1

Załącznik do programu zajęć:

INTEGRACJA EUROPEJSKA/PRAWO/SYSTEM PRAWNY

Niniejszych materiałów nie wolno cytować w jakichkolwiek

publikacjach (w tym w pracach lic., mgr, dr), zmieniać,

umieszczać w internecie czy wykorzystywać w celach

komercyjnych

2

Motywy integracji europejskiej

1.

Obiektywne:

- postęp cywilizacyjny;

- potrzeba bezpieczeństwa/pokoju międzynarodowego

- sprostanie konkurencji wobec mocarstw globalnych

- dobrobyt

2. Subiektywne:

- interes narodowy/racja stanu;

- interes jednostkowy/osobisty

- dominacja

Etapy integracji europejskiej

-strefa wolnego handlu

-unia celna

-wspólny rynek /zastąpiony Rynkiem Wewnętrznym po traktacie z Lizbony

-Rynek Wewnętrzny

-unia gospodarcza

-unia walutowa

-unia polityczna

3

Ź

ródła informacji o Unii Europejskiej

Wszyscy zainteresowani problematyką integracji europejskiej i prawa

wspólnotowego mają do dyspozycji wiele różnych możliwości dostępu do

potrzebnych im informacji i danych. Do najważniejszych należą:

1. Bazy elektroniczne

Eur-lex, Pre-lex i N-lex

- Eur-lex - jest to systematycznie uaktualniana wielojęzyczna baza danych Unii

Europejskiej. Oprócz oficjalnego dorobku prawnego UE zawiera m.in.

dokumenty Komisji Europejskiej, interpelacje parlamentarzystów

europejskich, opinie Trybunału Obrachunkowego. Baza Eur-lex jest bezpłatna.

www.europa.eu/eur-lex

- Pre-lex, baza danych o procedurach stanowienia prawa UE. Pozwala śledzić

najważniejsze etapy procesu decyzyjnego pomiędzy Komisją i pozostałymi

instytucjami:

•

etap procedury;

•

decyzje instytucji;

•

nazwiska osób;

•

odpowiedzialne służby;

•

sygnatury dokumentów… itp.,

jak również umożliwia wgląd w prace poszczególnych instytucji (Parlamentu

Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu

Regionów, Europejskiego Banku Centralnego, Trybunału Sprawiedliwości,

itp..). Pre- lex śledzi wszystkie projekty Komisji (akta legislacyjne i budżetowe,

jak również umowy międzynarodowe) oraz ko komunikaty - od momentu

ich przekazania do Rady lub Parlamentu Europejskiego.

4

- N-lex - elektroniczna baza danych zawierająca krajowe regulacje prawne

dostosowane do prawa UE / powstałe w wyniku unifikacji i harmonizacji prawa

UE

2. Centra Euro-lnfo

Centra te poza funkcją informacyjną pełnią też rolę doradczą. Podlegają

bezpośrednio Komisji Europejskiej. Obecnie w Europie działa ponad 210

ośrodków. W Polsce działają one m.in w : Warszawie , Gdańsku , Krakowie ,

Kielcach , Rzeszowie, Kaliszu i Szczecinie. Uzupełniają je również Centra

Korespondencyjne, które dostarczają informacji o warunkach działania

przedsiębiorstw na terenie Unii Europejskiej. Ułatwiają współpracę z firmami

oraz instytucjami w państwach członkowskich Unii.

www.euroinfo.org.pl

3.

MSZ oraz Centrum Informacji Europejskiej (CIE) oraz regionalne

(wojewódzkie) centra informacji europejskiej

www.msz.gov.pl

www.cie.gov.pl

4.

Biblioteka Depozytowa Wspólnot Europejskich

5.

Europejskie Centra Dokumentacyjne

Centra te otrzymują regularnie i bezpłatnie komplety dokumentacji i

publikacji wydawanych przez Wspólnoty Europejskie za pośrednictwem

Office for Official Publications of the European Communities w

Luksemburgu.

6. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

Wydawnictwo Unii Europejskiej: www.publications.eu

5

7. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

http://www.curia.europa.eu/pl/transitpage.htm

8. Orzecznictwo europejskie Trybunału Konstytucyjnego

6

Orzecznictwo europejskie Trybunału Konstytucyjnego

http://www.trybunal.gov.pl/omowienia/wstep_pl.htm

22 VI 2005

postanowienie

K 42/04

nieaktualność zaskarżenia dotyczącego legitymacji

biernej

w procesach odszkodowawczych związanych

z bezprawiem legislacyjnym

11 V 2005 wyrok

K 18/04

członkostwo Polski w Unii Europejskiej

(traktat akcesyjny)

27 IV 2005 wyrok

P 1/05

stosowanie europejskiego nakazu aresztowania

do obywateli polskich

31 I 2005 wyrok

P 9/04

odpowiedzialność za przestępstwo celne popełnione

przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej

12 I 2005 wyrok

K 24/04

nierówność kompetencji komisji Sejmu i Senatu w

pracach

nad projektami aktów prawnych Unii Europejskiej

31 V 2004 wyrok

K 15/04

udział cudzoziemców w wyborach do Parlamentu

Europejskiego

25 V 2004 wyrok

SK 44/03

przedłużenie okresu przedawnienia

po popełnieniu przestępstwa

18 V 2004

postanowienie

K 15/04

niedopuszczalny wniosek przeciwko zarządzeniu

wyborów do Parlamentu Europejskiego

27 V 2003 wyrok

K 11/03

referendum w sprawie przystąpienia do Unii

Europejskiej

7

Promulgacja w Polsce i w Unii Europejskiej

-

http://pl.wikipedia.org/wiki/Promulgacja

- http://www.slownik-

online.pl/kopalinski/555e563c4bbcc75141256581001833a7.php

Promulgacja -

oficjalne, urzędowe ogłoszenie aktów prawa krajowego np.

ustawy, ale także aktów prawa wspólnotowego/prawa UE.

Promulgacja -

ogłoszenie aktu normatywnego

. Aby prawo mogło obowiązywać

musi zostać uchwalone zgodnie z właściwą procedurą, a następnie należycie

ogłoszone (czyli promulgowane). Do ogłoszenia aktów normatywnych służą tzw.

organy promulgacyjne.

Promulgacja czyli

ogłoszenie aktu w dzienniku urzędowym

/krajowym albo

unijnym

8

J. Paczocha,

Przedstawiciele Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji,

J. Mojsiejuk (Wiceprezes PIIT),

M. Jaworski (Członek Rady PIIT) 17.10.2005 r.,

Internetowy Biuletyn Legislacyjny (IBL), http://www.ipia.org.pl/raport/

e.Dz.U. – elektroniczna promulgacja aktów normatywnych)

Dla lepszego zrozumienia problematyki publikacji aktów prawnych należy na

początek przedstawić krótką charakterystykę obecnej ustawy z dnia 20 lipca

2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych

(tekst jednolity Dz.U.05.190.1606) [zwana dalej „uoan”].

Uoan określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych

aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych. Zasady

i tryb ogłaszania umów międzynarodowych, a także układów zbiorowych pracy

określają odrębne ustawy. W obowiązującym stanie prawnym istnieje

obowiązek ogłoszenia aktów normatywnych w dziennikach urzędowych. Akty

normatywne ogłaszane w dziennikach urzędowych, co do zasady wchodzą w

ż

ycie po 14 dniach od ich ogłoszenia chyba, że akt określa inny termin. W

przypadku aktów wydawanych na podstawie ustaw istnieje obowiązek

ogłoszenia do dnia wejścia ustawy w życie.

•

Dzienniki urzędowe w RP to:

•

Dziennik Urzędowy RP Dziennik Ustaw,

•

Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”,

•

Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B”,

•

Dzienniki Urzędowe ministrów, kierujących działem administracji

rządowej,

•

Dzienniki Urzędowe urzędów centralnych,

•

Wojewódzkie dzienniki urzędowe

,

9

a ponadto dodany przez art. 36 pkt. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o

zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez

Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej:

•

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

wydawany przez Urząd Oficjalnych

Publikacji Komisji Europejskiej.

Zgodnie z ustawą Dziennik Ustaw, Monitor Polski i Monitor Polski B wydaje

Prezes Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i

Rządowego Centrum Legislacji. Kancelaria może zlecić wyspecjalizowanym

jednostkom gospodarczym niektóre czynności związane z drukiem i

rozpowszechnianiem Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego i Monitora Polskiego

B (art.21 ust 1). Ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz

kierownicy urzędów centralnych wydają własne dzienniki urzędowe.

Wojewódzki dziennik urzędowy wydaje wojewoda. Prezes Rady Ministrów

może postanowić o wydawaniu wspólnego dziennika urzędowego dwóch lub

więcej ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz wspólnego

dziennika urzędów centralnych podległych Prezesowi Rady Ministrów.

1

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Wydanie Specjalne

– adresowany do 11 nowych państw członkowskich, wydawany w 11 (9+2)

językach tychże państw od 1 maja 2004 (wersja rumuńska i bułgarska od

1.01.2007). Zawiera akty prawne i dokumenty UE/Wspólnotowe promulgowane

do końca kwietnia 2004 (w przypadku Bułgarii i Rumunii do końca grudnia

2006).

Promulgacja MATERIALNA (przy użyciu druku) – promulgacja

ELEKTRONICZNA (przy użyciu nośników elektronicznych)

1

Krajowe akty promulgacyjne i krajowe organy promulgacyjne

Dziennik Ustaw

USTAWA

KONWENCJA/UMOWA/TRAKTAT

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW

ROZPORZĄDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA…………………

WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ

OŚWIADCZENIE RZĄDOWE

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Monitor Polski

UMOWA MIĘDZYNARODOWA

POROZUMIENIE

ZARZĄDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

OŚWIADCZENIE RZĄDOWE

POSTANOWIENIE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

POSTANOWIENIE MINISTRA……………………….

OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

OBWIESZCZENIE MINISTRA………………….

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

REZOLUCJA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

POSTANOWIENIE MARSZAŁKA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ

OBWIESZCZENIE PREZESA GŁÓWNEGO URZĘDU………………………

1

KOMUNIKAT PREZESA GŁÓWNEGO URZĘDU…………………………

UCHWAŁA PAŃSTWOWEJ KOMISJI WYBORCZEJ

ZARZĄDZENIE PREZESA NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO

Dziennik Urzędowy Ministerstwa…………….

ZARZĄDZENIE

OBWIESZCZENIE

DECYZJA

KOMUNIKAT

INTERPRETACJA

1

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (skrót: Dz.U. UE) to jedyny organ

promulgacyjny, jaki każdego dnia roboczego ukazuje się we wszystkich 23

oficjalnych - urzędowych językach Unii Europejskiej. Składają się na niego

dwie powiązane tematycznie serie (L, czyli legislacja, oraz C -informacje i

ogłoszenia), a także Dodatek (S - przetargi publiczne).

Istnieje również sekcja elektroniczna serii C, znana w skrócie jako Dz.U. UE

CE. Dokumenty, publikowane w Dz.U. UE CE, ukazują się jedynie w formie

elektronicznej. Seria S dostępna jest tylko internetowo poprzez system

logowania TED.

1. Seria L

Seria L zawiera prawodawstwo Wspólnot/Unii Europejskiej, w tym:

•

rozporządzenia;

•

dyrektywy;

•

decyzje;

•

zalecenia

•

opinie

.

Dodatkowo, jako część Dz.U. serii L, ukazuje się katalog obowiązującej

legislacji Wspólnoty/UE. Katalog ten gromadzi odnośniki do tekstów

wyjściowych oraz do wszelkich późniejszych poprawek. Zawiera również

odnośniki do porozumień zawartych przez Unię Europejską i do konwencji

podpisanych przez nią w ramach stosunków zewnętrznych, do aktów wiążących

zgodnie z Traktatami UE, do aktów uzupełniających, takich jak te, które zostały

uchwalone przez Radę Ministrów i głowy państw lub rządów, a także do innych,

niewiążących aktów dotyczących instytucji.

1

2.

Seria C zawiera informacje i zawiadomienia UE, w tym:

•

Prawo pierwotne UE (plus promulgacja krajowa);

•

zbiory orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Pierwszej

Instancji;

•

protokoły z posiedzeń parlamentarnych;

•

sprawozdania Trybunału Obrachunkowego;

•

pisemne interpelacje parlamentarne oraz odpowiedzi udzielone przez Radę

lub Komisję;

•

oświadczenia, wydane przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet

Regionów;

•

zawiadomienia o konkursach rekrutacyjnych, zamieszczane przez instytucje

Unii Europejskiej (jeśli są Państwo zainteresowani jedynie tymi

zawiadomieniami, można zamówić specjalną prenumeratę - patrz cennik);

•

zaproszenia do udziału w programach i projektach Unii Europejskiej;

•

dokumenty wydawane w następstwie legislacji Komisji;

•

publiczne kontrakty na pomoc żywnościową;

•

spis treści Dz.U. serii C E.

Obecnie seria CE zawiera akty przygotowywane w procesie legislacyjnym i jest

dostępna jedynie w bazie danych EUR-Lex albo w comiesięcznym wydaniu na

CD-ROM-ach.

3. Dziennik Urzędowy - Seria S (w całości promulgowana elektronicznie)

Seria S to dodatek do Dziennika Urzędowego. Zawiera on zaproszenia

do przetargów w następujących dziedzinach:

•

publiczne kontrakty na prace, dostawy i usługi, ogłaszane we wszystkich

państwach członkowskich Unii Europejskiej;

•

kontrakty z dziedziny użyteczności publicznej (w sektorze wody, energii,

1

transportu oraz telekomunikacji);

•

kontrakty publiczne rozpisywane przez instytucje UE;

•

kontrakty Europejskiego Funduszu Rozwoju (dot. krajów AKP);

•

PHARE, TACIS oraz inne kontrakty z Europy Środkowej i Wschodniej;

•

projekty finansowane przez Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski

Bank Centralny oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju;

•

kontrakty dotyczące Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Norwegia,

Islandia i Liechtenstein);

•

kontrakty wynikające z porozumień, dotyczących zamówień rządowych

(GPA), zawarte w ramach GATT/Światowej Organizacji Handlu,

pochodzące ze Szwajcarii;

•

informacje dotyczące grup interesu gospodarki europejskiej (EEIG);

•

kontrakty publiczne na usługi lotnicze.

3. Serie L i C

Codzienne wydanie w wersji papierowej. Można wybrać roczną prenumeratę

(700-800 wydań) lub zamawiać pojedyncze egzemplarze. Jeśli rozpoczyna się

subskrypcję w trakcie roku kalendarzowego, można opłacić proporcjonalną

część należności za pozostałe miesiące rocznej prenumeraty lub za dodatkową

opłatą otrzymać wszystkie zaległe egzemplarze na CD-ROM-ie.

1

Języki Unii Europejskiej

Języki oficjalne

Języki oficjalne urzędowe Języki oficjalne traktatowe

Języki robocze

Do 31.12.2006 r.:

•

20 języków oficjalnych (urzędowych)

•

21 języków oficjalnych – traktatowych (autentycznych)

Od 1.01.2007 r.

•

23 języków oficjalnych (urzędowych) / 20 + bułgarski,

rumuński+irlanadzki

•

23 języków oficjalnych – traktatowych (autentycznych) /21 +

bułgarski, rumuński

Języki robocze: j. angielski, j. francuski (brak regulacji w tym zakresie)

1

Władysław Serwatowski, Gwiazdy Europy, gwiazdy Apokalipsy, "Rzeczpospolita",

8 grudnia 1994 r., Centrum Flagi Ziemi.

Flaga i hymn Unii Europejskiej

Unia Europejska ma swą flagę i hymn. Flaga to dwanaście żółtych gwiazd

na lazurowym tle. Hymn to "Oda do radości" Beethovena.

Unia przejęła flagę w 1986 r. od Rady Europy. Pierwszy jej projekt

powstał w roku 1955. Jego autorami byli hiszpański dyplomata

Madariaga y Rojo i francuski plastyk Arsene Heitz. Przez lata spierano

się, co właściwie symbolizują gwiazdy -godziny, miesiące, znaki zodiaku,

apostołów, a może pełnię i doskonałość? Heitz wyjawił tajemnicę dopiero

11 lat temu, na łożu śmierci. Gwiazd jest tyle samo, ile gwiazd nad głową

Najświętszej Marii Panny. Francuz inspirację znalazł bezpośrednio w

Biblii (Księga Objawienia 12;1). Nie ujawnił tego wcześniej, by nie

wywoływać protestów wyznawców innych religii.

O ile flaga UE jest powszechnie znana mieszkańcom krajów Piętnastki,

to wciąż wielu obywateli Unii nie wie, że to właśnie "Oda do radości"

została uznana za unijny hymn. Jest tak, mimo że jego historia jako

symbolu UE jest równie długa jak historia flagi. W 1972 r. na swą pieśń

"Odę" wybrała Rada Europy. Poprosiła słynnego dyrygenta Herberta

von Karajana o przygotowanie aranżacji na fortepian, instrumenty dęte i

orkiestrę symfoniczną. W 1986 r. hymn i flagę przejęła od Rady Europy

Unia Europejska.

"Oda do radości" grana jest najczęściej 9 maja (od daty przyjęcia

Deklaracji Schumana z dnia 9 maja 1950 r. powołującej EWWiS) - w

ś

więto UE. Można ją usłyszeć także podczas oficjalnych uroczystości i

szczytów Unii. Wtedy towarzyszy jej zwykle hymn państwa, które w

danym półroczu przewodniczy UE.

1

5 maj – dzień Europy (oda daty powołania Rady Europy)

Oda „Do radości”

Fryderyk Schiller, tłum. Konstanty I. Gałczyński

O Radości, iskro bogów,

kwiecie elizejskich pól

ś

więta, na twym świętym progu

staje nasz natchniony chór.

Jasność twoja wszystko zaćmi

złączy, co rozdzielił los.

Wszyscy ludzie będą braćmi

tam, gdzie twój przemówi głos.

Kto przyjaciel, ten niech zaraz

stanie tutaj pośród nas,

i kto wielką miłość znalazł

ten niech z nami dzieli czas.

Z nami ten, kto choćby jedną

dusze rozpłomienić mógł.

Ale kto miłości nie zna,

niech nie wchodzi tu na próg.

Patrz, patrz: wielkie słońce światem

biegnie sypiąc złote skry

jak zwycięzca, jak bohater –

biegnij, bracie tak i ty.

Radość tryska z piersi ziemi,

1

Radość pije cały świat.

Dziś wchodzimy, wstępujemy

na Radości złoty ślad.

Ona w sercu, w zbożu, w śpiewie,

ona w splocie ludzkich rąk,

z niej najlichszy robak czerpie,

z niej – najwyższy niebios krąg.

Bracie, miłość niezmierzona

mieszka pod namiotem z gwiazd,

całą ludzkość weź w ramiona

i ucałuj jeszcze raz

Wstańcie, ludzie, wstańcie wszędzie,

ja nowinę niosę wam:

na gwiaździstym firmamencie

miłość, miłość mieszka tam.

Wstańcie, ludzie, wstańcie wszędzie,

ja nowinę niosę wam:

na gwiaździstym firmamencie

miłość, miłość mieszka tam!

2

Integracja/integracja europejska

Przez integrację rozumiemy zbiór powiązań politycznych i ekonomicznych,

który zmierza do maksymalizacji założonych efektów tworzonego systemu jako

całości jak i jego części.

Integrację definiujemy jako proces kształtowania i rozwoju instytucji poprzez

który określonym grupom politycznych aktorów lub jednostek przypisuje się

autorytatywnie określone wspólne wartości.

Integracja definiowana jest też jako związek między jednostkami, które są od

siebie wzajemnie zależne i które wytwarzają wspólny system ról, funkcji i cech.

Integracja to kwalifikowana forma współpracy państw rozumianych jako

zorganizowane wspólnoty obywateli na różnych poziomach życia społecznego.

Integrację można definiować jako określony proces lub stan.

Definicja pozatraktatowa integracji europejskiej:

Integracja europejska to dobrowolne kształtowanie i rozwój wspólnego politycznego

poszukiwania podejmowania decyzji oraz proces pogłębiających się

współzależności międzynarodowych i scalania społeczeństw w oparciu o wspólną

ś

wiadomość, oparte na ramach EWEA i Unii Europejskiej.

Definicja traktatowa integracji europejskiej:

Proces tworzenia coraz ściślejszego związku (unii) pomiędzy narodami Europy.

2

Wspólnota europejska: EWEA

EWEA jest organizacją międzynarodową o specyficznym charakterze

supranarodowym, którego istota polega na tym, że państwa

członkowskie przekazują niektóre kompetencje władzy państwowej na

takie organizacje, te zaś z kolei mogą stanowić prawo obowiązujące

bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich.

Unia Europejska jest natomiast strukturą sui generis, in statu

nascendi ujmującą we

wspólne ramy

różne obszary

współpracy (gwarantuje więc dynamikę i spójność procesu

integracyjnego).

2

Unia Europejska

Unia Europejska jest „etapem pośrednim w długoterminowym procesie

rozwoju” co znajduje wyraźne potwierdzenie w zapisie traktatowym, który

zakłada, że

Unia Europejska jest częścią

procesu tworzenia coraz ściślejszego

związku (unii) pomiędzy narodami Europy

, w którym decyzje podejmowane są

w możliwie najbardziej otwarty sposób i na szczeblu jak najbliższym

obywatelowi.

Unia Europejska jest wspólnotą państw o charakterze politycznym,

gospodarczym i prawnym utworzoną dzięki woli państw, którzy stali się jej

członkami.

Unia Europejska jest systemem, w którym realne działania polityczne i

ekonomiczne oraz reguły normatywne stanowią razem genetycznie i

funkcjonalnie powiązana całość.

Unia Europejska jest unikalnym projektem międzynarodowym opartym na

budowaniu porozumień wokół wspólnych interesów, wygrywania korzyści

przeciwko stratom i szukania zgody w przypadku sprzeczności interesów

narodowych.

Unia Europejska jest dzisiaj głównym nurtem politycznym rozwoju Europy.

Unia staje się nową instancją kierowniczą w Europie, która nie jest państwem

oraz nową zbiorowością, która nie jest właściwie narodem.

2

Unia Europejska jest organizacją międzynarodową

, która integruje swoich

uczestników wokół celów nie tylko politycznych, wykazując tym samym większą

trwałość i odporność na zakłócenia sytuacji międzynarodowej. Unię Europejską

należy jednak rozpatrywać w kategoriach struktury sui generis, o większej

dynamice i innym charakterze niż tradycyjnie rozumiana organizacja

międzynarodowa.

Unia Europejska jest funkcjonalną struktura organizacyjną,

posiadającą osobowośc prawną, która ma charakter dualistyczny i

HYBRYDOWY: łącząc w sobie elementy supranarodowe i

międzynarodowe (międzyrządowe) kształtuje pomiędzy państwami ją

tworzącymi szczególne więzi integracyjne, wykraczające dalece poza

związki między państwami wynikające z klasycznych umów

międzynarodowych.

Unia Europejska ma charakter funkcjonalnego powiązania państw. Jest swego

rodzaju systemem powiązań celowych.

Unia Europejska jako polityczny kod oznacza wolność wszystkich państw

członkowskich wobec hegemonicznych tendencji pojedynczego państwa. Jest

próbą budowania jednolitego, wspólnego systemu ustrojowego przy zachowaniu

rozmaitości ustrojów państwowych.

Unia Europejska jest wyrazem kompleksowej równowagi pomiędzy narodami,

państwami i ich strukturami, powstającą w wyniku wzajemnego przenikania się

i rozwoju narodów, państw i struktur.

Unia Europejska jest efektem przekształcania całości stosunków wewnętrznych i

zewnętrznych państw członkowskich.

2

Unia Europejska jest systemem, w którym kraje członkowskie zrezygnowały z

jednostronnej ochrony interesów państwowych na rzecz długiego i

kompleksowego procesu wypracowywania wspólnych rozwiązań.

Unia Europejska nie jest typową organizacją międzynarodową, lecz wielce

unikatową i specyficzną unią państw, operującą w wymiarze międzyrządowym i

supranarodowym.

Unia Europejska to „ niezidentyfikowany obiekt polityczny”.

2

Unia Europejska to więcej niż konfederacja, a mniej niż

federacja (w literaturze naukowej pojawia też pojęcie:

FEDERACJA PAŃSTW)

Sprzeczność, która traci sens:

Federacja=państwo /pojęcie federacja nie odnosi się li tylko do

systemu ustrojowego państwa

Rezultat:

Unia Europejska = federacja państw

2

Prof. zw. dr hab. W. Czapliński

Podstawowe informacje o Unii Europejskiej i jej prawie /po zmianach

lizbońskich (http://libr.sejm.gov.pl/oide/index.php?topic=ue&i =main)

I.

Unia Europejska: struktura i podmiotowość prawna

1. Charakter prawny Unii Europejskiej

Unia

Europejska

jest

tworem

szczególnym.

Zgodnie

z

prawem

międzynarodowym, osobowość prawna, na gruncie tego prawa mają tylko

państwa i organizacje międzynarodowe. Tylko państwa mają podmiotowość

pierwotną (tj. uzyskaną automatycznie w momencie ich powstania).

