Unia Europejska skłania do zdefiniowania jej jako mieszanego systemu transnarodowego, systemu „wspólnotowo-międzyrządowej kooperacji" oraz systemu poszerzania współpracy już nie tylko państw, ale i społeczeństw przez coraz bardziej przezroczyste i „obniżone" granice państwowe. „Unia nie jest państwem, a raczej skomplikowanym systemem „transnarodowego rządzenia" (Jransnationalgovernance").

Cechy organizacji ponadpaństwowych/supranarodowych

Schemat opracowano na podstawie:

Prawo Unii Europejskiej. Testy, kazusy, tablice, Opr. A.Łazowski, A.Łabędzka,

M. Szpunar, CHBeck, Warszawa 2003.

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Supranarodowość, metoda wspólnotowa i uwspólnotowienie („communitarisation")

Traktat o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) posługiwał się pojęciem „supranational, aby w ten sposób podkreślić szczególny status Wysokiej Władzy (protoplasta Komisji Europejskiej). Pojęcie to łączono wtedy z realizacją federalnego modelu integracji europejskiej. Po raz drugi supranarodowość uwzględniona została w Traktacie o Europejskiej Wspólnocie Obronnej, który nie wszedł jednak w życie. W 1954 r. w trakcie procedury ratyfikacyjnej został odrzucony przez francuskie Zgromadzenie Narodowe. W traktatach o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Traktaty Rzymskie) zrezygnowano z wyraźnego potwierdzenia supranarodowego charakteru Wspólnot i ich instytucji wspólnotowych. Zapis o supranarodowym charakterze Wysokiej Władzy EWWiS został jednak uchylony przez Traktat Fuzyjny z 1965 r. Od jego wejścia w życie w 1967 r. supranarodowość nabrała charakteru doktrynalnego. Nie definiują go wprost kolejne traktaty rewizyjne, ani prawo wtórne, chociaż z prawa i praktyki dają się odtworzyć jego zasadnicze elementy.

Z supranarodowością wiązała się Preambuła Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht, gdzie znalazło się wyraźne odwołanie do pojęcia narodów Europy (brak tu zawężenia li tylko do narodów zamieszkujących Unię Europejską), które stają się głównym podmiotem integracji europejskiej. Nie oznaczało to jednak automatycznej eliminacji państw będących „Panami Traktatów", ale istotne ograniczenie ich wpływu na przebieg procesu integracji europejskiej. Zestawienie kategorii „coraz ściślejszy związek" (unia) z narodem uznane zostało za potwierdzenie supranarodowego charakteru rozwoju Unii Europejskiej, na który zgodziły się państwa członkowskie UE.

Analizy na temat istoty pojęcia supranarodowości można podzielić na dwie grupy. Jedna za miarodajne uznaje kryterium przejęcia części kompetencji władczych od państw członkowskich przez Unię Europejską. Druga natomiast uwzględnia właściwości organów organizacji supranarodowej jakimi są instytucje UE. Bez względu na sposób ujęcia przekazywanie kompetencji w ramach integracji europejskiej wiąże się z rezygnacją państwa z wykonywania części suwerenności co prowadzić może do uznania wewnątrzpaństwowej skuteczności decyzji wydawanych przez organy supranarodowe.

Supranarodowość definiowana jest też jako konstytucyjno- prawne przenikanie, przechodzenie publicznej władzy z terytorium państwowego do Unii Europejskiej. Efekt tego przenikania nie wyczerpuje się jedynie w aspekcie oddziaływania tej władzy na państwa członkowskie. W tym, bowiem przypadku władza Unii wiąże także jej obywateli. Mimo konkurencji kompetencji organizacji integracyjnej i państwa członkowskiego nie następuje tu jednak zmiana tytułu suwerenności na korzyść tej organizacji, a ograniczane prawa zwierzchnie nie są całkowicie eliminowane z rzeczowym skutkiem z zakresu suwerennej władzy państwa członkowskiego. Supranarodowość nie musi, więc prowadzić do zaniku państw. Może ona funkcjonować równolegle z suwerennością państw, nie zastępując jej. Jeżeli jednak przyjmie się, iż przenoszenie kompetencji przybierze charakter czasowo nieograniczony, odbywający się za zgodą państw i obywateli wtedy można mówić o supranarodowej sukcesji państw, a więc funkcjonalnym i pełnym zastępowaniu ich przez Unię Europejską w odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w ramach tej organizacji.

W wyjaśnieniu fenomenu supranarodowości istotny jest też sposób realizacji kompetencji uzyskanych od państw członkowskich przez Unię i Wspólnoty w stosunku do tych państw członkowskich, który charakteryzuje się szczególną intensywnością i stopniem ich kumulacji. Podstawą dla supranarodowości musi być w związku z tym rzeczywisty transfer władzy, a nie tylko delegowanie kompetencji. Istota supranarodowości nie polega, więc na prostym przekazaniu praw zwierzchnich ze strony państwa na rzecz organizacji, którą współtworzą. Ma to także bezpośredni związek ze sposobem realizowania tych praw. Istotnym elementem staje się tu, więc stosunek między organizacją supranarodową (lub posiadającą cechy supranarodowe) i jej organami a państwem -członkiem tej organizacji. Stosunek ten rozumieć można także jako wyraz skuteczności władzy Unii/Wspólnoty w stosunku do władzy państwowej. W konsekwencji organ supranarodowy ustanowiony w traktacie międzynarodowym, jest niezależny przy pełnieniu swych funkcji od państw członkowskich i uprawniony do podejmowania decyzji wiążących państwa i jego obywateli.

Prosta relacja państwo-organizacja supranarodową nie wystarcza dla zrozumienia specyfiki problemu. Supranarodowość jako zasada integracji europejskiej ma szansę na pełną realizację tylko wtedy, gdy państwo dokona zmiany swego charakteru, z organizacji o charakterze terytorialnym na rzecz politycznej organizacji narodu, która to w oparciu o budowanie wspólnot ponadpaństwowych będzie w stanie zapewnić mu bezpieczeństwo, dobrobyt i tożsamość. Konstrukcja państwa, podlegając modyfikacji nie powinna opierać się tak jak dotychczas przede wszystkim na terytorialności, ale na ludności (narodzie) i legitymizowanym przez nią procesie rozpraszania władzy pomiędzy państwo a struktury supranarodowe (wspólnoty obywateli).

Istota supranarodowego charakteru Unii Europejskiej tkwi nie w gradacji władzy, a raczej w przestrzeni realizacji wspólnotowych celów, wykraczających ponad interes poszczególnych państw członkowskich. Supranarodowość wiąże się również z procesem odtwarzania modelu ustrojowego państwa w strukturze organizacyjnej Wspólnot Europejskich. Przez supranarodowość rozumieć możemy także konstytucyjno-prawną skuteczność władzy publicznej Wspólnoty/Unii w stosunku do władzy państwowej kraju członkowskiego. Supranarodowy charakter UE oznacza nienarodową i niepaństwową formę zwierzchnictwa wspólnoty prawnej, składającej się z państw członkowskich na gruncie samodzielnego porządku prawnego wykonywanego przez obywateli rynku {,Marktburge^) bez powiązania z prawem państwowym i porządkiem konstytucyjnym. Władza Wspólnot wiąże państwa członkowskie przez to. że żąda od nich respektowania stwierdzonych przez nią obowiązków i praw „obywateli rynku".

Supranarodowość stała się symbolem dynamiki integracji europejskiej, zmierzającej do przekształcenia organizacji międzypaństwowej. Dlatego też supranarodowość wyraża się również w tym, że Unia jak i Wspólnoty Europejskie zachowują się tak, jakby ich aktem założycielskim nie były traktaty podlegające zasadom prawa międzynarodowego, ale karta konstytucyjna podlegająca pewnemu rodzajowi prawa konstytucyjnego.

Odwołując się do klasyka neofunkcjonalizmu E. B. Hassa supranarodowość ujmowaną strukturalnie należy rozumieć jako „istnienie władz rządowych bliższych archetypowi federacji niż jakiejkolwiek wcześniejszej międzynarodowej organizacji, ale jeszcze z nim nie tożsamych". Supranarodowość to zdolność do tworzenia i egzekwowania prawa, form współpracy oraz sposobów jej organizacji, w stosunku do wszystkich podmiotów integracji europejskiej: państw, instytucji i obywateli. Dlatego też przed tworzeniem jakichkolwiek ponadpaństwowych struktur politycznych musi dojść do osiągnięcia odpowiedniego stopnia integracji między ludźmi, tj. ujednolicenia sposobów porozumiewania się, większa komplementarność systemów gospodarczych, lepsze wzajemne zrozumienie i wzajemna akceptacja odrębności kulturowych. W tym kontekście prawo Wspólnot/UE reguluje całość stosunków pomiędzy państwami członkowskimi, instytucjami i jednostkami (osoby fizyczne i prawne), tworząc zaawansowany, supranarodowy system, którego najważniejszymi cechami charakterystycznymi są:

• Instytucje, których skład oraz podejmowane przez nie działania nie są zależne od państw członkowskich. To „trójkąt instytucjonalny" (Parlament Europejski. Komisja Europejska i Trybunał Sprawiedliwości) przesądza o supranarodowym charakterze Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej;

• UE/EWEA mają prawo podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów w Radzie UE, które wiążą wszystkie państwa członkowskie i ich obywateli (zasada bezpośredniości i supremacji prawa). Szczególnie istotna jest tu procedura współdecyzji. Akceptacja dla supranarodowości oznacza utworzenie nowej, jednolitej, oryginalnej i autonomicznej ponadpaństwowej władzy zwierzchniej, która może stanowić regulacje obowiązujące bezpośrednio w sferze wewnętrznej ł zewnętrznej państw.

• Instytucje UE/EWEA same realizują podjęte postanowienia lub sprawują nadzór nad odpowiednią i zgodną z prawem ich realizacją przez państwa członkowskie (szczególne kompetencje władcze Komisji Europejskiej i Trybunału Sprawiedliwości);

• Rozszerzanie zakresu integracji na nowe dziedziny. Chodzi tu o zasadność realizacji neofunkcjonalnej zasady „spill-over" w kontekście zmian traktatowych przyjętych w Maastricht, Amsterdamie, Nicei i Lizbony. Najlepszym przykładem niech tu będzie wprowadzenie do systemu UE Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (a w konsekwencji Europejskiej Polityki w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony) oraz Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych/dziś Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości ;

• Zbiór wyłącznych kompetencji Unii, wynikający z traktatowej definicji subsydiarności, wyrażająca się w rezygnacji z inicjatywy ustawodawczej prawodawcy krajowego na rzecz prawodawcy europejskiego.

• „Kompetencja kompetencji" jako najdalej idąca cecha systemu supranarodowego, wywołująca kontrowersje w zakresie uprawnień instytucji, szczególnie Komisji Europejskiej. Kontrowersja ta przenoszona jest też na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości;

• Ciągłe „uwspólnotowienie" w postaci przekształcania kompetencji Unii/Wspólnot, wyrażające się w transferze kompetencji wewnątrz systemu (np. z III filaru do I, w wyniku przyjęcia Traktatu Amsterdamskiego. Chodzi tu o przede wszystkim o „Obszar Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości);

• Włączanie do „acquis communautaire " norm prawa międzynarodowego publicznego zawartych w umowach zawieranych pomiędzy państwami członkowskimi Unii, np. dwa Porozumienia z Schengen /acquis Schengen/.

W badaniach nad integracją europejską i supranarodowością zastosowano też odniesienia do demokracji deliberatywnej. Podstawą dla tej formy demokracji jest założenie o wyższości norm przyjmowanych w wyniku deliberacji - dyskursu (w oparciu o konsensus) nad regulacjami przyjmowanymi w wyniku „ucierania" partykularnych interesów („ bargaininig") uczestników integracji europejskiej (w oparciu o kompromis). W nauce o integracji europejskiej pojawiło się w związku z tym pojęcie deliberatywnej supranarodowości („deliberative supranationalism "). Tak zastosowana demokracja deliberatywna służyć miałaby legitymizacji działań instytucji supranarodowych, które odchodziłyby w sposób naturalny od głosowań kwalifikowaną większością głosów na rzecz osiągania konsensusu, który prowadziłby do rezygnacji z przeprowadzania głosowań, tak jak to faktycznie dzieje się w praktyce decyzyjnej Unii i Wspólnot Europejskich. Z tego punktu widzenia konwent, który już dziś przybrał kształt nowej formuły zmiany w systemie integracji europejskiej mógłby przyczynić się do ograniczenia roli lub nawet zaniku obecnego systemu decyzyjnego UE (całkowite odejście od głosowań formalnych). Stałoby się to za sprawą usytuowania go w centrum władzy integracyjnej, obradującej permanentnie i w pełni legitymowanej zasadami demokracji deliberatywnej.

Tak wielostronnie zdefiniowana i przeanalizowana supranarodowość stanowi bardzo istotne uzupełnienie dla transnarodowego charakteru Wspólnot i Unii Europejskiej. Wspólną ich cechą jest redukcja roli państwa i jego transpozycja w systemie integracyjnym. Transnarodowość koncentruje się przede wszystkim na wiązaniu państw, czyli ich jednoczesnym aktywizowaniu, ale i neutralizowaniu. Tworzy, zatem w UE dwie przestrzenie: jedną związaną z państwami i drugą uniezależniającą się od nich. Supranarodowość operuje w tej drugiej przestrzeni i w oparciu o uzyskaną przez system transnarodowość dokonuje rozbudowy instytucji i procedur gwarantujących ich autonomiczny charakter w relacjach z państwami członkowskimi.

Metoda wspólnotowa z racji swej nazwy utożsamiana była z I filarem Unii Europejskiej (pierwotnie trzy, a potem dwie wspólnoty europejskie, wyrażające się w praktyce integracyjne poprzez m.in.: unię celną, Rynek Wewnętrzny oraz Unię Gospodarczą i Walutową). Metoda ta jest dopełnieniem supranarodowości, a tym samym sposobem opisu metody decyzyjnej opartej na interakcjach zachodzących między instytucjami Wspólnoty i Unii Europejskiej, prowadzących do centralizacji władzy integracyjnej. Opiera się na roli i znaczeniu Komisji Europejskiej, bezstronnym, stale działającym organie, dysponującym niezbędną wiedzą techniczną, aby oceniać sytuację, badać, czy cele odpowiadają dostępnym środkom i przedkładać propozycje działania. Pozycję tę zapewnia jej monopol w zakresie inicjatywy prawodawczej oraz instytucjonalna kontrola przestrzegania prawa wspólnotowego. Metodę wspólnotową uzupełnia współdziałanie Rady Unii Europejskiej (głosowania kwalifikowaną większością głosów) i Parlamentu Europejskiego (przede wszystkim procedura zwykła) oraz jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości (sądowa kontrola przestrzegania prawa wspólnotowego i unijnego).

Metoda wspólnotowa dzięki swemu supranarodowemu charakterowi jest gwarancją postępu integracji w granicach wyznaczonych przez rządy państw członkowskich oraz instytucje UE, opisanych w traktatach założycielskich i rewizyjnych. W jej wyniku kraje członkowskie zachowują ograniczoną paletę środków, umożliwiających im artykulację swych interesów. Instytucje natomiast dzięki niej powiększają znacznie pole swego działania. W efekcie końcowym sfera wspólnej polityki i sfera interesów państw i instytucji uzupełniają się, przenikają i równoważą.

Metoda wspólnotowa odgrywa zasadniczą rolę w kreowaniu ogólnego interesu systemu integracji europejskiej, począwszy od analizy i inicjatyw, aż do zgromadzenia zasobów i wspólnych instrumentów. Tym samym opiera się ona na poszukiwaniu „środka ciężkości", swego rodzaju zamalgamowanej struktury, jednego mechanizmu, który w sposób ustrukturyzowany i trwały zapewni realizację celów integracji.

Metoda wspólnotowa polega też na poszukiwaniu równowagi politycznej, która wydaje się być nieosiągalna. Metoda ta musi być stałe umacniania; jest to szczególnie istotne w świetle procesu rozszerzenia Unii, w wyniku, którego wzrasta niepomiernie stopień zróżnicowania wśród państw członkowskich; metoda wspólnotowa gwarantuje, bowiem w takiej sytuacji ciągłość i dynamikę rozwoju procesu integracji.

Do metody wspólnotowej odwołano się też w pierwszym artykule Projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Zastąpiła ona proponowaną pierwotnie „metodę federalną", na którą nie zgodziła się większość członków Konwentu Europejskiego.

Uwspólnotowienia nie należy mylić z metodą wspólnotową i to z punktu widzenia traktatu z Maastricht i jego zmian łącznie z traktatem z Nicei. Uwspólnotowienie oznaczało transfer zadań (kompetencji) integracyjnych podlegających do tej pory metodzie międzyrządowej do zbioru podlegającego metodzie wspólnotowej. Przykładem uwspólnotowienia było przeniesienie kompetencji z III do I filaru UE /zawarte w ta/ w zakresie budowania Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości /OWBiS/ (Tytuł IV TWE) takich jak: wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób ( w tym acquis Schengen).

KOMPETENCJE UNII (na podstawie treści traktatu z Lizbony) a zasada subsydiarności/pomoczniczości i proporcjonalności

Zgodnie z zasadą pomocniczości, Unia w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze jego osiągnięcie na poziomie Unii.

Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

Zgodnie z zasadą przyznania, Unia działa w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w traktatach, do osiągnięcia określonych w nich celów. Kompetencje nie przyznane Unii w traktatach należą do Państw Członkowskich.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności, zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów traktatowych.

Kategorie kompetencji UE

1.Dziedziny kompetencji wyłącznej

Unia ma wyłączną kompetencję w następujących dziedzinach:

a) unia celna,

b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

c) polityka pieniężna, w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro,

d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,

e) wspólna polityka handlowa.

Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

2.Dziedziny kompetencji - dzielone /tzw. kompetencje konkurencyjne

Kompetencje dzielone między Unią a państwami członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:

a) Rynek Wewnętrzny,

b) polityka społeczna,

c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna,

d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych,

e) środowisko naturalne,

f) ochrona konsumentów,

g) transport,

h) sieci transeuropejskie,

i) energia,

j) Przestrzeń/Obszar Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości,

k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego.

3.Kompetencje dzielone, ale tym razem wspierające, koordynujące i uzupełniające

Unia ma kompetencję do podejmowania działań wspierających, koordynujących i uzupełniających. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:

a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,

b) przemysł,

c) kultura,

d) turystyka,

e) edukacja, sprawy młodzieży, sport i szkolenie zawodowe (Proces Boloński)

f) obrona cywilna,

g) współpraca administracyjna.

Prof.zw. dr hab. W. Czapliński

Główne zasady funkcjonowania UE

Realizacja celów Wspólnoty i wymienionych wyżej polityk i środków prawnych następuje przy odwoływaniu się do pewnych podstawowych zasad. Niektóre zostały określone w traktatach założycielskich (demokratyczna forma rządów, subsydiarność, lojalność, niedyskryminacja). Pozostałe wynikają z orzecznictwa ETS (równowaga instytucjonalna, nieretroakcja prawa, obowiązek wysłuchania strony przed wydaniem decyzji uzasadnienia aktu itp.).