Podmiotowość organizacji międzynarodowych określamy jako pochodną

(wtórną) lub funkcjonalną, po pierwsze dlatego, że wywodzi się ona z nadania

państw członkowskich, po wtóre dlatego, że odpowiada funkcjom danej

organizacji, określonym przez jej statut. W każdym razie zamiar przyznania

osobowości międzynarodowo-prawnej, odrębnej od podmiotowości państw

członkowskich, musi wynikać z traktatu założycielskiego danej organizacji. W

przypadku Unii Europejskiej znajdujemy w Traktacie o Unii Europejskiej

(TUE) postanowienia w tej kwestii/ale dopiero w traktacie z Lizbony. Tym

samym Unia od dnia wejścia w życie traktatu z Lizbony jest organizacją

międzynarodową.

Z całą pewnością nie jest ona również państwem - zwłaszcza

ż

e z TUE wynika jednoznacznie zamiar poszanowania tożsamości państw

członkowskich

. Unia jest zatem - zgodnie ze stanowiskiem dominującym w

doktrynie prawa międzynarodowego i europejskiego - szkieletem czy też

dachem, na którym opiera się system współpracy pomiędzy państwami

członkowskimi i instytucjami UE.

2

Obecnie istnieją równolegle powiązane ze sobą organizmy:

Unia Europejska

oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (

Euratom/EWEA

).

Pamiętać jednak należy, że Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i

Stali wygasł po 50 latach, w dniu 22/23 lipca 2002 r., a funkcje tej

Wspólnoty przejęła Wspólnota Europejska

, która została rozwiązana

traktatem z Lizbony (1.12.2009).

Co to jest dziś prawo wspólnotowe/po traktacie z Lizbony?

PRAWO WSPÓLNOTOWE to

prawo wywodzone z

TEuratom i aktów prawnych wtórnych stanowionych na jego

podstawie.

prawo UE = prawo pierwotne UE (TUE plus TfUE)

+

prawo wtórne UE (akty prawne uregulowane w TfUE)

Prawo europejskie = prawo UE + prawo EWEA + prawo Rady Europy + prawo

EFTA + prawo OBWE +.../prawo stanowione przez organizacje

międzynarodowe europejskie/ + prawo międzynarodowe publiczne bilateralne

oraz polilateralne /przyjmowane przez państwa europejskie/

2

O powiązaniach pomiędzy Unią i EWEA świadczą:
- zasada jedności instytucjonalnej (zgodnie z którą zadania Unii
wypełniane są przez instytucje wspólnoty europejskiej),
- obowiązek poszanowania acquis communautaire (dorobku prawnego
Unii Europejskiej ) przy realizacji zadań Unii,
- nakaz prowadzenia spójnej polityki zewnętrznej w ramach Unii i
wspólnoty,
- a także regulacja prawna dotycząca przystąpienia do Unii
Europejskiej. Do Unii może przystąpić każde państwo europejskie,
spełniające określone warunki: przestrzegające zasad demokracji i
praw człowieka, mające funkcjonująca, gospodarkę rynkową oraz
będące w stanie wywiązać się ze zobowiązań wynikających z traktatów
europejskich.

2

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Podmiotowy wymiar Unii Europejskiej

Traktaty założycielskie zawierały definicje Wspólnot Europejskich wyrażane

w sposób opisowy, które znajdujemy w ich preambułach oraz w przypisanych

im celach oraz politykach. Jedyny traktat, który pozostał to TEWEA.

W Preambule do TUE i TfUE stwierdza się, że powołanie Unii Europejskiej

stanowi podstawę dla „coraz ściślejszego związku między narodami Europy”.

Jednak pozostałe zapisy traktatowe dotyczą już tylko osobowości prawnej,

zadań i funkcjonowania UE. W tej sytuacji należy również odwołać się do

doktryny, współkształtowanej przez naukę o stosunkach międzynarodowych,

prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa Unii Europejskiej.

Dyscypliny te definiują obecnie UE i EWEA/Euratom jako organizacje

międzynarodowe, które należy analizować z punktu widzenia zewnętrznego i

wewnętrznego. Zewnętrzny aspekt ich funkcjonowania potwierdza, że należą

one /EWEA i UE/ do klasycznych organizacji międzynarodowych. Uwidacznia

się to poprzez ich osobowość prawnokrajową i prawnomiędzynarodową. EWEA

i UE w znaczeniu prawnokrajowym mogą np. zbywać mienie ruchome i

nieruchome czy też stawać przed sądami krajowymi. Natomiast w znaczeniu

prawnomiędzynarodowym posiadają one zdolność do: - zaciągania zobowiązań

prawnych; - przystępowania do organizacji międzynarodowych; - stawania

przed międzynarodowymi organami rozstrzygania sporów i ponoszenia

odpowiedzialności prawnej; - utrzymywania stosunków dyplomatycznych oraz

korzystania z przywilejów i immunitetów międzynarodowych

1

.

W ujęciu politologicznym EWEA i UE odbiegają dalece od

klasycznych organizacji międzynarodowych, łącząc w sobie

pierwiastki transnarodowe, supranarodowe i międzyrządowe

.

1

C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki. Tom I, Warszawa 2000, s. 100-108.

3

EWEA i UE są też efektem szczególnej instytucjonalizacji stosunków

międzynarodowych, która ukształtowała transgraniczne więzi między

rozszerzającą się zbiorowością państw, charakteryzujące się wysokim stopniem

trwałości, zwartości i złożoności. Bez tak efektywnej instytucjonalizacji i bez tak

rozbudowanego układu organizacyjnego nie zaistniałyby przesłanki

pozwalające na powołanie Unii Europejskiej.

UJĘCIE PRAWNO-HISTORYCZNE:

1.O znaczeniu formalnym Wspólnot Europejskich niech świadczy fakt, iż w

Maastricht w 1991 r. państwa członkowskie decydując się na utworzenie UE, nie

podjęły decyzji o samorozwiązaniu się Wspólnot.

2.Preambuła Traktatu o UE z Maastricht (tak jak w TWE) zakładała, że Unia

Europejska jest częścią procesu tworzenia coraz ściślejszego związku (unii)

pomiędzy narodami Europy („

an ever closer union

among the peoples of

Europe”), w którym decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym

obywatelowi. W art. 1 tegoż traktatu zakładano, że na Unię składają się

„Wspólnoty Europejskie oraz polityki i formy współpracy ustanowione tym

traktatem”.

3.Próbę formalnego zdefiniowania UE podjęto również w Orzeczeniu

Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (RFN) z 1993 r. w sprawie Traktatu o

Unii Europejskiej. Mówi się tu o „

ponadpaństwowo zorganizowanej

wspólnocie

”, „

związku demokratycznych państw

”,

powiązanie państw

,

„

związku państw /konfederacja/, a nie jednym państwie narodu europejskiego

”,

„związku narodów Europy” oraz „formie organizacyjnej” nie mającej podstaw

w modelu „

Stanów Zjednoczonych Europy

”.

4. Definicję Unii Europejskiej znaleźć można również w Projekcie Traktatu

ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Zrezygnowano tu z dotychczasowego

zapisu odwołującego się do narodów, eksponując dualną koncepcję

3

Unii jako związku państw i obywateli

.

Unię definiuje się tu też z

punktu widzenia kompetencji, które państwa członkowskie przekazują jej w

celu osiągania ich wspólnych celów. Wyeksponowano tu założenie o

koordynacyjnej roli UE wobec polityk krajów członkowskich oraz

wspólnotowym sposobie wykonywania kompetencji przekazanych jej przez te

państwa.

5. W ujęciu pozaformalnym Unia Europejska tak jak integracja ujmowana jest

statycznie i dynamicznie. W ujęciu statycznym Unia Europejska definiowana

jest jako struktura lub organizacja, która nie jest klasyczną organizacją

międzynarodową, zarówno w aspekcie wewnętrznym jak i zewnętrznym. Nie jest

też zalążkiem państwa (super-państwa europejskiego). Jest natomiast efektem

przekształcania całości stosunków wewnętrznych i zewnętrznych państw

członkowskich. Unia Europejska będąc nietypową strukturą międzynarodową

dysponuje osobowością prawnokrajową jak i prawnomiędzynarodową. W

praktyce po traktacie z Maastricht, a jeszcze przed traktatem z Lizbony UE

uzyskiwała wyjątkowo zdolność do zawierania umów międzynarodowych.

Potwierdzają to np. uzgodnienia z 1999 r. między UE i UZE w sprawie

wzmocnionej współpracy czy też umowa zawarta między UE a Byłą

Jugosławiańską Republiką Macedonii (FYROM) w sprawie

działalności Misji Obserwacyjnej Unii Europejskiej w tym kraju, z

dnia 31 sierpnia 2001 r. Stanowiło to dowód, że UE posiadała /do

traktatu z Lizbony/, niejako (ułomną )„zapożyczoną” od państw

członkowskich i (lub) Wspólnot Europejskich ograniczoną zdolnością

prawnomiędzynarodową.

6. Traktaty akcesyjne do UE były podpisywane przez reprezentantów rządów

państw członkowskich i państw przystępujących.

3

UJĘCIE DYNAMICZNE UE

W ujęciu dynamicznym Unia Europejska rozpatrywana w kategoriach

struktury „in statu nascendi” posiada większą dynamikę i inny charakter niż

tradycyjnie rozumiana organizacja międzynarodowa. Jest organizacją, która

integruje swoich uczestników wokół celów nie tylko politycznych, wykazując

tym samym większą trwałość i odporność na zakłócenia sytuacji

międzynarodowej. UE to w pełni zinstytucjonalizowana organizacja

międzynarodowa, ale też nowa forma współpracy państw, która ujmuje we

wspólne ramy przestrzenie współpracy międzyrządowej i supranarodowej.

Dualistyczny charakter UE wpływa na dynamikę i spójność procesu integracji.

Łącząc w sobie elementy supranarodowe i międzynarodowe (międzyrządowe),

kształtuje pomiędzy podmiotami ją tworzącymi szczególne więzi integracyjne,

wykraczające dalece poza związki między państwami wynikające z klasycznych

umów międzynarodowych. Mamy tu więc do czynienia z układem trójstronnym,

w którym jedność i odrębność (autonomia), ponadpaństwowość i

międzyrządowość przeplatają się nawzajem. Z jednej strony tak pojmowana

Unia Europejska może współkształtować wielowymiarową sieć związków

(powiązań) integracyjnych, zróżnicowaną sieć wielorakich procedur i

niejednorodnych konstrukcji, odpowiadających w sposób elastyczny na

różnorodne potrzeby i interesy. Z drugiej natomiast wydaje się dziś być

związkiem hybrydowym, kryzysogennym i narażonym na atomizację. Unia

Europejska w innym ujęciu to unikalny projekt międzynarodowy oparty na

budowaniu porozumień wokół wspólnych interesów, wygrywaniu korzyści

przeciwko stratom i szukaniu zgody w przypadku sprzeczności. Unia

Europejska jako polityczny kod oznacza zatem wolność wszystkich państw

członkowskich wobec hegemonicznych tendencji pojedynczego państwa. Unia

Europejska ma charakter zespołowy i korporacyjny. Jej działanie opiera się na

zbiorowym działaniu wszystkich zainteresowanych podmiotów (państw,

instytucji i jednostek). Staje się zatem nową formą ich zbiorowego działania, w

oparciu o proces unifikacji i harmonizacji. Jest „nową formułą polityki”, etapem

3

pośrednim w długoterminowym procesie rozwoju integracji europejskiej, nową

formułą stosunków międzynarodowych, z naciskiem na współpracę narodów, a

już mniej państw. Jako struktura „

sui generis

” przekształca się w wielce

unikatową i specyficzną unię państw i narodów lub nawet unię państw i

obywateli. Jest też wyrazem kompleksowego poszukiwania równowagi

pomiędzy narodami, państwAmi i ich strukturami, powstającej w wyniku ich

wzajemnego przenikania się. Zespołowe działanie o charakterze korporacyjnym

opiera się tu na ścisłych regułach i zasadach, do których należą przede

wszystkim

solidarność, równość, subsydiarność, spójność, lojalność i

kompromis.

Podsumowując analizę podmiotowego wymiaru Unii Europejskiej

przedstawić można szeroki katalog pojęć jej przypisywanych. Mają one istotne

znaczenie merytoryczne i formalne. W opracowaniach W. Wesselsa, a także

innych autorów znalazły się takie pojęcia jak: „

Brüssel”, „Arena”, „Raum”,

„unvollendeten Budesstaat”, „funktionaler Zweckverband” ,

„Konkordanzsystem”, „Civitas Europea”, „multi-level governance”,

„multi-level system”, „mehrebenen system”, „multiperspectival

polity”, „Staatenverbund”, „international state”, „quasi-state”, „post-

sovereign arrangement”, „network involving the pooling of

sovereignty”, „partialstaat”, „regulativer staat”, „staatsanalog”,

„staatsähnlich”, „parastaatlich”, „less than a federation-more than a

regime”, „Regieren jenseits des Staates” , „system sui generis”,

„system in statu nascendi”, „politische Gemeinschaft”, „Europastaat”,

„multinational system”, „political system”, „would-be polity”, „mixed-

polity”, „ governance without government”, „Euro-Polity”,

„european political regime”, „form of state”, „post-modern form of

policy”, „government without statehood”, „intergouvernmental mixed

system”, „suprantional system”, „föderale Union”, „Drei-Säulen-

Konstruktion”, „checks and balances system”, „konstitutionelle-

3

prozess”, „differenzierungs-prozess”, „gestaltungsmacht organisierten

Interessen”, „Union im Werden”, an ever closer union among the

people of

Europe”.

3

Unia Europejska – osobowość prawna

W TUE /po traktacie z Lizbony /występuje zapis dot. osobowości prawnej UE.

Zapis taki występuje też w TEWEA.

Osobowość prawna =

zdolność prawna

+

zdolność do czynności prawnych

3

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Suwerenność = samowładność + całowładność

Suwerenność

Nie ulega wątpliwości fakt, iż pojęcie suwerenności charakteryzuje się

znaczną zmiennością stanowisk i sposobów traktowania. Suwerenność nie ma

zatem stałej treści i nie istnieje jej formalne minimum w postaci określonego,

stałego katalogu znaczeń. Należy odnotować znamienną ewolucję jaka

dokonywała się w rozumieniu tego pojęcia oraz postaci w jakiej ona

występowała. Pierwszy etapy ewolucji związany był z występowaniem

suwerenności w charakterze nieuświadomionej bądź uświadomionej idei. Drugi

etap oparty był na suwerenności występującej w postaci cechy państwa. W

trzecim natomiast suwerenność przybrała postać zasady stosunków między

państwami. W czwartym konfrontowana jest z aktywnością podmiotów

niepaństwowych. Wszystkie wymienione tu etapy przesądzają o podwójnym

rozwoju suwerenności, do wewnątrz i na zewnątrz państwa. Państwo nadal jest

głównym punktem odniesienia wszelkich definicji suwerenności. Nie jest jednak

jej jedynym podmiotem.

Jeżeli chodzi o postać suwerenności to z jednej strony mamy do czynienia z

ujmowaniem suwerenności jako kategorii prawnej, z drugiej natomiast

suwerenności przypisuje się określone funkcje polityczne. Zwolennicy jej

jurydycznej konstrukcji uznają suwerenność za właściwość władzy, stanowiącej

uzasadnienie i źródło legalnych decyzji. Suwerenność znajduje tu wyraz w

ź

ródle prawa czyli prawodawcy. Zwolennicy przypisywania suwerenności

funkcji politycznych traktują ją nie tylko jako zasadę prawną, ale i zasadę

polityczną. Odrzucają więc pojmowanie suwerenności wyłącznie w kategoriach

formalno-prawnych, bez uwzględniania faktów społecznych.

3

W tej sytuacji suwerenność definiować można rozszerzająco, po pierwsze jako -

samowładność czyli niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych i po

drugie - całowładność, czyli kompetencję do regulowania wszystkich spraw

wewnątrz podmiotu suwerenności

.

Na dzisiejsze rozumienie suwerenności coraz większy wpływ mają definicje

oparte na zbiorze uprawnień czy też kompetencji władczych podmiotów

suwerenności, które mogą podlegać przenoszeniu (transferowi), w oparciu o

określone z góry normy prawne i praktykę polityczną. Tak pojmowaną

suwerenność, która staje się istotną zmienną zależną w badaniu

systemu międzynarodowego, należy postrzegać również z punktu widzenia

zdolności jego podmiotów do wykonywania określonych kompetencji

2

. Jako

naturalne przyjmuje się więc założenie, iż przenoszą one niektóre kompetencje

własne na tworzone przez siebie struktury. Kompetencje te przejmują wspólnie

utworzone organy działające we wspólnie ustalony sposób i we wspólnie

ustalonym kierunku. Państwa, jako główne podmioty wyposażają je w te

kompetencje, gdyż jest to ich zdaniem niezbędne dla osiągania wytyczonych

przez nie celów. Nie jest to więc przekazanie rozumiane jako „zrzeczenie się”

kompetencji na rzecz jakiejś władzy wyższej, lecz zlecenie ich wykonywania

na podstawie umowy międzynarodowej (traktatu) - powołanym w tym celu

instytucjom.

Suwerenność nie oznacza nieograniczonej swobody w wykonywaniu przez

państwo jego kompetencji. Kres w wykonywaniu kompetencji znajduje swe

granice w kompetencji innych państw i instytucji, regulacjach

prawnomiędzynarodowych oraz w odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej

państw (np. ustawodawstwo krajowe musi przestrzegać zobowiązań

2

T. Plümper, Souveränität im internationalen System: Kritische Anmerkungen zur Definition eines analytischen

Konzeptes, „WeltTrends“ 1996, nr 12, s. 156-158.

3

prawnomiędzynarodowych państwa). Poza prawnomiędzynarodowymi

ograniczeniami w wykonywaniu kompetencji państwa wyróżnia się także

ograniczenia mające swe źródło w uwarunkowaniach, które można nazwać

strukturalnymi. Należą do nich instrumenty o charakterze gospodarczym i

politycznym. Mają one charakter obiektywny i subiektywny. Do obiektywnych

zaliczyć można różnice wynikające z położenia geograficznego, potencjału

demograficznego, doświadczeń historycznych i rozwoju kulturowego.

Subiektywne wiążą się z próbą wywierania wpływu (zewnętrznego oraz

wewnętrznego) na wykonywanie kompetencji państwa.

W konsekwencji w procesie integracji europejskiej mamy do czynienia nie z

ograniczeniem suwerenności państwa, a z ograniczeniem w wykonywaniu jego

suwerenności. Ograniczenie to wynika nie tylko z acquis communautaire ale

również z obowiązku przestrzegania praw powszechnych takich jak wolność (w

tym wolność stowarzyszania się), demokracja (w tym samorządność), rządy

prawa i poszanowanie praw człowieka i obywatela.

Członkostwo w Unii Europejskiej sprawia, że państwo ogranicza się

kompetencyjnie. Kompetencje władcze w warunkach integracji europejskiej

przekazywane są dobrowolnie na płaszczyźnie horyzontalnej, podmiotom

transnarodowym oraz na płaszczyźnie wertykalnej, w dół i w górę, pomiędzy

tymi podmiotami. W ujęciu horyzontalnym wykonywanie suwerenności jednego

państwa odbywa się na szczeblu transnarodowym, przede wszystkim przy

udziale innych państw członkowskich oraz instytucji UE. Natomiast w ujęciu

wertykalnym kompetencje władcze przenoszone są głównie w ramach struktury

integracyjnej, czego przykładem może być proces „uwspólnotawiania” czy też

praktyka sprowadzająca się do kompetencji instytucji UE - pozapaństwowego

określania swych nowych kompetencji („kompetencja kompetencji”). Ten

sposób ujmowania transferu kompetencji w pełni potwierdza, że w przypadku

Unii Europejskiej granica wykonywania suwerenności została poważnie

rozciągnięta. Pogląd ten wzmacnia obecny stan procedur decyzyjnych, w efekcie

których państwa członkowskie muszą podporządkować się postanowieniom

3

instytucji UE, nawet wtedy gdy sprzeciwiały się ich przyjęciu, a sprzeciw ten nie

wystarczył do ich zablokowania. Potwierdza to reguła ważenia głosów w Radzie

Unii Europejskiej (związana z uzyskaniem kwalifikowanej większości głosów),

która prowadzi do akceptacji demokratycznej reguły uznawania i

sankcjonowania racji nie wszystkich, a większości. Tym samym państwa

przegłosowane podporządkowują się decyzjom podjętym przez kwalifikowaną

większość głosów reprezentantów rządów państw członkowskich. Drugim

przykładem niech będzie odwołanie się do kompetencji wyłącznych Unii i

Wspólnot (np. w zakresie unii celnej), w ramach których państwa członkowskie i

ich organy nie mogą podejmować inicjatywy ustawodawczej. Pozostaje ona

tylko w kompetencji instytucji wspólnotowych (przede wszystkim Komisji

Europejskiej).

W badaniach nad integracją europejską i suwerennością przyjmuje się też

pogląd, który nie jest jednak poglądem powszechnym, że kompetencje

przenoszone przez państwa członkowskie na rzecz Unii Europejskiej kreują jej

własną suwerenność. Proces integracji europejskiej oparty jest w tym ujęciu na

wielopoziomowym, wielofunkcyjnym systemie (układzie) łączenia („pooling”)

suwerenności państw członkowskich, co oznacza w rezultacie, że suwerenność

jest wykonywana wspólnie. W Unii Europejskiej mamy zatem do czynienia z

kolektywnym (zbiorowym, wspólnotowym) wykonywaniem suwerenności. Dzieje

się tak, gdyż państwa członkowskie współtworzą organizację, która w myśl

koncepcji podwójnej (skumulowanej) suwerenności sama staje się suwerennym i

silnym podmiotem oddziaływującym zarówno do wewnątrz jak i na zewnątrz

Unii

3

. Potwierdza to wyraźnie tezę, że suwerenność nie może i nie musi być raz

na zawsze związana z państwem narodowym.

Suwerenność Unii Europejskiej wspólnie z suwerennymi państwami

członkowskimi współtworzą jej instytucje (organy), które osiągają odpowiednio

wysoki poziom „nasycenia” kompetencyjnego powierzonego im przez te

państwa, pozwalającego im na zarządzanie suwerenną organizacją integracyjną.

3

Ibidem, s. 300-304. Wyróżnia się tu też pojęcie suwerenności zbiorowej lub skumulowanej.

4

Zakłada się tu, że stan taki nie przeszkadza państwu członkowskiemu nadal

istnieć i dysponować swą własną suwerennością, złożoną z tych kompetencji (lub

ich części), które nie zostały przeniesione do Unii.

Współzależności a suwerenność w procesie integracji europejskiej

Należy przyjąć, że w warunkach rozwoju zaawansowanego procesu integracji

europejskiej wzajemne relacje między suwerennością a współzależnościami

nabierają coraz większego znaczenia. Stan tych relacji wpływa bez wątpienia na

opisany powyżej transfer kompetencji. Bez wątpienia transgraniczność i

transnarodowość współzależnych interakcji zmieniają znaczenie granic

państwowych, komplikując jednocześnie problem suwerenności.

Współzależności międzynarodowe, a tym samym ograniczenia w

wykonywaniu kompetencji państwa nie prowadzą do zaniku suwerenności,

czynią jednak bardziej złożonym realizowanie funkcji poszczególnych

podmiotów integracji.

Na tym etapie analizy należy podjąć się odpowiedzi na trudne pytanie;

mianowicie czy współzależności i suwerenność będąc zjawiskami różnymi, mogą

jednak uzupełniać się wzajemnie, czy też znajdują się w nieuniknionym

konflikcie. Dzisiaj nie ulega już chyba wątpliwości, że uwzględniane w praktyce

różnorodne współzależności nie są odbierane przez państwa europejskie jako

zagrożenie dla ich suwerenności. W tym zakresie współzależność i suwerenność

nie muszą być w konflikcie. Tym bardziej, że w obliczu wzrastających

współzależności nie jest możliwe efektywne rozwiązywanie problemów

politycznych i społecznych w ramach jednego państwa.

W ujęciu klasycznym zakładamy, że suwerenność jest niewątpliwie obroną

odrębności (choć ma oczywiście i inne funkcje). Współzależności natomiast

skłaniają często ku poszukiwaniu rozwiązań o charakterze integracyjnym,

harmonizującym i unifikującym. Suwerenność jest obroną pewnych wartości

tradycyjnych. Współzależności powodują najczęściej potrzebę działań o

4

charakterze nowatorskim. Suwerenność strzeże urządzeń wewnętrznych

państwa i wyłączności jego kompetencji w licznych dziedzinach.

Współzależności domagają się często przystosowania sfery wewnętrznej w

państwie do pewnych standardów międzynarodowych (np. standardów

wspólnotowych).

Dla suwerenności celem nadrzędnym jest interes państwa i narodu.

Współzależności skłaniają często do przyjmowania interesu wspólnego - grupy

państw, regionu lub całej społeczności międzynarodowej. W przypadku

współzależności można by mówić o tendencji jednoczącej, opartej na

instytucjonalizacji życia politycznego, stawiania czoła różnym zagrożeniom. W

wypadku suwerenności można by natomiast mówić o tendencji odśrodkowej,

opartej na emancypacyjnych dążeniach narodów, o potrzebie wyraźnego

akcentowania własnej, odrębnej tożsamości.