1. Zasada demokratycznej formy rządów i ochrony praw człowieka

Ochrona praw fundamentalnych (podstawowych) we Wspólnocie została sformułowana początkowo w orzecznictwie ETS. W wyroku z 1970 r.²¹ sędziowie Trybunału stwierdzili, że skoro prawa fundamentalne zostały określone we wszystkich konstytucjach państw członkowskich, to stanowią one zasady ogólne prawa wspólnotowego, wspólne dla europejskiej tradycji konstytucyjnej. W konsekwencji Wspólnota jest związana tymi zasadami; należy więc przyjąć, że instytucje wspólnotowe, stanowiąc prawo, nie miały zamiaru naruszyć praw fundamentalnych. W kolejnych orzeczeniach ETS rozciągnął źródło praw człowieka we Wspólnocie na umowy międzynarodowe zawarte przez wszystkie państwa członkowskie, w tym w szczególności na Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950). W istocie ten dokument konstytucyjny Rady Europy wyznacza ciągle podstawowy standard ochrony praw człowieka we Wspólnocie. Według orzecznictwa Trybunału³, każdy sędzia wspólnotowy (czyli zarówno sędziowie ETS i SPI, jak i sędziowie krajowi stosujący prawo europejskie) jest zobowiązany z urzędu badać, czy w danej sprawie nie nastąpiło naruszenie Europejskiej Konwencji.

Orzecznictwo okazało się niewystarczającym środkiem ochrony. Podjęte zostały, zatem kroki mające zinstytucjonalizować przestrzeganie praw człowieka przez Wspólnotę. Parlament Europejski w 1989 r. uchwalił rezolucję określająca, katalog praw przysługujących obywatelom WE. Obejmowała ona klasyczne prawa wolnościowe, podstawowe prawa socjalne, sądowe (proceduralne), zakaz kary śmierci, zasadę demokracji oraz zasady ochrony środowiska i prawa konsumenta.

KPP - Karta Praw Podstawowych

W grudniu 2000 r. została ogłoszona Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Zakres podmiotowy obowiązywania Karty jest stosunkowo szeroki; poza wyjątkowymi sytuacjami, ściśle określonymi w dokumencie, a wyraźnie adresowanymi do obywateli Unii Europejskiej, prawa określone w Karcie są adresowane do wszystkich osób podlegających jurysdykcji Unii. Karta podzielona została na sześć rozdziałów merytorycznych, zawierających przepisy dotyczące kolejno; godności człowieka, wolności podstawowych, równość: (w tym zakaz dyskryminacji, zakreślony w sposób analogiczny), solidarności (adresowane głównie do pracowników), obywatelstwa Unii i jego konsekwencji oraz zasad dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Największe znaczenie polityczne wydają, się jednak mieć klauzule bezpieczeństwa, zamieszczone w rozdziale VII. Przede wszystkim art 51 Karty stanowi, że Karta nie nakłada nowych uprawnień na instytucje Unii i Wspólnot, ani nie zmienia żadnych kompetencji zapisanych w traktatach założycielskich. Kolejny przepis art. 52 podkreśla, że uprawnienia określone w Karcie mają w istocie charakter wtórny w stosunku do innych instrumentów prawnych: jeżeli prawa z Karty pokrywają, się z prawami wynikającymi z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, to powinny być interpretowane w taki sposób, w jaki rozumie je konwencja; natomiast prawa określone w Karcie, ale wynikające z traktatów założycielskich (jak np. swoboda przepływu), maja. być wykonywane na warunkach i w ramach wynikających z tych traktatów. Wreszcie art. 53 powtarza wymóg kompatybilności zobowiązań wynikających z Karty ze zobowiązaniami określonymi w Europejskiej Konwencji i innych umowach międzynarodowych, a także w konstytucjach państw członkowskich.

2. Zasada subsydiarności i proporcjonalności

Zasada subsydiarności została wprowadzona do TWE przez traktat z Maastricht. Oznacza ona, że wszelkie decyzje powinny być podejmowane na szczeblu możliwie bliskim obywatelowi. W praktyce, zatem najpierw ma decydować gmina, potem powiat, następnie region, państwo członkowskie, a dopiero na końcu Wspólnota, i to tylko wtedy, gdy zamierzone cele nie mogą być w pełniejszym stopniu urzeczywistnione poprzez działanie na niższym poziomie. Traktat zastrzega wyraźnie, iż subsydiarność dotyczy tylko tych kwestii, w których Wspólnota nie ma kompetencji wyłącznej. Podział kompetencji pomiędzy Wspólnotę i państwa członkowskie nie jest jednak precyzyjny. ETS wydaje się interpretować kompetencje wyłączne restryktywnie.

Treść zasady subsydiarności jest niejasna i wzbudza poważne wątpliwości. Rada Europejska od początku zdawała sobie z tego sprawę. Na sesji w Edynburgu w grudniu 1992 r. przyjęła ona wytyczne dotyczące wykładni tej zasady, które następnie zostały powtórzone w protokole dotyczącym subsydiarności, dołączonym do TA Subsydiarność ma charakter dynamiczny i powinna być interpretowana w świetle celów Wspólnoty. Ponadto ustawodawca wspólnotowy lub krajowy powinien każdorazowo rozważyć, czy dany przedmiot regulacji rzeczywiście ma charakter ponadnarodowy i nie może być w satysfakcjonujący sposób uregulowany na płaszczyźnie krajowej, czy działanie krajowe nie prowadziłoby do naruszenia zasad konkurencji lub nie stanowiłoby przeszkody w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego oraz czy działanie Wspólnoty miałoby oczywiste zalety. Elementy te powinny być oceniane odrębnie. Nie jest również oczywiste, czy zasada subsydiamości może wywoływać bezpośredni skutek i czy może być interpretowana przez ETS.

Z zasadą subsydiamości związana jest bezpośrednio zasada proporcjonalności, znajdująca zresztą wyraz w tym samym przepisie TWE co subsydiarność. Oznacza ona, że środki podejmowane z zamiarem osiągnięcia określonego celu muszą być właściwe, wystarczające i konieczne. Ciężar dowodu spoczywa w tym względzie na instytucji działającej. Zasada proporcjonalności była wielokrotnie powoływana przed Trybunałem Sprawiedliwości, przy czym niejednokrotnie z sukcesem.

3. Zasada niedyskryminacji

Zasada niedyskryminacji została włączona do systemu prawa wspólnotowego. Przepis ten zabrania jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na obywatelstwo (przynależność państwową). Odgrywa on szczególna, rolę w tych dziedzinach, w których prawo wspólnotowe nie jest zunifikowane ani zharmonizowane. Działalność gospodarcza w państwach członkowskich odbywa się zgodnie z przepisami prawa krajowego, uzupełnionymi o zasadę traktowania narodowego.

NIEDYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA PRZYNALEŻNOŚĆ PAŃSTWOWĄ /państwa członkowskiego UE

Zgodnie z nią każde państwo członkowskie zobowiązane jest traktować obywateli innych państw członkowskich oraz osoby prawne z tych państw dokładnie w taki sam sposób, jak swoich własnych obywateli i firmy /osoby prawne/. Jeżeli zasada ta nie jest przestrzegana, poszkodowana osoba może przed sądem lub innym organem państwowym powołać się na zasadę niedyskryminacji, aby wyłączyć możliwość nierównego traktowania.

NIEDYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA CECHY I CHARAKTER CZŁOWIEKA

Oprócz tego zasada niedyskryminacji została sformułowana w innych przepisach TWE/dziś TfUE. TfUE obecnie upoważnia Radę UE do podjęcia środków (w praktyce: wydania przepisów prawnych) zakazujących dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie, przekonania, religię, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. W 2000 r. zostały przyjęte dwie dyrektywy: 2000/43/WE w sprawie realizacji zasady równego traktowania niezależnie od pochodzenia rasowego lub etnicznego, oraz 2000/78/WE w sprawie ogólnych ram dla równego traktowania w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu. Znaczenie tych dyrektyw polega przede wszystkim na wprowadzeniu do prawa stanowionego pewnych definicji sformułowanych w orzecznictwie ETS. Pojęcie dyskryminacji oznacza zróżnicowane traktowanie jednakowych podmiotów w takiej samej sytuacji, bez obiektywnego uzasadnienia, ale również jednakowe traktowanie takich samych podmiotów w sytuacji, w której okoliczności uzasadniałyby zróżnicowanie. Dyskryminacja może być jawna lub ukryta. Pierwsza oznacza wprowadzenie normy jednoznacznie nakazującej zróżnicowane traktowanie pewnej grupy osób ze względu na jakieś kryterium; druga natomiast - normy formalnie skierowanej do wszystkich, ale dotykającej określona, grupę osób bardziej niż inne osoby. Możliwa jest także dyskryminacja odwrotna, tj. surowsze traktowanie własnych podmiotów na potrzeby rynku krajowego.

Istotną rolę w prawie wspólnotowym odgrywa też zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, nakazujący jednakowe traktowanie kobiet i mężczyzn odnośnie do warunków pracy i płacy. Przepis ten ma zastosowanie także w sytuacjach czysto wewnętrznych (czyli w stosunkach pomiędzy własnymi obywatelami).

4. Zasada lojalności wobec Unii Europejskiej

Trzecia, z zasad sformułowanych w traktatach założycielskich jest zasada lojalności (solidarności). Art. 10 Traktatu Rzymskiego wskazywał na jej dwa aspekty. Pozytywny polega na tym, że państwa członkowskie zobowiązane są. dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić skuteczność norm prawa wspólnotowego w wewnętrznej przestrzeni prawnej. Negatywny natomiast oznacza, że na państwach członkowskich ciąży obowiązek powstrzymania się od wszelkich działań, które mogłyby utrudnić stosowanie prawa wspólnotowego/UE w ich wewnętrznych porządkach prawnych.

Zaufanie, komunikacja, informowanie się

Taka formuła traktatu wskazuje, że to właśnie na państwach członkowskich spoczywa główny ciężar stosowania prawa wspólnotowego. Mają one obowiązek działać również wtedy, gdy powinna działać Wspólnota, lecz z różnych względów jest to niemożliwe. Jednocześnie jednak w orzecznictwie Trybunału wskazano, że lojalność dotyczy także instytucji wspólnotowych w stosunkach z państwami członkowskimi (powinny one zwłaszcza respektować struktury instytucjonalne państw oraz informować je odpowiednio wcześnie o zamierzonych działaniach) oraz instytucji we wzajemnych stosunkach. Zasada lojalności nie była nigdy uznana za bezpośrednio skuteczną; ETS był natomiast skłonny uznać możliwość jej bezpośredniego stosowania w połączeniu z innymi przepisami TWE.

5. Zasada współpracy zacieśnionej/współpraca wzmocniona

Wzmocniona współpraca to prawo do wydzielenia się wybranej grupy krajów członkowskich z całości składu integracyjnego dla realizacji wybranych celów zapisanych w traktatach. Wzmocniona współpraca ma na celu przyspieszenie, a nie opóźnienie procesu integracji europejskiej.

Wyjątkiem od zasady jednolitego stosowania prawa wspólnotowego jest instytucja współpracy zacieśnionej (pogłębionej) pomiędzy niektórymi państwami członkowskimi. Jakkolwiek materialnie wprowadzona ona została już wcześniej, w postaci porozumień z Schengen (regulujących zasady wjazdu i pobytu cudzoziemców w państwach - stronach umów, a właściwie na terytorium Wspólnoty, oraz zasady nadawania statusu uchodźcy), unii gospodarczej i walutowej oraz polityki socjalnej, to jednak formalnie przepisy regulujące taką możliwość zostały zamieszczone w Traktacie Amsterdamskim, a następnie rozwinięte w Traktacie Nicejskim. Postanowienia dotyczące współpracy zacieśnionej możemy podzielić na przepisy ogólne, mające zastosowanie we wszystkich dziedzinach integracji unijnej, oraz na regulacje szczegółowe, dotyczące współpracy zacieśnionej w poszczególnych filarach. Wymogi akceptacji tej współpracy możemy podzielić na formalne i materialne. Do materialno-prawnych zaliczamy: konieczność respektowania przez państwa uczestniczące acquis communautaire, wyłączenie dziedzin należących do kompetencji Wspólnoty oraz do kompetencji państw członkowskich, przestrzeganie regulacji dotyczących obywatelstwa Unii oraz zapewnienie, że współpraca nie będzie prowadziła do dyskryminacji ani do powstania przeszkód w obrocie pomiędzy państwami członkowskimi. Warunki formalnoprawne to minimalna liczba państw uczestniczących we współpracy zacieśnionej, (co najmniej 9), otwarcie współpracy dla wszystkich państw zainteresowanych nią w przyszłości, a zwłaszcza wyrażenie zgody na współpracę zacieśniona przez Radę UE kwalifikowaną większością głosów.

6. Zasada równowagi instytucjonalnej

Zasada równowagi instytucjonalnej zastąpiła charakterystyczna, dla demokratycznych porządków państwowych zasadę trójpodziału władzy na ustawodawczą wykonawczą (administracyjną) i sądowniczą. W tym układzie pojawiały się często tezy o „deficycie demokracji" we Wspólnocie. Zarzut ten podważa jednak m.in. wprowadzenie przez orzecznictwo ETS do prawa wspólnotowego zasady równowagi instytucjonalnej. Składa się na nią szereg szczegółowych postulatów: każda instytucja UE może działać jedynie na podstawie upoważnienia wynikającego z traktatów założycielskich, żadna instytucja nie może zastępować innych organów w wykonywaniu ich kompetencji, wszystkie instytucje muszą bezwzględnie przestrzegać przewidzianych prawem procedur, każda instytucja sama ustala swój wewnętrzny regulamin postępowania i żaden inny organ nie ma wpływu na kształt tego regulaminu.

Przed „Lizboną”

RÓWNOWAGA = INSTYTUCJE WSPÓLNOTOWE (PE, KE, TS) I INSTYTUCJE MIĘDZYRZĄDOWE/UNIJNE (RE, RUE)

Po „Lizbonie”

RÓWNOWAGA = INSTYTUCJE UE i EWEA (PE, KE, TS) I INSTYTUCJE MIĘDZYRZĄDOWO - SUPRANARODOWE (RE, RUE)

ZASADA ZMIANY PERMANENTNEJ

Przykładem zmiany jest IGC - konferencja międzyrządowa oraz konwent/metoda konwentu

Wybrane konferencje międzyrządowe państw członkowskich Wspólnot/Unii Europejskiej

IGC - konferencja międzyrządowa Temat konferencji	Rok
Powołanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali	1950/1951
Powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej	1955/1957
Przyjęcie Traktatu Fuzyjnego	1965
Przyjęcie Traktatu o uprawnieniach budżetowych	1970
Przyjęcie Traktatu o uprawnieniach budżetowych	1975
Przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego	1985
Przyjęcie Traktatu z Maastricht (prowadzone były równocześnie dwie konferencje: pierwsza w sprawie Unii Politycznej i druga w sprawie Unii Gospodarczej i Walutowej)	1990/1991
Przyjęcie Traktatu Amsterdamskiego	1996/1997
Akcesja do UE (konferencje międzyrządowe dwustronne)	1998/2002
Przyjęcie Traktatu Nicejskiego	2000
Traktat Ustanawiający Konstytucję dla Europy Traktat z Lizbony	2003/2004 2007

Źródło: Opracowanie własne.

Konwent:

2000 r. (wypracował KPP)

i

2002/2003 (wypracował Projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy)

ZASADY PRAWA WSPÓLNOTOWEGO/PRAWA UE

• Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego/UE wobec porządków prawnych państw członkowskich (zasada prymatu/supremacji prawa wspólnotowego/UE)

• Zasada bezpośredniego stosowania

• Zasada bezpośredniej skuteczności

• Zasada pośredniej skuteczności

• Zasada autonomii prawa wspólnotowego/UE (prawo wspólnotowe/UE a prawo międzynarodowe publiczne)

• Zasada deregulacji krajowej na rzecz regulacji wspólnotowej/UE

• Zasada jednolitości zastosowania prawa wspólnotowego/UE (równoległość stosowania prawa wspólnotowego/UE i krajowego)

• Zasada uznawania stosowania w państwie członkowskim bardziej restrykcyjnych krajowych przepisów prawnych niż regulacji wspólnotowych/unijnych

Zasada pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego: W wypadku kolizji normy wspólnotowej z normą prawa państwa członkowskiego pojawia się pytanie, którą normę należy stosować. Traktaty nie udzielają odpowiedzi na to pytanie. Jednakże Trybunał Europejski w orzeczeniu z 1964 r. w sprawie F. Costa przeciwko ENEL orzekł, iż z pierwszeństwa stosowania korzysta norma prawa wspólnotowego. Sprzeczną z nią normę prawa krajowego należy w danym wypadku pozostawić bez zastosowania.

Zasady prawa wspólnotowego wywodzimy z precedensowego orzecznictwa TS

PRECEDENS - (CASE) POSIADA CHARAKTER PRAWOTWÓRCZY

COMMON LAW

TS KREUJE poprzez kazuistykę PRZESTRZEŃ PRAWNA UE

Zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego: Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską stanowi w art. 189, że rozporządzenie obowiązuje bezpośrednio. Oznacza to, że należy je stosować w relacjach wertykalnych (w stosunkach państwo -podmioty prywatne) oraz w relacjach horyzontalnych (stosunki pomiędzy podmiotami prywatnymi). W orzeczeniu z 1964 r. w sprawie von Gend & Loos Trybunał Europejski rozciągnął zasadę bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego na pewne przepisy prawa traktatowego (art. 12). W konsekwencji podmiot prywatny może się na te przepisy powoływać nawet wobec własnego państwa przed jego sądami i urzędami.

Prawo pierwszeństwa - supremacja

Normy prawne UE/WE ------- normy prawne krajowe (polskie) tylko w sytuacji sprzeczności norm

Zasada b.stosowania

Normy prawne UE/WE obowiązują bezpośrednio w systemie prawa krajowego bez potrzeby, konieczności dokonywania ich transferu do prawa krajowego

Zasada skutku bezpośredniego

Prof.zw. dr hab. C. Mik

Prawo wspólnotowe

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, który jeszcze w 1962 r. mówił o wspólnotach jako o nowym porządku prawnym prawa międzynarodowego", od 1964 r. posługuje się pojęciem szczególnego porządku prawnego". Porządek ten ma charakter autonomiczny zarówno w stosunku do prawa międzynarodowego, jak i prawa poszczególnych państw wchodzących w skład wspólnot. Autonomia ta oparta jest na dokonanym w traktatach podziale właściwości między wspólnoty i państwa członkowskie, Państwa nie dokonały przeniesienia swej suwerenności in toto, lecz ograniczyły w niektórych tylko - materiach swe prawa suwerenne". Podziałowi uległa funkcja prawodawcza, gdyż ustawodawca krajowy nie może regulować dziedzin, których właściwe są odpowiednie organy wspólnot Podobnie w zakresie unieważniania przepisów należących do poszczególnych systemów istnieje rozdział kompetencji. Trybunał Wspólnot może unieważniać normy wspólnotowe sprzeczne z traktatami, ale nie ma prawa unieważniania norm krajowych. W przypadku uznania norm krajowych za sprzeczne z wynikającymi z traktatów zobowiązaniami danego państwa, Trybunał kieruje orzeczenie do właściwych organów krajowych. Z kolei sądy krajowe nie maja prawa uchylania norm wspólnotowych. Można, zatem stwierdzić, że oba autonomiczne wobec siebie systemy, krajowy i wspólnotowy, współistnieją ze sobą_ w poszczególnych państwach członkowskich¹.

Prawo międzynarodowe publiczne a prawo UE/wspólnotowe

Według prawników internacjonalistów, prawo wspólnotowe należy kwalifikować jako dział prawa międzynarodowego (w zasadzie publicznego). Według prawników, którzy wychowali się na prawie tworzonym we Wspólnotach natomiast to stanowi autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i prawa krajowego, Oba poglądy nadal są aktualne.

Innymi słowy prawo wspólnotowe różnią, od prawa międzynarodowego bardziej właściwości ilościowe, wynikające z natężenia ich występowania, niż jakościowe: metodologiczne czy strukturalne"". Metody organizowania stosunków między prawem UE i prawem państw członkowskich takie jak:

1. wzajemne uznanie,

2. koordynacja,

3. harmonizacja, substytucja.

Wzajemne uznanie polega na akceptowaniu norm i kwalifikacji przyjętych w różnych państwach członkowskich, jak na przykład wzajemne uznanie dyplomów, świadectw i innych kwalifikacji w celu ułatwienia pozyskania pracy i umożliwienia jej wykonywania Metoda ta opiera się na wzajemnym zaufaniu członków unii Europejskiej. Podstawą prawną metody jest art. 5 TUE. W praktyce metoda ta wykształciła się w wyniku orzeczenia ETS w sprawie Casis de Dijon. zgodnie z tą metodą każdy zachowuje swoje wewnętrzne regulacje, ale jednocześnie zobowiązuje się akceptować normy przyjęte w innych państwachczłonkowskich. Wzajemne uznanie nie wymaga interwencji ze strony Wspólnoty, z wyjątkiem kontroli prawnej wyjątków zastosowanych przez państwa członkowskie.

Koordynacja, podobnie jak wzajemne uznanie, nie zakłada ujednolicenia prawa wewnętrznego państw członkowskich. Prawo krajowe nadal pozostaje nie zmienione, chociaż Wspólnota interweniuje w celu zapewnienia określonych form współpracy. Wspólnota organizuje zbliżanie ustawodawstwa poprzez wydawanie dyrektyw, którymi związane są. państwa członkowskie, Innymi dopuszczalnymi środkami koordynującymi są miedzy innymi zalecenia, konsultacje i programy. Metoda koordynacyjna została wykorzystana miedzy innymi w celu neutralizacji skutków różnic w systemach ubezpieczeń społecznych poszczególnych państw członkowskich. ETS orzekł, że obywatel Wspólnoty ma prawo wystąpić o realizacje świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego w danym państwie Unii Europejskiej, mimo że prawo do tych świadczeń nabył w innym państwie członkowskim. Sędzia krajowy ma obowiązek interpretować prawo swojego kraju w świetle celów swobodnego przepływu. Powinien on omijać interpretację, która pozbawiałaby pracownika świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego z powodu zmiany państwa zatrudnienia w ciągu swojej kariery zawodowej.

Harmonizacja ma na celu zobowiązanie się państw członkowskich do zlikwidowania największych różnic miedzy ich systemami prawnymi. W rezultacie państwa członkowskie modyfikują swoje prawo wewnętrzne zgodnie z dyrektywami harmonizacyjnymi Wspólnoty. Wyróżnia się harmonizacje pełną, i częściową, w zależności od tego, czy regulacja wspólnotowa dotyczy całości czy tylko części określonej dziedziny Metoda harmonizacyjna znalazła szerokie zastosowanie na przykład przy uniformizacji norm technicznych.

Substytucja jest wyrazem najbardziej zaawansowanej integracji prawa wspólnotowego. Zakłada ona całkowite ujednolicenie regulacji krajowych poprzez zastąpienie ich regulacjami wspólnotowymi. Metoda ta charakteryzuje się całkowitym zniknięciem normy krajowej i zastąpienie jej przez normę prawa wspólnotowego. Zapobiega ona także powstaniu w przyszłości ewentualnej regulacji krajowej dotyczącej tej samej kwestii prawnej. Instrumentem substytucyjnym jest przede wszystkim rozporządzenia. Metoda substytucyjna znalazła zastosowanie na przykład kwestii kontroli operacji koncentracji przedsiębiorstw: „Państwa członkowskie ni stosują swego ustawodawstwa krajowego konkurencji do operacji koncentracji o wymiarze wspólnotowym. Substytucja nie reguluje, więc stosunków miedzy prawem krajowym i wspólnotowym, ale zapewnia skuteczne ujednolicenie ustawodawstw. Jednocześnie sprzyja ona zagwarantowaniu jedności i spójności prawa wspólnotowego³.

Prawo integracji europejskiej składa się z dwóch części: klasycznej, podległej prawu międzynarodowemu publicznemu oraz nieklasycznej, zwanej europejskim prawem wspólnotowym. Klasyczny w dużym stopniu charakter maja normy wspólnej polityki spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, które tworzone są w zasadzie przez państwa i których gwarantami są_ sami twórcy. Nie obejmuje ich jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości (nawet po uwzględnieniu Traktatu amsterdamskiego). Pod rządami Traktatu z Maastricht w znacznym zakresie sytuacja była podobna sferze współpracy w dziedzinach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jednak na tle Traktatu amsterdamskiego nowe instrumenty prawne: decyzje ramowe i decyzje „zwykłe" przy przeniesieniu części zagadnień do filaru I, a zwłaszcza poszerzenie jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości na akty III filaru) można mieć pewne wątpliwości.

Europejskie prawo wspólnotowe natomiast to prawo, na straży, którego stoi Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot i wobec którego ma pełną kompetencję, to właśnie prawo Trybunał Sprawiedliwości uznał za zdecydowanie specyficzne, różne o prawa międzynarodowego publicznego. Wprawdzie początkowo (sprawa van Gend en Loos z 5 lutego 192 r.) uważał on prawo wspólnotowe za „ nowy porządek prawny prawa międzynarodowego, jednak wkrótce orzekł (sprawa F. Costa p. ENEL z 15 lipca 1964 r.), że „w odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych, Trybunał EWG ustanowił własny porządek prawny, zintegrowany z systemami prawnymi państw członkowskich. Także niedawno, bo w opinii na temat systemu kontroli sadowej w projekcie Traktatu o stworzeniu europejskiej przestrzeni gospodarczej z 14 grudnia 1991 r., Trybunał stwierdził dobitnie: Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, stanowi niemniej jednak kartę konstytucyjną wspólnoty prawa. Według stałego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, traktaty wspólnotowe stworzyły nowy porządek prawny, z korzyścią, którego państwa ograniczyły w dziedzinach coraz bardziej poszerzanych, swoje prawa suwerenne i którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale również ich przynależni [...]. Istotnymi cechami wspólnotowego porządku prawnego stworzonego w ten sposób są w szczególności jego pierwszeństwo w stosunku do praw państw członkowskich, jak również skutek bezpośredni całego szeregu przepisów mających zastosowanie do ich przynależnych i do nich samych. Wyrokom Trybunału wtóruje doktryna prawa wspólnotowego, także część tworzącej się polskiej doktryny tego prawa.

ACQUIS COMMUNAUTAIRE - dorobek prawny Unii Europejskiej i Wspólnot Europejskich /dziś tylko EWEA/:

• porządek prawny (pierwotny i wtórny)

• zasady ogólne prawa

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości

Acquis communautaire - całokształt dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, na który składają się wszelkie postanowienia traktatowe, ustawodawstwo wykonawcze do traktatów, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i Sądu Pierwszej Instancji, umowy międzynarodowe oraz deklaracje i rezolucje. Każde nowe państwo starające się o przyjęcie do Unii Europejskiej obowiązuje bezwarunkowa akceptacja acquis communautaire.

---------------

Der französische Begriff 'acquis communautaire' heißt übersetzt 'gemeinschaftlicher Besitzstand'. Bezogen auf die EU umfasst er das gesamte Primär- und Sekundärrecht, das in der EU gilt:

• den Inhalt der Grundlagen-Verträge der EU;

• die erlassenen Rechtsvorschriften und die Rechtsprechung des Gerichtshofs;

• die angenommenen Erklärungen und Entschließungen;

• die Rechtsakte der Gemeinsamen Außen- und Sicherheitspolitik;

• die in den Bereichen Justiz und Inneres vereinbarten Rechtsakte;

• die von der Gemeinschaft geschlossenen internationalen Abkommen und

• die Abkommen, welche die Mitgliedstaaten untereinander in Bereichen schließen, die unter die Kompetenz der EU fallen.

-------------------------------

ACQUIS COMMUNAUTAIRE, fr. termin oznaczający całość dorobku prawnego UE i WE w jego skład wchodzą: 1) prawo pierwotne (statutowe), tj. traktaty założycielskie Wspólnot Eur. wraz z aneksami i protokołami oraz późniejszymi poprawkami i uzupełnieniami zawartymi m.in. w Jednolitym Akcie Europejskim i Traktacie o Unii Europejskiej, jak również traktaty akcesyjne nowych państw członkowskich; 2) prawo wtórne (pochodne), tj. akty prawne stanowione przez instytucje Wspólnot na podstawie aktów prawa pierwotnego; 3) umowy międzynar. z państwami trzecimi i organizacjami międzynar.; 4) umowy między państwami członkowskimi dotyczące spraw ściśle związanych z funkcjonowaniem Wspólnot, co do których instytucje Wspólnot nie mają kompetencji do działania; 5) prawo niepisane, w tym ogólne zasady prawa i prawo zwyczajowe, przywoływane w orzecznictwie Eur. Trybunału Sprawiedliwości; państwa Unii Eur. są zobowiązane do poszanowania a.c., a każdy nowy czł. Unii musi je przyjąć w całości.

---------------------------------------------------

Acquis communautaire: całość dorobku prawnego UE i Wspólnot, obejmująca prawo pierwotne, prawo wtórne, orzecznictwo Trybunału Europejskiego, soft law (niewiążące uchwały), uzgodnienia wewnętrzne podjęte pomiędzy instytucjami wspólnotowymi oraz ogólne zasady prawa

1/3 acquis = porządek prawny /hard law i soft law/.

Pojęcia:

Standardy europejskie

Prawo europejskie

Prawo Unii Europejskiej

Prawo wspólnotowe

Prawo krajowe

Prawo europejskie: prawo ustanowione przez wszelkie międzynarodowe organizacje naszego regionu

Prawo Unii Europejskiej: prawo regulujące działalność Unii Europejskiej

Prawo wspólnotowe: przed traktatem z Lizbony: prawo określające działalność wspólnot europejskich: Wspólnoty Europejskiej, Europejskiej Wspólnoty Atomowej.

Po Lizbonie tylko traktat o EWEA.

---------------------------------------------

Prawo instytucjonalne (instytucje UE plus system decyzyjny)

Prawo materialne (polityki wspólnotowe/unijne- TfUE)

Prawo pierwotne: prawo płynące z traktatów ustanawiających wspólnoty europejskie i traktatów je rewidujących, w tym traktatów o fuzji organów, traktatów o przystąpieniu nowych członków i traktatów, które zawarły wspólnoty

Prawo wtórne: prawo stanowione przez organy Wspólnot na podstawie kompetencji przyznanych im w traktatach

PORZĄDEK PRAWNY Unii Europejskiej po traktacie lizbońskim

Porządek prawny wspólnotowy
	TEWEA (TEuratom)

PIERWOTNE	WTÓRNE (POCHODNE)
TEWEA/TEuratom	Akty prawne - prawo twarde (hard law) i miękkie (soft law) - umowy międzynarodowe (np. umowy stowarzyszeniowe)

Zmiany w zakresie prawodawstwa pierwotnego Wspólnot Europejskich/Unii Europejskiej

Źródło: Opracowanie własne (w nawiasie podane są daty wejścia w życie).

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - Rzym, 25.03.1957 (1.01.1958)

• Konwencja w sprawie niektórych instytucji wspólnych dla Wspólnot Europejskich - Rzym, 25.03.1957(1.01.1958)

• Konwencja zmieniająca Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą w celu stosowania do Antyli Niderlandzkich szczególnego systemu stowarzyszenia określonego w Części Czwartej niniejszego Traktatu, 13.11.1962

• Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich (Traktat Fuzyjny) - Bruksela, 08.04.1965 (1.07.1965)

• Traktat zmieniający niektóre postanowienia budżetowe traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie i Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich - Luksemburg, 20.04.1970

• Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego - Bruksela, 10.07.1975

• Traktat zmieniający niektóre postanowienia finansowe Traktatu ustanawiającego Europejskie Wspólnoty Gospodarcze oraz Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich - Bruksela, 22.07.1975 (1.06.1977)

• Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich - Bruksela 20.09.1976

• Traktat zmieniający Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie w odniesieniu do Grenlandii - Bruksela 13.03.1984 (1.02.1985)

• Jednolity Akt Europejski - Luksemburg 17.02.1986 (1.07.1987)

• Traktat o Unii Europejskiej - Maastricht 7.02.1992 (1.11.1993)

• Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty - Amsterdam, 02.10.1997 (1.05.1999)

• Traktat z Nicei, zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne 26.02.2001 (1.02.2003)

• Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne

II.

Traktaty akcesyjne:

• TRAKTAT między Królestwem Belgii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Francuską, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, (Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich) a Królestwem Danii, Irlandią, Królestwem Norwegii oraz Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii, Królestwa Norwegii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1.01.1973)

• TRAKTAT pomiędzy Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich) a Republiką Grecką dotyczący przystąpienia Republiki Greckiej do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1.01.1981)

• TRAKTAT pomiędzy Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich) a Królestwem Hiszpanii i Republiką Portugalską dotyczący przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalskiej do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1.01.1986)

• TRAKTAT między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Portugalską, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Królestwem Norwegii, Republiką Austrii, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, dotyczący przystąpienia Królestwa Norwegii, Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji do Unii Europejskiej (1.01.1995)

• TRAKTAT między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzeczpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii, Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej.

• Traktat o akcesji Rumunii i Bułgarii /2007 r.

STRUKTURA TRAKTATU AKCESYJNEGO

Źródło: Tekst pobrano ze strony internetowej: www.ukie.gov.pl.

Dokumenty akcesyjne składają się z trzech części (Traktat dotyczący przystąpienia do UE w ścisłym rozumieniu, Akt Przystąpienia, Akt końcowy). Traktat Akcesyjny podlega ratyfikacji zgodnie z uregulowaniami przyjętymi w danym kraju.

• TRAKTAT DOTYCZĄCY PRZYSTĄPIENIA DO UE (w wąskim rozumieniu) - jest zwięzłym dokumentem składającym się z preambuły i trzech artykułów.

Preambuła i 3 artykuły: Przystąpienie nowych państw do Traktatu o UE, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej; ratyfikacja i wejście w życie Traktatu, określenie autentycznych języków (21) i depozytariusza Traktatu akcesyjnego (Włochy), w zakresie warunków przystąpienia i dostosowań w traktatach założycielskich - odesłanie do Aktu przystąpienia

• AKT DOTYCZĄCY WARUNKÓW PRZYSTĄPIENIA I DOSTOSOWAŃ W TRAKTATACH STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ UE (Akt Przystąpienia, składa się z części ogólnej, XVIII załączników i 10 protokołów)

CZĘŚCI AKTU PRZYSTĄPIENIA:

1. Zasady (art. 1-10)

2. Zmiany w traktatach (art. 11-19)

3. III Postanowienia stałe (art. 20-23)

4. IV Postanowienia tymczasowe (art. 24-42)

5. VP ostanowienia dotyczące wprowadzenia niniejszego aktu w życie (art. 43-62)

ZAŁĄCZNIKI (XVIII):

Zał. I. (acgu/s Schengen)

Zał. II, III, IV (stałe modyfikacje wtórnego prawa wspólnotowego i prawa UE)

Zał. V - XIV (dziesięć "indywidualnych" załączników zawierających okresy przejściowe

wynegocjowane przez poszczególne państwa przystępujące,

do niektórych załączników dołączono dodatki (appendices), "polski" załącznik nr XII

zawiera 11 tytułów-rozdziałów, w których w negocjacjach z Polską uzgodniono okresy przejściowe)

Zał. XV (tabela określająca maksymalne środki na zobowiązania w związku z przystąpieniem nowych państw, przeznaczone na rolnictwo, działania strukturalne, polityki wewnętrzne i dodatkowe wydatki przejściowe oraz administrację w latach 2004-2006)

Zał. XVI, XVII, XVIII (wykazy komitetów, grup roboczych i innych ciał wraz z zasadami włączenia przedstawicieli nowych państw członkowskich w ich prace)

PROTOKOŁY (10)

Protokół nr 1 w sprawie zmian w Statucie Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Protokół nr 2 w sprawie restrukturyzacji czeskiego hutnictwa żelaza i stali, Protokół nr 3 w sprawie stref suwerennych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej na Cyprze, Protokół nr 4 w sprawie elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie, Protokół nr 5 w sprawie w sprawie tranzytu osób drogą lądową między obwodem kaliningradzkim i innymi częściami Federacji Rosyjskiej, Protokół nr 6 w sprawie nabywania "drugich domów" na Malcie, Protokół nr 7 w sprawie aborcji na Malcie, Protokół nr 8 w sprawie restrukturyzacji polskiego hutnictwa żelaza i stali, Protokół nr 9 w sprawie jednostki 1 i jednostki 2 elektrowni jądrowej Bohunice V1 na Słowacji, Protokół nr 10 w sprawie Cypru Bezpośrednio Polski dotyczą dwa protokoły: Protokół nr 1oraz Protokół nr 8.

• AKT KOŃCOWY

Dokument stwierdzający, że Traktat dotyczący przystąpienia, Akt Przystąpienia, załączniki, protokoły i Wspólne Deklaracje zostały przyjęte w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej Państw Członkowskich i Kandydujących.Akt końcowy nie jest formalnie częścią Traktatu akcesyjnego, dokumentuje wszystkie czynności dokonane podczas konferencji, zawiera 44 deklaracje państw-sygnatariuszy oraz wymianę listów ws. udziału państw przystępujących w pracach UE przed wejściem

Traktatu akcesyjnego w życie. Polska, dołączy do Traktatu 3 jednostronne deklaracje: Deklarację (nr 38) dotyczącą konkurencyjności polskiej produkcji niektórych owoców, Deklarację (nr 39) dotyczącą moralności publicznej oraz Deklarację interpretacyjną (nr 40) ws. Ponownej rejestracji

niektórych farmaceutyków. Wspólnie z Czechami, Estonią, Litwą, Słowacją i Słowenią, Polska dołączy do Traktatu akcesyjnego deklarację (nr 22) ws. uruchamiania klauzul ochronnych.

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Unia Europejska a publiczna władza UE

1. Modus operandi Unii Europejskiej

Integracja jest procesem o zmiennej intensywności i dynamice, procesem kształtowania i rozwoju instytucji, poprzez który określonym grupom politycznych aktorów lub jednostek (podmiotów) przypisuje się autorytatywnie określone wspólne wartości. W ramach integracji grupa państw dobrowolnie tworzy i rozwija wspólne instytucje, którym przekazywane są rosnące kompetencje decyzyjne i które mają coraz większy wpływ na wewnętrzne decyzje zaangażowanych w integrację państw. Integracja europejska wytwarza, zatem wspólnotę polityczną, dysponującą skutecznymi środkami zapobiegania konfliktom między jej uczestnikami oraz kompetencjami decyzyjnymi w zakresie alokacji środków i korzyści, wzmacniających w ten sposób więzi między podmiotami tejże integracji.

Unia Europejska odróżnia się od innych organizacji i struktur międzynarodowych zadaniami i określeniem celów. Odróżnia się też zakresem ilościowego i jakościowego „odnarodowienia" wielu zadań publicznych. Więcej, w Unii Europejskiej istnieje publiczna władza wspólnoty państw coraz bardziej podporządkowująca sobie władzę publiczną państw członkowskich. Nabiera ona charakteru nadrzędnego w stosunku do władzy państwowej i w stosunku do obywateli państw członkowskich. Charakter ten oparty jest na samodzielnym, autonomicznym porządku prawnym zarówno w stosunku do prawa międzynarodowego, jak i w stosunku do prawa krajowego. Tym samym dochodzi tu do zjawiska paralelizacji dwóch odmiennych systemów władzy. władzy państw członkowskich i władzy Unii Europejskiej. Potwierdził to Trybunał Sprawiedliwości, który stanął na stanowisku, że państwa członkowskie utworzyły „samodzielną, europejską, władzę publiczną". Trybunał ten jeszcze w 1962 r. określał Wspólnoty jako „nowy porządek prawny prawa międzynarodowego", ale już od 1964 r. zaczął posługiwać się pojęciem „szczególnego porządku prawnego".