W ujęciu postmodernistycznym, przy założeniu, że państwa świadomie

decydują się na ograniczenia w wykonywaniu swojej suwerenności, po to aby

tworzyć nową transnarodową formę suwerenności zbiorowej wyrażanej w

postaci organizacji integracyjnej, nie istnieje problem konfrontacji

suwerenności ze współzależnościami. Współzależności w tym przypadku

ułatwiają i przyspieszają ten proces stając się katalizatorem, a wręcz warunkiem

sine qua non tak definiowanej struktury systemu Unii Europejskiej.

Kolejne pytanie dotyczy treści suwerenności w warunkach narastania

współzależności międzynarodowych w systemie Unii Europejskiej. Obecnie

kształtująca się postać suwerenności opiera się głównie na równości praw i

dobrowolności zaciągania zobowiązań. Tak pojmowana suwerenność jest nie do

pogodzenia z zależnością, stwarza jednak możliwości uwzględniania zobowiązań

wynikających ze współzależności. Równość praw i dobrowolność zaciągania

zobowiązań nie stanowi ograniczenia dla suwerenności. Taka sytuacja

podmiotów integracji w ramach systemu UE motywuje ich działania

zmierzające do uzyskania określonych korzyści lub odwrócenia określonych

4

zagrożeń. Działania te jednak muszą opierać się na zasadzie wzajemności.

Zobowiązaniem się do określonych działań lub zaniechań podmioty te

jednocześnie ograniczają (dobrowolnie lub nie) swoją swobodę podejmowania

decyzji w kwestiach wynikających m.in. z określonego etapu ich integrowania

się. W takim równoprawnym układzie stosunków podmiot uzyskuje również

określone uprawnienia; może on mianowicie domagać się określonego

zachowania partnerów. Często może w sposób legalny wpływać na działania

partnerów. W sumie więc możliwości podmiotów integracji nie zostają

bynajmniej ograniczone: to co “tracą” godząc się na ograniczenie swobody,

“odzyskują” przez zapewnienie sobie odpowiedniego zachowania partnerów.

Takich ściśle określonych zachowań nie można by było domagać się na

podstawie własnej suwerenności, ale przy wykorzystaniu suwerenności wspólnej,

suwerenności

będącej

efektem

współzależności

(suwerenność

państwa

członkowskiego versus suwerenność zintegrowanego systemu Unii Europejskiej).

Dlatego też państwa członkowskie rezygnują z pełnej swobody decyzji w danej

dziedzinie (np. na rzecz przestrzegania wspólnie przyjętych reguł

integracyjnych) uzyskując w zamian określone uprawnienia, które nie wynikają

z samej suwerenności państw, lecz z zawartych przez nie porozumień (prawo

pierwotne i wtórne) oraz kompromisów. W podobnej sytuacji znajdują się też

podmioty niepaństwowe, które wywierają wpływ na funkcjonowanie środowiska

wewnętrznego systemu Unii Europejskiej.

Suwerenność nie musi być więc przeszkodą w realizowaniu wymagań

wynikających ze współzależności. Te ostatnie nie muszą i nie mogą prowadzić do

podporządkowania

podmiotów

integracji

jakiejś

woli

zewnętrznej.

Umiędzynarodowienie wielu decyzji wewnątrzpaństwowych, wynikające ze

współzależności międzynarodowych, w zakresie spraw tradycyjnie do tej pory

uznawanych za należące do wyłącznych kompetencji suwerennej władzy państw,

nie musi być równoznaczne z utratą zdolności kontrolowania jego polityki i

wyznaczania granic wyłączności. Można natomiast przyjąć, iż zjawiska te

generują nowy typ politycznego zachowania się, nowy typ uczestnictwa w

4

stosunkach międzynarodowych i nowy typ politycznych rozwiązań. Jeśli

natomiast może tutaj pojawić się problem pewnej dysharmonii między

modelami: zdecydowanie państwowo-centralistycznym oraz transnarodowym a

suwerennością, to dotyczy on może równoczesnej komplementarności i

duplikacji decyzji państwa i organizacji transnarodowej.

Jak się okazuje, suwerenność i współzależność mogą zostać pogodzone w

procesie budowania unii gospodarczej i politycznej. Państwa Unii Europejskiej

zrezygnowały z pełnej swobody decyzji w wielu dziedzinach (np. na rzecz

przestrzegania wspólnie przyjętych reguł integracyjnych) uzyskując w zamian

określone uprawnienia, które nie wynikają z samej suwerenności państw, lecz ze

współzależności zawartych i uregulowanych w traktatach założycielskich i

akcesyjnych. Z tego też powodu coraz więcej państw pragnie przystąpić do Unii

Europejskiej. Zrozumiały, że współzależności, które wciągają je w proces

integracji europejskiej pozwalają im na kompensatę ograniczeń w wykonywaniu

suwerenności. Same przez to stają się dobrowolnymi gwarantami tego swoistego,

wzajemnego procesu przystosowania (akomodacji) swych uprawnień do

wymogów współzależności, które przynosi im integracja.

4

Struktura systemu integracji/Unii Europejskiej po traktacie z Lizbony

PRZESTRZENIE PRAWNE/REGULACYJNE UE

Polityka zewnętrzna UE: WPH +
Wspólna Polityka Zagraniczna i
Bezpieczeństwa + Wspólna Polityka
Bezpieczeństwa i Obrony UE

Rynek Wewnętrzny

OWBiS /Obszar Wolności,

Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości

(dawny III filar UE + dawny Tytuł IV

TWE)

Instytucje UE

Unia Europejska

Europejska Wspólnota
Energii Atomowej

4

Schemat opracowano na podstawie:

Prawo Unii Europejskiej. Testy, kazusy, tablice, Opr. A.Łazowski, A.Łabędzka,

M.Szpunar, CHBeck, Warszawa 2003.

Cele Unii Europejskiej

Schemat opracowano na podstawie:

Prawo Unii Europejskiej. Testy, kazusy, tablice, Opr. A.Łazowski, A.Łabędzka,

M.Szpunar, CHBeck, Warszawa 2003.

Cele Unii Europejskiej

rozwój gospodarczy i społeczny, wysoki poziom zatrudnienia oraz
zrównoważony rozwój osiągane przez tworzenie obszaru bez granic
wewnętrznych, wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej, powołanie
UW i wprowadzenie wspólnej waluty

potwierdzenie międzynarodowej tożsamości Unii Europejskiej za pomocą
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

wzmacnianie praw jednostek za pomocą obywatelstwa Unii Europejskiej

Utrzymywanie i dalszy rozwój UE jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości, w którym zapewnia się swobodny przepływ osób oraz stosuje
się środki kontroli granic, azylu, imigracji oraz prowadzi działania na rzecz
zapobiegania i zwalczania przestępczości

Zachowanie i dalszy rozwój acquis communautaire

4

ZASADY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

•

Zasada transnarodowości

•

Zasada ponadpaństwości (supranarodowości)

•

Zasada kompetencji przypisanych

•

Zasada ochrony praw podstawowych

•

Zasada solidarności

•

Zasada równości

•

Zasada lojalności

•

Zasada niedyskryminacji

•

Zasada subsydiarności

•

Zasada proporcjonalności

•

Zasada równowagi kompetencyjnej i instytucjonalnej

•

Zasada wzmocnionej współpracy

•

Zasada permanentnej zmiany (konferencja międzyrządowa i

konwent)

•

Zasada kolegialności

4

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Transnarodowa koncepcja kształtowania porządku międzynarodowego

Zakłada się tu, że współczesne stosunki międzynarodowe podlegają

nieodwracalnej bifurkacji. Poddawane są one procesowi swoistej

decentralizacji, w tym sensie, iż coraz większa ich część nie jest już inicjowana

podtrzymywana czy też kontrolowana przez państwo. W rezultacie mamy do

czynienia z podziałem na uczestników suwerennych i niesuwerennych

(niepaństwowych) i kreowaniem nowego typu uczestnictwa międzynarodowego.

Aktywność aktorów niepaństwowych zmienia, więc funkcjonowanie systemu

międzynarodowego, zakłócając go lub nawet wprowadzając w nim turbulencje.

Cechą tego systemu stała się, zatem fragmentaryzacja (fragmentacja) polityki i

pluralizm* W konsekwencji prowadzi to do modyfikacji polityki od poziomu

lokalnego aż do globalnego.

W paradygmacie transnarodowym państwo jest postrzegane jako jeden z

wielu uczestników stosunków międzynarodowych, istotny, ale już nie jedyny.

Transnarodowość zakwestionowała, zatem paradygmat państwowo-

centrystyczny, a jej twórcy czerpiąc inspirację z funkcjonalizmu i

neofunkcjonalizmu, zakładali, że współczesny świat to rzeczywistość

współzależnych oddziaływań systemów i podsystemów.

Głębsze przyczyny pojawiania się i szybkiego wzrostu znaczenia aktorów

niepaństwowych upatruje się w pięciu procesach rozwojowych współczesności.

Pierwszym jest przejście do epoki postindustrialnej, która spowodowała

„skurczenie się" świata w wymiarach społecznych, gospodarczych i

politycznych oraz ogromnie ułatwiła i przyspieszyła obieg informacji, a stąd

zwiększyła współzależność narodów i społeczeństw. Drugim jest powstanie

nowych globalnych zagrożeń, nierespektujących granic państw, tak rozmaitej

natury, jak skażenie środowiska, terroryzm, handel narkotykami, kryzysy

walutowe, czy też AIDS, SARS i BSE. Trzecią przesłanką zmian jest

4

ograniczona zdolność państw do stawiania czoła zarówno, wewnętrznym, jak

międzynarodowym problemom i kryzysom. Czwartą - rozluźnienie struktury

ś

wiatowej, której towarzyszy umacnianie się struktur regionalnych i

sektorowych, co w sumie przyspiesza proces decentralizacji sceny światowej.

Piątą wreszcie, wzrost świadomości, a zatem samodzielnego myślenia i działania

tak jednostek, jak i grup społecznych oraz grup interesu.

Gwałtowny rozwój stosunków transnarodowych niesie ze sobą, jak się

przyjmuje, cały szereg istotnych konsekwencji dla pozycji i roli państwa oraz

szerzej - stosunków międzynarodowych. Zwolennicy tezy o słabnącej pozycji

państwa podkreślają, że w miarę rozwoju i intensyfikacji stosunków

transnarodowych rozszerzania się ich skali i zakresu, państwa tracą nad nimi

kontrolę. W konsekwencji wzrasta autonomia aktorów transnarodowych

poszerzają się możliwości działania niezależnego od państwa. Rośnie wyraźnie

luka miedzy aspiracjami rządów do kontrolowania aktorów i stosunków

transnarodowych a możliwościami jej zapewnienia. Granice między tym, co

wewnątrzpaństwowe i tym, co międzynarodowe ulegają wyraźnemu zatarciu.

System międzynarodowy w tym ujęciu staje się systemem relacji w

podwójnej konstelacji. Po pierwsze, najistotniejsze stają się relacje pomiędzy

państwami a niepaństwowymi uczestnikami życia międzynarodowego. Podmioty

niepaństwowe (niesuwerenne) wpływają na środowisko wewnętrzne i

międzynarodowe państw za pomocą różnego rodzaju struktur, mechanizmów i

procesów o charakterze transnarodowym. W tym kontekście należy zakładać

prowadzenie przez podmiot niepaństwowy polityki, która może być zbieżna lub

rozbieżna z polityką państw. Po drugie, chodzi też o relacje pomiędzy samymi

podmiotami niepaństwowymi. Stosunkimiędzy podmiotami transnarodowymi

prowadzone z pozycji poszukiwania wspólnego mianownika dla wyrażanych

przez nie interesów nabierają charakteru integracyjnego. Sprawiają, że

zdecydowanie rozszerza się ich możliwość działania. Stosunki te zaczynają

pełnić niespotykane w przeszłości funkcje oraz coraz częściej przyjmują zasięg

globalny. Rozszerzają się też więzi wewnętrznych (narodowych) grup i

4

interesów w ramach szerszych transnarodowych struktur, które służą m. in.

realizacji ich interesów, koordynacji działania i uzgadnianiu stanowiska.

W miarę rozwoju stosunków transnarodowych wzrastają koszty

podporządkowania tych stosunków kontroli rządów. Sprawia to, że rządy w

coraz mniejszym stopniu gotowe są podjąć taką próbę. Godzą się z autonomią

aktorów transnarodowych. Zamiast uciekać się do konfrontacji z nimi,

wchodzą w procesie realizacji polityki zagranicznej, w różnego rodzaju

porozumienia koalicje lub wzajemne współdziałanie.

Perspektywa transnarodowa pozwala także na zbadanie zmian suwerenności

państwa. Daje możliwość głębszej analizy „zderzenia" prerogatyw państwa z

możliwościami organizacji i instytucji transnarodowych. Zwolennicy

transnarodowego modelu stosunków międzynarodowych dowodzą, iż

współcześnie o wiele ważniejsze od formalnych atrybutów suwerenności są

skutki sprzężeń między sferą stosunków wewnątrzpaństwowych i

międzynarodowych. One to stanowią o istocie państwowości i w hierarchii

ważności powinny zajmować centralne miejsce. Dzięki nim państwa oraz

narody łączą się na poziomie funkcjonalnym pozostając suwerennymi na

poziomie strukturalnym. Sprzyja to więc integracji międzynarodowej, nie

ograniczając jej zasięgu i zakresu.

Integracja w ujęciu transnarodowym staje się, zatem procesem symbiozy

państw i podmiotów niepaństwowych, a stosunki transnarodowe można, zatem

określić jako transgraniczne interakcje o charakterze mieszanym. Ich

uczestnikami są nie tylko państwa, ale także systemy niesuwerenne i

nieterytoriame. Integracja europejska oznacza tu, więc wiązanie państw

narodowych i innych podmiotów integracji w transnarodowe formy

organizacyjne.

Transnarodowość sprzyja, więc rozwojowi supranarodowości, przypisywanej

integracji europejskiej. Łączy je wspólny cel: transpozycja państwa, czyli

zmiana jego miejsca w systemie międzynarodowym. Zmiana ta ma charakter

naturalny, następowała i następuje ewolucyjnie, tak aby jej efekty przynosiły

5

jak najmniej niepożądanych efektów (np. w postaci renacjonalizacji polityk

wspólnotowych i unijnych). Supranarodowość jest konsekwencją interakcji

transnarodowych, uzupełnia je i wzmacnia. Transnarodowość w systemie Unii

Europejskiej nie eliminuje jednak interakcji o charakterze

intergovernmentalnym, pozostawia państwu członkowskiemu miejsce na

realizację jego funkcji i interesów.

Stosunki transnarodowe analizowane są też z punktu widzenia decydowania

politycznego. „Transnarodowa decyzja polityczna jest nielosowym wyborem

działania lub zaniechania politycznego, dokonanym przez transnarodowy

ośrodek

decyzyjny,

równocześnie

w

polu

polityki

wewnętrznej

i

międzynarodowej, który stanowi funkcję kompromisów międzynarodowych, a

równocześnie nie tylko organizuje działalność w systemie poliarchicznym, a

także steruje podsystemami politycznymi. Procesualny element definicji w

sferze świadomościowej jest taki sam, ale określa jeszcze inny sposób

podejmowania decyzji - decyzje transnarodowe podejmowane są nie tylko w

wyniku konsensusu międzypaństwowego, ale coraz częściej w wyniku

głosowania większościowego.

Podmiotowy

element

definicji

określa

decydenta - jest nim transnarodowy ośrodek decyzyjny, który jest

jednocześnie ośrodkiem narodowym i międzynarodowym. Przedmiotowy

element definicji wyodrębnia decyzje transnarodowe poprzez podkreślenie

równoczesnego działania decydentów w polach polityki wewnętrznej państw

wchodzących w skład struktury transnarodowej oraz w polu stosunków

międzynarodowych. Implementacyjny element definicji obejmuje sferę

wykonawczą - w tym przypadku implementacja ma trzy wymiary: - czasem

jest

„miękka",

taka

jak

w

przypadku

decyzji

międzynarodowych

(międzyrządowych); - czasem jest mieszana, jak w przypadku dyrektyw

Wspólnot Europejskich, które „twardo" określają cele działania, ale

pozostawiają państwom członkowskim swobodny wybór metod i środków

działania oraz wykonanie decyzji; - a czasem jest „twarda"', ma charakter

władczy i polega na sterowaniu podsystemami politycznymi, jak w przypadku

5

rozporządzeń Wspólnot Europejskich, które mają skutek bezpośredni i

zastępują krajowe decyzje państw".

Wśród podmiotów niepaństwowych wyróżnia się: organizacje

międzynarodowe (np. ONZ i NATO) i ponadpaństwowe (np. Wspólnoty

Europejskie i Unia Europejska\wraz z ich instytucjami: KE, PE i TS) i

pozarządowe (np. „European Movement"), korporacje międzynarodowe, ruchy

międzynarodowe (np. ekologiczne), kościoły i grupy religijne, partie polityczne

(o charakterze regionalnym np. Europejska Partia Ludowa lub partie

zrzeszone w międzynarodówkach), międzynarodowe centrale związków

zawodowych.

W grupie tej dokonać można podziału aktorów niepaństwowych

na kilka grup. Po pierwsze to aktorzy niepaństwowi, lecz przez państwa

stworzeni lub uznani. Przykładem mogą tu być: w niewielkim stopniu ONZ, w

pokaźnym NATO i przesądzającym Unia Europejska. Po drugie to aktorzy

międzynarodowi, do których zaliczyć można korporacje transnarodowe, ruchy

międzynarodowe, kościoły i grupy religijne itp. Po trzecie to aktorzy

wewnętrzni, na czele z mniejszościami narodowymi.

Unia Europejska posiadając cechy międzypaństwowe i ponadpaństwowe,

staje się areną nieustannej rywalizacji pomiędzy państwem a podmiotami

niepaństwowymi oraz procesem harmonizacji i unifikacji. Tak pojmowana Unia

Europejska skłania do zdefiniowania jej jako mieszanego systemu

transnarodowego, systemu „wspólnotowo-międzyrządowej kooperacji" oraz

systemu poszerzania współpracy już nie tylko państw, ale i społeczeństw przez

coraz bardziej przezroczyste i „obniżone" granice państwowe. „Unia nie jest

państwem, a raczej skomplikowanym systemem „transnarodowego rządzenia"

(Jransnationalgovernance").

5

Cechy organizacji ponadpaństwowych/supranarodowych

Schemat opracowano na podstawie:

Prawo Unii Europejskiej. Testy, kazusy, tablice, Opr. A.Łazowski, A.Łabędzka,

M. Szpunar, CHBeck, Warszawa 2003.

Organizacja ponadpaństwowa/supranarodowa

organy organizacji międzynarodowej nie reprezentują
państw członkowskich

decyzje mogą być podejmowane większością głosów

organy organizacji międzynarodowej mają kompetencje
do podejmowania wiążących aktów
prawnychprawnychczłonkowskich

wybrane akty prawne mają moc wiążącą względem
jednostek, tj. osób i osób prawnych

prawo organizacji międzynarodowej tworzą nowy
porządek prawny

kontrola ważności aktów prawnych poddana jest
jurysdykcji specjalnie do tego celu powołanego organu
sądowego

5

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Supranarodowość, metoda wspólnotowa i uwspólnotowienie

(„communitarisation")

Traktat o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS)

posługiwał się pojęciem „supranational, aby w ten sposób podkreślić szczególny

status Wysokiej Władzy (protoplasta Komisji Europejskiej). Pojęcie to łączono

wtedy z realizacją federalnego modelu integracji europejskiej. Po raz drugi

supranarodowość uwzględniona została w Traktacie o Europejskiej Wspólnocie

Obronnej, który nie wszedł jednak w życie. W 1954 r. w trakcie procedury

ratyfikacyjnej został odrzucony przez francuskie Zgromadzenie Narodowe. W

traktatach o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz

Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Traktaty Rzymskie) zrezygnowano

z wyraźnego potwierdzenia supranarodowego charakteru Wspólnot i ich

instytucji wspólnotowych. Zapis o supranarodowym charakterze Wysokiej

Władzy EWWiS został jednak uchylony przez Traktat Fuzyjny z 1965 r. Od

jego wejścia w życie w 1967 r. supranarodowość nabrała charakteru

doktrynalnego. Nie definiują go wprost kolejne traktaty rewizyjne, ani prawo

wtórne, chociaż z prawa i praktyki dają się odtworzyć jego zasadnicze elementy.

Z supranarodowością wiązała się Preambuła Traktatu o Unii

Europejskiej z Maastricht, gdzie znalazło się wyraźne odwołanie do pojęcia

narodów Europy (brak tu zawężenia li tylko do narodów zamieszkujących Unię

Europejską), które stają się głównym podmiotem integracji europejskiej. Nie

oznaczało to jednak automatycznej eliminacji państw będących „Panami

Traktatów", ale istotne ograniczenie ich wpływu na przebieg procesu integracji

europejskiej. Zestawienie kategorii „coraz ściślejszy związek" (unia) z narodem

uznane zostało za potwierdzenie supranarodowego charakteru rozwoju Unii

Europejskiej, na który zgodziły się państwa członkowskie UE.

Analizy na temat istoty pojęcia supranarodowości można podzielić na

dwie grupy. Jedna za miarodajne uznaje kryterium przejęcia części

5

kompetencji władczych od państw członkowskich przez Unię Europejską.

Druga natomiast uwzględnia właściwości organów organizacji supranarodowej

jakimi są instytucje UE. Bez względu na sposób ujęcia przekazywanie

kompetencji w ramach integracji europejskiej wiąże się z rezygnacją państwa z

wykonywania części suwerenności co prowadzić może do uznania

wewnątrzpaństwowej skuteczności decyzji wydawanych przez organy

supranarodowe.

Supranarodowość definiowana jest też jako konstytucyjno- prawne

przenikanie, przechodzenie publicznej władzy z terytorium państwowego do

Unii Europejskiej. Efekt tego przenikania nie wyczerpuje się jedynie w

aspekcie oddziaływania tej władzy na państwa członkowskie. W tym, bowiem

przypadku władza Unii wiąże także jej obywateli. Mimo konkurencji

kompetencji organizacji integracyjnej i państwa członkowskiego nie następuje

tu jednak zmiana tytułu suwerenności na korzyść tej organizacji, a ograniczane

prawa zwierzchnie nie są całkowicie eliminowane z rzeczowym skutkiem z

zakresu suwerennej władzy państwa członkowskiego. Supranarodowość nie

musi, więc prowadzić do zaniku państw. Może ona funkcjonować równolegle z

suwerennością państw, nie zastępując jej. Jeżeli jednak przyjmie się, iż

przenoszenie kompetencji przybierze charakter czasowo nieograniczony,

odbywający się za zgodą państw i obywateli wtedy można mówić o

supranarodowej sukcesji państw, a więc funkcjonalnym i pełnym zastępowaniu

ich przez Unię Europejską w odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w

ramach tej organizacji.

W wyjaśnieniu fenomenu supranarodowości istotny jest też sposób

realizacji kompetencji uzyskanych od państw członkowskich przez Unię i

Wspólnoty w stosunku do tych państw członkowskich, który charakteryzuje się

szczególną intensywnością i stopniem ich kumulacji. Podstawą dla

supranarodowości musi być w związku z tym rzeczywisty transfer władzy, a nie

tylko delegowanie kompetencji. Istota supranarodowości nie polega, więc na

prostym przekazaniu praw zwierzchnich ze strony państwa na rzecz

5

organizacji, którą współtworzą. Ma to także bezpośredni związek ze sposobem

realizowania tych praw. Istotnym elementem staje się tu, więc stosunek między

organizacją supranarodową (lub posiadającą cechy supranarodowe) i jej

organami a państwem -członkiem tej organizacji. Stosunek ten rozumieć można

także jako wyraz skuteczności władzy Unii/Wspólnoty w stosunku do władzy

państwowej. W konsekwencji organ supranarodowy ustanowiony w traktacie

międzynarodowym, jest niezależny przy pełnieniu swych funkcji od państw

członkowskich i uprawniony do podejmowania decyzji wiążących państwa i

jego obywateli.

Prosta relacja państwo-organizacja supranarodową nie wystarcza dla

zrozumienia specyfiki problemu. Supranarodowość jako zasada integracji

europejskiej ma szansę na pełną realizację tylko wtedy, gdy państwo dokona

zmiany swego charakteru, z organizacji o charakterze terytorialnym na rzecz

politycznej organizacji narodu, która to w oparciu o budowanie wspólnot

ponadpaństwowych będzie w stanie zapewnić mu bezpieczeństwo, dobrobyt i

tożsamość. Konstrukcja państwa, podlegając modyfikacji nie powinna opierać

się tak jak dotychczas przede wszystkim na terytorialności, ale na ludności

(narodzie) i legitymizowanym przez nią procesie rozpraszania władzy

pomiędzy państwo a struktury supranarodowe (wspólnoty obywateli).

Istota supranarodowego charakteru Unii Europejskiej tkwi nie w

gradacji władzy, a raczej w przestrzeni realizacji wspólnotowych celów,

wykraczających ponad interes poszczególnych państw członkowskich.

Supranarodowość wiąże się również z procesem odtwarzania modelu

ustrojowego państwa w strukturze organizacyjnej Wspólnot Europejskich.