W Unii Europejskiej mamy do czynienia z nową „technologią" sprawowania władzy, a jej podział należy rozpatrywać w ujęciu horyzontalnym i wertykalnym. Jeżeli przyjąć, iż Unia Europejska w kontekście horyzontalnego podziału władzy opiera się na systemie „checks and balances", czyli systemie „hamulców i równoważników", nacisk musi zostać położony na równowagę, a nie oddzielenie władz. Dlatego kompetencje legislacyjne jak i wykonawcze są w Unii Europejskiej do pewnego stopnia wymieszane i nakładają się na siebie. Jednocześnie każda z władz dysponuje uprawnieniami kontrolnymi w stosunku do pozostałych władz, tworząc mechanizm polityczny, w którym żadna z nich nie może uzyskać przytłaczającego wpływu na inną. Władze odseparowane są w sensie instytucjonalnym (strukturalnym i personalnym), ale nie funkcjonalnym, gdyż w rzeczywistości ich uprawnienia są ze sobą powiązane. Wynikiem konkurencji o władzę jest jej dzielenie. „Dzielenie" się władzą w Unii Europejskiej użyte tu jest w sensie „wspólnego korzystania", a więc łącznego wykonywania pewnych funkcji. Uprawnienia jednej władzy nie powinny być bezpośrednio ani całkowicie wykonywane przez żadną z pozostałych władz i żadna z władz nie powinna uzyskać zdecydowanej przewagi nad innymi.

W aspekcie wertykalnym system Unii Europejskiej opiera się na podziale władzy między władzą centralną (instytucje UE) a władzami poszczególnych państw, będących komponentami związku (unii), którą tworzą. Podział władzy dokonywany jest też wtórnie, pomiędzy poszczególnymi sferami integracji (filarami), najczęściej w wyniku tzw. uwspólnotowienia.

W rzeczywistości integracyjnej występuje znaczna gradacja władzy instytucji w szerokich przedziałach: od pewnego minimum niezbędnego wpływu na postępowanie państw, co stanowi przecież naturalne powołanie organizacji - aż do jakiegoś maksimum dopuszczalnego przez jej członków. Maksimum to dalece wykracza poza literalne zapisy traktatów konstytuujących Unię Europejską i Wspólnoty Europejskie. W efekcie końcowym Unia Europejska jest systemem, w którym uczestnictwo państwa członkowskiego we władzy wspólnoty przekazanej jej wcześniej przez to państwo przeplata się z władzą wspólnoty nad tworzącym ją państwem członkowskim. Tym samym wertykalna dystrybucja władzy przeplata się tu z jej horyzontalną redystrybucją.

Unia jest strukturą, w której stopień władzy (zakres sprawowania władzy czy też zakres „nasycenia" kompetencyjnego) jest nieporównywalny z innymi współczesnymi organizacjami międzynarodowymi. Podstawą do rozważań na ten temat jest pojęcie „acąuis communautaire". Tak nazywany jest dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. W ujęciu prawnym - zawężającym - na „acąuis communautaire " składają się: porządek prawny, zasady prawne, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji. Natomiast w ujęciu politologicznym - rozszerzającym - w skład „acquis communautaire " oprócz reguł, procedur i regulacji formalnych wchodzą praktyki, cele polityczne, idee i wartości (ta część acquis nazywana jest też „acquis politique"). Porządek prawny obejmuje przede wszystkim normy prawa pierwotnego i wtórnego. Bardzo istotną cechą prawa pierwotnego jest jego paralelizacja, która sprawia, że jest to zbiór norm o podwójnej naturze: na zewnątrz prawnomiędzynarodowej, do wewnątrz konstytucyjnej. Źródłem tego prawa są przede wszystkim traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie (Traktat Paryski i dwa Traktaty Rzymskie) oraz Unię Europejską. Status prawa pierwotnego mają też załączniki do wymienionych traktatów oraz protokoły dołączone do traktatów założycielskich. Do prawa pierwotnego zalicza się także m.in. traktaty budżetowe z 22 kwietnia 1970 r. (modyfikacja przepisów budżetowych zawartych w traktatach) i 22 lipca 1975 r. (modyfikacja przepisów finansowych zawartych w traktatach) oraz traktaty odnoszące się do unifikacji systemu instytucjonalnego (m.in. Traktat Fuzyjny z 8 kwietnia 1965 r.). Zbiór norm prawa pierwotnego uzupełnia pięć traktatów akcesyjnych, które wprowadzają zmiany do traktatów założycielskich, szczególnie w zakresie regulacji instytucjonalnych i czasowych wyłączeń ze stosowania prawa wspólnotowego w określonych obszarach.

Analizę specyfiki prawa wtórnego poprzedzić musi odniesienie do władzy legislacyjnej w procesie integracji europejskiej. Władza ta nie została precyzyjnie zdefiniowana w traktatach. Kompetencje w tym zakresie uzyskały Rada UE, Parlament Europejski oraz Komisja Europejska. Zastosowano tu podwójną regułę przypisania kompetencji decyzyjnych instytucjom poprzez zapisy artykułów traktatowych charakteryzujących te instytucje oraz enumeratywne przypisanie kompetencji instytucjom w poszczególnych działaniach, politykach i formach współpracy Unii/Wspólnot. W zakresie władzy legislacyjnej Unii Europejskiej istotnym kryterium wyróżniającym jest sposób głosowania w Radzie UE. Innym kryterium wyróżniającym władzę legislacyjną Unii Europejskiej jest ilość i jakość stosowanych instrumentów.

Unia Europejska opiera się na zapewnianiu sobie środków, koniecznych do osiągnięcia swoich celów i prowadzenia własnych polityk. Jej działanie nie może również wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów określonych w traktatach (zasada proporcjonalności). Władza Unii Europejskiej związana jest zawarto katalogu wszystkich instrumentów stosowanych w systemie Unii i Wspólnot. Przyjmuje się szeroką pozatraktatową definicję instrumentu jako określonego narzędzia (aktu, dokumentu) oraz jako określonego sposobu, metody, zasady działania lub środka służącego realizacji kompetencji przypisanych organom Unii/Wspólnot jak i państwom członkowskim. Instrumentem prawnym są przede wszystkim akty prawne wtórne przyjmowane w efekcie procedur decyzyjnych UE. Akty prawa wtórnego wspólnotowego charakteryzują się następującymi cechami: - przyjmowane są one w wyniku zapisanych w traktatach kompetencji; - pozostają one w dyspozycji organów (instytucji). Do podstawowego katalogu aktów prawa wtórnego należą: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Dwa ostatnie nie mają charakteru wiążącego. W praktyce występują jeszcze inne instrumenty podejmowane przez organy wspólnotowe. Ogólnie określa się je jako „non treaty acts" lub „unnominate acts" (akty nienazwane) czy ogólniej, sui generis acts" (decyzje ,,sui generis"). Zazwyczaj prezentują one stanowisko Wspólnoty w jakiejś konkretnej sprawie, regulują różne działania podejmowane w praktyce Wspólnot czy też ustanawiają różnorodne procedury.

Prof. zw. dr hab. C.Mik

Europejskie prawo wspólnotowe

5.4. Zasady ogólne prawa (międzynarodowego)

Zasady ogólne prawa są niewątpliwie źródłem prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej. Należy je traktować jako zasady wspólne dla systemów prawnych państw świata, regionu lub nawet dwóch państw, które nadają się do zastosowania w stosunkach międzynarodowych. Zalicza się do nich m.in.: zasadę skuteczności, nadużycia prawa, rzeczy osądzonej, odszkodowania za wyrządzoną szkodę, dowodu pośredniego, praw nabytych.

Pojęcie zasad ogólnych prawa międzynarodowego przewija się (rzadko zresztą) przed sądami wspólnotowymi w ramach argumentacji stron. Sam TS jednak nigdy nic oparł swojego rozumowania na tej instytucji. Czy to oznacza, że zasady ogólne prawa jako źródło prawa międzynarodowego nie są źródłem prawa wspólnotowego? Z pewnością nie. Zasady ogólne prawa międzynarodowego, bowiem i zasady ogólne prawa wspólnotowego, co do istoty pokrywają się.

5.5. Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

5.5.1. Uwagi ogólne

Dość powszechnie uznanym źródłem prawa międzynarodowego są również uchwały organów organizacji międzynarodowych o charakterze prawotwórczym. Jednak, poza organizacjami integracyjnymi, do rzadkości należą przypadki, kiedy uchwały takie wydawane sąproforo exlemo, czyli w celu wywarcia skutków prawnych wobec państw (i organizacji) członkowskich. Tylko zaś takie uchwały mogą być uważane za część wspólnotowego porządku prawnego.

§ 6. Zasady ogólne prawa (wspólnotowego/UE)

Zasady ogólne prawa (wspólnotowego) są dziełem TS. TS nie dopraco­wał się wszakże jednolitej koncepcji zasad ogólnych prawa. Idąc śladami J. Boulouis i R.-M. Clieralliei; można wskazać na cztery rodzaje zasad, wyróżnione według kryterium pochodzenia: 1) zasady nierozerwalnie związane z każdym rozwiniętym systemem prawnym; 2) zasady, które mogą być wyprowadzane z systemów prawnych państw członkowskich i są dla nich wspólne; 3) zasady wynikające z samej natury Wspólnoty Europejskiej/Unii Europejskiej i jej celów; oraz 4) prawa podstawowe jednostki, o ile mają znaczenie wspólnotowe.

Pierwszą kategorię tworzą ogólne zasady proceduralne, w tym zwłaszcza prawo do obrony, zasady związane z bezpieczeństwem prawnym, jak zasada bezpieczeństwa prawnego sensu stricto, zakazu retroaklywnego działania aktów prawnych, poszanowania praw nabytych, dobrej wiary, uzasadnionego zaufania, wreszcie zasada słuszności.

Do zasad wspólnych dla poszczególnych systemów prawnych zaliczyć można z kolei zasadę zaskarżalności nielegalnych aktów administracyjnych, ciągłości struktur prawnych, bezpodstawnego wzbogacenia, siły wyższej i inne. Jak wynika z orzecznictwa mogą one wynikać z różnych dziedzin prawa publicznego i prywatnego.

Trzecią grupę zasad stanowią zasady wiążące się ze specyfiką wspólnotowego porządku prawnego. Charakter taki mają np. zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, zasada skutku bezpośredniego norm wspólnotowych w krajowych systemach prawnych, zasada solidarności, zasada równowagi instytucjonalnej, zasada preferencji wspólnotowej.

Ostatnią kategorię zasad stanowią prawa podstawowe, a więc prawa człowieka działające w zakresie zastosowania prawa wspólnotowego

§ 7. Czy precedens jest źródłem prawa wspólnotowego/UE?

Precedens zasadniczo jest charakterystyczny dla systemu common law. Oznacza on decyzję sądu (ściślej: regułę ogólną zawartą w sentencji lub uzasadnieniu orzeczenia), która stanowi podstawę (wzór) dla rozstrzygnięć podobnych spraw w przyszłości. W teorii prawa precedens nie jest traktowany jednorodnie. Wyróżnia się w szczególności precedensy wiążące (rodzą obowiązek zachowania zgodnego z regułą w nich zawartą i mogą być podstawą odwołania z tytułu niezastosowania się do precedensu) i niewiążące (istnieje możliwość odstąpienia od niego bez ponoszenia skutków prawnych), jakkolwiek różnica między nimi nie jest ostra. Rozróżnia się także precedensy konkretne (tworzone są przy okazji rozpatrywania konkretnych spraw) i abstrakcyjne (kreowane w postępowaniu sądowym, w którym nie rozpatruje się sprawy indywidualnej). Znany jest też podział na precedensy secundum legeni, contra Icgem i prealer legem. Wreszcie mówi się również o precedensach prawotwórczych (zawierają element nowości normatywnej w stosunku do uprzedniego stanu prawnego) i nieprawotwórczych (nie ma nowych elementów normatywnych w regule ogólnej). Precedensy funkcjonują w zasadzie wedle reguły stare decisis, która gwarantuje ich przestrzeganie. Współcześnie jednak zasada ta jest traktowana liberalnie, co powoduje, że dopuszczalne są odstępstwa od tej zasady. W krajach common law precedens ma znaczenie przede wszystkim w sferze prawa cywilnego sensu laigo, natomiast w sferze prawa karnego i administracyjnego jego rola jest znikoma.

Nie jest jasne, czy precedens może być uznany za źródło prawa wspólnotowego. W szczególności francuska i niemiecka nauka prawa wspólnotowego, a także niektórzy przedstawiciele nauki brytyjskiej zdają się nie potwierdzać takiej sytuacji. Na odmianę zwłaszcza nauka common law z naturalnych względów skłonna jest wiązać z praktyką orzeczniczą sądów wspólnotowych istnienie precedensu jako źródła prawa wspólnotowego. Czy zatem precedens jest źródłem prawa wspólnotowego? Odpowiedź na to pytanie rozpocznijmy od uwagi, że sądy wspólnotowe nigdy nie posługiwały się wyraźnie pojęciem precedensu i odwoływały się do rozstrzygniętych już spraw w zasadzie jako do pewnej linii orzeczniczej. Nie ma przy tym formalnych podstaw do uznania, że TS jest związany własnymi orzeczeniami, czy że, poza pewnymi przypadkami (zwłaszcza wyrok odwoławczy), Sąd I Instancji jest związany wyrokami TS lub własnymi orzeczeniami. Można natomiast uznać, że rozstrzygnięcia TS wydane w trybie odesłania wstępnego (art. 234 [177]) wiążą sądy krajowe na zasadzie acte eclaire (faktyczny obowiązek skorzystania z wykładni dokonanej wcześniej przez TS w podobnej sprawie/wyrok-orzeczenie; szerzej w rozdziale 15 o wykładni prawa wspólnotowego) dopóty, dopóki TS sam od swego orzecznictwa nie odstąpi. W ten sposób w prawie wspólnotowym/UE mamy do czynienia z precedensem o charakterze konkretnym, wiążącym i prawotwórczym. TS i Sąd I Instancji najczęściej też odwołują się do swoich orzeczeń w sposób świadczący o dążności do utrzymania spójności orzecznictwa i jedynie nieodparte powody związane z oceną nowych okoliczności faktycznych skłaniają je do odstępstwa (np. słynna formuła Keck-Mithouard z 1993 r. mająca znaczenie dla wykładni pojęcia środków o skutku równoważnym ograniczeniom ilościowym w imporcie)⁴. W praktyce, zatem zasada stare decisis jest zachowywana.

Wykładnia prawa wspólnotowego/UE

Prof. zw. dr hab. C.Mik

Interpretacja prawa wspólnotowego

§ 1. Uwagi ogólne

Interpretacja prawa wspólnotowego (europejskiego i podlega Trybunałowi Sprawiedliwości (art. 164. 177 TR), który stosuje wykładnię dosłowna, systematyczną i teleologiczną, łącząc je niekiedy. Nie korzysta z metody historycznej, ponieważ nie opublikowano dokumentacji przygotowawczej do TR. W zakresie pochodnego prawa wspólnotowego częściowo obowiązuje inna zasada. Nie należy posługiwać się regułami interpretacji prawa międzynarodowego (por. art. 3 1 Konwencji wiedeńskie] o prawie traktatów), gdyż prawo wspólnotowe jako samodzielny system prawny kieruje się własnymi zasadami. W szczególności prawnomiędzynarodowa zasada mówiąc, ze postanowienia ograniczające suwerenność państwową należy interpretować zawężająco, nie znajduje zastosowania. Zasady prawnomiędzynarodowe stosuje się natomiast do wykładni umów międzynarodowych miedzy Wspólnotą a państwami trzecimi (por. § 4).

§ 2. Wykładnia dosłowna

Dosłowne brzmienie normy prawnej powinno zawsze stanowić punkt wyjścia wykładni. Jednak od razu pojawia się tu trudność polegająca na tym, że brzmienie dosłowne Jest w tym samym stopniu wiąże wszystkich 23 językach urzędowych Wspólnoty. Postanowienie jednoznaczne, np.: niemieckiej wersji tekstu, wcale nie musi być takie w rzeczywistości, co może wyjść na jaw przy porównaniu z pozostałymi redakcjami. Jest to istotne zwłaszcza w kwestii, czy sąd krajowy obowiązany jest zwracać się do TK o dokonanie wykładni w myśl art. 177 TR. Jeżeli poszczególne wersje przepisu są ze sobą sprzeczne, to obowiązuje ta, która najmniej obciążą podmioty indywidualne, a wystarcza do osiągnięcia zamierzonego celu (TS-O 1969-19 - Stauder).

§ 3. Wykładnia systematyczna

Znaczenie normy prawnej wynika również z jej kontekstu systematycznego. Poszczególne przepisy należy łączyć w sensowną całość. Wspólnotowe (europejskie) prawo pochodne należy w miarę możliwości interpretować w taki sposób, aby nie stało w sprzeczności z prawem pierwotnym, a zwłaszcza z prawami zasadniczymi (TS-O 1991 I, 1647). Dążąc do skonstruowania zwartego systemu prawnego, TS wypracował ogólne zasady prawa, posługując się metodą wartościującej komparatystyki prawnej.

§ 4. Wykładnia teleologiczna

Istotą tego rodzaju wykładni jest wyznaczenie sensu i celu regulacji prawnowspólnotowych. Należy interpretować je w taki sposób, by były jak najskuteczniejsze (maksymalizacja praktycznego oddziaływania, effet utile). Prawa podstawowe powinno się interpretować rozszerzająco, a wyjątki od nich zawężająco. Uwzględnienie celów przyświecających Traktatom prowadzi do wykładni dynamicznej, sprzyjającej integracji. Jednym z tych celów jest w myśl art. 2, 7a i l00a TR integracja gospodarcza, zmierzająca do osiągnięcia „Rynku Wewnętrznego". Jednobrzmiące przepisy TR i umowy o ustanowieniu Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej, która nie przewiduje tych samych celów, mogą wymagać odmiennej interpretacji (TS opinia 1/91 z 14.12.1991).

§ 5. Wykładnia pojęć stosowanych w prawie europejskim

Pojęcia zastosowane w przepisie prawa europejskiego należy z reguły Interpretować autonomicznie i jednolicie. Wynika to z zasady równości i jedno litego stosowania prawa europejskiego w państwach członkowskich. Odmienne stosowanie tego prawa w poszczególnych państwach WE pozbawiłoby je skuteczności {effet utile). Znaczenie terminologii należy ustalać przyjmując za punkt wyjścia ich brzmienie oraz uwzględniając kontekst (wykładnia systematyczna) i cel normy (wykładnia teleologiczna).

Gdy do wyjaśnienia sensu i zasięgu przepisu prawa europejskiego niezbędne jest sięgnięcie do prawa wewnętrznego państw członkowskich, nie ma mowy o wykładni jednolitej. Z reguły jest to wyraźnie zaznaczone; wskazówki takiej brak tylko sporadycznie

(por. TS-0 1984, 107).