Przez supranarodowość rozumieć możemy także konstytucyjno-prawną

skuteczność władzy publicznej Wspólnoty/Unii w stosunku do władzy

państwowej kraju członkowskiego. Supranarodowy charakter UE oznacza

nienarodową i niepaństwową formę zwierzchnictwa wspólnoty prawnej,

składającej się z państw członkowskich na gruncie samodzielnego porządku

prawnego wykonywanego przez obywateli rynku {,Marktburge^) bez

5

powiązania z prawem państwowym i porządkiem konstytucyjnym. Władza

Wspólnot wiąże państwa członkowskie przez to. że żąda od nich respektowania

stwierdzonych przez nią obowiązków i praw „obywateli rynku".

Supranarodowość stała się symbolem dynamiki integracji europejskiej,

zmierzającej do przekształcenia organizacji międzypaństwowej. Dlatego też

supranarodowość wyraża się również w tym, że Unia jak i Wspólnoty

Europejskie zachowują się tak, jakby ich aktem założycielskim nie były

traktaty podlegające zasadom prawa międzynarodowego, ale karta

konstytucyjna podlegająca pewnemu rodzajowi prawa konstytucyjnego.

Odwołując się do klasyka neofunkcjonalizmu E. B. Hassa

supranarodowość ujmowaną strukturalnie należy rozumieć jako „istnienie

władz rządowych bliższych archetypowi federacji niż jakiejkolwiek

wcześniejszej międzynarodowej organizacji, ale jeszcze z nim nie tożsamych".

Supranarodowość to zdolność do tworzenia i egzekwowania prawa, form

współpracy oraz sposobów jej organizacji, w stosunku do wszystkich

podmiotów integracji europejskiej: państw, instytucji i obywateli. Dlatego też

przed tworzeniem jakichkolwiek ponadpaństwowych struktur politycznych

musi dojść do osiągnięcia odpowiedniego stopnia integracji między ludźmi, tj.

ujednolicenia sposobów porozumiewania się, większa komplementarność

systemów gospodarczych, lepsze wzajemne zrozumienie i wzajemna akceptacja

odrębności kulturowych. W tym kontekście prawo Wspólnot/UE reguluje

całość stosunków pomiędzy państwami członkowskimi, instytucjami i

jednostkami (osoby fizyczne i prawne), tworząc zaawansowany,

supranarodowy

system, którego najważniejszymi cechami charakterystycznymi są:

•Instytucje, których skład oraz podejmowane przez nie działania nie są zależne

od państw członkowskich. To „trójkąt instytucjonalny" (Parlament Europejski.

Komisja Europejska i Trybunał Sprawiedliwości) przesądza o

supranarodowym charakterze Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej;

•UE/EWEA mają prawo podejmowania decyzji kwalifikowaną większością

głosów w Radzie UE, które wiążą wszystkie państwa członkowskie i ich

5

obywateli (zasada bezpośredniości i supremacji prawa). Szczególnie istotna jest

tu procedura współdecyzji. Akceptacja dla supranarodowości oznacza

utworzenie nowej, jednolitej, oryginalnej i autonomicznej ponadpaństwowej

władzy zwierzchniej, która może stanowić regulacje obowiązujące bezpośrednio

w sferze wewnętrznej ł zewnętrznej państw.

•Instytucje UE/EWEA same realizują podjęte postanowienia lub sprawują

nadzór nad odpowiednią i zgodną z prawem ich realizacją przez państwa

członkowskie (szczególne kompetencje władcze Komisji Europejskiej i

Trybunału Sprawiedliwości);

•Rozszerzanie zakresu integracji na nowe dziedziny. Chodzi tu o zasadność

realizacji neofunkcjonalnej zasady „spill-over" w kontekście zmian

traktatowych przyjętych w Maastricht, Amsterdamie, Nicei i Lizbony.

Najlepszym przykładem niech tu będzie wprowadzenie do systemu UE Wspólnej

Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (a w konsekwencji Europejskiej

Polityki w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony) oraz Wymiaru Sprawiedliwości i

Spraw Wewnętrznych/dziś Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i

Sprawiedliwości ;

•Zbiór wyłącznych kompetencji Unii, wynikający z traktatowej definicji

subsydiarności, wyrażająca się w rezygnacji z inicjatywy ustawodawczej

prawodawcy krajowego na rzecz prawodawcy europejskiego.

•„Kompetencja kompetencji" jako najdalej idąca cecha systemu

supranarodowego, wywołująca kontrowersje w zakresie uprawnień instytucji,

szczególnie Komisji Europejskiej. Kontrowersja ta przenoszona jest też na

orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości;

•Ciągłe „uwspólnotowienie" w postaci przekształcania kompetencji

Unii/Wspólnot, wyrażające się w transferze kompetencji wewnątrz systemu (np.

z III filaru do I, w wyniku przyjęcia Traktatu Amsterdamskiego. Chodzi tu o

przede wszystkim o „Obszar Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości);

•Włączanie do „acquis communautaire " norm prawa międzynarodowego

publicznego zawartych w umowach zawieranych pomiędzy państwami

5

członkowskimi Unii, np. dwa Porozumienia z Schengen /acquis Schengen/.

W badaniach nad integracją europejską i supranarodowością

zastosowano też odniesienia do

demokracji deliberatywnej

. Podstawą dla tej

formy demokracji jest założenie o wyższości norm przyjmowanych w

wyniku deliberacji - dyskursu (w oparciu

o konsensus

) nad regulacjami

przyjmowanymi w wyniku „ucierania" partykularnych interesów („

bargaininig") uczestników integracji europejskiej (w oparciu o kompromis).

W nauce o integracji europejskiej pojawiło się w związku z tym pojęcie

deliberatywnej supranarodowości („deliberative supranationalism "). Tak

zastosowana demokracja deliberatywna służyć miałaby legitymizacji działań

instytucji supranarodowych, które odchodziłyby w sposób naturalny od

głosowań kwalifikowaną większością głosów na rzecz osiągania konsensusu,

który prowadziłby do rezygnacji z przeprowadzania głosowań, tak jak to

faktycznie dzieje się w praktyce decyzyjnej Unii i Wspólnot Europejskich. Z

tego punktu widzenia konwent, który już dziś przybrał kształt nowej

formuły zmiany w systemie integracji europejskiej mógłby przyczynić się do

ograniczenia roli lub nawet zaniku obecnego systemu decyzyjnego UE

(całkowite odejście od głosowań formalnych). Stałoby się to za sprawą

usytuowania go w centrum władzy integracyjnej, obradującej permanentnie

i w pełni legitymowanej zasadami demokracji deliberatywnej.

Tak wielostronnie zdefiniowana i przeanalizowana supranarodowość

stanowi bardzo istotne uzupełnienie dla transnarodowego charakteru Wspólnot

i Unii Europejskiej. Wspólną ich cechą jest redukcja roli państwa i jego

transpozycja w systemie integracyjnym. Transnarodowość koncentruje się

przede wszystkim na wiązaniu państw, czyli ich jednoczesnym aktywizowaniu,

ale i neutralizowaniu. Tworzy, zatem w UE dwie przestrzenie: jedną związaną z

państwami i drugą uniezależniającą się od nich. Supranarodowość operuje w tej

drugiej przestrzeni i w oparciu o uzyskaną przez system transnarodowość

dokonuje rozbudowy instytucji i procedur gwarantujących ich autonomiczny

charakter w relacjach z państwami członkowskimi.

5

Metoda wspólnotowa z racji swej nazwy utożsamiana była z I filarem

Unii Europejskiej (pierwotnie trzy, a potem dwie wspólnoty europejskie,

wyrażające się w praktyce integracyjne poprzez m.in.: unię celną. Wspólny

Rynek, Rynek Wewnętrzny oraz Unię Gospodarczą i Walutową). Metoda ta

jest dopełnieniem supranarodowości, a tym samym sposobem opisu metody

decyzyjnej opartej na interakcjach zachodzących między instytucjami

Wspólnot i Unii Europejskiej, prowadzących do centralizacji władzy

integracyjnej. Opiera się na roli i znaczeniu Komisji Europejskiej,

bezstronnym, stale działającym organie, dysponującym niezbędną wiedzą

techniczną, aby oceniać sytuację, badać, czy cele odpowiadają dostępnym

ś

rodkom i przedkładać propozycje działania. Pozycję tę zapewnia jej

monopol

w zakresie inicjatywy prawodawczej

oraz instytucjonalna kontrola

przestrzegania prawa wspólnotowego. Metodę wspólnotową uzupełnia

współdziałanie Rady Unii Europejskiej (głosowania kwalifikowaną większością

głosów) i Parlamentu Europejskiego (przede wszystkim procedura zwykła) oraz

jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości (sądowa kontrola przestrzegania

prawa wspólnotowego i unijnego).

Metoda wspólnotowa dzięki swemu supranarodowemu charakterowi jest

gwarancją postępu integracji w granicach wyznaczonych przez rządy państw

członkowskich oraz instytucje UE, opisanych w traktatach założycielskich i

rewizyjnych. W jej wyniku kraje członkowskie zachowują ograniczoną paletę

ś

rodków, umożliwiających im artykulację swych interesów. Instytucje

natomiast dzięki niej powiększają znacznie pole swego działania. W efekcie

końcowym sfera wspólnej polityki i sfera interesów państw i instytucji

uzupełniają się, przenikają i równoważą.

Metoda wspólnotowa odgrywa zasadniczą rolę w kreowaniu ogólnego

interesu systemu integracji europejskiej, począwszy od analizy i inicjatyw, aż do

zgromadzenia zasobów i wspólnych instrumentów. Tym samym opiera się ona

na poszukiwaniu „środka ciężkości", swego rodzaju zamalgamowanej

struktury, jednego mechanizmu, który w sposób ustrukturyzowany i trwały

6

zapewni realizację celów integracji.

Metoda wspólnotowa polega też na poszukiwaniu równowagi politycznej,

która wydaje się być nieosiągalna. Metoda ta musi być stałe umacniania; jest to

szczególnie istotne w świetle procesu rozszerzenia Unii, w wyniku, którego

wzrasta niepomiernie stopień zróżnicowania wśród państw członkowskich;

metoda wspólnotowa gwarantuje, bowiem w takiej sytuacji ciągłość i dynamikę

rozwoju procesu integracji.

Do metody wspólnotowej odwołano się też w pierwszym artykule Projektu

Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Zastąpiła ona proponowaną

pierwotnie „metodę federalną", na którą nie zgodziła się większość członków

Konwentu Europejskiego.

Uwspólnotowienia nie należy mylić z metodą wspólnotową i to z

punktu widzenia traktatu z Maastricht i jego zmian łącznie z traktatem z

Nicei. Uwspólnotowienie oznacza transfer zadań (kompetencji)

integracyjnych podlegających do tej pory metodzie międzyrządowej do

zbioru podlegającego metodzie wspólnotowej. Przykładem

uwspólnotowienia było przeniesienie kompetencji z III do I filaru UE

/zawarte w ta/ w zakresie budowania Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i

Sprawiedliwości /OWBiS/ (Tytuł IV TWE) takich jak: wizy, azyl, imigracja

i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób ( w tym acquis

Schengen).

6

KOMPETENCJE UNII (na podstawie treści traktatu z Lizbony) a zasada

subsydiarności/pomoczniczości i proporcjonalności

Zgodnie z zasadą pomocniczości, Unia w dziedzinach, które nie należą do jej

wyłącznej kompetencji, podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim

zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w

sposób wystarczający przez państwa członkowskie, zarówno na poziomie

centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub

skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze jego osiągnięcie na

poziomie Unii.

Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych

kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

Zgodnie z zasadą przyznania, Unia działa w granicach kompetencji

przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w traktatach, do osiągnięcia

określonych w nich celów. Kompetencje nie przyznane Unii w traktatach należą

do Państw Członkowskich.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności, zakres i forma działania Unii nie

wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów traktatowych.

6

Kategorie kompetencji UE

1.Dziedziny

kompetencji wyłącznej

Unia ma wyłączną kompetencję w następujących dziedzinach:

a)

unia celna,

b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku

wewnętrznego,

c)

polityka pieniężna

, w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą

jest euro,

d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki

rybołówstwa,

e)

wspólna polityka handlowa

.

Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych,

jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest

niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji

lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub

zmieniać ich zakres.

2.Dziedziny

kompetencji - dzielone

/tzw. kompetencje konkurencyjne

Kompetencje dzielone między Unią a państwami członkowskimi stosują się do

następujących głównych dziedzin:

a)

Rynek Wewnętrzny

,

b) polityka społeczna,

c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna,

d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów

biologicznych,

e) środowisko naturalne,

f) ochrona konsumentów,

6

g) transport,

h) sieci transeuropejskie,

i) energia,

j) Przestrzeń/Obszar Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości,

k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego.

3.Kompetencje dzielone, ale tym razem

wspierające, koordynujące i

uzupełniające

Unia ma kompetencję do podejmowania działań wspierających, koordynujących

i uzupełniających. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:

a)

ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

,

b) przemysł,

c) kultura,

d) turystyka,

e) edukacja, sprawy młodzieży, sport i szkolenie zawodowe (Proces Boloński)

f) obrona cywilna,

g) współpraca administracyjna.

6

Prof.zw. dr hab. W. Czapliński

Główne zasady funkcjonowania UE

Realizacja celów Wspólnoty i wymienionych wyżej polityk i środków prawnych

następuje przy odwoływaniu się do pewnych podstawowych zasad. Niektóre

zostały określone w traktatach założycielskich (demokratyczna forma rządów,

subsydiarność, lojalność, niedyskryminacja). Pozostałe wynikają z

orzecznictwa ETS (równowaga instytucjonalna, nieretroakcja prawa,

obowiązek wysłuchania strony przed wydaniem decyzji uzasadnienia aktu itp.).

1.

Zasada demokratycznej formy rządów i ochrony praw człowieka

Ochrona praw fundamentalnych (podstawowych) we Wspólnocie została

sformułowana początkowo w orzecznictwie ETS. W wyroku z 1970 r.

21

sędziowie Trybunału stwierdzili, że skoro prawa fundamentalne zostały

określone we wszystkich konstytucjach państw członkowskich, to stanowią one

zasady ogólne prawa wspólnotowego, wspólne dla europejskiej tradycji

konstytucyjnej. W konsekwencji Wspólnota jest związana tymi zasadami;

należy więc przyjąć, że instytucje wspólnotowe, stanowiąc prawo, nie miały

zamiaru naruszyć praw fundamentalnych. W kolejnych orzeczeniach ETS

rozciągnął źródło praw człowieka we Wspólnocie na umowy międzynarodowe

zawarte przez wszystkie państwa członkowskie, w tym w szczególności na

Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

(1950). W istocie ten dokument konstytucyjny Rady Europy wyznacza ciągle

podstawowy standard ochrony praw człowieka we Wspólnocie. Według

orzecznictwa Trybunału

3

, każdy sędzia wspólnotowy (czyli zarówno sędziowie

ETS i SPI, jak i sędziowie krajowi stosujący prawo europejskie) jest

zobowiązany z urzędu badać, czy w danej sprawie nie nastąpiło naruszenie

Europejskiej Konwencji.

Orzecznictwo okazało się niewystarczającym środkiem ochrony. Podjęte

zostały, zatem kroki mające zinstytucjonalizować przestrzeganie praw

6

człowieka przez Wspólnotę. Parlament Europejski w 1989 r. uchwalił rezolucję

określająca, katalog praw przysługujących obywatelom WE. Obejmowała ona

klasyczne prawa wolnościowe, podstawowe prawa socjalne, sądowe

(proceduralne), zakaz kary śmierci, zasadę demokracji oraz zasady ochrony

ś

rodowiska i prawa konsumenta.

KPP – Karta Praw Podstawowych

W grudniu 2000 r. została ogłoszona Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej. Zakres podmiotowy obowiązywania Karty jest stosunkowo

szeroki; poza wyjątkowymi sytuacjami, ściśle określonymi w dokumencie, a

wyraźnie adresowanymi do obywateli Unii Europejskiej, prawa określone w

Karcie są adresowane do wszystkich osób podlegających jurysdykcji Unii.

Karta podzielona została na sześć rozdziałów merytorycznych, zawierających

przepisy dotyczące kolejno; godności człowieka, wolności podstawowych,

równość: (w tym zakaz dyskryminacji, zakreślony w sposób analogiczny),

solidarności (adresowane głównie do pracowników), obywatelstwa Unii i jego

konsekwencji oraz zasad dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Największe

znaczenie polityczne wydają, się jednak mieć klauzule bezpieczeństwa,

zamieszczone w rozdziale VII. Przede wszystkim art 51 Karty stanowi, że Karta

nie nakłada nowych uprawnień na instytucje Unii i Wspólnot, ani nie zmienia

ż

adnych kompetencji zapisanych w traktatach założycielskich. Kolejny przepis

art. 52 podkreśla, że uprawnienia określone w Karcie mają w istocie charakter

wtórny w stosunku do innych instrumentów prawnych: jeżeli prawa z Karty

pokrywają, się z prawami wynikającymi z Europejskiej Konwencji Praw

Człowieka, to powinny być interpretowane w taki sposób, w jaki rozumie je

konwencja; natomiast prawa określone w Karcie, ale wynikające z traktatów

założycielskich (jak np. swoboda przepływu), maja. być wykonywane na

warunkach i w ramach wynikających z tych traktatów. Wreszcie art. 53

powtarza wymóg kompatybilności zobowiązań wynikających z Karty ze

6

zobowiązaniami określonymi w Europejskiej Konwencji i innych umowach

międzynarodowych, a także w konstytucjach państw członkowskich.

2. Zasada subsydiarności i proporcjonalności

Zasada subsydiarności została wprowadzona do TWE przez traktat z

Maastricht. Oznacza ona, że wszelkie decyzje powinny być podejmowane na

szczeblu możliwie bliskim obywatelowi.

W praktyce, zatem najpierw ma

decydować gmina, potem powiat, następnie region, państwo członkowskie, a

dopiero na końcu Wspólnota, i to tylko wtedy, gdy zamierzone cele nie mogą być

w pełniejszym stopniu urzeczywistnione poprzez działanie na niższym poziomie.

Traktat zastrzega wyraźnie, iż subsydiarność dotyczy tylko tych kwestii, w

których Wspólnota nie ma kompetencji wyłącznej. Podział kompetencji

pomiędzy Wspólnotę i państwa członkowskie nie jest jednak precyzyjny. ETS

wydaje się interpretować kompetencje wyłączne restryktywnie.

Treść zasady subsydiarności jest niejasna i wzbudza poważne wątpliwości. Rada

Europejska od początku zdawała sobie z tego sprawę. Na sesji w Edynburgu w

grudniu 1992 r. przyjęła ona wytyczne dotyczące wykładni tej zasady, które

następnie zostały powtórzone w protokole dotyczącym subsydiarności,

dołączonym do TA Subsydiarność ma charakter dynamiczny i powinna być

interpretowana w świetle celów Wspólnoty. Ponadto ustawodawca wspólnotowy

lub krajowy powinien każdorazowo rozważyć, czy dany przedmiot regulacji

rzeczywiście ma charakter ponadnarodowy i nie może być w satysfakcjonujący

sposób uregulowany na płaszczyźnie krajowej, czy działanie krajowe nie

prowadziłoby do naruszenia zasad konkurencji lub nie stanowiłoby przeszkody w

funkcjonowaniu rynku wewnętrznego oraz czy działanie Wspólnoty miałoby

oczywiste zalety. Elementy te powinny być oceniane odrębnie. Nie jest również

oczywiste, czy zasada subsydiamości może wywoływać bezpośredni skutek i czy

może być interpretowana przez ETS.

Z zasadą subsydiamości związana jest bezpośrednio zasada proporcjonalności,

6

znajdująca zresztą wyraz w tym samym przepisie TWE co subsydiarność.

Oznacza ona, że środki podejmowane z zamiarem osiągnięcia określonego celu

muszą być właściwe, wystarczające i konieczne. Ciężar dowodu spoczywa w tym

względzie na instytucji działającej. Zasada proporcjonalności była wielokrotnie

powoływana przed Trybunałem Sprawiedliwości, przy czym niejednokrotnie z

sukcesem.

3. Zasada niedyskryminacji

Zasada niedyskryminacji została włączona do systemu prawa wspólnotowego.

Przepis ten zabrania jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na obywatelstwo

(przynależność państwową). Odgrywa on szczególna, rolę w tych dziedzinach, w

których prawo wspólnotowe nie jest zunifikowane ani zharmonizowane.

Działalność gospodarcza w państwach członkowskich odbywa się zgodnie z

przepisami prawa krajowego, uzupełnionymi o zasadę traktowania

narodowego.

NIEDYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA PRZYNALEŻNOŚĆ

PAŃSTWOWĄ /państwa członkowskiego UE

Zgodnie z nią każde państwo członkowskie zobowiązane jest

traktować obywateli innych państw członkowskich oraz osoby

prawne z tych państw dokładnie w taki sam sposób, jak swoich

własnych obywateli i firmy /osoby prawne/. Jeżeli zasada ta nie jest

przestrzegana, poszkodowana osoba może przed sądem lub innym

organem państwowym powołać się na zasadę niedyskryminacji, aby

wyłączyć możliwość nierównego traktowania.

6

NIEDYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA CECHY I CHARAKTER

CZŁOWIEKA

Oprócz tego zasada niedyskryminacji została sformułowana w innych

przepisach TWE/dziś TfUE. TfUE obecnie upoważnia Radę UE do podjęcia

ś

rodków (w praktyce: wydania przepisów prawnych) zakazujących

dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie, przekonania, religię,

niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. W 2000 r. zostały przyjęte

dwie dyrektywy: 2000/43/WE w sprawie realizacji zasady równego traktowania

niezależnie od pochodzenia rasowego lub etnicznego, oraz 2000/78/WE w

sprawie ogólnych ram dla równego traktowania w zakresie zatrudnienia i

wykonywania zawodu. Znaczenie tych dyrektyw polega przede wszystkim na

wprowadzeniu do prawa stanowionego pewnych definicji sformułowanych w

orzecznictwie ETS. Pojęcie dyskryminacji oznacza zróżnicowane traktowanie

jednakowych podmiotów w takiej samej sytuacji, bez obiektywnego

uzasadnienia, ale również jednakowe traktowanie takich samych podmiotów w

sytuacji, w której okoliczności uzasadniałyby zróżnicowanie. Dyskryminacja

może być jawna lub ukryta. Pierwsza oznacza wprowadzenie normy

jednoznacznie nakazującej zróżnicowane traktowanie pewnej grupy osób ze

względu na jakieś kryterium; druga natomiast - normy formalnie skierowanej

do wszystkich, ale dotykającej określona, grupę osób bardziej niż inne osoby.

Możliwa jest także dyskryminacja odwrotna, tj. surowsze traktowanie własnych

podmiotów na potrzeby rynku krajowego.

Istotną rolę w prawie wspólnotowym odgrywa też zakaz dyskryminacji ze

względu na płeć, nakazujący jednakowe traktowanie kobiet i mężczyzn

odnośnie do warunków pracy i płacy. Przepis ten ma zastosowanie także w

sytuacjach czysto wewnętrznych (czyli w stosunkach pomiędzy własnymi

obywatelami).

6

4. Zasada lojalności wobec Unii Europejskiej

Trzecia, z zasad sformułowanych w traktatach założycielskich jest zasada

lojalności (solidarności). Art. 10 Traktatu Rzymskiego wskazywał na jej dwa

aspekty. P

ozytywny polega na tym, że państwa członkowskie

zobowiązane są. dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić

skuteczność norm prawa wspólnotowego w wewnętrznej

przestrzeni prawnej. Negatywny natomiast oznacza, że na

państwach członkowskich ciąży obowiązek powstrzymania się

od wszelkich działań, które mogłyby utrudnić stosowanie

prawa wspólnotowego w ich wewnętrznych porządkach

prawnych

.

Zaufanie, komunikacja, informowanie się

Taka formuła traktatu wskazuje, że to właśnie na państwach członkowskich

spoczywa główny ciężar stosowania prawa wspólnotowego. Mają one obowiązek

działać również wtedy, gdy powinna działać Wspólnota, lecz z różnych

względów jest to niemożliwe. Jednocześnie jednak w orzecznictwie Trybunału

wskazano, że lojalność dotyczy także instytucji wspólnotowych w stosunkach z

państwami członkowskimi (powinny one zwłaszcza respektować struktury

instytucjonalne państw oraz informować je odpowiednio wcześnie o

zamierzonych działaniach) oraz instytucji we wzajemnych stosunkach. Zasada

lojalności nie była nigdy uznana za bezpośrednio skuteczną; ETS był natomiast

skłonny uznać możliwość jej bezpośredniego stosowania w połączeniu z innymi

przepisami TWE.

7

5.

Zasada współpracy zacieśnionej/współpraca wzmocniona

Wyjątkiem od zasady jednolitego stosowania prawa wspólnotowego jest

instytucja współpracy zacieśnionej (pogłębionej) pomiędzy niektórymi

państwami członkowskimi. Jakkolwiek materialnie wprowadzona ona została

już wcześniej, w postaci porozumień z Schengen (regulujących zasady wjazdu i

pobytu cudzoziemców w państwach - stronach umów, a właściwie na terytorium

Wspólnoty, oraz zasady nadawania statusu uchodźcy), unii gospodarczej i walutowej

oraz polityki socjalnej, to jednak formalnie przepisy regulujące taką możliwość

zostały zamieszczone w Traktacie Amsterdamskim, a następnie rozwinięte w

Traktacie Nicejskim. Postanowienia dotyczące współpracy zacieśnionej możemy

podzielić na przepisy ogólne, mające zastosowanie we wszystkich dziedzinach

integracji unijnej, oraz na regulacje szczegółowe, dotyczące współpracy

zacieśnionej w poszczególnych filarach. Wymogi akceptacji tej współpracy

możemy podzielić na formalne i materialne. Do materialnoprawnych zaliczamy:

konieczność respektowania przez państwa uczestniczące acquis communautaire,

wyłączenie dziedzin należących do kompetencji Wspólnoty oraz do kompetencji

państw członkowskich, przestrzeganie regulacji dotyczących obywatelstwa Unii

oraz zapewnienie, że współpraca nie będzie prowadziła do dyskryminacji ani do

powstania przeszkód w obrocie pomiędzy państwami członkowskimi. Warunki

formalnoprawne to minimalna liczba państw uczestniczących we współpracy

zacieśnionej, (co najmniej 9), otwarcie współpracy dla wszystkich państw

zainteresowanych nią w przyszłości, a zwłaszcza wyrażenie zgody na współpracę

zacieśniona przez Radę UE kwalifikowaną większością głosów.

6. Zasada równowagi instytucjonalnej

Zasada równowagi instytucjonalnej zastąpiła charakterystyczna, dla

demokratycznych porządków państwowych zasadę trójpodziału władzy na

ustawodawczą wykonawczą (administracyjną) i sądowniczą. W tym układzie

7

pojawiały się często tezy o „deficycie demokracji" we Wspólnocie. Zarzut ten

podważa jednak m.in. wprowadzenie przez orzecznictwo ETS do prawa

wspólnotowego zasady równowagi instytucjonalnej. Składa się na nią szereg

szczegółowych postulatów:

każda instytucja UE może działać

jedynie na podstawie upoważnienia wynikającego z traktatów

założycielskich, żadna instytucja nie może zastępować innych

organów w wykonywaniu ich kompetencji, wszystkie

instytucje muszą bezwzględnie przestrzegać przewidzianych

prawem procedur, każda instytucja sama ustala swój

wewnętrzny regulamin postępowania i żaden inny organ nie

ma wpływu na kształt tego regulaminu.

Przed „Lizboną”

RÓWNOWAGA = INSTYTUCJE WSPÓLNOTOWE (PE, KE, TS) I

INSTYTUCJE MIĘDZYRZĄDOWE/UNIJNE (RE, RUE)

Po „Lizbonie”

RÓWNOWAGA = INSTYTUCJE UE i EWEA (PE, KE, TS) I INSTYTUCJE

MIĘDZYRZĄDOWO – SUPRANARODOWE (RE, RUE)

7

ZASADA ZMIANY PERMANENTNEJ

Przykładem

zmiany

jest

IGC

–

konferencja

międzyrządowa

oraz

konwent/metoda konwentu

Wybrane konferencje międzyrządowe państw członkowskich Wspólnot/Unii

Europejskiej

IGC – konferencja międzyrządowa

Temat konferencji

Rok

Powołanie Europejskiej Wspólnoty

Węgla i Stali

1950/1951

Powołanie Europejskiej Wspólnoty

Gospodarczej

1955/1957

Przyjęcie Traktatu Fuzyjnego

1965

Przyjęcie Traktatu o uprawnieniach

budżetowych

1970

Przyjęcie Traktatu o uprawnieniach

budżetowych

1975

Przyjęcie Jednolitego Aktu

Europejskiego

1985

Przyjęcie Traktatu z Maastricht

(prowadzone były równocześnie dwie

konferencje: pierwsza w sprawie

Unii Politycznej i druga w sprawie

Unii Gospodarczej i Walutowej)

1990/1991

Przyjęcie Traktatu

Amsterdamskiego

1996/1997

Akcesja do UE (konferencje

międzyrządowe dwustronne)

1998/2002

7

Przyjęcie Traktatu Nicejskiego

2000

Traktat Ustanawiający Konstytucję

dla Europy

Traktat z Lizbony

2003/2004

2007

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Konwent:

2000 r. (wypracował KPP)

i

2002/2003 (wypracował Projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla

Europy)

7

ZASADY PRAWA WSPÓLNOTOWEGO/PRAWA UE

•

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec porządków

prawnych państw członkowskich (zasada prymatu prawa wspólnotowego )

•

Zasada bezpośredniego stosowania

•

Zasada bezpośredniej skuteczności

•

Zasada pośredniej skuteczności

•

Zasada autonomii prawa wspólnotowego (prawo wspólnotowe a

prawo międzynarodowe publiczne)

•

Zasada deregulacji krajowej na rzecz regulacji wspólnotowej

•

Zasada jednolitości zastosowania prawa wspólnotowego

(równoległość stosowania prawa wspólnotowego i krajowego)

•

Zasada uznawania stosowania w państwie członkowskim bardziej

restrykcyjnych krajowych przepisów prawnych niż regulacji

wspólnotowych

7

Zasada pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego: W wypadku kolizji

normy wspólnotowej z normą prawa państwa członkowskiego pojawia się

pytanie, którą normę należy stosować. Traktaty nie udzielają odpowiedzi na

to pytanie. Jednakże Trybunał Europejski w orzeczeniu z 1964 r. w sprawie

F. Costa przeciwko ENEL orzekł, iż z pierwszeństwa stosowania korzysta

norma prawa wspólnotowego. Sprzeczną z nią normę prawa krajowego

należy w danym wypadku pozostawić bez zastosowania.

Zasady prawa wspólnotowego wywodzimy z precedensowego orzecznictwa

TS

PRECEDENS – (CASE) POSIADA CHARAKTER PRAWOTWÓRCZY

COMMON LAW

TS KREUJE poprzez kazuistykę PRZESTRZEŃ PRAWNA UE

Zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego: Traktat

Ustanawiający Wspólnotę Europejską stanowi w art. 189, że rozporządzenie

obowiązuje bezpośrednio. Oznacza to, że należy je stosować w relacjach

wertykalnych (w stosunkach państwo -podmioty prywatne) oraz w relacjach

horyzontalnych (stosunki pomiędzy podmiotami prywatnymi). W orzeczeniu

z 1964 r. w sprawie von Gend & Loos Trybunał Europejski rozciągnął zasadę

bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego na pewne przepisy prawa

traktatowego (art. 12). W konsekwencji podmiot prywatny może się na te

przepisy powoływać nawet wobec własnego państwa przed jego sądami i

urzędami.

7

Prawo pierwszeństwa –

supremacja

Normy prawne UE/WE

------- normy prawne krajowe (polskie) tylko w

sytuacji sprzeczności norm

Zasada b.stosowania

Normy prawne UE/WE obowiązują bezpośrednio w systemie prawa

krajowego bez potrzeby, konieczności dokonywania ich transferu do

prawa krajowego

Zasada skutku bezpośredniego

7

Prof.zw. dr hab. C. Mik

Prawo wspólnotowe

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, który jeszcze w 1962 r.

mówił o wspólnotach jako o nowym porządku prawnym prawa

międzynarodowego", od 1964 r. posługuje się pojęciem szczególnego porządku

prawnego". Porządek ten ma charakter autonomiczny zarówno w stosunku

do prawa międzynarodowego, jak i prawa poszczególnych państw

wchodzących w skład wspólnot. Autonomia ta oparta jest na dokonanym w

traktatach podziale właściwości między wspólnoty i państwa członkowskie,

Państwa nie dokonały przeniesienia swej suwerenności in toto, lecz

ograniczyły w niektórych tylko - materiach swe prawa suwerenne".

Podziałowi uległa funkcja prawodawcza, gdyż ustawodawca krajowy nie może

regulować dziedzin, których właściwe są odpowiednie organy wspólnot

Podobnie w zakresie unieważniania przepisów należących do poszczególnych

systemów istnieje rozdział kompetencji. Trybunał Wspólnot może unieważniać

normy wspólnotowe sprzeczne z traktatami, ale nie ma prawa unieważniania

norm krajowych. W przypadku uznania norm krajowych za sprzeczne z

wynikającymi z traktatów zobowiązaniami danego państwa, Trybunał kieruje

orzeczenie do właściwych organów krajowych. Z kolei sądy krajowe nie maja

prawa uchylania norm wspólnotowych. Można, zatem stwierdzić, że oba

autonomiczne wobec siebie systemy, krajowy i wspólnotowy, współistnieją ze

sobą_ w poszczególnych państwach członkowskich

1

.

Prawo międzynarodowe publiczne a prawo UE/wspólnotowe

Według prawników internacjonalistów, prawo wspólnotowe należy

kwalifikować jako dział prawa międzynarodowego (w zasadzie publicznego).

Według prawników, którzy wychowali się na prawie tworzonym we

Wspólnotach natomiast to stanowi

autonomiczny porządek prawny,

różny od prawa międzynarodowego i prawa krajowego

, Oba

7

poglądy nadal są aktualne.

Innymi słowy prawo wspólnotowe różnią, od prawa

międzynarodowego bardziej właściwości ilościowe, wynikające z natężenia ich

występowania, niż jakościowe: metodologiczne czy strukturalne"".

Metody

organizowania stosunków między prawem UE i prawem państw

członkowskich

takie jak:

1)

wzajemne uznanie,

2)

koordynacja,

3)

harmonizacja, substytucja.

Wzajemne uznanie polega na akceptowaniu norm i kwalifikacji

przyjętych w różnych państwach członkowskich, jak na przykład wzajemne

uznanie dyplomów, świadectw i innych kwalifikacji w celu ułatwienia

pozyskania pracy i umożliwienia jej wykonywania Metoda ta opiera się na

wzajemnym zaufaniu członków unii Europejskiej. Podstawą prawną metody

jest art. 5 TUE. W praktyce metoda ta wykształciła się w wyniku orzeczenia

ETS w sprawie Casis de Dijon. zgodnie z tą metodą każdy zachowuje swoje

wewnętrzne regulacje, ale jednocześnie zobowiązuje się akceptować normy

przyjęte w innych państwachczłonkowskich. Wzajemne uznanie nie wymaga

interwencji ze strony Wspólnoty, z wyjątkiem kontroli prawnej wyjątków

zastosowanych przez państwa członkowskie.

Koordynacja, podobnie jak wzajemne uznanie, nie zakłada ujednolicenia

prawa wewnętrznego państw członkowskich. Prawo krajowe nadal pozostaje nie

zmienione, chociaż Wspólnota interweniuje w celu zapewnienia określonych

form współpracy. Wspólnota organizuje zbliżanie ustawodawstwa poprzez

wydawanie dyrektyw, którymi związane są. państwa członkowskie, Innymi

dopuszczalnymi środkami koordynującymi są miedzy innymi zalecenia,

konsultacje i programy. Metoda koordynacyjna została wykorzystana miedzy

innymi w celu neutralizacji skutków różnic w systemach ubezpieczeń

społecznych poszczególnych państw członkowskich. ETS orzekł, że obywatel

Wspólnoty ma prawo wystąpić o realizacje świadczeń z tytułu ubezpieczenia

7

społecznego w danym państwie Unii Europejskiej, mimo że prawo do tych

ś

wiadczeń nabył w innym państwie członkowskim. Sędzia krajowy ma

obowiązek interpretować prawo swojego kraju w świetle celów swobodnego

przepływu. Powinien on omijać interpretację, która pozbawiałaby pracownika

ś

wiadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego z powodu zmiany państwa

zatrudnienia w ciągu swojej kariery zawodowej.

Harmonizacja ma na celu zobowiązanie się państw członkowskich

do zlikwidowania największych różnic miedzy ich systemami prawnymi. W

rezultacie państwa członkowskie modyfikują swoje prawo wewnętrzne

zgodnie z dyrektywami harmonizacyjnymi Wspólnoty. Wyróżnia się

harmonizacje pełną, i częściową, w zależności od tego, czy regulacja

wspólnotowa dotyczy całości czy tylko części określonej dziedziny Metoda

harmonizacyjna znalazła szerokie zastosowanie na przykład przy uniformizacji

norm technicznych.

Substytucja jest wyrazem najbardziej zaawansowanej integracji prawa

wspólnotowego. Zakłada ona całkowite ujednolicenie regulacji krajowych

poprzez

zastąpienie

ich

regulacjami

wspólnotowymi.

Metoda

ta

charakteryzuje się całkowitym zniknięciem normy krajowej i zastąpienie jej

przez normę prawa wspólnotowego. Zapobiega ona także powstaniu w

przyszłości ewentualnej regulacji krajowej dotyczącej tej samej kwestii

prawnej. Instrumentem substytucyjnym jest przede wszystkim rozporządzenia.

Metoda substytucyjna znalazła zastosowanie na przykład kwestii kontroli

operacji koncentracji przedsiębiorstw: „Państwa członkowskie ni stosują swego

ustawodawstwa krajowego konkurencji do operacji koncentracji o wymiarze

wspólnotowym. Substytucja nie reguluje, więc stosunków miedzy prawem

krajowym

i

wspólnotowym,

ale

zapewnia

skuteczne

ujednolicenie

ustawodawstw. Jednocześnie sprzyja ona zagwarantowaniu jedności i spójności

prawa wspólnotowego

3

.

Prawo integracji europejskiej składa się z dwóch części: klasycznej,

podległej prawu międzynarodowemu publicznemu oraz nieklasycznej, zwanej

8

europejskim prawem wspólnotowym. Klasyczny w dużym stopniu charakter

maja normy wspólnej polityki spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, które

tworzone są w zasadzie przez państwa i których gwarantami są_ sami twórcy.

Nie obejmuje ich jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości (nawet po

uwzględnieniu Traktatu amsterdamskiego). Pod rządami Traktatu z

Maastricht w znacznym zakresie sytuacja była podobna sferze współpracy w

dziedzinach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jednak na tle

Traktatu amsterdamskiego nowe instrumenty prawne: decyzje ramowe i

decyzje „zwykłe" przy przeniesieniu części zagadnień do filaru I, a zwłaszcza

poszerzenie jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości na akty III filaru) można

mieć pewne wątpliwości.

Europejskie prawo wspólnotowe natomiast to prawo, na straży, którego

stoi Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot i wobec którego ma pełną

kompetencję, to właśnie prawo Trybunał Sprawiedliwości uznał za

zdecydowanie specyficzne, różne o prawa międzynarodowego publicznego.

Wprawdzie początkowo (sprawa van Gend en Loos z 5 lutego 192 r.) uważał

on

prawo

wspólnotowe

za

„

nowy

porządek

prawny

prawa

międzynarodowego, jednak wkrótce orzekł (sprawa F. Costa p. ENEL z 15

lipca 1964 r.), że „w odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych,

Trybunał EWG ustanowił własny porządek prawny, zintegrowany z

systemami prawnymi państw członkowskich. Także niedawno, bo w opinii na

temat systemu kontroli sadowej w projekcie Traktatu o stworzeniu

europejskiej przestrzeni gospodarczej z 14 grudnia 1991 r., Trybunał

stwierdził dobitnie: Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy

międzynarodowej, stanowi niemniej jednak kartę konstytucyjną wspólnoty

prawa. Według stałego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, traktaty

wspólnotowe stworzyły nowy porządek prawny, z korzyścią, którego

państwa ograniczyły w dziedzinach coraz bardziej poszerzanych, swoje

prawa suwerenne i którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie,

ale również ich przynależni [...]. Istotnymi cechami wspólnotowego porządku

8

prawnego stworzonego w ten sposób są w szczególności jego pierwszeństwo w

stosunku do praw państw członkowskich, jak również skutek bezpośredni

całego szeregu przepisów mających zastosowanie do ich przynależnych i do

nich samych. Wyrokom Trybunału wtóruje doktryna prawa wspólnotowego,

także część tworzącej się polskiej doktryny tego prawa.

8

ACQUIS COMMUNAUTAIRE – dorobek prawny Unii

Europejskiej i Wspólnot Europejskich /dziś tylko

EWEA/:

•

porządek prawny (pierwotny i wtórny)

•

zasady ogólne prawa

•

orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości

Acquis communautaire - całokształt dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej,

na który składają się wszelkie postanowienia traktatowe, ustawodawstwo

wykonawcze do traktatów, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot

Europejskich i Sądu Pierwszej Instancji, umowy międzynarodowe oraz

deklaracje i rezolucje. Każde nowe państwo starające się o przyjęcie do Unii

Europejskiej obowiązuje bezwarunkowa akceptacja acquis communautaire.

---------------

Der französische Begriff 'acquis communautaire' heißt übersetzt

'gemeinschaftlicher Besitzstand'. Bezogen auf die EU umfasst er das gesamte

Primär- und Sekundärrecht, das in der EU gilt:

•

den Inhalt der Grundlagen-Verträge der EU;

•

die erlassenen Rechtsvorschriften und die Rechtsprechung des

Gerichtshofs;

•

die angenommenen Erklärungen und Entschließungen;

•

die Rechtsakte der Gemeinsamen Außen- und Sicherheitspolitik;

•

die in den Bereichen Justiz und Inneres vereinbarten Rechtsakte;

8

•

die von der Gemeinschaft geschlossenen internationalen Abkommen und

•

die Abkommen, welche die Mitgliedstaaten untereinander in Bereichen

schließen, die unter die Kompetenz der EU fallen.

-------------------------------

ACQUIS COMMUNAUTAIRE, fr. termin oznaczający całość dorobku

prawnego

UE i WE

w jego skład wchodzą: 1) prawo pierwotne (statutowe), tj.

traktaty założycielskie Wspólnot Eur. wraz z aneksami i protokołami oraz

późniejszymi poprawkami i uzupełnieniami zawartymi m.in. w Jednolitym Akcie

Europejskim i Traktacie o Unii Europejskiej, jak również traktaty akcesyjne

nowych państw członkowskich; 2) prawo wtórne (pochodne), tj. akty prawne

stanowione przez instytucje Wspólnot na podstawie aktów prawa pierwotnego;

3) umowy międzynar. z państwami trzecimi i organizacjami międzynar.; 4)

umowy między państwami członkowskimi dotyczące spraw ściśle związanych

z funkcjonowaniem Wspólnot, co do których instytucje Wspólnot nie mają

kompetencji do działania; 5) prawo niepisane, w tym ogólne zasady prawa

i prawo zwyczajowe, przywoływane w orzecznictwie Eur. Trybunału

Sprawiedliwości; państwa Unii Eur. są zobowiązane do poszanowania a.c.,

a każdy nowy czł. Unii musi je przyjąć w całości.

---------------------------------------------------

Acquis communautaire: całość dorobku prawnego UE i Wspólnot, obejmująca

prawo pierwotne, prawo wtórne, orzecznictwo Trybunału Europejskiego,

soft law (niewiążące uchwały), uzgodnienia wewnętrzne podjęte pomiędzy

instytucjami wspólnotowymi oraz ogólne zasady prawa

1/3

acquis

=

porządek

prawny

/hard

law

i

soft

law/.

8

Pojęcia:

Standardy europejskie

Prawo europejskie

Prawo Unii Europejskiej

Prawo wspólnotowe

Prawo krajowe

Prawo europejskie: prawo ustanowione przez wszelkie międzynarodowe organizacje naszego regionu

Prawo Unii Europejskiej: prawo regulujące działalność Unii Europejskiej

Prawo wspólnotowe: przed traktatem z Lizbony: prawo określające działalność wspólnot europejskich: Wspólnoty

Europejskiej, Europejskiej Wspólnoty Atomowej.

Po Lizbonie tylko traktat o EWEA.

8

---------------------------------------------

Prawo instytucjonalne (instytucje UE plus system decyzyjny)

Prawo materialne (polityki wspólnotowe)

Prawo pierwotne: prawo płynące z traktatów ustanawiających wspólnoty europejskie i traktatów je rewidujących,

w tym traktatów o fuzji organów, traktatów o przystąpieniu nowych członków i traktatów, które zawarły wspólnoty

Prawo wtórne: prawo stanowione przez organy Wspólnot na podstawie kompetencji przyznanych im w traktatach

8

PORZĄDEK PRAWNY Unii Europejskiej po traktacie lizbońskim

niepisane prawo
pierwotnej, głównie
prawo zwyczajowe

Ź

ródła prawa Unii Europejskiej

pierwotne

pisane prawo pierwotne

pochodne/
wtórne

Bez struktury filarowej

Bez struktury filarowej

umowy międzynarodowe
zawierane z podmiotami
trzecimi

ź

ródła prawa

przewidziane w TfUE

nienazwane akty prawne

87

Porządek prawny wspólnotowy

TEWEA

(TEuratom)

PIERWOTNE

WTÓRNE (POCHODNE)

Akty prawne

- prawo twarde (hard law) i miękkie

(soft law)

- umowy międzynarodowe (np. umowy

stowarzyszeniowe)

88

Zmiany w zakresie prawodawstwa pierwotnego Wspólnot Europejskich/Unii

Europejskiej

Ź

ródło: Opracowanie własne (w nawiasie podane są daty wejścia w życie).

•

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą oraz Traktat

ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - Rzym, 25.03.1957

(1.01.1958)

•

Konwencja w sprawie niektórych instytucji wspólnych dla Wspólnot

Europejskich - Rzym, 25.03.1957(1.01.1958)

•

Konwencja zmieniająca Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę

Gospodarczą w celu stosowania do Antyli Niderlandzkich szczególnego systemu

stowarzyszenia określonego w Części Czwartej niniejszego Traktatu, 13.11.1962

•

Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich

(Traktat Fuzyjny) - Bruksela, 08.04.1965 (1.07.1965)

•

Traktat zmieniający niektóre postanowienia budżetowe traktatów

ustanawiających Wspólnoty Europejskie i Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i

Jedną Komisję Wspólnot Europejskich - Luksemburg, 20.04.1970

•

Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu

Europejskiego Banku Inwestycyjnego - Bruksela, 10.07.1975

•

Traktat zmieniający niektóre postanowienia finansowe Traktatu

ustanawiającego Europejskie Wspólnoty Gospodarcze oraz Traktatu

ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich - Bruksela,

22.07.1975 (1.06.1977)

•

Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych

wyborach bezpośrednich - Bruksela 20.09.1976

•

Traktat zmieniający Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie w

odniesieniu do Grenlandii - Bruksela 13.03.1984 (1.02.1985)

•

Jednolity Akt Europejski - Luksemburg 17.02.1986 (1.07.1987)

•

Traktat o Unii Europejskiej - Maastricht 7.02.1992 (1.11.1993)

89

•

Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty

ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty -

Amsterdam, 02.10.1997 (1.05.1999)

•

Traktat z Nicei, zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat

ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne

26.02.2001 (1.02.2003)

•

Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat

ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne

II.

Traktaty akcesyjne:

•

TRAKTAT między Królestwem Belgii, Republiką Federalną Niemiec,

Republiką Francuską, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga,

Królestwem Niderlandów, (Państwami Członkowskimi Wspólnot

Europejskich) a Królestwem Danii, Irlandią, Królestwem Norwegii oraz

Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie

przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii, Królestwa Norwegii oraz

Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej do

Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii

Atomowej (1.01.1973)

•

TRAKTAT pomiędzy Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką

Federalną Niemiec, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską,

Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów,

Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

(Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich) a Republiką Grecką

dotyczący przystąpienia Republiki Greckiej do Europejskiej Wspólnoty

Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1.01.1981)

•

TRAKTAT pomiędzy Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką

90

Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Republiką Francuską, Irlandią,

Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem

Niderlandów, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii

Północnej (Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich) a

Królestwem Hiszpanii i Republiką Portugalską dotyczący przystąpienia

Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalskiej do Europejskiej Wspólnoty

Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1.01.1986)

•

TRAKTAT między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką

Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką

Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga,

Królestwem Niderlandów, Republiką Portugalską, Zjednoczonym

Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami

Członkowskimi Unii Europejskiej) a Królestwem Norwegii, Republiką

Austrii, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, dotyczący przystąpienia

Królestwa Norwegii, Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa

Szwecji do Unii Europejskiej (1.01.1995)

•

TRAKTAT między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką

Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką

Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga,

Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską,

Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem

Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii

Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką

Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską,

Republiką Malty, Rzeczpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką

Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej,

Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej,

Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki

Słowenii, Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej.

91

•

Traktat o akcesji Rumunii i Bułgarii /2007 r.

STRUKTURA TRAKTATU AKCESYJNEGO

Ź

ródło: Tekst pobrano ze strony internetowej: www.ukie.gov.pl.

Dokumenty akcesyjne składają się z trzech części (Traktat dotyczący

przystąpienia do UE w ścisłym rozumieniu, Akt Przystąpienia, Akt końcowy).

Traktat Akcesyjny podlega ratyfikacji zgodnie z uregulowaniami przyjętymi

w danym kraju.

•

TRAKTAT DOTYCZĄCY PRZYSTĄPIENIA DO UE

(w wąskim

rozumieniu) - jest zwięzłym dokumentem składającym się z preambuły i

trzech artykułów.