Zakres obowiązywania prawa wspólnotowego/UE:

• ratione materiae (zakres materialny)

• ratione loci (zwierzchnictwo terytorialne)

• ratione personae (podmioty prawa wspólnotowego )

• ratione temporis (czas obowiązywania traktatów, okresy przejściowe i derogacje)

Unifikacja i harmonizacja:

Implementacja prawa wspólnotowego ( „wszczepianie/transfer norm prawa wspólnotowego do krajowych systemów prawnych”, skuteczne wprowadzanie aktu prawnego w życie )

-struktura normatywna implementacji ( normy wspólnotowego podlegają implementacji w krajowych systemach prawnych )

-implementacja wspólnotowa ( komitologia ) i krajowa

-implementacja prawa pierwotnego i wtórnego

-środki implementacji (koordynacja, kontrola, nadzór, sankcje)

Zakres terytorialny stosowania prawa unijnego: terytoria wszystkich państw członkowskich, wraz z większością ich zamorskich terytoriów zależnych, na których prawo wspólnotowe obowiązuje zazwyczaj jedynie w pewnym zakresie (np. przepisy o organach wspólnotowych oraz o swobodnym przepływie towarów). Niektóre części państw członkowskich me są objęte terytorialnym zakresem obowiązywania prawa wspólnotowego (np. należąca do Wielkiej Brytanii wyspa Man oraz Grenlandia, będąca częścią Danii)

Zakres podmiotowy stosowania prawa unijnego: Traktatom oraz prawu wtórnemu podlegają instytucje UE, państwa członkowskie oraz wszystkie osoby fizyczne i prawne, które przebywają bądź prowadzą działalność na terytorium państw członkowskich. Jednakże bardzo często podmiotem praw i obowiązków są jedynie obywatele państw członkowskich. Ponadto istotne jest, że w obecnym stanie prawnym państwo może przystąpić jedynie do całej Unii (zgodnie z art. O Traktatu o Unii Europejskiej), a nie do poszczególnych wspólnot.

Zakres czasowy obowiązywania prawa unijnego: Zarówno Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską (art. 240), jak i Traktat o Unii Europejskiej (art. Q) zostały zawarte na czas nieokreślony, podobnie jak Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Atomową. Jedynym traktatem zawartym na czas określony jest Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Został on zawarty na okres 50 lat i oczekuje się, że w roku 2001 nie zostanie on prolongowany.

Zakres przedmiotowy obowiązywania prawa unijnego: wyznaczony jest on zasadą upoważnień szczegółowych, która jest szczególnie istotna w odniesieniu do trzech wspólnot i która stanowi, iż organom wspólnot wolno działać jedynie w wypadkach konkretnie przewidzianych w szczegółowych przepisach traktatu. Dla każdego działania tych organów potrzebna jest podstawa prawna w traktacie. Problemem o dużej doniosłości jest, zatem wybór właściwej podstawy prawnej dla danego aktu prawa wtórnego.

DECYZJE W SYSTEMIE PRAWNYM UE

- Decyzje zbiorowe adresowane do państw członkowskich - Decyzje indywidualne adresowane do państw członkowskich - Decyzje zbiorowe adresowane do jednostek - Decyzje indywidualne adresowane do jednostek	Decyzje zbiorowe adresowane do państw członkowskich - Decyzje indywidualne adresowane do państw członkowskich	Decyzje ramowe Decyzje zbiorowe adresowane do państw członkowskich - Decyzje indywidualne adresowane do państw członkowskich

Decyzje adresowane do państw członkowskich wymagają co do zasady implementacji do prawa krajowego

Prof. zw. dr hab. C.Mik

§ 8. Akty niewiążące we wspólnotowym porządku prawnym

8.1.Uwagi ogólne

We Wspólnotach wydawanych jest także szereg mniej lub bardziej formalnych dokumentów, spośród których jedynie dwa: zalecenia (rekomendacje) i opinie, zostały wyraźnie nazwane w prawie wspólnotowym (art. 249 [189] ust. ostatni TWE). Inne, jak konkluzje Rady Unii Europejskiej, rezolucje Rady lub Parlamentu Europejskiego, deklaracje, komunikaty, komunikaty interpretacyjne lub obwieszczenia Komisji, protokoły, kodeksy postępowania i praktyki¹, są dzieleni swobodnej aktywności instytucji wspólnotowych, niekiedy działających wspólnie z państwami członkowskimi. Liczba tych dokumentów, określanych nieraz mianem soft law (miękkie prawo), jest znaczna i wciąż rośnie. W tym kontekście można sformułować dwie wątpliwości: po pierwsze, jaki charakter (wiążący lub nie) mają wymienione akty nazwane /zalecenia i opinie/ i nienazwane /komunikaty, raporty, zielone i białe księgi/, a po drugie, czy akty, które nie wiążą, mogą mieć jakieś znaczenie dla wspólnotowego porządku prawnego.

TYPY AKTÓW WSPÓLNOTOWYCH

ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 29 września 2003 r. dostosowujące do decyzji Rady 1999/468/WE przepisy odnoszące się do komitetów, które wspomagają Komisję w wykonywaniu jej uprawnień wykonawczych ustanowionych w instrumentach podlegających procedurze określonej w art. 251 Traktatu WE 1882/2003/WE

ROZPORZĄDZENIE RADY z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie swobody przemieszczania się na podstawie wizy długoterminowej 1091/2001/WE

ROZPORZĄDZENIE RADY z dnia 25 maja 1999 r. dotyczące dochodzeń prowadzonych przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) 1074/1999/EURATOM

ROZPORZĄDZENIE RADY z dnia 3 czerwca 1971 r. określające zasady mające zastosowanie do okresów, dat i terminów 1182/71/ EWG, EURATOM

ROZPORZĄDZENIE RADY z dnia 25 lipca 1967 r. określające uposażenie członków Komisji EWG i Komisji Euratom, a także Wysokiej Władzy, którzy nie zostali mianowani członkami Jednej Komisji Wspólnot Europejskich NR 423/67/EWG, NR 6/67/EURATOM

ROZPORZĄDZENIE RADY z dnia 29 lutego 1968 r. zmieniające rozporządzenie Rady nr 423/67/EWG, nr 6/67/Euratom z dnia 25 lipca 1967 r. określające uposażenie członków Komisji EWG i Komisji Euratom, a także Wysokiej Władzy, którzy nie zostali mianowani członkami Jednej Komisji Wspólnot Europejskich 261/68/ EWG, EURATOM, EWWiS

ROZPORZĄDZENIE KOMISJI z dnia 7 lipca 1995 r. ustanawiające pewne szczegółowe uzgodnienia w celu wykonania wspólnotowych procedur podejmowania decyzji w odniesieniu do zezwoleń na wprowadzenie do obrotu produktów stosowanych u ludzi lub weterynaryjnych 1662/95/WE

ROZPORZĄDZENIE (WE) EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO NR 1745/2003z dnia 12 września 2003 r. DOTYCZĄCE STOSOWANIA REZERW OBOWIĄZKOWYCH EBC/2003/9

DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 7 czerwca 1999 r. ustanawiajaca procedure uznawania kwalifikacji w zakresie dzialalnosci zawodowych, objetych dyrektywami w sprawie liberalizacji i srodków przejsciowych oraz uzupelniajaca ogólne systemy uznawania kwalifikacji 99/42/WE

DYREKTYWA RADY z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne 2000/43/WE

JEDENASTA DYREKTYWA RADY z dnia 26 marca 1980 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych - wyłączenie francuskich departamentów zamorskich z zakresu stosowania dyrektywy 77/388/EWG 80/368/EWG

DYREKTYWA KOMISJI z dnia 27 kwietnia 1989 r. zmieniająca po raz drugi załączniki do dyrektywy Rady 77/96/EWG w sprawie badań świeżego mięsa wieprzowego na obecność włosieni (trichinella spiralis) przed przywozem z państw trzecich 89/321/EWG

DECYZJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 17 czerwca 1997 r. w sprawie zbioru wytycznych dla transeuropejskich sieci telekomunikacyjnych 1336/97/WE

DECYZJA RADY z dnia 16 czerwca 2003 r. dotycząca zasad mających zastosowanie do ekspertów krajowych i krajowego personelu wojskowego oddelegowanych do Sekretariatu Generalnego Rady i uchylająca decyzje z dnia 25 czerwca 1997 r. i z dnia 22 marca 1999 r. oraz decyzję 2001/41/WE i decyzję 2001/496/WPZiB 2003/479/WE

DECYZJA KOMISJI z dnia 26 maja 1987 r. ustanawiająca Komitet Doradczy do spraw otwarcia zamówień publicznych 87/305/EWG

DECYZJA RADY I KOMISJI z dnia 13 grudnia 1993 r. w sprawie zawarcia Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, między Wspólnotami Europejskimi, ich Państwami Członkowskimi a Republiką Austrii, Republiką Finlandii, Republiką Islandii, Księstwem Liechtensteinu, Królestwem Norwegii, Królestwem Szwecji i Konfederacją Szwajcarską 94/1/WE, EWWiS

DECYZJA KOMITETU STAŁYCH PRZEDSTAWICIELI z dnia 13 czerwca 2001 r. ustanawiająca grupę roboczą wysokiego szczebla 2001/C 183/01

DECYZJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie mianowania Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich 2003/158/WE, Euratom

DECYZJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, KOMISJI, TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI, TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO, KOMITETU EKONOMICZNO - SPOŁECZNEGO ORAZ KOMITETU REGIONÓW z dnia 20 lipca 2000 r. w sprawie organizacji i działania Urzędu Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich 2000/459/WE, EWWiS, Euratom

DECYZJA PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH z dnia 2 czerwca 1997 r. ustalająca siedzibę Europejskiego Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii 97/C 194/02

DECYZJA PODJĘTA ZA WSPÓLNYM POROZUMIENIEM MIĘDZY PRZEDSTAWICIELAMI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH PODCZAS SPOTKANIA NA SZCZEBLU SZEFÓW PAŃSTW I RZĄDÓW W SPRAWIE LOKALIZACJI SIEDZIB NIEKTÓRYCH ORGANÓW I SŁUŻB WSPÓLNOT EUROPEJSKICH ORAZ EUROPOLU 93/C 323/01

DECYZJA SEKRETARZA GENERALNEGO RADY z dnia 27 lutego 1996 r. odnosząca się do opłat za publiczny dostęp do dokumentów Rady 96/C 74/02

DECYZJA RADY z dnia 27 marca 2000 r. w sprawie poprawy wymiany informacji w celu zwalczania fałszowania dokumentów podróży 2000/261/WSiSW

DECYZJA RAMOWA RADY z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi 2002/584/WSiSW

DECYZJA KOMITETU WYKONAWCZEGO z dnia 22 grudnia 1994 r. w sprawie wprowadzenia w życie Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 19 czerwca 1990 r. SCH/Com-ex (94) 29, rev. 2

WSPÓLNE DZIAŁANIE z dnia 16 grudnia 1996 r.przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej dotyczące jednolitego wzoru dokumentu pobytowego 97/11/WSiSW

DECYZJA RADY z dnia 22 listopada 1993 r. w sprawie wspólnego stanowiska określonego na podstawie art. J.2 Traktatu o Unii Europejskiej w odniesieniu do ograniczenia stosunków gospodarczych z Libią 93/614/WPZiB

DECYZJA PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZEBRANYCH W RAMACH RADY z dnia 25 czerwca 1996 r. w sprawie ustanowienia tymczasowego dokumentu podróży 96/409/WPZiB

WSPÓLNE STANOWISKO z dnia 7 lipca 1995 r. określone przez Radę na podstawie art. J.2 Traktatu o Unii Europejskiej w odniesieniu do przedłużenia zawieszenia niektórych ograniczeń w handlu z Federalną Republiką Jugosławii (Serbii i Czarnogóry) 95/254/WPZiB

WSPÓLNE DZIAŁANIE z dnia 22 listopada 1996 r. przyjęte przez Radę na podstawie art. J.3 i K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczące środków chroniących przed skutkami eksterytorialnego stosowania ustawodawstwa przyjętej przez państwa trzecie oraz działaniami opartymi na nim lub z niego wynikającymi 96/668/WPZiB

WSPÓLNA STRATEGIA RADY EUROPEJSKIEJ z dnia 11 grudnia 1999 r.w sprawie Ukrainy 1999/877/WPZiB

DECYZJA SEKRETARZA GENERALNEGO RADY / WYSOKIEGO PRZEDSTAWICIELA DS. WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ I BEZPIECZEŃSTWA z dnia 25 czerwca 2001 r. w sprawie kodeksu dobrego postępowania administracyjnego dla Sekretariatu Generalnego Rady Unii Europejskiej oraz jego personelu w kontaktach zawodowych ze społeczeństwem 2001/C 189/01

DECYZJA RADY EOG NR 1/95 z dnia 10 marca 1995 r.w sprawie wejścia w życie Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) dla Księstwa Lichtensteinu NR 1/95

DECYZJA WSPÓLNEGO KOMITETU EOG z dnia 14 marca 2003 r.zmieniająca Protokół 4 do Porozumienia w sprawie reguł pochodzenia NR 38/2003

DECYZJA PREZESA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI USTANAWIAJĄCA SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

DECYZJA EUROPEJSKIEJ AGENCJI OCHRONY ŚRODOWISKA z dnia 20 marca 2000 r. ustanawiająca kodeks dobrego postępowania administracyjnego w Agencji 2000/529/WE

DECYZJA RADY PREZESÓW EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 19 czerwca 1998 r. w sprawie mianowania oraz okresu obowiązywania mandatu zewnętrznego rewidenta Europejskiego Banku Centralnego EBC/1998/NP1

DECYZJA EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 5 lipca 2001 r. zmieniająca decyzję EBC/1998/4 w sprawie przyjęcia warunków zatrudnienia pracowników Europejskiego Banku Centralnego 2001/566/WE

DECYZJA PODJĘTA W DRODZE WSPÓLNEGO POROZUMIENIA, NA SZCZEBLU SZEFÓW PAŃSTW LUB RZĄDÓW, PRZEZ RZĄDY PAŃSTW CZŁONKOWSKICH, KTÓRYCH WALUTĄ JEST EURO z dnia 16 października 2003 r.w sprawie mianowania Prezesa Europejskiego Banku Centralnego

2003/767/WE

UMOWA między Wspólnotą Europejską a Radą Europy w celu ustanowienia, zgodnie z artykułem 7 ustęp 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 1035/97 z dnia 2 czerwca 1997 roku ustanawiającym Europejskie Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii, ścisłej współpracy między Centrum a Radą Europy

UMOWA W SPRAWIE PRZYSTĄPIENIA KRÓLESTWA SZWECJI do Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach podpisanej w Schengen dnia 19 czerwca 1990 r.

KONWENCJAWYKONAWCZA DO UKŁADU Z SCHENGEN z dnia 14 czerwca 1985 roku między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach

UMOWA MIĘDZY EUROPEJSKIM URZĘDEM POLICJI (EUROPOL) A EUROPEJSKIM BANKIEM CENTRALNYM (EBC) 2002/C 23/07

UKŁAD między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach

DEKLARACJA RADY I PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZEBRANYCH W RADZIE z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii w internecie przez wzmożenie pracy z młodymi ludźmi 2001/C 196/01

DEKLARACJA RADY I PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZEBRANYCH W RADZIE z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii w internecie przez wzmożenie pracy z młodymi ludźmi 2001/C 196/01

WSPÓLNA DEKLARACJA Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji

DEKLARACJE W SPRAWIE DECYZJI RADY 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawiającej warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji 1999/C 203/01

REZOLUCJA RADY I PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH, ZEBRANYCH W RADZIE z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie wzmocnienia możliwości Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony ludności 2001/C 82/01

MODUS VIVENDI z dnia 20 grudnia 1994 r. między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją dotyczące środków wykonawczych do aktów prawnych przyjętych zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 189b Traktatu WE

96/C 102/01

POROZUMIENIE MIĘDZYINSTYTUCJONALNE z dnia 20 grudnia 1994 r. Szybsza metoda pracy nad urzędową kodyfikacją tekstów prawnych 96/C 102/02

POROZUMIENIE MIĘDZY PARLAMENTEM EUROPEJSKIM A KOMISJĄ w sprawie procedur wprowadzenia w życie decyzji Rady 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawiającej warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji

POROZUMIENIE w formie wymiany listów zmieniające załącznik A do protokołu 1 do umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Konfederacją Szwajcarską

REGULAMIN KOMISJI C(2000) 3614

AKT RADY z dnia 26 maja 1997 r. przyjmujący Protokół w sprawie interpretacji przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Konwencji o doręczaniu w Państwach Członkowskich Unii Europejskiej dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych

WYTYCZNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 3 listopada 1998 r. zmienione wytycznymi z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie składu, wyceny i procedur w zakresie wstępnego transferu rezerw walutowych oraz wartości nominalnej i oprocentowania roszczeń równoważnych EBC/2000/15

PROTOKÓŁ DODATKOWY do Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Republiką Islandii

MIĘDZYNARODOWE POROZUMIENIE ZAWARTE W RAMACH NEGOCJACJI HANDLOWYCH 1973-1979 (GATT) - DOTYCZĄCE SEKTORA PRODUKTÓW MLECZARSKICH

UMOWA między Unią Europejską a Federalną Republiką Jugosławii w sprawie działalności Misji Obserwacyjnej Unii Europejskiej (EUMM) w Federalnej Republice Jugosławii

PAKT PRZEDAKCESYJNY W SPRAWIE PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ MIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ A UBIEGAJĄCYMI SIĘ O CZŁONKOSTWO PAŃSTWAMI EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ ORAZ CYPREM (Tekst zatwierdzony przez Radę WSiSW dnia 28 maja 1998 roku) 98/C 220/01

Uchwała Rady i Ministrów Zdrowia Państw Członkowskich, zebranych w Radzie z dnia 16 maja 1989 r. dotycząca europejskiej sieci danych zdrowotnych o nadużywaniu narkotyków

Uchwała Rady z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie skutecznego jednolitego stosowania prawa wspólnotowego i w sprawie kar stosowanych w związku z naruszaniem prawa wspólnotowego w ramach rynku wewnętrznego

Rezolucja Rady z dnia 7 czerwca 1988 r. w sprawie ochrony konsumenta w zakresie podawania cen środków spożywczych i produktów nie przeznaczonych do spożycia 88/C 153/01

Rezolucja Rady i przedstawicieli rządów Państw Członkowskich, zebranych w Radzie z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie wzmocnienia możliwości Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony ludności 2001/C 82/01

PRECEDENSY

Tezowane omówienie najbardziej znanych wyroków Trybunału Sprawiedliwości (w kolejności chronologicznej) Opracowanie przygotowali Przemysław Mikłaszewicz i Ireneusz Kondak.

Problemy w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Redakcja: Bolesław Banaszkiewicz Współpraca: Przemysław Mikłaszewicz, Trybunał Konstytucyjny 2003.

5 III 1963 Wyrok w sprawie 26/62 Van Gend en Loos (ORZECZENIE WSTĘPNE)

1. Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły w określonym zakresie swoje suwerenne prawa. Podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele.

2. Artykuł 25 [12] Traktatu zawiera wyraźny i bezwarunkowy zakaz, którego przestrzeganie nie jest uzależnione od przyjęcia przez państwa członkowskie jakiejkolwiek regulacji prawnej stanowiącej jego implementację. W konsekwencji przepis ten jest bezpośrednio skuteczny i kreuje prawa podmiotowe, które powinny być chronione przez sądy narodowe. Zgodnie z art. 25 [12] Traktatu państwa członkowskie nie powinny wprowadzać nowych ceł ani równorzędnych opłat i nie powinny podwyższać takich ceł i opłat już istniejących. Spółka Van Gend en Loos przewoziła w 1960 r. pewną substancję chemiczną z Niemiec do Holandii. Holenderski urząd celny nakazał spółce uiścić podwyższoną opłatę celną. Spółka odmówiła zapłaty, wskazując na sprzeczność przepisów celnych z ówczesnym art. 12 Traktatu. Rozpatrujący sprawę holenderski sąd apelacyjny przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie, w którym chodziło o wyjaśnienie, czy art. 12 Traktatu powinien być bezpośrednio stosowany na gruncie prawa krajowego i, w konsekwencji, czy sądy krajowe powinny chronić powstałe na podstawie tego przepisu prawa podmiotowe.