Preambuła i 3 artykuły: Przystąpienie nowych państw do Traktatu o UE,

Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i Traktatu

ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej; ratyfikacja i

wejście w życie Traktatu, określenie autentycznych języków (21) i

depozytariusza Traktatu akcesyjnego (Włochy), w zakresie warunków

przystąpienia i dostosowań w traktatach założycielskich - odesłanie do

Aktu przystąpienia

•

AKT DOTYCZĄCY WARUNKÓW PRZYSTĄPIENIA I DOSTOSOWAŃ

W TRAKTATACH STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ UE

(Akt

Przystąpienia, składa się z części ogólnej, XVIII załączników i 10

protokołów)

CZĘŚCI AKTU PRZYSTĄPIENIA:

I.

Zasady (art. 1-10)

II.

Zmiany w traktatach (art. 11-19)

III.

III Postanowienia stałe (art. 20-23)

92

IV.

IV Postanowienia tymczasowe (art. 24-42)

V.

VP ostanowienia dotyczące wprowadzenia niniejszego aktu w życie

(art. 43-62)

ZAŁĄCZNIKI (XVIII):

Zał. I. (acgu/s Schengen)

Zał. II, III, IV (stałe modyfikacje wtórnego prawa wspólnotowego i prawa UE)

Zał. V - XIV (dziesięć "indywidualnych" załączników zawierających okresy

przejściowe

wynegocjowane przez poszczególne państwa przystępujące,

do niektórych załączników dołączono dodatki (appendices), "polski"

załącznik nr XII

zawiera 11 tytułów-rozdziałów, w których w negocjacjach z Polską

uzgodniono okresy przejściowe)

Zał. XV (tabela określająca maksymalne środki na zobowiązania w związku z

przystąpieniem nowych państw, przeznaczone na rolnictwo, działania

strukturalne, polityki wewnętrzne i dodatkowe wydatki przejściowe oraz

administrację w latach 2004-2006)

Zał. XVI, XVII, XVIII (wykazy komitetów, grup roboczych i innych ciał

wraz z zasadami włączenia przedstawicieli nowych państw członkowskich

w ich prace)

PROTOKOŁY (10)

Protokół nr 1 w sprawie zmian w Statucie Europejskiego Banku

Inwestycyjnego, Protokół nr 2 w sprawie restrukturyzacji czeskiego

hutnictwa żelaza i stali, Protokół nr 3 w sprawie stref suwerennych

Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej na Cyprze,

Protokół nr 4 w sprawie elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie, Protokół nr

5 w sprawie w sprawie tranzytu osób drogą lądową między obwodem

kaliningradzkim i innymi częściami Federacji Rosyjskiej, Protokół nr 6 w

93

sprawie nabywania "drugich domów" na Malcie, Protokół nr 7 w sprawie

aborcji na Malcie, Protokół nr 8 w sprawie restrukturyzacji polskiego

hutnictwa żelaza i stali, Protokół nr 9 w sprawie jednostki 1 i jednostki 2

elektrowni jądrowej Bohunice V1 na Słowacji, Protokół nr 10 w sprawie

Cypru Bezpośrednio Polski dotyczą dwa protokoły: Protokół nr 1oraz

Protokół nr 8.

•

AKT KOŃCOWY

Dokument stwierdzający, że Traktat dotyczący przystąpienia, Akt

Przystąpienia, załączniki, protokoły i Wspólne Deklaracje zostały przyjęte w

ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej Państw Członkowskich i

Kandydujących.Akt końcowy nie jest formalnie częścią Traktatu

akcesyjnego, dokumentuje wszystkie czynności dokonane podczas

konferencji, zawiera 44 deklaracje państw-sygnatariuszy oraz wymianę listów

ws. udziału państw przystępujących w pracach UE przed wejściem

Traktatu akcesyjnego w życie. Polska, dołączy do Traktatu 3 jednostronne

deklaracje: Deklarację (nr 38) dotyczącą konkurencyjności polskiej produkcji

niektórych owoców, Deklarację (nr 39) dotyczącą moralności publicznej oraz

Deklarację interpretacyjną (nr 40) ws. Ponownej rejestracji

niektórych farmaceutyków. Wspólnie z Czechami, Estonią, Litwą, Słowacją i

Słowenią, Polska dołączy do Traktatu akcesyjnego deklarację (nr 22) ws.

uruchamiania klauzul ochronnych.

94

Prof. nadzw. dr hab. Z. Czachór

Unia Europejska a publiczna władza UE

1.

Modus operandi Unii Europejskiej

Integracja jest procesem o zmiennej intensywności i dynamice, procesem

kształtowania i rozwoju instytucji, poprzez który określonym grupom

politycznych aktorów lub jednostek (podmiotów) przypisuje się autorytatywnie

określone wspólne wartości. W ramach integracji grupa państw dobrowolnie

tworzy i rozwija wspólne instytucje, którym przekazywane są rosnące

kompetencje decyzyjne i które mają coraz większy wpływ na wewnętrzne

decyzje zaangażowanych w integrację państw.

Integracja europejska wytwarza,

zatem wspólnotę polityczną, dysponującą skutecznymi środkami zapobiegania

konfliktom między jej uczestnikami oraz kompetencjami decyzyjnymi w

zakresie alokacji środków i korzyści, wzmacniających w ten sposób więzi

między podmiotami tejże integracji.

Unia Europejska odróżnia się od innych organizacji i struktur

międzynarodowych zadaniami i określeniem celów. Odróżnia się też zakresem

ilościowego i jakościowego „odnarodowienia" wielu zadań publicznych. Więcej,

w Unii Europejskiej istnieje publiczna władza wspólnoty państw coraz bardziej

podporządkowująca sobie władzę publiczną państw członkowskich. Nabiera

ona charakteru nadrzędnego w stosunku do władzy państwowej i w stosunku

do obywateli państw członkowskich. Charakter ten oparty jest na

samodzielnym, autonomicznym porządku prawnym zarówno w stosunku do

prawa międzynarodowego, jak i w stosunku do prawa krajowego. Tym samym

dochodzi tu do zjawiska

paralelizacji dwóch odmiennych systemów władzy.

władzy państw członkowskich i władzy Unii Europejskiej. Potwierdził to

Trybunał Sprawiedliwości, który stanął na stanowisku, że państwa

członkowskie utworzyły „samodzielną, europejską, władzę publiczną".

Trybunał ten jeszcze w 1962 r. określał Wspólnoty jako „nowy porządek

95

prawny prawa międzynarodowego", ale już od 1964 r. zaczął posługiwać się

pojęciem „

szczególnego porządku prawnego

".

W Unii Europejskiej mamy do czynienia z

nową „technologią" sprawowania

władzy,

a jej podział należy rozpatrywać w ujęciu horyzontalnym i

wertykalnym. Jeżeli przyjąć, iż Unia Europejska w kontekście horyzontalnego

podziału władzy opiera się na systemie „checks andbalances", czyli systemie

„hamulców i równoważników", nacisk musi zostać położony na równowagę, a

nie oddzielenie władz. Dlatego kompetencje legislacyjne jak i wykonawcze są w

Unii Europejskiej do pewnego stopnia wymieszane i nakładają się na siebie.

Jednocześnie każda z władz dysponuje uprawnieniami kontrolnymi w stosunku

do pozostałych władz, tworząc mechanizm polityczny, w którym żadna z nich

nie może uzyskać przytłaczającego wpływu na inną. Władze odseparowane są w

sensie instytucjonalnym (strukturalnym i personalnym), ale nie funkcjonalnym,

gdyż w rzeczywistości ich uprawnienia są ze sobą powiązane. Wynikiem

konkurencji o władzę jest jej dzielenie. „Dzielenie" się władzą w Unii

Europejskiej użyte tu jest w sensie „wspólnego korzystania", a więc łącznego

wykonywania pewnych funkcji. Uprawnienia jednej władzy nie powinny być

bezpośrednio ani całkowicie wykonywane przez żadną z pozostałych władz i

ż

adna z władz nie powinna uzyskać zdecydowanej przewagi nad innymi.

W aspekcie wertykalnym system Unii Europejskiej opiera się na podziale

władzy między władzą centralną (instytucje UE) a władzami poszczególnych

państw, będących komponentami związku (unii), którą tworzą. Podział

władzy dokonywany jest też wtórnie, pomiędzy poszczególnymi sferami

integracji (filarami), najczęściej w wyniku tzw. uwspólnotowienia.

W rzeczywistości integracyjnej występuje znaczna gradacja władzy instytucji

w szerokich przedziałach: od pewnego minimum niezbędnego wpływu na

postępowanie państw, co stanowi przecież naturalne powołanie organizacji - aż

do jakiegoś maksimum dopuszczalnego przez jej członków. Maksimum to dalece

wykracza poza literalne zapisy traktatów konstytuujących Unię Europejską i

Wspólnoty Europejskie. W efekcie końcowym Unia Europejska jest

96

systemem, w którym uczestnictwo państwa członkowskiego we władzy

wspólnoty przekazanej jej wcześniej przez to państwo przeplata się z władzą

wspólnoty nad tworzącym ją państwem członkowskim. Tym samym wertykalna

dystrybucja władzy przeplata się tu z jej horyzontalną redystrybucją.

Unia jest strukturą, w której stopień władzy (zakres sprawowania władzy czy

też zakres „nasycenia" kompetencyjnego) jest nieporównywalny z innymi

współczesnymi organizacjami międzynarodowymi. Podstawą do rozważań na

ten temat jest pojęcie „

acąuis communautaire

". Tak nazywany jest dorobek

prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. W ujęciu prawnym -

zawężającym - na „acąuis communautaire " składają się: porządek prawny,

zasady prawne, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej

Instancji. Natomiast w ujęciu politologicznym - rozszerzającym - w skład

„acquis communautaire " oprócz reguł, procedur i regulacji formalnych

wchodzą

praktyki, cele polityczne, idee i wartości

(ta część acquis nazywana

jest też „

acquis politique

").

Porządek prawny obejmuje przede wszystkim

normy prawa pierwotnego i wtórnego. Bardzo istotną cechą prawa

pierwotnego jest jego paralelizacja, która sprawia, że jest to zbiór norm o

podwójnej naturze: na zewnątrz prawnomiędzynarodowej, do wewnątrz

konstytucyjnej. Źródłem tego prawa są przede wszystkim traktaty

ustanawiające Wspólnoty Europejskie (Traktat Paryski i dwa Traktaty

Rzymskie) oraz Unię Europejską. Status prawa pierwotnego mają też załączniki

do wymienionych traktatów oraz protokoły dołączone do traktatów

założycielskich. Do prawa pierwotnego zalicza się także m.in. traktaty

budżetowe z 22 kwietnia 1970 r. (modyfikacja przepisów budżetowych

zawartych w traktatach) i 22 lipca 1975 r. (modyfikacja przepisów finansowych

zawartych w traktatach) oraz traktaty odnoszące się do unifikacji systemu

instytucjonalnego (m.in. Traktat Fuzyjny z 8 kwietnia 1965 r.). Zbiór norm

prawa pierwotnego uzupełnia pięć traktatów akcesyjnych, które wprowadzają

zmiany do traktatów założycielskich, szczególnie w zakresie regulacji

instytucjonalnych i czasowych wyłączeń ze stosowania prawa wspólnotowego w

97

określonych obszarach.

Analizę specyfiki prawa wtórnego poprzedzić musi odniesienie do władzy

legislacyjnej w procesie integracji europejskiej. Władza ta nie została

precyzyjnie zdefiniowana w traktatach. Kompetencje w tym zakresie

uzyskały Rada UE, Parlament Europejski oraz Komisja Europejska.

Zastosowano tu podwójną regułę przypisania kompetencji decyzyjnych

instytucjom poprzez zapisy artykułów traktatowych charakteryzujących te

instytucje oraz enumeratywne przypisanie kompetencji instytucjom w

poszczególnych działaniach, politykach i formach współpracy Unii/Wspólnot.

W zakresie władzy legislacyjnej Unii Europejskiej istotnym kryterium

wyróżniającym jest sposób głosowania w Radzie UE. Innym kryterium

wyróżniającym władzę legislacyjną Unii Europejskiej jest ilość i jakość

stosowanych instrumentów.

Unia Europejska opiera się na zapewnianiu sobie środków, koniecznych do

osiągnięcia swoich celów i prowadzenia własnych polityk. Jej działanie nie

może również wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów

określonych

w

traktatach

(zasada

proporcjonalności).

Władza

Unii

Europejskiej związana jest zawarto katalogu wszystkich instrumentów

stosowanych w systemie Unii i Wspólnot. Przyjmuje się szeroką

pozatraktatową definicję instrumentu jako określonego narzędzia (aktu,

dokumentu) oraz jako określonego sposobu, metody, zasady działania lub

ś

rodka

służącego

realizacji

kompetencji

przypisanych

organom

Unii/Wspólnot jak i państwom członkowskim. Instrumentem prawnym są

przede wszystkim akty prawne wtórne przyjmowane w efekcie procedur

decyzyjnych UE. Akty prawa wtórnego wspólnotowego charakteryzują się

następującymi cechami: - przyjmowane są one w wyniku zapisanych w

traktatach kompetencji; - pozostają one w dyspozycji organów (instytucji).

Do podstawowego katalogu aktów prawa wtórnego należą: rozporządzenia,

dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Dwa ostatnie nie mają charakteru

wiążącego. W praktyce występują jeszcze inne instrumenty podejmowane

98

przez organy wspólnotowe. Ogólnie określa się je jako „non treaty acts" lub

„unnominate acts" (akty nienazwane) czy ogólniej, sui generis acts" (decyzje

,,sui generis"). Zazwyczaj prezentują one stanowisko Wspólnoty w jakiejś

konkretnej sprawie, regulują różne działania podejmowane w praktyce

Wspólnot czy też ustanawiają różnorodne procedury.

99

Prof. zw. dr hab. C.Mik

Europejskie prawo wspólnotowe

5.4. Zasady ogólne prawa (międzynarodowego)

Zasady ogólne prawa są niewątpliwie źródłem prawa międzynarodowego

i

prawa Unii Europejskiej

. Należy je traktować jako zasady wspólne dla

systemów prawnych państw świata, regionu lub nawet dwóch państw, które

nadają się do zastosowania w stosunkach międzynarodowych. Zalicza się do

nich m.in.: zasadę skuteczności, nadużycia prawa, rzeczy osądzonej,

odszkodowania za wyrządzoną szkodę, dowodu pośredniego, praw nabytych.

Pojęcie zasad ogólnych prawa międzynarodowego przewija się (rzadko

zresztą) przed sądami wspólnotowymi w ramach argumentacji stron. Sam TS

jednak nigdy nic oparł swojego rozumowania na tej instytucji. Czy to oznacza,

ż

e zasady ogólne prawa jako źródło prawa międzynarodowego nie są źródłem

prawa wspólnotowego? Z pewnością nie. Zasady ogólne prawa

międzynarodowego, bowiem i zasady ogólne prawa wspólnotowego, co do istoty

pokrywają się.

5.5. Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

5.5.1. Uwagi ogólne

Dość powszechnie uznanym źródłem prawa międzynarodowego są

również uchwały organów organizacji międzynarodowych o charakterze

prawotwórczym. Jednak, poza organizacjami integracyjnymi, do rzadkości

należą przypadki, kiedy uchwały takie wydawane sąproforo exlemo, czyli w celu

wywarcia skutków prawnych wobec państw (i organizacji) członkowskich. Tylko

zaś takie uchwały mogą być uważane za część wspólnotowego porządku

prawnego.

10

§ 6.

Zasady ogólne prawa (wspólnotowego)

Zasady ogólne prawa (wspólnotowego) są dziełem TS. TS nie dopracował

się wszakże jednolitej koncepcji zasad ogólnych prawa. Idąc śladami J. Boulouis

i R.-M. Clieralliei; można wskazać na cztery rodzaje zasad, wyróżnione według

kryterium pochodzenia: 1)

zasady nierozerwalnie związane z każdym

rozwiniętym systemem prawnym

; 2)

zasady, które mogą być wyprowadzane z

systemów prawnych państw członkowskich i są dla nich wspólne

; 3)

zasady

wynikające z samej natury Wspólnoty Europejskiej i jej celów

; oraz 4)

prawa

podstawowe jednostki, o ile mają znaczenie wspólnotowe

.

Pierwszą kategorię tworzą ogólne zasady proceduralne, w tym zwłaszcza

prawo do obrony, zasady związane z bezpieczeństwem prawnym, jak zasada

bezpieczeństwa prawnego sensu stricto, zakazu retroaklywnego działania aktów

prawnych, poszanowania praw nabytych, dobrej wiary, uzasadnionego

zaufania, wreszcie zasada słuszności.

Do zasad wspólnych dla poszczególnych systemów prawnych zaliczyć

można z kolei zasadę

zaskarżalności nielegalnych aktów administracyjnych

,

ciągłości struktur prawnych, bezpodstawnego wzbogacenia, siły wyższej i inne.

Jak wynika z orzecznictwa mogą one wynikać z różnych dziedzin prawa

publicznego i prywatnego.

Trzecią grupę zasad stanowią zasady wiążące się ze specyfiką

wspólnotowego porządku prawnego. Charakter taki mają np. zasada

pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, zasada

skutku bezpośredniego norm wspólnotowych w krajowych systemach

prawnych, zasada solidarności, zasada równowagi instytucjonalnej, zasada

preferencji wspólnotowej.

Ostatnią kategorię zasad stanowią prawa podstawowe, a więc prawa

człowieka działające w zakresie zastosowania prawa wspólnotowego (szerzej

zob. rozdział 9 o aksjologii prawa wspólnotowego).

10

§ 7. Czy precedens jest źródłem prawa wspólnotowego/UE?

Precedens zasadniczo jest charakterystyczny dla systemu common law.

Oznacza on decyzję sądu (ściślej: regułę ogólną zawartą w sentencji lub

uzasadnieniu orzeczenia), która stanowi podstawę (wzór) dla rozstrzygnięć

podobnych spraw w przyszłości

. W teorii prawa precedens nie jest traktowany

jednorodnie. Wyróżnia się w szczególności precedensy wiążące (rodzą

obowiązek zachowania zgodnego z regułą w nich zawartą i mogą być podstawą

odwołania z tytułu niezastosowania się do precedensu) i niewiążące (istnieje

możliwość odstąpienia od niego bez ponoszenia skutków prawnych), jakkolwiek

różnica między nimi nie jest ostra. Rozróżnia się także precedensy konkretne

(tworzone są przy okazji rozpatrywania konkretnych spraw) i abstrakcyjne

(kreowane w postępowaniu sądowym, w którym nie rozpatruje się sprawy

indywidualnej). Znany jest też podział na precedensy secundum legeni, contra

Icgem i prealer legem. Wreszcie mówi się również o precedensach

prawotwórczych (

zawierają element nowości normatywnej w stosunku do

uprzedniego stanu prawnego

) i nieprawotwórczych (nie ma nowych

elementów normatywnych w regule ogólnej). Precedensy funkcjonują w

zasadzie wedle reguły stare decisis, która gwarantuje ich przestrzeganie.

Współcześnie jednak zasada ta jest traktowana liberalnie, co powoduje, że

dopuszczalne są odstępstwa od tej zasady. W krajach common law precedens ma

znaczenie przede wszystkim w sferze prawa cywilnego sensu laigo, natomiast w

sferze prawa karnego i administracyjnego jego rola jest znikoma.

Nie jest jasne, czy precedens może być uznany za źródło prawa

wspólnotowego. W szczególności francuska i niemiecka nauka prawa

wspólnotowego, a także niektórzy przedstawiciele nauki brytyjskiej zdają się

nie potwierdzać takiej sytuacji. Na odmianę zwłaszcza nauka common law z

naturalnych względów skłonna jest wiązać z praktyką orzeczniczą sądów

10

wspólnotowych istnienie precedensu jako źródła prawa wspólnotowego. Czy

zatem precedens jest źródłem prawa wspólnotowego? Odpowiedź na to pytanie

rozpocznijmy od uwagi, że sądy wspólnotowe nigdy nie posługiwały się wyraźnie

pojęciem precedensu i odwoływały się do rozstrzygniętych już spraw w zasadzie

jako do pewnej linii orzeczniczej. Nie ma przy tym formalnych podstaw do

uznania, że TS jest związany własnymi orzeczeniami, czy że, poza pewnymi

przypadkami (zwłaszcza wyrok odwoławczy), Sąd I Instancji jest związany

wyrokami TS lub własnymi orzeczeniami. Można natomiast uznać, że

rozstrzygnięcia TS wydane w trybie odesłania wstępnego (art. 234 [177]) wiążą

sądy krajowe na zasadzie

acte eclaire (faktyczny obowiązek skorzystania z

wykładni dokonanej wcześniej przez TS w podobnej sprawie/wyrok-orzeczenie

;

szerzej w rozdziale 15 o wykładni prawa wspólnotowego) dopóty, dopóki TS

sam od swego orzecznictwa nie odstąpi. W ten sposób w

prawie

wspólnotowym mamy do czynienia z precedensem o charakterze konkretnym,

wiążącym i prawotwórczym

. TS i Sąd I Instancji najczęściej też odwołują się

do swoich orzeczeń w sposób świadczący o dążności do utrzymania spójności

orzecznictwa i jedynie nieodparte powody związane z oceną nowych

okoliczności faktycznych skłaniają je do odstępstwa (np. słynna formuła

Keck-Mithouard z 1993 r. mająca znaczenie dla wykładni pojęcia środków o

skutku równoważnym ograniczeniom ilościowym w imporcie)

4

. W praktyce,

zatem zasada stare decisis jest zachowywana.

10

Wykładnia prawa wspólnotowego/UE

Prof. zw. dr hab. C.Mik

Interpretacja prawa wspólnotowego

§ 1. Uwagi ogólne

Interpretacja prawa wspólnotowego

(europejskiego i podlega

Trybunałowi Sprawiedliwości (art. 164. 177 TR), który stosuje wykładnię

dosłowna, systematyczną i teleologiczną, łącząc je niekiedy. Nie korzysta z

metody historycznej, ponieważ nie opublikowano dokumentacji

przygotowawczej do TR. W zakresie pochodnego prawa wspólnotowego

częściowo obowiązuje inna zasada. Nie należy posługiwać się regułami

interpretacji prawa międzynarodowego (por. art. 3 1 Konwencji wiedeńskie] o

prawie traktatów), gdyż prawo wspólnotowe jako samodzielny system prawny

kieruje się własnymi zasadami. W szczególności prawnomiędzynarodowa zasada

mówiąc, ze postanowienia ograniczające suwerenność państwową należy

interpretować zawężająco, nie znajduje zastosowania. Zasady

prawnomiędzynarodowe stosuje się natomiast do wykładni umów

międzynarodowych miedzy Wspólnotą a państwami trzecimi (por. § 4).

§ 2. Wykładnia dosłowna

Dosłowne brzmienie normy prawnej

powinno zawsze stanowić

punkt wyjścia wykładni. Jednak od razu pojawia się tu trudność

polegająca na tym, że brzmienie dosłowne Jest w tym samym stopniu

wiąże wszystkich 23 językach urzędowych Wspólnoty. Postanowienie

jednoznaczne, np.: niemieckiej wersji tekstu, wcale nie musi być takie w

rzeczywistości, co może wyjść na jaw przy porównaniu z pozostałymi

10

redakcjami. Jest to istotne zwłaszcza w kwestii, czy sąd krajowy

obowiązany jest zwracać się do TK o dokonanie wykładni w myśl art. 177

TR. Jeżeli poszczególne wersje przepisu są ze sobą sprzeczne, to

obowiązuje ta, która najmniej obciążą podmioty indywidualne, a

wystarcza do osiągnięcia zamierzonego celu (TS-O 1969-19 - Stauder).

§ 3. Wykładnia systematyczna

Znaczenie normy prawnej wynika również z jej kontekstu

systematycznego. Poszczególne przepisy należy łączyć w sensowną całość.

Wspólnotowe (europejskie) prawo pochodne należy w miarę możliwości

interpretować w taki sposób, aby nie stało w sprzeczności z prawem

pierwotnym, a zwłaszcza z prawami zasadniczymi

(TS-O 1991 I, 1647). Dążąc do

skonstruowania zwartego systemu prawnego, TS wypracował ogólne zasady

prawa, posługując się metodą wartościującej komparatystyki prawnej.

§ 4. Wykładnia teleologiczna

Istotą tego rodzaju wykładni jest wyznaczenie sensu i celu regulacji

prawnowspólnotowych.

Należy interpretować je w taki sposób, by były jak

najskuteczniejsze (

maksymalizacja praktycznego oddziaływania, effet utile

).

Prawa podstawowe powinno się interpretować rozszerzająco, a wyjątki od nich

zawężająco. Uwzględnienie celów przyświecających Traktatom prowadzi do

wykładni dynamicznej, sprzyjającej integracji. Jednym z tych celów jest w myśl

art. 2, 7a i l00a TR integracja gospodarcza, zmierzająca do osiągnięcia „Rynku

Wewnętrznego". Jednobrzmiące przepisy TR i umowy o ustanowieniu

Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej, która nie przewiduje tych samych

celów, mogą wymagać odmiennej interpretacji (TS opinia 1/91 z 14.12.1991).

§ 5. Wykładnia pojęć stosowanych w prawie europejskim

10

Pojęcia zastosowane w przepisie prawa europejskiego należy z reguły

Interpretować autonomicznie i jednolicie. Wynika to z zasady równości i jedno

litego stosowania prawa europejskiego w państwach członkowskich. Odmienne

stosowanie tego prawa w poszczególnych państwach WE pozbawiłoby je

skuteczności {effet utile). Znaczenie terminologii należy ustalać przyjmując za

punkt wyjścia ich brzmienie oraz uwzględniając kontekst (wykładnia

systematyczna) i cel normy (wykładnia teleologiczna).

Gdy do wyjaśnienia sensu i zasięgu przepisu prawa europejskiego

niezbędne jest sięgnięcie do prawa wewnętrznego państw członkowskich, nie ma

mowy o wykładni jednolitej. Z reguły jest to wyraźnie zaznaczone; wskazówki

takiej brak tylko sporadycznie

(por. TS-0 1984, 107).

10

Zakres obowiązywania prawa wspólnotowego/UE:

-

ratione materiae (zakres materialny)

-

ratione loci (zwierzchnictwo terytorialne)

-

ratione personae (podmioty prawa wspólnotowego )

-

ratione temporis (czas obowiązywania traktatów, okresy przejściowe i

derogacje)

Unifikacja i harmonizacja:

Implementacja prawa wspólnotowego ( „wszczepianie/transfer norm prawa

wspólnotowego do krajowych systemów prawnych”,

skuteczne wprowadzanie

aktu prawnego w życie

)

-struktura normatywna implementacji ( normy wspólnotowego podlegają

implementacji w krajowych systemach prawnych )

-implementacja wspólnotowa ( komitologia ) i krajowa

-implementacja prawa pierwotnego i wtórnego

-środki implementacji (koordynacja, kontrola, nadzór, sankcje)

10

Zakres terytorialny stosowania prawa unijnego: terytoria wszystkich

państw członkowskich, wraz z większością ich zamorskich terytoriów

zależnych, na których prawo wspólnotowe obowiązuje zazwyczaj jedynie w

pewnym zakresie (np. przepisy o organach wspólnotowych oraz o swobodnym

przepływie towarów). Niektóre części państw członkowskich me są objęte

terytorialnym zakresem obowiązywania prawa wspólnotowego (np. należąca

do Wielkiej Brytanii wyspa Man oraz Grenlandia, będąca częścią Danii)

Zakres podmiotowy stosowania prawa unijnego: Traktatom oraz prawu

wtórnemu podlegają instytucje UE, państwa członkowskie oraz wszystkie osoby

fizyczne i prawne, które przebywają bądź prowadzą działalność na terytorium

państw członkowskich. Jednakże bardzo często podmiotem praw i obowiązków

są jedynie obywatele państw członkowskich. Ponadto istotne jest, że w obecnym

stanie prawnym państwo może przystąpić jedynie do całej Unii (zgodnie z art. O

Traktatu o Unii Europejskiej), a nie do poszczególnych wspólnot.

Zakres czasowy obowiązywania prawa unijnego:

Zarówno Traktat

Ustanawiający Wspólnotę Europejską (art. 240), jak i Traktat o Unii

Europejskiej (art. Q) zostały zawarte na czas nieokreślony, podobnie jak

Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Atomową. Jedynym traktatem

zawartym na czas określony jest Traktat Ustanawiający Europejską

Wspólnotę Węgla i Stali. Został on zawarty na okres 50 lat i oczekuje się, że w

roku 2001 nie zostanie on prolongowany.

Zakres przedmiotowy obowiązywania prawa unijnego: wyznaczony jest on

zasadą upoważnień szczegółowych, która jest szczególnie istotna w odniesieniu

do trzech wspólnot i która stanowi, iż organom wspólnot wolno działać

jedynie w wypadkach konkretnie przewidzianych w szczegółowych przepisach

traktatu. Dla każdego działania tych organów potrzebna jest podstawa prawna

w traktacie. Problemem o dużej doniosłości jest, zatem wybór właściwej

10

podstawy prawnej dla danego aktu prawa wtórnego.

10

DECYZJE W SYSTEMIE PRAWNYM UE

- Decyzje zbiorowe

adresowane do państw

członkowskich

- Decyzje indywidualne

adresowane do państw

członkowskich

- Decyzje zbiorowe

adresowane do jednostek

- Decyzje indywidualne

adresowane do jednostek

Decyzje zbiorowe

adresowane do

państw

członkowskich

- Decyzje

indywidualne

adresowane do

państw

członkowskich

Decyzje ramowe

Decyzje zbiorowe

adresowane do państw

członkowskich

- Decyzje indywidualne

adresowane do państw

członkowskich

Decyzje adresowane do państw członkowskich wymagają co do zasady

implementacji do prawa krajowego

11

Prof. zw. dr hab. C.Mik

§ 8. Akty niewiążące we wspólnotowym porządku prawnym

8.1.Uwagi ogólne

We Wspólnotach wydawanych jest także szereg mniej lub bardziej

formalnych

dokumentów,

spośród

których

jedynie

dwa:

zalecenia

(rekomendacje) i opinie, zostały wyraźnie nazwane w prawie wspólnotowym

(art. 249 [189] ust. ostatni TWE). Inne, jak konkluzje Rady Unii Europejskiej,

rezolucje Rady lub Parlamentu Europejskiego, deklaracje, komunikaty,

komunikaty interpretacyjne lub obwieszczenia Komisji, protokoły, kodeksy

postępowania i praktyki

1

, są dzieleni swobodnej aktywności instytucji

wspólnotowych, niekiedy działających wspólnie z państwami członkowskimi.

Liczba tych dokumentów, określanych nieraz mianem soft law (miękkie prawo),

jest znaczna i wciąż rośnie. W tym kontekście można sformułować dwie

wątpliwości: po pierwsze, jaki charakter (wiążący lub nie) mają wymienione

akty nazwane /zalecenia i opinie/ i nienazwane /komunikaty, raporty, zielone i

białe księgi/, a po drugie, czy akty, które nie wiążą, mogą mieć jakieś znaczenie

dla wspólnotowego porządku prawnego.

11

TYPY AKTÓW WSPÓLNOTOWYCH



ROZPORZ

Ą

DZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 29 wrze

ś

nia 2003 r.

dostosowuj

ą

ce do decyzji Rady 1999/468/WE przepisy odnosz

ą

ce si

ę

do komitetów, które

wspomagaj

ą

Komisj

ę

w wykonywaniu jej uprawnie

ń

wykonawczych ustanowionych w instrumentach

podlegaj

ą

cych procedurze okre

ś

lonej w art. 251 Traktatu WE 1882/2003/WE

ROZPORZ

Ą

DZENIE RADY z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie swobody przemieszczania si

ę

na

podstawie wizy długoterminowej 1091/2001/WE

ROZPORZ

Ą

DZENIE RADY z dnia 25 maja 1999 r. dotycz

ą

ce dochodze

ń

prowadzonych przez

Europejski Urz

ą

d ds. Zwalczania Nadu

ż

y

ć

Finansowych (OLAF) 1074/1999/EURATOM

ROZPORZ

Ą

DZENIE RADY z dnia 3 czerwca 1971 r. okre

ś

laj

ą

ce zasady maj

ą

ce zastosowanie do

okresów, dat i terminów 1182/71/ EWG, EURATOM

ROZPORZ

Ą

DZENIE RADY z dnia 25 lipca 1967 r. okre

ś

laj

ą

ce uposa

ż

enie członków Komisji EWG i

Komisji Euratom, a tak

ż

e Wysokiej Władzy, którzy nie zostali mianowani członkami Jednej Komisji

Wspólnot Europejskich NR 423/67/EWG, NR 6/67/EURATOM

ROZPORZ

Ą

DZENIE RADY z dnia 29 lutego 1968 r. zmieniaj

ą

ce rozporz

ą

dzenie Rady nr 423/67/EWG,

nr 6/67/Euratom z dnia 25 lipca 1967 r. okre

ś

laj

ą

ce uposa

ż

enie członków Komisji EWG i Komisji

Euratom, a tak

ż

e Wysokiej Władzy, którzy nie zostali mianowani członkami Jednej Komisji Wspólnot

Europejskich 261/68/ EWG, EURATOM, EWWiS

ROZPORZ

Ą

DZENIE KOMISJI z dnia 7 lipca 1995 r. ustanawiaj

ą

ce pewne szczegółowe uzgodnienia w

celu wykonania wspólnotowych procedur podejmowania decyzji w odniesieniu do zezwole

ń

na

wprowadzenie do obrotu produktów stosowanych u ludzi lub weterynaryjnych 1662/95/WE

ROZPORZ

Ą

DZENIE (WE) EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO NR 1745/2003z dnia 12 wrze

ś

nia

2003 r. DOTYCZ

Ą

CE STOSOWANIA REZERW OBOWI

Ą

ZKOWYCH EBC/2003/9

DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 7 czerwca 1999 r. ustanawiajaca
procedure uznawania kwalifikacji w zakresie dzialalnosci zawodowych, objetych dyrektywami w
sprawie liberalizacji i srodków przejsciowych oraz uzupelniajaca ogólne systemy uznawania
kwalifikacji 99/42/WE

DYREKTYWA RADY z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzaj

ą

ca w

ż

ycie zasad

ę

równego traktowania

osób bez wzgl

ę

du na pochodzenie rasowe lub etniczne 2000/43/WE

JEDENASTA DYREKTYWA RADY z dnia 26 marca 1980 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw
Pa

ń

stw Członkowskich odnosz

ą

cych si

ę

do podatków obrotowych - wył

ą

czenie francuskich

departamentów zamorskich z zakresu stosowania dyrektywy 77/388/EWG 80/368/EWG

DYREKTYWA KOMISJI z dnia 27 kwietnia 1989 r. zmieniaj

ą

ca po raz drugi zał

ą

czniki do dyrektywy

Rady 77/96/EWG w sprawie bada

ń

ś

wie

ż

ego mi

ę

sa wieprzowego na obecno

ść

włosieni (trichinella

spiralis) przed przywozem z pa

ń

stw trzecich 89/321/EWG

DECYZJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 17 czerwca 1997 r. w sprawie zbioru
wytycznych dla transeuropejskich sieci telekomunikacyjnych 1336/97/WE

DECYZJA RADY z dnia 16 czerwca 2003 r. dotycz

ą

ca zasad maj

ą

cych zastosowanie do ekspertów

krajowych i krajowego personelu wojskowego oddelegowanych do Sekretariatu Generalnego Rady i
uchylaj

ą

ca decyzje z dnia 25 czerwca 1997 r. i z dnia 22 marca 1999 r. oraz decyzj

ę

2001/41/WE i

decyzj

ę

2001/496/WPZiB 2003/479/WE

DECYZJA KOMISJI z dnia 26 maja 1987 r. ustanawiaj

ą

ca Komitet Doradczy do spraw otwarcia

zamówie

ń

publicznych 87/305/EWG

DECYZJA RADY I KOMISJI z dnia 13 grudnia 1993 r. w sprawie zawarcia Porozumienia o Europejskim

11

Obszarze Gospodarczym, mi

ę

dzy Wspólnotami Europejskimi, ich Pa

ń

stwami Członkowskimi a

Republik

ą

Austrii, Republik

ą

Finlandii, Republik

ą

Islandii, Ksi

ę

stwem Liechtensteinu, Królestwem

Norwegii, Królestwem Szwecji i Konfederacj

ą

Szwajcarsk

ą

94/1/WE, EWWiS

DECYZJA KOMITETU STAŁYCH PRZEDSTAWICIELI z dnia 13 czerwca 2001 r. ustanawiaj

ą

ca grup

ę

robocz

ą

wysokiego szczebla 2001/C 183/01

DECYZJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie mianowania
Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich 2003/158/WE, Euratom

DECYZJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, KOMISJI, TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWO

Ś

CI,

TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO, KOMITETU EKONOMICZNO - SPOŁECZNEGO ORAZ KOMITETU
REGIONÓW z dnia 20 lipca 2000 r. w sprawie organizacji i działania Urz

ę

du Oficjalnych Publikacji

Wspólnot Europejskich 2000/459/WE, EWWiS, Euratom

DECYZJA PRZEDSTAWICIELI RZ

Ą

DÓW PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH z dnia 2 czerwca 1997 r.

ustalaj

ą

ca siedzib

ę

Europejskiego Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii 97/C 194/02

DECYZJA PODJ

Ę

TA ZA WSPÓLNYM POROZUMIENIEM MI

Ę

DZY PRZEDSTAWICIELAMI RZ

Ą

DÓW

PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH PODCZAS SPOTKANIA NA SZCZEBLU SZEFÓW PA

Ń

STW I RZ

Ą

DÓW W

SPRAWIE LOKALIZACJI SIEDZIB NIEKTÓRYCH ORGANÓW I SŁU

Ż

B WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

ORAZ EUROPOLU 93/C 323/01

DECYZJA SEKRETARZA GENERALNEGO RADY z dnia 27 lutego 1996 r. odnosz

ą

ca si

ę

do opłat za

publiczny dost

ę

p do dokumentów Rady 96/C 74/02

DECYZJA RADY z dnia 27 marca 2000 r. w sprawie poprawy wymiany informacji w celu zwalczania
fałszowania dokumentów podró

ż

y 2000/261/WSiSW

DECYZJA RAMOWA RADY z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i
procedury wydawania osób mi

ę

dzy Pa

ń

stwami Członkowskimi 2002/584/WSiSW

DECYZJA KOMITETU WYKONAWCZEGO z dnia 22 grudnia 1994 r. w sprawie wprowadzenia w

ż

ycie

Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 19 czerwca 1990 r. SCH/Com-ex (94)
29, rev. 2

WSPÓLNE DZIAŁANIE z dnia 16 grudnia 1996 r.przyj

ę

te przez Rad

ę

na podstawie art. K.3 Traktatu o

Unii Europejskiej dotycz

ą

ce jednolitego wzoru dokumentu pobytowego 97/11/WSiSW

DECYZJA RADY z dnia 22 listopada 1993 r. w sprawie wspólnego stanowiska okre

ś

lonego na

podstawie art. J.2 Traktatu o Unii Europejskiej w odniesieniu do ograniczenia stosunków
gospodarczych z Libi

ą

93/614/WPZiB

DECYZJA PRZEDSTAWICIELI RZ

Ą

DÓW PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH ZEBRANYCH W RAMACH

RADY z dnia 25 czerwca 1996 r. w sprawie ustanowienia tymczasowego dokumentu podró

ż

y

96/409/WPZiB

WSPÓLNE STANOWISKO z dnia 7 lipca 1995 r. okre

ś

lone przez Rad

ę

na podstawie art. J.2 Traktatu o

Unii Europejskiej w odniesieniu do przedłu

ż

enia zawieszenia niektórych ogranicze

ń

w handlu z

Federaln

ą

Republik

ą

Jugosławii (Serbii i Czarnogóry) 95/254/WPZiB

WSPÓLNE DZIAŁANIE z dnia 22 listopada 1996 r. przyj

ę

te przez Rad

ę

na podstawie art. J.3 i K.3

Traktatu o Unii Europejskiej, dotycz

ą

ce

ś

rodków chroni

ą

cych przed skutkami eksterytorialnego

stosowania ustawodawstwa przyj

ę

tej przez pa

ń

stwa trzecie oraz działaniami opartymi na nim lub z

niego wynikaj

ą

cymi 96/668/WPZiB

WSPÓLNA STRATEGIA RADY EUROPEJSKIEJ z dnia 11 grudnia 1999 r.w sprawie Ukrainy
1999/877/WPZiB

DECYZJA SEKRETARZA GENERALNEGO RADY / WYSOKIEGO PRZEDSTAWICIELA DS. WSPÓLNEJ
POLITYKI ZAGRANICZNEJ I BEZPIECZE

Ń

STWA z dnia 25 czerwca 2001 r. w sprawie kodeksu

dobrego post

ę

powania administracyjnego dla Sekretariatu Generalnego Rady Unii Europejskiej oraz

jego personelu w kontaktach zawodowych ze społecze

ń

stwem 2001/C 189/01

11

DECYZJA RADY EOG NR 1/95 z dnia 10 marca 1995 r.w sprawie wej

ś

cia w

ż

ycie Porozumienia o

Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) dla Ksi

ę

stwa Lichtensteinu NR 1/95

DECYZJA WSPÓLNEGO KOMITETU EOG z dnia 14 marca 2003 r.zmieniaj

ą

ca Protokół 4 do

Porozumienia w sprawie reguł pochodzenia NR 38/2003

DECYZJA PREZESA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWO

Ś

CI USTANAWIAJ

Ą

CA S

Ą

D PIERWSZEJ

INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

DECYZJA EUROPEJSKIEJ AGENCJI OCHRONY

Ś

RODOWISKA z dnia 20 marca 2000 r.

ustanawiaj

ą

ca kodeks dobrego post

ę

powania administracyjnego w Agencji 2000/529/WE

DECYZJA RADY PREZESÓW EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 19 czerwca 1998 r. w
sprawie mianowania oraz okresu obowi

ą

zywania mandatu zewn

ę

trznego rewidenta Europejskiego

Banku Centralnego EBC/1998/NP1

DECYZJA EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 5 lipca 2001 r. zmieniaj

ą

ca decyzj

ę

EBC/1998/4 w sprawie przyj

ę

cia warunków zatrudnienia pracowników Europejskiego Banku

Centralnego 2001/566/WE

DECYZJA PODJ

Ę

TA W DRODZE WSPÓLNEGO POROZUMIENIA, NA SZCZEBLU SZEFÓW PA

Ń

STW

LUB RZ

Ą

DÓW, PRZEZ RZ

Ą

DY PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH, KTÓRYCH WALUT

Ą

JEST EURO z dnia

16 pa

ź

dziernika 2003 r.w sprawie mianowania Prezesa Europejskiego Banku Centralnego

2003/767/WE

UMOWA mi

ę

dzy Wspólnot

ą

Europejsk

ą

a Rad

ą

Europy w celu ustanowienia, zgodnie z artykułem 7

ust

ę

p 3 rozporz

ą

dzenia Rady (WE) nr 1035/97 z dnia 2 czerwca 1997 roku ustanawiaj

ą

cym

Europejskie Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii,

ś

cisłej współpracy mi

ę

dzy Centrum a

Rad

ą

Europy

UMOWA W SPRAWIE PRZYST

Ą

PIENIA KRÓLESTWA SZWECJI do Konwencji wykonawczej do

Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku mi

ę

dzy Rz

ą

dami Pa

ń

stw Unii Gospodarczej

Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego
znoszenia kontroli na wspólnych granicach podpisanej w Schengen dnia 19 czerwca 1990 r.

KONWENCJAWYKONAWCZA DO UKŁADU Z SCHENGEN z dnia 14 czerwca 1985 roku mi

ę

dzy

Rz

ą

dami Pa

ń

stw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki

Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach

UMOWA MI

Ę

DZY EUROPEJSKIM URZ

Ę

DEM POLICJI (EUROPOL) A EUROPEJSKIM BANKIEM

CENTRALNYM (EBC) 2002/C 23/07

UKŁAD mi

ę

dzy Rz

ą

dami Pa

ń

stw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz

Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach

DEKLARACJA RADY I PRZEDSTAWICIELI RZ

Ą

DÓW PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH ZEBRANYCH W

RADZIE z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii w internecie przez
wzmo

ż

enie pracy z młodymi lud

ź

mi 2001/C 196/01

DEKLARACJA RADY I PRZEDSTAWICIELI RZ

Ą

DÓW PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH ZEBRANYCH W

RADZIE z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii w internecie przez
wzmo

ż

enie pracy z młodymi lud

ź

mi 2001/C 196/01

WSPÓLNA DEKLARACJA Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji

DEKLARACJE W SPRAWIE DECYZJI RADY 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawiaj

ą

cej

warunki wykonywania uprawnie

ń

wykonawczych przyznanych Komisji 1999/C 203/01

REZOLUCJA RADY I PRZEDSTAWICIELI RZ

Ą

DÓW PA

Ń

STW CZŁONKOWSKICH, ZEBRANYCH W

RADZIE z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie wzmocnienia mo

ż

liwo

ś

ci Unii Europejskiej w dziedzinie

ochrony ludno

ś

ci 2001/C 82/01

11

MODUS VIVENDI z dnia 20 grudnia 1994 r. mi

ę

dzy Parlamentem Europejskim, Rad

ą

i Komisj

ą

dotycz

ą

ce

ś

rodków wykonawczych do aktów prawnych przyj

ę

tych zgodnie z procedur

ą

przewidzian

ą

w art. 189b Traktatu WE
96/C 102/01

POROZUMIENIE MI

Ę

DZYINSTYTUCJONALNE z dnia 20 grudnia 1994 r. Szybsza metoda pracy nad

urz

ę

dow

ą

kodyfikacj

ą

tekstów prawnych 96/C 102/02

POROZUMIENIE MI

Ę

DZY PARLAMENTEM EUROPEJSKIM A KOMISJ

Ą

w sprawie procedur

wprowadzenia w

ż

ycie decyzji Rady 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawiaj

ą

cej warunki

wykonywania uprawnie

ń

wykonawczych przyznanych Komisji

POROZUMIENIE w formie wymiany listów zmieniaj

ą

ce zał

ą

cznik A do protokołu 1 do umowy mi

ę

dzy

Europejsk

ą

Wspólnot

ą

Gospodarcz

ą

a Konfederacj

ą

Szwajcarsk

ą

REGULAMIN KOMISJI C(2000) 3614

AKT RADY z dnia 26 maja 1997 r. przyjmuj

ą

cy Protokół w sprawie interpretacji przez Trybunał

Sprawiedliwo

ś

ci Wspólnot Europejskich Konwencji o dor

ę

czaniu w Pa

ń

stwach Członkowskich Unii

Europejskiej dokumentów s

ą

dowych i pozas

ą

dowych w sprawach cywilnych i handlowych

WYTYCZNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 3 listopada 1998 r. zmienione
wytycznymi z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie składu, wyceny i procedur w zakresie wst

ę

pnego

transferu rezerw walutowych oraz warto

ś

ci nominalnej i oprocentowania roszcze

ń

równowa

ż

nych

EBC/2000/15

PROTOKÓŁ DODATKOWY do Umowy mi

ę

dzy Europejsk

ą

Wspólnot

ą

Gospodarcz

ą

i Republik

ą

Islandii

MI

Ę

DZYNARODOWE POROZUMIENIE ZAWARTE W RAMACH NEGOCJACJI HANDLOWYCH 1973-

1979 (GATT) - DOTYCZ

Ą

CE SEKTORA PRODUKTÓW MLECZARSKICH

UMOWA mi

ę

dzy Uni

ą

Europejsk

ą

a Federaln

ą

Republik

ą

Jugosławii w sprawie działalno

ś

ci Misji

Obserwacyjnej Unii Europejskiej (EUMM) w Federalnej Republice Jugosławii

PAKT PRZEDAKCESYJNY W SPRAWIE PRZEST

Ę

PCZO

Ś

CI ZORGANIZOWANEJ MI

Ę

DZY

PA

Ń

STWAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ A UBIEGAJ

Ą

CYMI SI

Ę

O CZŁONKOSTWO

PA

Ń

STWAMI EUROPY

Ś

RODKOWEJ I WSCHODNIEJ ORAZ CYPREM (Tekst zatwierdzony przez Rad

ę

WSiSW dnia 28 maja 1998 roku) 98/C 220/01

Uchwała Rady i Ministrów Zdrowia Pa

ń

stw Członkowskich, zebranych w Radzie z dnia 16 maja 1989

r. dotycz

ą

ca europejskiej sieci danych zdrowotnych o nadu

ż

ywaniu narkotyków

Uchwała Rady z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie skutecznego jednolitego stosowania prawa
wspólnotowego i w sprawie kar stosowanych w zwi

ą

zku z naruszaniem prawa wspólnotowego w

ramach rynku wewn

ę

trznego

Rezolucja Rady z dnia 7 czerwca 1988 r. w sprawie ochrony konsumenta w zakresie podawania cen

ś

rodków spo

ż

ywczych i produktów nie przeznaczonych do spo

ż

ycia 88/C 153/01

Rezolucja Rady i przedstawicieli rz

ą

dów Pa

ń

stw Członkowskich, zebranych w Radzie z dnia 26 lutego

2001 r. w sprawie wzmocnienia mo

ż

liwo

ś

ci Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony ludno

ś

ci

2001/C 82/01

11

PRECEDENSY

Tezowane omówienie najbardziej znanych wyroków Trybunału Sprawiedliwości (w kolejności chronologicznej) Opracowanie przygotowali
Przemysław Mikłaszewicz i Ireneusz Kondak.
Problemy w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Redakcja: Bolesław Banaszkiewicz Współpraca: Przemysław
Mikłaszewicz, Trybunał Konstytucyjny 2003.