15 VII 1964 Wyrok w sprawie 6/64 Costa przeciwko ENEL (ORZECZENIE WSTĘPNE)

1. Poprzez przeniesienie na Wspólnotę prawa do regulowania praw i obowiązków wynikających z Traktatu, dotychczas unormowanych w prawie krajowym, państwa członkowskie trwale ograniczyły swoje suwerenne prawa i w konsekwencji nie mogą ustanawiać regulacji sprzecznych z pojęciem Wspólnoty. 2. Stosowanie prawa wynikającego z Traktatu nie może być wyłączone przez przepisy krajowe, gdyż naruszałoby to wspólnotowy charakter tego prawa i podważałoby podstawy prawne funkcjonowania Wspólnoty. W 1963 r. Włochy dokonały nacjonalizacji w zakresie produkcji i dystrybucji energii elektrycznej. Utworzono organizację Ente Nationale Energia Elettrica (ENEL), na którą przeniesiono aktywa przedsiębiorstw działających na rynku energii elektrycznej. Pan Costa - odbiorca energii elektrycznej - był jednocześnie wspólnikiem jednej ze znacjonalizowanych spółek. W sporze sądowym między panem Costa a ENEL Costa podniósł zarzut, że nacjonalizacja naruszyła przepisy Traktatu. W związku z tym sąd włoski skierował do Trybunału Sprawiedliwości odpowiednie pytanie. Rząd włoski oświadczył, że pytanie prawne w tej sprawie było niedopuszczalne, gdyż sąd narodowy powinien stosować prawo krajowe.

12 XI 1969 Wyrok w sprawie 29/69 Stauder przeciwko miastu Ulm (orzeczenie wstępne)

1. Przepis dotyczący uprawnień do zakupu masła na preferencyjnych warunkach musi być rozumiany jako nie wymagający - choć i nie zakazujący - identyfikacji świadczeniobiorców. W świetle zmienionej decyzji Komisji każde państwo członkowskie może zastosować jedną z wielu metod wskazywania świadczeniobiorców na odpowiednich kuponach.

2. Powyższy przepis, interpretowany we wskazany sposób, nie zawiera w swojej treści niczego, co mogłoby naruszać prawa podstawowe stanowiące część zasad ogólnych prawa wspólnotowego, które podlegają ochronie sprawowanej przez Trybunał Sprawiedliwości. W związku z koniecznością redukcji nadwyżek masła we Wspólnocie Komisja Europejska wydała w 1969 r. decyzję upoważniającą państwa członkowskie do sprzedaży masła po obniżonych cenach osobom pobierającym świadczenia z pomocy społecznej. Warunkiem skorzystania z tej formy sprzedaży było przedstawienie kuponu zawierającego nazwisko odbiorcy świadczenia. Intencją takiej regulacji było zapewnienie, aby masło po obniżonych cenach trafiło do właściwych odbiorców. Erich Stauder był uprawniony do skorzystania z tej formy zakupu masła w Niemczech, jednak sprzeciwiał się obowiązkowi ujawnienia swojego nazwiska. Stauder zakwestionował ten wymóg przed sądem niemieckim, twierdząc, że narusza on jego prawa podstawowe zagwarantowane w niemieckiej Ustawie Zasadniczej. Sąd niemiecki wniósł o wydanie przez Trybunał Sprawiedliwości wyroku wstępnego w kwestii zgodności warunku ustanowionego w decyzji Komisji z ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego.

17 XII 1970 Wyrok w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft (orzeczenie wstępne)

1. Prawo wspólnotowe wynikające z Traktatu, jako niezależnego źródła prawa, ze względu na swą istotę nie może być uchylone przez przepisy prawa krajowego, i to niezależnie od ich rangi. Ważność działań instytucji Wspólnoty lub skutki takich działań w państwie członkowskim nie mogą być podważane ze względu na niezgodność z prawami podstawowymi wynikającymi z konstytucji państwa członkowskiego.

2. Odwołanie się do zasad i koncepcji prawa krajowego w celu oceny ważności środków przyjętych przez instytucje Wspólnoty miałoby niekorzystny wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Ważność takich środków może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego.

3. Poszanowanie praw podstawowych stanowi integralną część zasad ogólnych prawa wspólnotowego, podlegających ochronie sprawowanej przez Trybunał Sprawiedliwości. Ochrona praw podstawowych, choć inspirowana tradycjami konstytucyjnymi państw członkowskich, musi być gwarantowana w ramach struktury i celów Wspólnoty. Niemiecka spółka Internationale Handelsgesellschaft uzyskała w 1967 r. licencję na eksport kukurydzy. Zgodnie z rozporządzeniem Rady w sprawie organizacji rynku zbóż uzyskanie takiej licencji było uzależnione od złożenia kaucji pieniężnej. Kaucja ulegała przepadkowi, jeżeli towar nie został wyeksportowany we wskazanym czasie. Po wygaśnięciu licencji część kucji złożonej przez spółkę została zajęta, gdyż pewna partia kukurydzy nie została wyeksportowana. Spółka wszczęła postępowanie przed sądem niemieckim, kwestionując legalność systemu zabezpieczeń pieniężnych i domagając się zwrotu zajętej kwoty. Zdaniem sądu krajowego kwestionowany system był sprzeczny z Ustawą Zasadniczą, a zwłaszcza z zasadą swobody działalności gospodarczej, i w związku z tym skierował do Trybunału Sprawiedliwości pytanie o legalność tego systemu.

31 III 1971 Wyrok w sprawie 22/70 Komisja przeciwko Radzie („ERTA”) (skarga o stwierdzenie nieważności)

1. Ustalając w konkretnym przypadku kompetencję Wspólnoty do zawarcia umowy międzynarodowej należy mieć na względzie całość Traktatu, a nie wyłącznie jego poszczególne przepisy. Kompetencja Wspólnoty do zawarcia umowy międzynarodowej może bowiem wynikać nie tylko z wyraźnego upoważnienia zawartego w Traktacie, ale również z innych przepisów Traktatu oraz ze środków podjętych przez instytucje Wspólnoty.

2. Jeżeli Wspólnota decyduje o przyjęciu wspólnych regulacji w celu realizacji określonej w Traktacie polityki wspólnotowej, to państwa członkowskie tracą wówczas kompetencje do zaciągania zobowiązań wobec państw trzecich, gdyby mogło to naruszyć wspomniane regulacje. Od momentu przyjęcia wspólnych regulacji wyłącznie Wspólnota jest uprawniona do zaciągania i wykonywania zobowiązań wobec państw trzecich dotyczących całej sfery stosowania prawa wspólnotowego.

3. W odniesieniu do realizacji postanowień Traktatu system środków przyjmowanych w stosunkach wewnętrznych Wspólnoty nie może być oddzielony od sfery stosunków zewnętrznych. Kompetencje Wspólnoty dotyczące realizacji wspólnej polityki w sferze transportu wyłączają możliwość konkurencyjnych kompetencji państw członkowskich w tej dziedzinie, ponieważ jakiekolwiek działania podjęte poza instytucjami Wspólnoty byłyby nie do pogodzenia z zasadami wspólnego rynku i jednolitego stosowania prawa wspólnotowego. Sześć państw członkowskich Wspólnoty, działając za pośrednictwem Rady, doprowadziło w 1970 r. do rezolucji, której celem była koordynacja ich stanowiska w negocjacjach z kolejnymi państwami europejskimi w sprawie Europejskiego Porozumienia o Transporcie Drogowym („ERTA”). Komisja Europejska zaskarżyła rezolucję do Trybunału Sprawiedliwości, twierdząc, że określona w Traktacie kompetencja Wspólnoty w sprawach polityki transportowej dotyczy w równym stopniu środków podejmowanych przez Wspólnotę w stosunkach wewnętrznych, jak i stosunków z państwami trzecimi. Rada stała na stanowisku, iż Wspólnota posiada wyłącznie takie kompetencje, które zostały jej przyznane w Traktacie, a prawo zawierania umów z państwami trzecimi nie może być domniemywane w braku wyraźnego postanowienia traktatowego. TS stwierdził, że państwa członkowskie działały w imieniu i w interesie Wspólnoty, i oddalił skargę Komisji o stwierdzenie nieważności aktu Rady.

21 VI 1974 Wyrok w sprawie 2/74 Reyners przeciwko Belgii (orzeczenie wstępne)

1. Zawarty w Traktacie ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo znajduje swoje odzwierciedlenie w sferze swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ona prawo podjęcia i prowadzenia działalności na własny rachunek „na warunkach określonych dla własnych obywateli przez ustawodawstwo państwa, w którym taka działalność jest prowadzona” (art. 43 [52]).

2. Zasada równego traktowania z obywatelami danego państwa członkowskiego (traktowania narodowego) jest jedną z podstawowych zasad prawnych Wspólnoty. W odniesieniu do swobody prowadzenia działalności gospodarczej na zasadę tę mogą bezpośrednio powoływać się obywatele wszystkich państw członkowskich.

3. Zgodnie z Traktatem państwa członkowskie mogą wyłączyć osoby nie będące obywatelami danego państwa z zajmowania funkcji związanych z „wykonywaniem władzy publicznej” (art. 45 [55]). Wykonywanie zawodu adwokata, którego działalność polega na udzielaniu porad i pomocy prawnej oraz reprezentowaniu i obronie stron w postępowaniu sądowym, nie mogą być traktowane jako „wykonywanie władzy publicznej”. Jean Reyners, obywatel holenderski, uzyskał wykształcenie prawnicze w Belgii. Adwokatura belgijska odmówiła mu wpisu na listę adwokatów z uwagi na brak obywatelstwa belgijskiego. Reyners zakwestionował stosowne przepisy ustawodawstwa belgijskiego. Sąd belgijski przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości kilka pytań dotyczących swobody prowadzenia działalności gospodarczej, wynikającej z Traktatu.

8 IV 1976 Wyrok w sprawie 43/75 Defrenne przeciwko Sabena (orzeczenie wstępne)

1. Zawarta w Traktacie zasada równego wynagrodzenia zawarta w Traktacie ma bezpośredni skutek i można się na nią powoływać w postępowaniu przed sądami krajowymi.

2. Obowiązek sądów zapewnienia ochrony praw wynikających z zasady równego wynagrodzenia przez sądy krajowe odnosi się w szczególności do tych rodzajów dyskryminacji, które wynikają bezpośrednio z przepisów prawa lub zbiorowych układów pracy, jak również do sytuacji, w których mężczyźni i kobiety otrzymują nierówną płacę za taką samą pracę wykonywaną w tym samym przedsiębiorstwie lub w tej samej służbie prywatnej bądź publicznej. Gabrielle Defrenne wniosła do sądu belgijskiego powództwo o odszkodowanie przeciwko swojemu pracodawcy. Twierdziła, że w latach 1963-1966 jako kobieta była ofiarą dyskryminacji w zakresie wynagrodzenia w porównaniu z mężczyznami wykonującymi taką samą pracę. Sąd belgijski przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie, czy przepis Traktatu dotyczący zasady równego wynagradzania kobiet i mężczyzn wywiera bezpośredni skutek.

15 XII 1976 Wyrok w sprawie 35/76 Simmenthal przeciwko Ministrowi Finansów (I) (orzeczenie wstępne)

Kontrola weterynaryjna i kontrola sanitarna na granicy - w związku z importem zwierząt lub mięsa przeznaczonego do spożycia - stanowią środki mające skutek podobny do ograniczeń ilościowych zakazanych przez Traktat. Regularne kontrole na granicach nie mogą być dłużej usprawiedliwiane ochroną zdrowia i życia ludzi i zwierząt, ponieważ dwie dyrektywy Wspólnoty nałożyły na państwa członkowskie, z których eksportowane są towary, obowiązek zapewnienia przestrzegania określonych wymogów weterynaryjnych i sanitarnych. Włoska spółka Simmenthal importowała w 1973 r. z Francji do Włoch wołowinę. Zgodnie z włoskimi przepisami na granicy została pobrana opłata za kontrolę weterynaryjną i sanitarną. Zdaniem spółki kontrole te oraz pobrane opłaty stanowią przeszkodę w swobodnym przepływie towarów i jako takie są zakazane przez Traktat. Spółka wszczęła postępowanie przeciwko włoskiemu Ministrowi Finansów, żądając zwrotu bezpodstawnie pobranych opłat. Sąd włoski przedstawił w 1976 r. pytanie Trybunałowi Sprawiedliwości.

20 II 1978 Wyrok w sprawie 120/78 Rewe-Zentral AG („Cassis de Dijon”) (orzeczenie wstępne)

Przeszkody w swobodnym przepływie towarów na obszarze Wspólnoty wynikające z różnic w krajowych regulacjach dotyczących sprzedaży określonych produktów są dopuszczalne jedynie pod warunkiem, że krajowe regulacje są konieczne ze względu na kontrolę podatkową, ochronę zdrowia publicznego, uczciwość transakcji handlowych lub ochronę konsumenta. Niemiecka spółka Rewe-Zentral AG zamierzała importować w 1976 r. z Francji do Niemiec likier „Cassis de Dijon”. Władze niemieckie odmówiły zgody na obrót produktem pod nazwą „likier” ze względu na zbyt niską zawartość alkoholu: poniżej 25%, co było zgodne z przepisami francuskimi, ale niedopuszczalne w świetle prawa niemieckiego. Spółka zaskarżyła do sądu decyzje zakazującej import likieru. Sąd zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem o zgodność przepisów niemieckich z traktatową zasadą swobodnego przepływu towarów. W świetle wyroku TS niemieckie normy zawartości alkoholu w likierze nie mogą stać na przeszkodzie importowi słabszych likierów z innych państw Wspólnoty.

9 III 1978 Wyrok w sprawie 106/77 Simmenthal (II) (orzeczenie wstępne)

1. Przepisy prawa wspólnotowego są bezpośrednim źródłem praw i obowiązków dla tych wszystkich, do których się odnoszą, to jest dla państw członkowskich oraz podmiotów prywatnych będących stronami stosunków prawnych na podstawie prawa wspólnotowego. Dotyczy to również każdego sądu krajowego, którego zadaniem - jako organu państwa członkowskiego - jest ochrona praw podmiotowych przyznanych przez prawo wspólnotowe.

2. Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia Traktatu i bezpośrednio obowiązujące akty prawne wydane przez instytucje wspólnotowe po ich wejściu w życie nie tylko automatycznie uchylają stosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nimi aktów prawa krajowego, ale również wykluczają przyjęcie przez parlament państwa członkowskiego nowych ustaw, które byłyby niezgodne z przepisami prawa wspólnotowego.

3. Sąd krajowy, który stosuje prawo wspólnotowe, ma obowiązek zapewnić pełną jego skuteczność, a gdy jest to konieczne - odmówić zastosowania przepisów krajowych niezgodnych z prawem wspólnotowym nawet wówczas, gdy zostały przyjęte później niż akt prawa wspólnotowego. Po wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Simmenthal I (s. 33) sąd włoski nakazał Ministerstwu Finansów zwrot opłat pobranych niezgodnie z prawem. Ministerstwo wniosło odwołanie od tej decyzji. Włoski sąd odwoławczy uznał, że w sprawie powstał problem sprzeczności między prawem wspólnotowym a nową ustawą włoską. W rezultacie sąd ten przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie dotyczące konsekwencji wynikających z zasady bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w przypadku niezgodności z przyjętą przez państwo członkowskie ustawą późniejszą.

24 XI 1982 Wyrok w sprawie 249/81 Komisja przeciwko Irlandii (postępowanie o naruszenie Traktatu)

Praktyka krajowa polegająca na wprowadzeniu z życie rządowego programu promocyjnego, którego celem jest kontrola przepływu towarów między państwami członkowskimi poprzez zachęcanie do nabywania produktów krajowych w formie ogólnokrajowej kampanii reklamowej oraz stosowanie specjalnych procedur wyłącznie do produktów krajowych, stanowi naruszenie zasady swobodnego przepływu towarów, jeżeli ma charakter restrykcyjny. O charakterze restrykcyjnym można mówić w szczególności wówczas, gdy powyższe działania są podejmowane przez rząd, a ich realizacja przebiega w sposób zorganizowany na całym terytorium kraju. W celu zachęcenia irlandzkich konsumentów do kupowania produktów krajowych zamiast importowanych rząd irlandzki w 1978 r. rozpoczął trzyletni program promocyjny. Obejmował on zachęcanie do umieszczania symbolu „Kupuj irlandzkie” na produktach krajowych oraz kampanię na rzecz produktów irlandzkich w celu nakłonienia konsumentów do ich nabywania. Komisja Europejska wszczęła postępowanie przeciwko Irlandii przed Trybunałem Sprawiedliwości zarzucając, że kampania była sprzeczna z traktatową zasadą swobodnego przepływu towarów. TS uznał, że Irlandia naruszyła obowiązki traktatowe.

13 II 1985 Wyrok w sprawie 293/83 Gravier przeciwko miastu Liège (orzeczenie wstępne)

1. Dostęp do kształcenia zawodowego - chociaż nie należy do sfer powierzonych traktatowo instytucjom Wspólnoty - może w szczególny sposób promować swobodę przepływu osób we Wspólnocie i dlatego warunki dostępu do tej formy kształcenia mieszczą się w zakresie Traktatu.

2. Nałożenie na studentów będących obywatelami innego państwa członkowskiego obowiązku uiszczenia określonej opłaty - jako warunek dostępu do kształcenia zawodowego - stanowi sprzeczną z Traktatem dyskryminację ze względu na obywatelstwo, jeżeli taka opłata nie jest wymagana od studentów państwa przyjmującego. Françoise Gravier, francuska studentka akademii sztuk pięknych, zamierzała studiować w Belgii w latach 1982-1984. Jako studentka zagraniczna musiała ona uiścić opłatę wpisową. Decyzję władz uczelni odmawiającą zwolnienia z tego obowiązku Gravier zaskarżyła do belgijskiego sądu, a ten skierował pytanie do Trybunał Sprawiedliwości.

30 IV 1986 Wyrok w połączonych sprawach 209/84 - 213/84 Asjes i inni („Nouvelles Frontières”) (orzeczenie wstępne)

1. Transport powietrzny podlega ogólnym zasadom Traktatu, w tym dotyczącym konkurencji.

2. Zatwierdzenie taryf w transporcie lotniczym, które zostały ustalone między przedsiębiorstwami w celu ograniczenia konkurencji, jest niezgodne ze zobowiązaniami państw członkowskich w dziedzinie ochrony konkurencji. W 1984 r. wszczęto we Francji postępowanie karne przeciwko Lucasowi Asjes i innym dyrektorom linii lotniczych oraz biur podróży. Przeciwko spółkom Nouvelles Frontières, Air France i KLM wystąpiono z powództwami cywilnymi. Dyrektorzy linii lotniczych oraz biur podróży zostali oskarżeni o naruszenie przepisów francuskiej ustawy o cywilnym transporcie lotniczym w związku ze sprzedażą biletów lotniczych przy zastosowaniu taryf, które nie były zatwierdzone przez właściwego ministra lub były odmienne od zatwierdzonych. Przedsiębiorstwa zagraniczne również podlegały tym regulacjom. Za naruszenie przepisów o zatwierdzaniu taryf groziła kara pozbawienia wolności lub grzywna. Decyzja ministra zatwierdzająca taryfę proponowaną przez linię lotniczą była wiążąca dla wszystkich podmiotów sprzedających bilety danej linii lotniczej na określonej trasie. Sąd karny, przed którym toczyło się postępowanie, wniósł o rozstrzygnięcie przez Trybunał Sprawiedliwości, czy system zatwierdzania taryf jest zgodny z traktatowymi przepisami o konkurencji. Zdaniem sądu francuskie regulacje umożliwiały liniom lotniczym uzgadnianie działań, które były sprzeczne z proklamowana w Traktacie zasadą uczciwej konkurencji.

20 IX 1988 Wyrok w sprawie 302/86 Komisja przeciwko Danii (postępowanie o naruszenie Traktatu)

1. Obowiązek sprzedaży piwa i napojów bezalkoholowych wyłącznie w zwrotnych opakowaniach, nałożony na producentów i importerów przez ustawodawstwo krajowe w celu stworzenia systemu zwrotu pustych opakowań, musi być uznany za konieczny dla osiągnięcia zakładanych celów w dziedzinie ochrony środowiska, a w związku z tym wynikające stąd ograniczenia w swobodnym przepływie towarów nie mogą być traktowane jako nieproporcjonalne.

2. Wymagania, aby zagraniczni producenci stosowali wyłącznie opakowania dopuszczone do sprzedaży przez władze krajowe, o ile władze te mogą odmówić dopuszczenia nawet wówczas, gdy producent może zagwarantować, iż zwrócone opakowania będą użyte ponownie, a także aby nie przekraczali oni określonego limitu rocznej sprzedaży napojów w opakowaniach niedopuszczonych - są nieproporcjonalne, a tym samym zakazane. Komisja Europejska wystąpiła do TS z wnioskiem o stwierdzenie, że wprowadzając przepisy, które wymagają, aby wszystkie opakowania piwa i napojów bezalkoholowych nadawały się do zwrotu, Dania naruszyła swoje zobowiązania wynikające z art. 30 Traktatu. Zgodnie z duńskimi przepisami opakowania musiały być dopuszczone do sprzedaży przez Agencję Ochrony Środowiska. Agencja mogła odmówić dopuszczenia do sprzedaży nowego rodzaju opakowania w szczególności wówczas, gdy uważała, że opakowanie nie jest technicznie przystosowane do zwrotu lub jeżeli system zwrotów nie gwarantował, że określona ilość opakowań będzie użyta ponownie.

2 II 1989 Wyrok w sprawie 186/87 Cowan przeciwko Trésor public (skarb państwa Francji) (orzeczenie wstępne)

1. Swoboda świadczenia usług obejmuje uprawnienie odbiorców usług do wyjazdu do innego państwa członkowskiego w celu skorzystania z usługi w tym państwie. Turyści muszą być uznani za takich odbiorców usług.

2. Skoro prawo wspólnotowe gwarantuje danej osobie swobodę wyjazdu do innego państwa członkowskiego, to ochrona prawna na wypadek poniesienia szkody w państwie członkowskim - na takich samych zasadach, jakie odnoszą się do obywateli tego państwa - jest korelatem swobody przemieszczania się.

3. Francuska regulacja ograniczająca możliwość przyznania odszkodowania tylko do obywateli francuskich jest niezgodna z zawartym w prawie wspólnotowym zakazem dyskryminacji ze względu na obywatelstwo. Ian William Cowan, brytyjski turysta, został pobity i poważnie zraniony w paryskim metrze. Nie ustalono tożsamości napastników. Obywatele francuscy (i tylko oni) byli w takiej sytuacji ustawowo uprawnieni do otrzymania odszkodowania od państwa. Sąd francuski, przed którym toczyło się postępowanie z powództwa Cowana, wniósł pytanie do Trybunału Sprawiedliwości.

22 V 1990 Wyrok w sprawie C-70/88 Parlament Europejski przeciwko Radzie („Czarnobyl”) (orzeczenie w sprawie dopuszczalności skargi o stwierdzenie nieważności)

1. Przestrzeganie równowagi instytucjonalnej oznacza, że każda z instytucji Wspólnot musi korzystać ze swoich kompetencji respektując kompetencje innych instytucji. Ponadto przestrzeganie równowagi instytucjonalnej wymaga, aby każde jej naruszenie było sankcjonowane.

2. Trybunał Sprawiedliwości, którego zadaniem jest zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu, musi być uprawniony do ochrony równowagi instytucjonalnej, a w konsekwencji do kontroli przestrzegania kompetencji Parlamentu. W związku z tym dopuszczalna formalnie jest wniesiona przez Parlament skarga o uchylenie aktu Rady lub Komisji, jeżeli jej celem jest ochrona kompetencji Parlamentu i opiera się na zarzutach naruszenia tych kompetencji. W następstwie katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu Rada przyjęła w 1987 r. rozporządzenie określające maksymalne dopuszczalne dawki napromieniowania żywności i paszy w razie wypadku jądrowego lub innego zagrożenia radiologicznego. W trakcie przygotowywania rozporządzenia Rada zasięgnęła jedynie opinii Parlamentu, na podstawie art. 31 Traktatu ustanawiającego EURATOM. Parlament stał na stanowisku, iż podstawą prawną rozporządzenia powinien być art. 100a Traktatu ustanawiającego EWG, co oznaczałoby konieczność przyjęcia rozporządzenia w porozumieniu z Parlamentem. Parlament wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości z żądaniem uchylenia rozporządzenia twierdząc, że błędny wybór podstawy prawnej naruszył kompetencje Parlamentu. W tamtym czasie ani Traktat ustanawiający EURATOM, ani Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą nie wymieniał Parlamentu wśród podmiotów uprawnionych do wystąpienia z żądaniem stwierdzenia nieważności aktu prawa wspólnotowego. W związku z tym Rada podniosła w postępowaniu przed TS zarzut niedopuszczalności skargi.

19 XI 1991 Wyrok w połączonych sprawach C-6/90 i C-9/90 Francovich i inni przeciwko Republice Włoskiej (orzeczenie wstępne)

1. Traktat ustanowił swój własny system prawny, który jest połączony z systemami państw członkowskich i który musi być stosowany przez sądy tych państw. Sądy krajowe, których zadaniem jest stosowanie przepisów prawa wspólnotowego, muszą zapewnić pełną skuteczność tym przepisom oraz chronić prawa nadawane na ich podstawie podmiotom prywatnym.

2. Pełna skuteczność prawa wspólnotowego (art. 10 [5] Traktatu) zostałaby podważona, a ochrona praw nadanych na jego podstawie uległaby osłabieniu, gdyby podmioty prywatne nie byłyby uprawnione do uzyskania ochrony sądowej, kiedy ich prawa nie są respektowane w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie może ponosić odpowiedzialność. Zasada odpowiedzialności państwa za wyrządzenie szkody osobom prywatnym w rezultacie naruszenia prawa wspólnotowego, za które państwo ponosi odpowiedzialność, jest nieodłączną częścią systemu traktatowego. Dyrektywa o ochronie pracowników w razie upadłości pracodawcy zawiera w szczególności określone gwarancje dotyczące realizacji roszczeń z tytułu niewypłaconych wynagrodzeń. Państwa członkowskie były zobowiązane wprowadzić postanowienia dyrektywy do krajowych systemów prawnych do 23 października 1983 r. Włochy nie wykonały tego zobowiązania. Andrea Francovich wraz z innymi pracownikami pewnego przedsiębiorstwa nie otrzymali wynagrodzeń z powodu upadłości pracodawcy w 1984 r. W postępowaniu przed sądem włoskim domagali się oni od państwa uzyskania gwarancji przewidzianych w dyrektywie albo zapłaty odszkodowania. Sąd krajowy przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie prawne dotyczące odpowiedzialności państwa w takim przypadku. Ze sprawy Francovich wynika, że dyrektywy wspólnotowe, choć zgodnie z Traktatem zobowiązują tylko państwa członkowskie, nie rodząc skutków prawnych dla ich obywateli, mogą niekiedy być źródłem roszczeń obywateli wobec państwa członkowskiego (w tym wypadku - z tytułu naruszenia przez państwo obowiązku implementacji dyrektywy).

23 II 1995 Wyrok w połączonych sprawach C-358/93 i C-416/93 Postępowanie karne Bordessa i inni (orzeczenie wstępne)

1. Fizyczny transfer środków pieniężnych podlega przepisom Traktatu o swobodnym przepływie kapitału.

2. Wymóg uzyskania zezwolenia na wywóz środków pieniężnych skutkuje zawieszeniem eksportu tych środków, uzależniając go od uzyskania zgody organów administracji. Wymóg o takim charakterze poddaje korzystanie ze swobody przepływu kapitału dyskrecjonalnej władzy organów administracji, a przez to czyni te swobodę iluzoryczną. 3. Natomiast wymóg uprzedniego zgłoszenia wywozu środków pieniężnych może być jednym z koniecznych środków, które mogą stosować państwa członkowskie Inaczej niż obowiązek uzyskania zezwolenia, wymóg ten nie prowadzi do udaremnienia zamierzonej transakcji, a pozwala państwom członkowskim na skuteczną kontrolę przestrzegania przepisów krajowych. W listopadzie 1992 r. Aldo Bordessa, obywatel włoski, został podany kontroli celnej na granicy hiszpańsko-francuskiej. W czasie kontroli znaleziono przy nim 50 milionów ukrytych peset. Bordessa został aresztowany, a pieniądze skonfiskowane, ponieważ nie posiadał on wymaganego przez prawo hiszpańskie zezwolenia na wywóz takiej sumy. W drugim przypadku małżonkowie, obywatele hiszpańscy, przekraczając to samo przejście graniczne, usiłowali wywieźć bez zezwolenia 38 milionów peset. Przepisy hiszpańskie wymagały zgłoszenia przed wywozem sumy większej niż 1 milion peset na osobę oraz uzyskania zezwolenia, jeżeli suma przekraczała 5 milionów peset na osobę. Sąd hiszpański, przed którym toczyło się postępowanie karne, przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie dotyczące zgodności tych przepisów z prawem wspólnotowym.

17 X 1995 Wyrok w sprawie C-450/93 Kalanke przeciwko miastu Brema (orzeczenie wstępne)

1. W sytuacji, w której mężczyzna i kobieta kandydujący na określone stanowisko mają takie same kwalifikacje, a przepis prawa krajowego przyznaje automatycznie pierwszeństwo kobiecie w sektorach, w których kobiety nie są dostatecznie reprezentowane, mamy do czynienia z przekroczeniem granic dyrektywy o równym traktowaniu i z dyskryminacją ze względu na płeć.

2. Wspomniana dyrektywa zezwala natomiast, aby przepisy krajowe dotyczące zatrudnienia przyznawały określone przywileje kobietom w celu ułatwienia im konkurowania na rynku pracy i rozwijania kariery zawodowej na równi z mężczyznami. W lipcu 1990 r. miasto Brema ogłosiło konkurs na stanowisko kierownika sekcji w departamencie parków. Do konkursu zgłosiły się dwie osoby - Eckhard Kalanke oraz pewna kobieta. Oboje kandydaci posiadali jednakowe kwalifikacje. Zgodnie z przepisem, który automatycznie przyznaje pierwszeństwo kobietom w tych sektorach administracji publicznej, w których zatrudniono więcej mężczyzn, niż kobiet, stanowisko zostało przydzielone kandydującej kobiecie. Kalanke zaskarżył tę decyzję władz miasta. Sąd niemiecki wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy przepisy krajowe są zgodne z dyrektywą o równym traktowaniu w odniesieniu do dostępu do zatrudnienia i awansów.

15 XII 1995 Wyrok w sprawie C-415/93 Union Royale Belge des Sociétés de Football Association i inni przeciwko Jean-Marc Bosman (orzeczenie wstępne)

1. System uzależniający zawarcie nowego kontraktu z klubem piłkarskim od zapłaty sumy transferowej poprzedniemu klubowi, ustanowiony przez narodowe i ponadnarodowe związki piłkarskie, jest niezgodny z wyrażoną w Traktacie zasadą swobodnego przepływu pracowników będących obywatela państw członkowskich Wspólnoty.

2. Naruszeniem zasad swobodnego przepływu pracowników są również reguły ustanowione przez związki sportowe, zgodnie z którymi w meczach organizowanych przez te związki kluby piłkarskie mogą wystawić do gry jedynie ograniczoną liczbę zawodników, którzy są obywatelami innego państwa członkowskiego. Jean-Marc Bosman, zawodowy piłkarz belgijski, był zatrudniony od 1988 r. w pierwszoligowym klubie RC Liège na podstawie kontraktu, który wygasał w 1990 r. Podjął on próbę podpisania kontraktu z klubem francuskim, jednak zawarcie umowy było uzależnione od zapłaty klubowi belgijskiemu sumy transferowej. Wobec niezapłacenia sumy transferowej Bosman pozostał bez pracy. Belgijski sąd apelacyjny, rozpoznając powództwo Bosmana przeciw RC Liège, Belgijskiemu Związkowi Piłki Nożnej oraz Europejskiej Unii Federacji Piłkarskich (UEFA), przedstawił pytania Trybunałowi Sprawiedliwości.

5 III 1996 Wyrok w połączonych sprawach C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pêcheur i Factortame (III) (orzeczenie wstępne)

1. Zasada, iż państwo członkowskie jest obowiązane naprawić szkodę wyrządzoną podmiotom prywatnym w wyniku naruszenia prawa wspólnotowego, znajduje zastosowanie w szczególności do naruszeń prawa wspólnotowego, za które odpowiedzialny jest krajowy ustawodawca.

2. Jeżeli naruszenie prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie jest związane z działalnością ustawodawcy krajowego działającego w sferze, w której posiada on znaczną swobodę regulacji, to osoby, którym wyrządzono szkodę, są uprawnione do odszkodowania jeżeli postanowienie prawa wspólnotowego nadaje tym osobom określone prawa, naruszenie jest wystarczająco poważne oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem prawa wspólnotowego a wyrządzoną szkodą.

3. Państwo członkowskie musi naprawić szkodę spowodowaną naruszeniem prawa wspólnotowego zgodnie z krajowymi zasadami odpowiedzialności odszkodowawczej. Naprawienie szkody nie może być jednak uzależnione od winy organu państwa odpowiedzialnego za naruszenie rozumianej szerzej niż wystarczająco poważne naruszenie prawa wspólnotowego. Brasserie du Pêcheur, spółka francuska była zmuszona przerwać eksport piwa do Niemiec w 1981 r. w związku z decyzją władz niemieckich, które uznały, że piwo produkowane przez spółkę nie odpowiadało niemieckim normom „czystości” (określającym składniki, jakie mogą znajdować się w piwie, a przez to zakazującym stosowanie dodatków smakowych). W 1987 r. TS uznał takie ograniczenia za niezgodne z Traktatem (por. sprawę Cassis de Dijon, s. 35). Spółka żądała następnie od RFN odszkodowania za szkody poniesione w wyniku ograniczeń importowych w latach 1981- 1987. Factortame Ltd była jedną ze spółek, której udziałowcami byli głównie obywatele Hiszpanii, posiadających 95 statków rybackich zarejestrowanych w Wielkiej Brytanii. W 1988 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące rejestracji statków. Zgodnie z nimi zarejestrowany mógł być tylko taki statek rybacki, którego właścicielem i operatorem są obywatele brytyjscy zamieszkali w Wielkiej Brytanii. W wyroku Factortame II z 25 lipca 1991 r. TS orzekł, że wymogi ustawy brytyjskiej dotyczące obywatelstwa i zamieszkania właścicieli i operatorów statków są sprzeczne z prawem wspólnotowym. Spółka wniosła następnie powództwo o odszkodowanie przeciwko państwu brytyjskiemu za straty poniesione w okresie obowiązywania ustawy. Sąd niemiecki i sąd brytyjski, rozpoznając te sprawy, przedstawiły Trybunałowi Sprawiedliwości pytania w sprawie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego.

23 V 1996 Wyrok w sprawie C-5/94 Hedley Lomas Ltd (orzeczenie wstępne)

1. Odmowa wydania licencji eksportowej przez państwo członkowskie stanowi ograniczenie ilościowe w eksporcie, niezgodne z art. 29 [34] Traktatu. Wprawdzie art. 30 [36] dopuszcza wyjątek od tej zasady ze względu na ochronę zwierząt, to jednak nie jest możliwe odwołanie się do tego przepisu kiedy dyrektywy Wspólnoty przewidują zbliżenie ustawodawstw konieczne dla osiągnięcia określonego celu.

2. Państwo członkowskie nie może jednostronnie przyjąć środków korygujących lub ochronnych w celu zapobiegania naruszeniom prawa wspólnotowego przez inne państwo członkowskie. W latach 1990 - 1992 brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa regularnie odmawiało wydawania licencji na eksport żywych zwierząt przeznaczonych do uboju w Hiszpanii, uzasadniając to tym, że traktowanie zwierząt w hiszpańskich ubojniach było sprzeczne z odpowiednią dyrektywą Wspólnoty o ochronie zwierząt. Chociaż dokonano transpozycji dyrektywy do prawa hiszpańskiego, brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa było przekonane - mimo braku wystarczających dowodów - że pewna ilość ubojni hiszpańskich nie odpowiada wymaganiom dyrektywy. Odmowa wydawania licencji eksportowych opierała się na wyjątku od zasady swobodnego przepływu towarów, dotyczącym ochrony zwierząt. Spółka Hedley Lomas Ltd zwróciła się w 1992 r. o wydanie licencji eksportowej, lecz otrzymała decyzje odmowną. Następnie spółka wszczęła postępowanie przed sądem brytyjskim, domagając się uznania, że odmowa ministerstwa narusza zasadę swobodnego przepływu towarów i zapłaty odszkodowania. Sąd krajowy przedstawił pytanie Trybunałowi Sprawiedliwości.

8 IX 1996 Wyrok w połączonych sprawach C-178/94, C-179/94, C-188/94 i C-190/94 Erich Dillenkofer i inni przeciwko Republice Federalnej Niemiec (orzeczenie wstępne) Państwo członkowskie obowiązanie jest dokonać we właściwym czasie transpozycji dyrektywy do prawa krajowego. Uchybienie temu obowiązkowi stanowi wystarczająco oczywiste pogwałcenie prawa wspólnotowego i rodzi odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone osobie prywatnej w sytuacji, gdy dyrektywa przyznaje jej określone prawa i pod warunkiem istnienia związku przyczynowego między naruszeniem przez państwo ciążącego na nim obowiązku a doznaną szkodą. Dyrektywa nr 90/314/CEE z 1990 r. dotyczy wycieczek zagranicznych, nakazując, między innymi, stworzenie gwarancji zwrotu kosztów poniesionych przez konsumenta na wypadek niewypłacalności albo upadłości biura podróży. Państwa członkowskie były zobowiązane przyjąć odpowiednie regulacje do 31 grudnia 1992 r. 24 czerwca 1994 r. ustawodawca niemiecki przyjął stosowną ustawę, która weszła w życie 1 lipca tegoż roku Przepisy ustawy stosuje się do podróży, które miały się rozpocząć po 31 października 1994 r. Tymczasem w 1993 r. ogłoszono upadłość biur podróży, których klientami byli powodowie. Wbrew umowie ponieśli oni koszty powrotu do kraju, nie mogąc ich odzyskują od upadłych form. W tej sytuacji powodowie żądali stosownego odszkodowania od państwa, argumentując, że brak należytej ochrony jest skutkiem zwłoki Niemiec w, jeśli chodzi o wykonanie obowiązku transpozycji dyrektywy właściwym czasie transpozycji dyrektywy zapewniłoby im należytą ochronę. Sąd niemiecki przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytania dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego w takiej sytuacji.

11 XI 1997 Wyrok w sprawie C-409/95 Helmut Marshall przeciwko Nadrenii Północnej - Westfalii (orzeczenie wstępne)

Ustawa narodowa, faworyzująca kobiety w systemie awansów na stanowiska publiczne w przypadku równych kwalifikacji kobiety i mężczyzny, jest zgodna z prawem wspólnotowym pod warunkiem, że zagwarantowano obiektywną, indywidualną ocenę każdej kandydatury i o ile awansowanie mężczyzny, którego kwalifikacje są równe kwalifikacjom kobiety, nie jest a priori wyłączone. W myśl przepisów niemieckiego landu, którego dotyczy sprawa, jeżeli w sektorze podlegającym organowi właściwemu w sprawie nominacji liczba mężczyzn zatrudnionych na podobnych stanowiskach przewyższa liczbę kobiet, w przypadku równych kompetencji i kwalifikacji kobiety i mężczyzny preferuje się kobietę, o ile argumenty dotyczące konkretnego kandydata - mężczyzny nie przemawiają za jego wyborem. Nauczyciel Helmut Marshall ubiegał się o określona posadę, lecz właściwy organ poinformował go, że z powyższych względów prawnych zamierza wybrać na to stanowisko inną osobę - kobietę. Pan Marshall skierował skargę do sądu administracyjnego. Ten zwrócił się do TS z pytaniem o interpretację dyrektywy o realizacji zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet, w szczególności w zakresie dostępu do zatrudnienia i awansu.

9 XII 1997 Wyrok w sprawie C-265/95 Komisja przeciwko Francji (postępowanie o naruszenie Traktatu)

Uchylając się od podjęcia odpowiednich kroków w celu zapewnienia na swoim terytorium swobodnego przepływu produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich, Francja naruszyła zasadę swobodnego przepływu towarów i obowiązek współdziałania, ciążący na państwach członkowskich na mocy Traktatu. Od ponad dziesięciu lat odbywały się we Francji protesty rolników wymierzone w import artykułów rolno-spożywczych z innych państw członkowskich. Protestom tym towarzyszyły akty przemocy, takie jak wywracanie ciężarówek, niszczenie przewożonych w nich ładunków, bezprawne użycie siły wobec kierowców ciężarówek, groźby bezprawne pod adresem sprzedawców towarów, niszczenie produktów umieszczonych w witrynach sklepowych. Środki stosowane przez rząd francuski nie zapobiegły powtarzaniu się takich aktów. Niekiedy władze francuskie wiedziały o grożących akcjach rolników, ale siły porządkowe albo były nieobecne, albo nie interweniowały. W postępowaniu przed TS władze francuskie mogły wskazać tylko jeden przypadek postępowania karnego przeciwko uczestnikom aktów przemocy towarzyszących rolniczym protestom w okresie od kwietnia do sierpnia 1993 r.

28 IV 1998 Wyroki w sprawach C-120/95 i C-158/96 Nicolas Decker przeciwko Kasie Chorych, Raymond Kohll przeciwko Związkowi Kas Chorych (orzeczenie wstępne)

1. Obywatele państwa członkowskiego Wspólnoty mogą leczyć się w innym państwie członkowskim. Przysługuje im zwrot kosztów leczenia według stawek państwa, w którym są ubezpieczeni.

2. Odmowa zwrotu kosztów z powodu nieuzyskania uprzedniej zgody na leczenie w innym państwie członkowskich mogłaby nastąpić wyłącznie w razie rzeczywistego zagrożenia równowagi finansowej systemu ubezpieczeń społecznych. Nicolas Decker, obywatel luksemburski, kupił okulary u optyka w Arlon (Belgia). Luksemburska kasa chorych odmówiła zwrotu kosztów argumentując, że zakupu dokonano za granicą bez wymaganej zgody. Raymond Kohll, posiadający obywatelstwo luksemburskie, chciał poddać swoją małoletnią córkę leczeniu u ortodonty w Trewirze (Niemcy). Jego lekarz w Luksemburgu zwrócił się do Związku Kas Chorych z wnioskiem o zgodę na takie leczenie. Związek odmówił wyrażenia zgody twierdząc, że leczenie nie było pilne i mogło być przeprowadzone w Luksemburgu. Rada Arbitrażowa Ubezpieczeń Społecznych i Sąd Kasacyjny w Luksemburgu, rozpatrujące odwołania od decyzji kas chorych w powyższych sprawach, przedstawiły kwestie prejudycjalne Trybunałowi Sprawiedliwości.

5 V 1998 Wyroki w sprawach C-157/96 i C-180/96 Królowa przeciwko Ministerstwu Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności z powództwa Narodowego Związku Farmerów i innych (orzeczenie wstępne)

Zjednoczone Królestwo przeciwko Komisji (skarga o stwierdzenie nieważności) Ustanowienie przez Komisję zakazu wywożenia zwierząt i produktów z terytorium państwa członkowskiego w razie wystąpienia na tym terytorium choroby stanowiącej poważne zagrożenie dla ludzi lub zwierząt nie narusza zasady proporcjonalności i jest dozwolone. 27 marca 1996 r. Komisja wydała decyzję zakazującą wywożenia bydła, mięsa wołowego i jego przetworów ze Zjednoczonego Królestwa do innych państw członkowskich i do państw trzecich. Było to uzasadnione stwierdzeniem przypadków BSE na wyspie i odpowiednimi zaleceniami Komitetu Doradczego oraz Weterynaryjnego Komitetu Naukowego Unii Europejskiej. Narodowy Związek Farmerów oraz dziewięć przedsiębiorstw zajmujących się hodowlą, transportem i eksportem bydła wniosło powództwo do sądu angielskiego, kwestionując działania władz brytyjskich mające na celu realizację decyzji Komisji. Sąd skierował do Trybunału Sprawiedliwości pytanie prawne o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji. W tym samym czasie Zjednoczone Królestwo złożyło w Trybunale wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji i zażądało zawieszenia jej wykonania. 12 lipca 1996 r. Trybunał odmówił zawieszenia wykonania decyzji i oddalił skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji.

12 V 1998 Wyrok w sprawie C-85/96 Maria Martinez Sala przeciwko Bawarii (orzeczenie wstępne)

1. Na podstawie art. 17 [8] Traktatu obywatelowi każdego państwa członkowskiego przysługują prawa wynikające z Traktatu, w tym prawo do niedyskryminacji ze względu na narodowość (art. 12 [6]).

2. Stosownie do powyższego państwo członkowskie nie może odmówić świadczenia, które jest przyznawane wszystkim osobom legalnie przebywającym na jego terytorium, obywatelowi innego państwa członkowskiego przebywającemu na terytorium tego pierwszego, który nie posiada stosownego dokumentu, jeśli państwo to przy spełnieniu danego świadczenia nie wymaga takiego dokumentu od własnych obywateli, a jego wydanie może być opóźnione lub władze mogą odmówić jego wydania. Maria Martinez Sala, obywatelka Hiszpanii, mieszkała od 1968 r. w Niemczech. Wielokrotnie podejmowała pracę, lecz od 1989 r. korzystała z pomocy społecznej. Do 1984 r. uzyskiwała zezwolenia na pobyt w Niemczech. Od 1984 r. do 1994 r. legitymowała się wyłącznie zaświadczeniem o złożeniu wniosku o przedłużenie prawa pobytu w Niemczech. W 1993 r. pani Sala wystąpiła, po urodzeniu dziecka, o przyznanie zasiłku. Bawarski urząd załatwił wniosek odmownie, argumentując, że nie jest ona obywatelką niemiecką i nie ma prawa pobytu w Niemczech. Pani Sala zaskarżyła decyzję o odmowie przyznania zasiłku do bawarskiego sądu ubezpieczeń społecznych, który skierował pytanie do TS.

16 VII 1998 Wyrok w sprawie C-355/96 Silhouette przeciwko Hartlauer Handelsgesellschaft (orzeczenie wstępne)

Wyczerpanie prawa ze znaku towarowego w przypadku wprowadzenia towaru oznaczonego tym znakiem do obrotu poza Europejskim Obszarem Gospodarczym (wyczerpanie światowe), dokonanego przez uprawnionego ze znaku lub za jego zgodą, jest niezgodne z prawem wspólnotowym. Możliwość ustanawiania przez poszczególne państwa członkowskie Wspólnoty takiego wyczerpania doprowadziłaby do zakłóceń w swobodnym przepływie towarów i usług w sytuacji, gdyby tylko niektóre państwa przyjęły takie rozwiązanie. Austriacka spółka Silhouette produkowała wysokiej jakości okulary, wprowadzając je na rynek na całym świecie pod znakiem towarowym utworzonym od nazwy firmy, zarejestrowanym w Austrii i w większości krajów na świecie. W Austrii spółka dostarczała okulary bezpośrednio do optyków, natomiast w pozostałych krajach sprzedawała je za pośrednictwem filii lub pośredników. Silhouette przestała dostarczać oprawki okularów spółce Hartleur uznając, że prowadzona przez teże kampania reklamowa, podkreślająca niskie ceny oprawek, szkodzi renomie Silhouette. Silhouette sprzedała w 1995 r. określoną ilość niemodnych oprawek do Bułgarii. Hartleur nabyła je i następnie przeprowadziła kampanię reklamową w prasie, zapowiadając sprzedaż oprawek w Austrii. Silhouette wniosła powództwo przeciwko Hartleur do sądu krajowego w Steyr, żądając zakazania sprzedaży oprawek w zakresie, w jakim zostały wprowadzone do obrotu poza terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Austriackie sądy pierwszej i drugiej instancji nie uznały powództwa Silhouette, wskazując na wyczerpanie przez Silhouette prawa ze znaku towarowego w wyniku wprowadzenia przez nią towaru do obrotu w Bułgarii. Sąd kasacyjny skierował pytanie do TS.

4 VII 2000 Wyrok w sprawie C-387/97 Komisja przeciwko Grecji (skarga o naruszenie Traktatu)

Określając wysokość kary nakładanej na państwo członkowskie za niewykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości, bierze on pod uwagę przede wszystkim długość okresu, w którym trwało naruszenie Traktatu, stopień naruszenia oraz zdolność płatniczą państwa. Trybunał bierze ponadto pod uwagę skutki naruszenia Traktatu dla podmiotów prywatnych i publicznych oraz czas, w jakim naruszenie powinno zostać usunięte. W 1987 r. do Komisji wpłynęła skarga, w której zarzucano, że kilka gmin na Krecie w sposób niekontrolowany wprowadzało odpady do strumienia, w odległości 200 m od morza. W wyroku z 1992 r. TS uznał, że Grecja nie podjęła niezbędnych kroków w celu usunięcia toksycznych odpadów, co powinna była uczynić stosownie do postanowień dwóch dyrektyw (z 1975 r. i 1978 r.). Grecja miała obowiązek implementowania tych dyrektyw do 1 stycznia 1981 r. Wobec niepodjęcia przez Grecję środków zmierzających do wykonania wyroku Trybunału Komisja w 1993 r. przypomniała władzom greckim o ich zobowiązaniach, a w 1995 r. wszczęła specjalną procedurę. W 1997 r. Komisja zwróciła się do Trybunału z wnioskiem o ukaranie Grecji karą pieniężną.

12 VII 2001 Wyrok w sprawie C-157/99 B.S.M. Geraets-Smits przeciwko Stichting Ziekenfonds, H.T.M. Peerbooms przeciwko Stichting CZ Groep Zorgverzekeringen (orzeczenie wstępne)

1. Uzależnienie zwrotu kosztów hospitalizacji w innym państwie członkowskim od uzyskania uprzedniej zgody na leczenie narusza swobodę świadczenia usług, jeżeli zgoda ta jest uzależniona tylko od tego, czy takie leczenie jest rutynowo stosowane i jest konieczne.

2. Ograniczenie wyboru przez ubezpieczonego placówki leczniczej, związane z ograniczeniem swobody przepływu usług między państwami członkowskimi Wspólnoty, może być natomiast usprawiedliwione koniecznością zachowania równowagi finansowej systemu ubezpieczeń społecznych i zagwarantowania powszechnej dostępności do świadczeń szpitalnych. Jednakże odmowa zgody na leczenie w innym kraju członkowskim może nastąpić z tego powodu wyłącznie wówczas, gdy krajowa placówka medyczna może zaoferować ubezpieczonemu, bez nadmiernej zwłoki, takie samo lub równie skuteczne leczenie. Zgodnie z prawem holenderskim ubezpieczeni mogli poddać się leczeniu w holenderskim lub zagranicznym ośrodku medycznym, z którym zakład ubezpieczeń nie zawarł stosownej umowy, wyłącznie po uprzednim uzyskaniu zgody właściwego organu ubezpieczeniowego. Pani Geraets-Smits, obywatelka holenderska cierpiąca na chorobę Parkinsona, poddała się leczeniu w specjalistycznej klinice niemieckiej bez zgody swojej kasy chorych. Kasa ta odmówiła zwrotu kosztów leczenia, argumentując, że właściwa terapia mogła być zastosowana w Holandii i że leczenie w Niemczech nie było korzystniejsze dla pacjentki. Pan Peerbooms, obywatel holenderski, zapadł w śpiączkę po wypadku drogowym. Został poddany intensywnej opiece medycznej w klinice austriackiej. Pan Peerbooms nie spełniał przy tym warunków wymaganych do skorzystania z takiej terapii w Holandii, stosowanej tam eksperymentalnie tylko w dwóch ośrodkach medycznych, i to wyłącznie wobec osób poniżej 25 roku życia. Właściwy organ holenderski odmówił zwrotu kosztów leczenia argumentując, że nie było ono korzystniejsze od terapii oferowanej w Holandii.

12 VII 2001 Wyrok w sprawie C-368/98 Abdon Vanbraekel i inni przeciwko Alliance nationale des mutualités chrétiennes (orzeczenie wstępne)

1. Ubezpieczony, któremu odmówiono zgody na hospitalizację w innym państwie członkowskim, ma prawo do zwrotu poniesionych kosztów leczenia, jeżeli następnie uzyskał zgodę w postępowaniu sądowym.

2. Jeżeli w konkretnym przypadku koszty leczenia w państwie, w którym chory jest ubezpieczony, są wyższe niż w państwie, w którym poddał się leczeniu, może on domagać się zwrotu kosztów hospitalizacji według stawek obowiązujących w państwie ubezpieczenia. Pani Descamps, obywatelka Belgii, chciała się poddać chirurgicznemu zabiegowi ortopedycznemu we Francji. Zwróciła się do belgijskiej kasy chorych z wnioskiem o wyrażenie zgody na taki zabieg. Kasa chorych odmówiła wyrażenia zgody, wskazując na brak opinii belgijskiego lekarza uniwersyteckiego. Pani Descamps mimo tego poddała się zamierzonemu zabiegowi. Następnie żądała od belgijskiej kasy chorych zwrotu kosztów leczenia według stawek obowiązujących w Belgii (blisko 50 tys. FRF), nie zaś we Francji (ok. 39 tys. FRF). Lekarz specjalista wyznaczony przez sąd belgijski wydał opinię, że w Belgii nie wykonywano regularnie tego rodzaju zabiegów i że leczenie pani Descamps wymagało hospitalizacji za granicą. W trakcie postępowania przed sądem pani Descamps zmarła, a w miejsce wstąpiły jej dzieci. Sąd belgijski zadał Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie, czy w razie stwierdzenia, że zgoda na hospitalizację w innym państwie członkowskim powinna była zostać wydana, zwrot kosztów leczenia powinien nastąpić stosownie do regulacji państwa instytucji ubezpieczeniowej (w niniejszej sprawie: Belgia), czy też zgodnie z regulacjami państwa, w którym hospitalizacja miała miejsce (Francja).

4 VI 2002 Wyroki w sprawach C-367/98, C-483/99 i 503/99 Komisja przeciwko Portugalii, Francji i Belgii (postępowanie o naruszenie Traktatu)

Dopuszczalne są regulacje ograniczające swobodę przepływu kapitału i, w konsekwencji, swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli za takimi ograniczeniami przemawia wzgląd na bezpieczeństwo państwa, a nie można osiągnąć zamierzonych celów za pomocą środków mniej uciążliwych. Regulacje takie muszą jednak zawierać precyzyjne, z góry określone kryteria, których stosowanie może być poddane kontroli sądowej. Portugalia, Francja i Belgia przyjęły akty prawne, które miały na celu kontrolowanie spodziewanych na rynku wspólnotowym procesów inwestycyjnych, polegających w szczególności na prywatyzacji określonych przedsiębiorstw. Portugalia ustanowiła przepisy ograniczające udział podmiotów zagranicznych w prywatyzacji i ustanawiające wymóg uzyskania zgody ministra finansów na osiągnięcie progu 10% kapitału przez nabywcę prywatyzowanej spółki. We Francji wprowadzono specjalne uprawnienia ministra gospodarki, którego zgody wymaga nabycie praw do spółki Elf-Aquitaine, jeśli prowadziłoby do przekroczenia określonego poziomu koncentracji kapitału. Przewidziano również możliwość sprzeciwu ministra gospodarki wobec niektórych czynności prawnych dotyczących tej spółki. Przedmiotem działalności spółki Elf-Aquitaine było zaopatrywanie rynku francuskiego w ropę. Belgia przyznała ministrowi energii - w zakresie dwóch spółek: Société Nationale de Transport par Canalisations oraz Distrigaz - prawo sprzeciwu wobec zbycia instalacji technicznych i wobec decyzji z zakresu prowadzenia spraw spółki, które mogłyby zagrozić zaopatrzeniu Belgii w gaz. TS uznał, że Francja i Portugalia naruszyły zobowiązania traktatowe. Regulacja belgijska została natomiast uznana za zgodną z Traktatem.

C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki. Tom I, Warszawa 2000, s. 100-108.

T. Plümper, Souveränität im internationalen System: Kritische Anmerkungen zur Definition eines analytischen Konzeptes, „WeltTrends“ 1996, nr 12, s. 156-158.

Ibidem, s. 300-304. Wyróżnia się tu też pojęcie suwerenności zbiorowej lub skumulowanej.

niepisane prawo pierwotnej, głównie prawo zwyczajowe

Źródła prawa Unii Europejskiej

pierwotne

pisane prawo pierwotne

pochodne/

wtórne

Bez struktury filarowej

Bez struktury filarowej

umowy międzynarodowe zawierane z podmiotami trzecimi

źródła prawa przewidziane w TfUE

nienazwane akty prawne

Unia Europejska

Europejska Wspólnota Energii Atomowej

EWEA

Cele Unii Europejskiej

rozwój gospodarczy i społeczny, wysoki poziom zatrudnienia oraz zrównoważony rozwój osiągane przez tworzenie obszaru bez granic wewnętrznych, wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej, powołanie UW i wprowadzenie wspólnej waluty

potwierdzenie międzynarodowej tożsamości Unii Europejskiej za pomocą Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

wzmacnianie praw jednostek za pomocą obywatelstwa Unii Europejskiej

Utrzymywanie i dalszy rozwój UE jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w którym zapewnia się swobodny przepływ osób oraz stosuje się środki kontroli granic, azylu, imigracji oraz prowadzi działania na rzecz zapobiegania i zwalczania przestępczości

Zachowanie i dalszy rozwój acquis communautaire

Organizacja ponadpaństwowa/supranarodowa

organy organizacji międzynarodowej nie reprezentują państw członkowskich

decyzje mogą być podejmowane większością głosów

organy organizacji międzynarodowej mają kompetencje do podejmowania wiążących aktów prawnychprawnychczłonkowskich

wybrane akty prawne mają moc wiążącą względem jednostek, tj. osób i osób prawnych

prawo organizacji międzynarodowej tworzą nowy porządek prawny

kontrola ważności aktów prawnych poddana jest jurysdykcji specjalnie do tego celu powołanego organu sądowego

15

74

83

86

112

---