5 III 1963 Wyrok w sprawie 26/62 Van Gend en Loos (ORZECZENIE WSTĘPNE)
1. Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły w określonym zakresie swoje
suwerenne prawa. Podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele.
2. Artykuł 25 [12] Traktatu zawiera wyraźny i bezwarunkowy zakaz, którego przestrzeganie nie jest uzależnione od przyjęcia przez państwa
członkowskie jakiejkolwiek regulacji prawnej stanowiącej jego implementację. W konsekwencji przepis ten jest bezpośrednio skuteczny i kreuje
prawa podmiotowe, które powinny być chronione przez sądy narodowe. Zgodnie z art. 25 [12] Traktatu państwa członkowskie nie powinny
wprowadzać nowych ceł ani równorzędnych opłat i nie powinny podwyższać takich ceł i opłat już istniejących. Spółka Van Gend en Loos przewoziła
w 1960 r. pewną substancję chemiczną z Niemiec do Holandii. Holenderski urząd celny nakazał spółce uiścić podwyższoną opłatę celną. Spółka
odmówiła zapłaty, wskazując na sprzeczność przepisów celnych z ówczesnym art. 12 Traktatu. Rozpatrujący sprawę holenderski sąd apelacyjny
przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie, w którym chodziło o wyjaśnienie, czy art. 12 Traktatu powinien być bezpośrednio stosowany na
gruncie prawa krajowego i, w konsekwencji, czy sądy krajowe powinny chronić powstałe na podstawie tego przepisu prawa podmiotowe.

15 VII 1964 Wyrok w sprawie 6/64 Costa przeciwko ENEL (ORZECZENIE WSTĘPNE)
1. Poprzez przeniesienie na Wspólnotę prawa do regulowania praw i obowiązków wynikających z Traktatu, dotychczas unormowanych w prawie
krajowym, państwa członkowskie trwale ograniczyły swoje suwerenne prawa i w konsekwencji nie mogą ustanawiać regulacji sprzecznych z
pojęciem Wspólnoty. 2. Stosowanie prawa wynikającego z Traktatu nie może być wyłączone przez przepisy krajowe, gdyż naruszałoby to
wspólnotowy charakter tego prawa i podważałoby podstawy prawne funkcjonowania Wspólnoty. W 1963 r. Włochy dokonały nacjonalizacji w
zakresie produkcji i dystrybucji energii elektrycznej. Utworzono organizację Ente Nationale Energia Elettrica (ENEL), na którą przeniesiono aktywa
przedsiębiorstw działających na rynku energii elektrycznej. Pan Costa – odbiorca energii elektrycznej – był jednocześnie wspólnikiem jednej ze
znacjonalizowanych spółek. W sporze sądowym między panem Costa a ENEL Costa podniósł zarzut, że nacjonalizacja naruszyła przepisy Traktatu.
W związku z tym sąd włoski skierował do Trybunału Sprawiedliwości odpowiednie pytanie. Rząd włoski oświadczył, że pytanie prawne w tej
sprawie było niedopuszczalne, gdyż sąd narodowy powinien stosować prawo krajowe.

12 XI 1969 Wyrok w sprawie 29/69 Stauder przeciwko miastu Ulm (orzeczenie wstępne)
1. Przepis dotyczący uprawnień do zakupu masła na preferencyjnych warunkach musi być rozumiany jako nie wymagający – choć i nie zakazujący –
identyfikacji świadczeniobiorców. W świetle zmienionej decyzji Komisji każde państwo członkowskie może zastosować jedną z wielu metod
wskazywania świadczeniobiorców na odpowiednich kuponach.
2. Powyższy przepis, interpretowany we wskazany sposób, nie zawiera w swojej treści niczego, co mogłoby naruszać prawa podstawowe stanowiące
część zasad ogólnych prawa wspólnotowego, które podlegają ochronie sprawowanej przez Trybunał Sprawiedliwości. W związku z koniecznością
redukcji nadwyżek masła we Wspólnocie Komisja Europejska wydała w 1969 r. decyzję upoważniającą państwa członkowskie do sprzedaży masła
po obniżonych cenach osobom pobierającym świadczenia z pomocy społecznej. Warunkiem skorzystania z tej formy sprzedaży było przedstawienie
kuponu zawierającego nazwisko odbiorcy świadczenia. Intencją takiej regulacji było zapewnienie, aby masło po obniżonych cenach trafiło do
właściwych odbiorców. Erich Stauder był uprawniony do skorzystania z tej formy zakupu masła w Niemczech, jednak sprzeciwiał się obowiązkowi
ujawnienia swojego nazwiska. Stauder zakwestionował ten wymóg przed sądem niemieckim, twierdząc, że narusza on jego prawa podstawowe
zagwarantowane w niemieckiej Ustawie Zasadniczej. Sąd niemiecki wniósł o wydanie przez Trybunał Sprawiedliwości wyroku wstępnego w kwestii
zgodności warunku ustanowionego w decyzji Komisji z ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego.

17 XII 1970 Wyrok w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft (orzeczenie wstępne)
1. Prawo wspólnotowe wynikające z Traktatu, jako niezależnego źródła prawa, ze względu na swą istotę nie może być uchylone przez przepisy prawa
krajowego, i to niezależnie od ich rangi. Ważność działań instytucji Wspólnoty lub skutki takich działań w państwie członkowskim nie mogą być
podważane ze względu na niezgodność z prawami podstawowymi wynikającymi z konstytucji państwa członkowskiego.
2. Odwołanie się do zasad i koncepcji prawa krajowego w celu oceny ważności środków przyjętych przez instytucje Wspólnoty miałoby niekorzystny
wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Ważność takich środków może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego.
3. Poszanowanie praw podstawowych stanowi integralną część zasad ogólnych prawa wspólnotowego, podlegających ochronie sprawowanej przez
Trybunał Sprawiedliwości. Ochrona praw podstawowych, choć inspirowana tradycjami konstytucyjnymi państw członkowskich, musi być
gwarantowana w ramach struktury i celów Wspólnoty. Niemiecka spółka Internationale Handelsgesellschaft uzyskała w 1967 r. licencję na eksport
kukurydzy. Zgodnie z rozporządzeniem Rady w sprawie organizacji rynku zbóż uzyskanie takiej licencji było uzależnione od złożenia kaucji
pieniężnej. Kaucja ulegała przepadkowi, jeżeli towar nie został wyeksportowany we wskazanym czasie. Po wygaśnięciu licencji część kucji złożonej
przez spółkę została zajęta, gdyż pewna partia kukurydzy nie została wyeksportowana. Spółka wszczęła postępowanie przed sądem niemieckim,
kwestionując legalność systemu zabezpieczeń pieniężnych i domagając się zwrotu zajętej kwoty. Zdaniem sądu krajowego kwestionowany system
był sprzeczny z Ustawą Zasadniczą, a zwłaszcza z zasadą swobody działalności gospodarczej, i w związku z tym skierował do Trybunału
Sprawiedliwości pytanie o legalność tego systemu.

31 III 1971 Wyrok w sprawie 22/70 Komisja przeciwko Radzie („ERTA”) (skarga o stwierdzenie nieważności)
1. Ustalając w konkretnym przypadku kompetencję Wspólnoty do zawarcia umowy międzynarodowej należy mieć na względzie całość Traktatu, a
nie wyłącznie jego poszczególne przepisy. Kompetencja Wspólnoty do zawarcia umowy międzynarodowej może bowiem wynikać nie tylko z
wyraźnego upoważnienia zawartego w Traktacie, ale również z innych przepisów Traktatu oraz ze środków podjętych przez instytucje Wspólnoty.
2. Jeżeli Wspólnota decyduje o przyjęciu wspólnych regulacji w celu realizacji określonej w Traktacie polityki wspólnotowej, to państwa
członkowskie tracą wówczas kompetencje do zaciągania zobowiązań wobec państw trzecich, gdyby mogło to naruszyć wspomniane regulacje. Od
momentu przyjęcia wspólnych regulacji wyłącznie Wspólnota jest uprawniona do zaciągania i wykonywania zobowiązań wobec państw trzecich
dotyczących całej sfery stosowania prawa wspólnotowego.
3. W odniesieniu do realizacji postanowień Traktatu system środków przyjmowanych w stosunkach wewnętrznych Wspólnoty nie może być
oddzielony od sfery stosunków zewnętrznych. Kompetencje Wspólnoty dotyczące realizacji wspólnej polityki w sferze transportu wyłączają
możliwość konkurencyjnych kompetencji państw członkowskich w tej dziedzinie, ponieważ jakiekolwiek działania podjęte poza instytucjami
Wspólnoty byłyby nie do pogodzenia z zasadami wspólnego rynku i jednolitego stosowania prawa wspólnotowego. Sześć państw członkowskich
Wspólnoty, działając za pośrednictwem Rady, doprowadziło w 1970 r. do rezolucji, której celem była koordynacja ich stanowiska w negocjacjach z

11

kolejnymi państwami europejskimi w sprawie Europejskiego Porozumienia o Transporcie Drogowym („ERTA”). Komisja Europejska zaskarżyła
rezolucję do Trybunału Sprawiedliwości, twierdząc, że określona w Traktacie kompetencja Wspólnoty w sprawach polityki transportowej dotyczy w
równym stopniu środków podejmowanych przez Wspólnotę w stosunkach wewnętrznych, jak i stosunków z państwami trzecimi. Rada stała na
stanowisku, iż Wspólnota posiada wyłącznie takie kompetencje, które zostały jej przyznane w Traktacie, a prawo zawierania umów z państwami
trzecimi nie może być domniemywane w braku wyraźnego postanowienia traktatowego. TS stwierdził, że państwa członkowskie działały w imieniu i
w interesie Wspólnoty, i oddalił skargę Komisji o stwierdzenie nieważności aktu Rady.

21 VI 1974 Wyrok w sprawie 2/74 Reyners przeciwko Belgii (orzeczenie wstępne)
1. Zawarty w Traktacie ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo znajduje swoje odzwierciedlenie w sferze swobody prowadzenia
działalności gospodarczej. Obejmuje ona prawo podjęcia i prowadzenia działalności na własny rachunek „na warunkach określonych dla własnych
obywateli przez ustawodawstwo państwa, w którym taka działalność jest prowadzona” (art. 43 [52]).
2. Zasada równego traktowania z obywatelami danego państwa członkowskiego (traktowania narodowego) jest jedną z podstawowych zasad
prawnych Wspólnoty. W odniesieniu do swobody prowadzenia działalności gospodarczej na zasadę tę mogą bezpośrednio powoływać się obywatele
wszystkich państw członkowskich.
3. Zgodnie z Traktatem państwa członkowskie mogą wyłączyć osoby nie będące obywatelami danego państwa z zajmowania funkcji związanych z
„wykonywaniem władzy publicznej” (art. 45 [55]). Wykonywanie zawodu adwokata, którego działalność polega na udzielaniu porad i pomocy
prawnej oraz reprezentowaniu i obronie stron w postępowaniu sądowym, nie mogą być traktowane jako „wykonywanie władzy publicznej”. Jean
Reyners, obywatel holenderski, uzyskał wykształcenie prawnicze w Belgii. Adwokatura belgijska odmówiła mu wpisu na listę adwokatów z uwagi na
brak obywatelstwa belgijskiego. Reyners zakwestionował stosowne przepisy ustawodawstwa belgijskiego. Sąd belgijski przedstawił Trybunałowi
Sprawiedliwości kilka pytań dotyczących swobody prowadzenia działalności gospodarczej, wynikającej z Traktatu.

8 IV 1976 Wyrok w sprawie 43/75 Defrenne przeciwko Sabena (orzeczenie wstępne)
1. Zawarta w Traktacie zasada równego wynagrodzenia zawarta w Traktacie ma bezpośredni skutek i można się na nią powoływać w postępowaniu
przed sądami krajowymi.
2. Obowiązek sądów zapewnienia ochrony praw wynikających z zasady równego wynagrodzenia przez sądy krajowe odnosi się w szczególności do
tych rodzajów dyskryminacji, które wynikają bezpośrednio z przepisów prawa lub zbiorowych układów pracy, jak również do sytuacji, w których
mężczyźni i kobiety otrzymują nierówną płacę za taką samą pracę wykonywaną w tym samym przedsiębiorstwie lub w tej samej służbie prywatnej
bądź publicznej. Gabrielle Defrenne wniosła do sądu belgijskiego powództwo o odszkodowanie przeciwko swojemu pracodawcy. Twierdziła, że w
latach 1963-1966 jako kobieta była ofiarą dyskryminacji w zakresie wynagrodzenia w porównaniu z mężczyznami wykonującymi taką samą pracę.
Sąd belgijski przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie, czy przepis Traktatu dotyczący zasady równego wynagradzania kobiet i mężczyzn
wywiera bezpośredni skutek.

15 XII 1976 Wyrok w sprawie 35/76 Simmenthal przeciwko Ministrowi Finansów (I) (orzeczenie wstępne)
Kontrola weterynaryjna i kontrola sanitarna na granicy – w związku z importem zwierząt lub mięsa przeznaczonego do spożycia – stanowią środki
mające skutek podobny do ograniczeń ilościowych zakazanych przez Traktat. Regularne kontrole na granicach nie mogą być dłużej usprawiedliwiane
ochroną zdrowia i życia ludzi i zwierząt, ponieważ dwie dyrektywy Wspólnoty nałożyły na państwa członkowskie, z których eksportowane są
towary, obowiązek zapewnienia przestrzegania określonych wymogów weterynaryjnych i sanitarnych. Włoska spółka Simmenthal importowała w
1973 r. z Francji do Włoch wołowinę. Zgodnie z włoskimi przepisami na granicy została pobrana opłata za kontrolę weterynaryjną i sanitarną.
Zdaniem spółki kontrole te oraz pobrane opłaty stanowią przeszkodę w swobodnym przepływie towarów i jako takie są zakazane przez Traktat.
Spółka wszczęła postępowanie przeciwko włoskiemu Ministrowi Finansów, żądając zwrotu bezpodstawnie pobranych opłat. Sąd włoski przedstawił
w 1976 r. pytanie Trybunałowi Sprawiedliwości.

20 II 1978 Wyrok w sprawie 120/78 Rewe-Zentral AG („Cassis de Dijon”) (orzeczenie wstępne)
Przeszkody w swobodnym przepływie towarów na obszarze Wspólnoty wynikające z różnic w krajowych regulacjach dotyczących sprzedaży
określonych produktów są dopuszczalne jedynie pod warunkiem, że krajowe regulacje są konieczne ze względu na kontrolę podatkową, ochronę
zdrowia publicznego, uczciwość transakcji handlowych lub ochronę konsumenta. Niemiecka spółka Rewe-Zentral AG zamierzała importować w 1976
r. z Francji do Niemiec likier „Cassis de Dijon”. Władze niemieckie odmówiły zgody na obrót produktem pod nazwą „likier” ze względu na zbyt
niską zawartość alkoholu: poniżej 25%, co było zgodne z przepisami francuskimi, ale niedopuszczalne w świetle prawa niemieckiego. Spółka
zaskarżyła do sądu decyzje zakazującej import likieru. Sąd zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem o zgodność przepisów niemieckich
z traktatową zasadą swobodnego przepływu towarów. W świetle wyroku TS niemieckie normy zawartości alkoholu w likierze nie mogą stać na
przeszkodzie importowi słabszych likierów z innych państw Wspólnoty.

9 III 1978 Wyrok w sprawie 106/77 Simmenthal (II) (orzeczenie wstępne)
1. Przepisy prawa wspólnotowego są bezpośrednim źródłem praw i obowiązków dla tych wszystkich, do których się odnoszą, to jest dla państw
członkowskich oraz podmiotów prywatnych będących stronami stosunków prawnych na podstawie prawa wspólnotowego. Dotyczy to również
każdego sądu krajowego, którego zadaniem – jako organu państwa członkowskiego – jest ochrona praw podmiotowych przyznanych przez prawo
wspólnotowe.
2. Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia Traktatu i bezpośrednio obowiązujące akty prawne wydane przez instytucje
wspólnotowe po ich wejściu w życie nie tylko automatycznie uchylają stosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nimi aktów prawa krajowego, ale
również wykluczają przyjęcie przez parlament państwa członkowskiego nowych ustaw, które byłyby niezgodne z przepisami prawa wspólnotowego.
3. Sąd krajowy, który stosuje prawo wspólnotowe, ma obowiązek zapewnić pełną jego skuteczność, a gdy jest to konieczne – odmówić zastosowania
przepisów krajowych niezgodnych z prawem wspólnotowym nawet wówczas, gdy zostały przyjęte później niż akt prawa wspólnotowego. Po wyroku
Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Simmenthal I (s. 33) sąd włoski nakazał Ministerstwu Finansów zwrot opłat pobranych niezgodnie z prawem.
Ministerstwo wniosło odwołanie od tej decyzji. Włoski sąd odwoławczy uznał, że w sprawie powstał problem sprzeczności między prawem
wspólnotowym a nową ustawą włoską. W rezultacie sąd ten przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie dotyczące konsekwencji wynikających
z zasady bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w przypadku niezgodności z przyjętą przez państwo członkowskie ustawą późniejszą.

24 XI 1982 Wyrok w sprawie 249/81 Komisja przeciwko Irlandii (postępowanie o naruszenie Traktatu)
Praktyka krajowa polegająca na wprowadzeniu z życie rządowego programu promocyjnego, którego celem jest kontrola przepływu towarów między
państwami członkowskimi poprzez zachęcanie do nabywania produktów krajowych w formie ogólnokrajowej kampanii reklamowej oraz stosowanie
specjalnych procedur wyłącznie do produktów krajowych, stanowi naruszenie zasady swobodnego przepływu towarów, jeżeli ma charakter
restrykcyjny. O charakterze restrykcyjnym można mówić w szczególności wówczas, gdy powyższe działania są podejmowane przez rząd, a ich
realizacja przebiega w sposób zorganizowany na całym terytorium kraju. W celu zachęcenia irlandzkich konsumentów do kupowania produktów
krajowych zamiast importowanych rząd irlandzki w 1978 r. rozpoczął trzyletni program promocyjny. Obejmował on zachęcanie do umieszczania
symbolu „Kupuj irlandzkie” na produktach krajowych oraz kampanię na rzecz produktów irlandzkich w celu nakłonienia konsumentów do ich
nabywania. Komisja Europejska wszczęła postępowanie przeciwko Irlandii przed Trybunałem Sprawiedliwości zarzucając, że kampania była
sprzeczna z traktatową zasadą swobodnego przepływu towarów. TS uznał, że Irlandia naruszyła obowiązki traktatowe.

13 II 1985 Wyrok w sprawie 293/83 Gravier przeciwko miastu Liège (orzeczenie wstępne)

11

1. Dostęp do kształcenia zawodowego – chociaż nie należy do sfer powierzonych traktatowo instytucjom Wspólnoty – może w szczególny sposób
promować swobodę przepływu osób we Wspólnocie i dlatego warunki dostępu do tej formy kształcenia mieszczą się w zakresie Traktatu.
2. Nałożenie na studentów będących obywatelami innego państwa członkowskiego obowiązku uiszczenia określonej opłaty – jako warunek dostępu
do kształcenia zawodowego – stanowi sprzeczną z Traktatem dyskryminację ze względu na obywatelstwo, jeżeli taka opłata nie jest wymagana od
studentów państwa przyjmującego. Françoise Gravier, francuska studentka akademii sztuk pięknych, zamierzała studiować w Belgii w latach 1982-
1984. Jako studentka zagraniczna musiała ona uiścić opłatę wpisową. Decyzję władz uczelni odmawiającą zwolnienia z tego obowiązku Gravier
zaskarżyła do belgijskiego sądu, a ten skierował pytanie do Trybunał Sprawiedliwości.

30 IV 1986 Wyrok w połączonych sprawach 209/84 – 213/84 Asjes i inni („Nouvelles Frontières”) (orzeczenie wstępne)
1. Transport powietrzny podlega ogólnym zasadom Traktatu, w tym dotyczącym konkurencji.
2. Zatwierdzenie taryf w transporcie lotniczym, które zostały ustalone między przedsiębiorstwami w celu ograniczenia konkurencji, jest niezgodne ze
zobowiązaniami państw członkowskich w dziedzinie ochrony konkurencji. W 1984 r. wszczęto we Francji postępowanie karne przeciwko Lucasowi
Asjes i innym dyrektorom linii lotniczych oraz biur podróży. Przeciwko spółkom Nouvelles Frontières, Air France i KLM wystąpiono z
powództwami cywilnymi. Dyrektorzy linii lotniczych oraz biur podróży zostali oskarżeni o naruszenie przepisów francuskiej ustawy o cywilnym
transporcie lotniczym w związku ze sprzedażą biletów lotniczych przy zastosowaniu taryf, które nie były zatwierdzone przez właściwego ministra lub
były odmienne od zatwierdzonych. Przedsiębiorstwa zagraniczne również podlegały tym regulacjom. Za naruszenie przepisów o zatwierdzaniu taryf
groziła kara pozbawienia wolności lub grzywna. Decyzja ministra zatwierdzająca taryfę proponowaną przez linię lotniczą była wiążąca dla
wszystkich podmiotów sprzedających bilety danej linii lotniczej na określonej trasie. Sąd karny, przed którym toczyło się postępowanie, wniósł o
rozstrzygnięcie przez Trybunał Sprawiedliwości, czy system zatwierdzania taryf jest zgodny z traktatowymi przepisami o konkurencji. Zdaniem sądu
francuskie regulacje umożliwiały liniom lotniczym uzgadnianie działań, które były sprzeczne z proklamowana w Traktacie zasadą uczciwej
konkurencji.

20 IX 1988 Wyrok w sprawie 302/86 Komisja przeciwko Danii (postępowanie o naruszenie Traktatu)
1. Obowiązek sprzedaży piwa i napojów bezalkoholowych wyłącznie w zwrotnych opakowaniach, nałożony na producentów i importerów przez
ustawodawstwo krajowe w celu stworzenia systemu zwrotu pustych opakowań, musi być uznany za konieczny dla osiągnięcia zakładanych celów w
dziedzinie ochrony środowiska, a w związku z tym wynikające stąd ograniczenia w swobodnym przepływie towarów nie mogą być traktowane jako
nieproporcjonalne.
2. Wymagania, aby zagraniczni producenci stosowali wyłącznie opakowania dopuszczone do sprzedaży przez władze krajowe, o ile władze te mogą
odmówić dopuszczenia nawet wówczas, gdy producent może zagwarantować, iż zwrócone opakowania będą użyte ponownie, a także aby nie
przekraczali oni określonego limitu rocznej sprzedaży napojów w opakowaniach niedopuszczonych – są nieproporcjonalne, a tym samym zakazane.
Komisja Europejska wystąpiła do TS z wnioskiem o stwierdzenie, że wprowadzając przepisy, które wymagają, aby wszystkie opakowania piwa i
napojów bezalkoholowych nadawały się do zwrotu, Dania naruszyła swoje zobowiązania wynikające z art. 30 Traktatu. Zgodnie z duńskimi
przepisami opakowania musiały być dopuszczone do sprzedaży przez Agencję Ochrony Środowiska. Agencja mogła odmówić dopuszczenia do
sprzedaży nowego rodzaju opakowania w szczególności wówczas, gdy uważała, że opakowanie nie jest technicznie przystosowane do zwrotu lub
jeżeli system zwrotów nie gwarantował, że określona ilość opakowań będzie użyta ponownie.

2 II 1989 Wyrok w sprawie 186/87 Cowan przeciwko Trésor public (skarb państwa Francji) (orzeczenie wstępne)
1. Swoboda świadczenia usług obejmuje uprawnienie odbiorców usług do wyjazdu do innego państwa członkowskiego w celu skorzystania z usługi
w tym państwie. Turyści muszą być uznani za takich odbiorców usług.
2. Skoro prawo wspólnotowe gwarantuje danej osobie swobodę wyjazdu do innego państwa członkowskiego, to ochrona prawna na wypadek
poniesienia szkody w państwie członkowskim – na takich samych zasadach, jakie odnoszą się do obywateli tego państwa – jest korelatem swobody
przemieszczania się.
3. Francuska regulacja ograniczająca możliwość przyznania odszkodowania tylko do obywateli francuskich jest niezgodna z zawartym w prawie
wspólnotowym zakazem dyskryminacji ze względu na obywatelstwo. Ian William Cowan, brytyjski turysta, został pobity i poważnie zraniony w
paryskim metrze. Nie ustalono tożsamości napastników. Obywatele francuscy (i tylko oni) byli w takiej sytuacji ustawowo uprawnieni do otrzymania
odszkodowania od państwa. Sąd francuski, przed którym toczyło się postępowanie z powództwa Cowana, wniósł pytanie do Trybunału
Sprawiedliwości.

22 V 1990 Wyrok w sprawie C-70/88 Parlament Europejski przeciwko Radzie („Czarnobyl”) (orzeczenie w sprawie dopuszczalności skargi o
stwierdzenie nieważności)
1. Przestrzeganie równowagi instytucjonalnej oznacza, że każda z instytucji Wspólnot musi korzystać ze swoich kompetencji respektując
kompetencje innych instytucji. Ponadto przestrzeganie równowagi instytucjonalnej wymaga, aby każde jej naruszenie było sankcjonowane.
2. Trybunał Sprawiedliwości, którego zadaniem jest zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu, musi być uprawniony do
ochrony równowagi instytucjonalnej, a w konsekwencji do kontroli przestrzegania kompetencji Parlamentu. W związku z tym dopuszczalna
formalnie jest wniesiona przez Parlament skarga o uchylenie aktu Rady lub Komisji, jeżeli jej celem jest ochrona kompetencji Parlamentu i opiera się
na zarzutach naruszenia tych kompetencji. W następstwie katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu Rada przyjęła w 1987 r. rozporządzenie
określające maksymalne dopuszczalne dawki napromieniowania żywności i paszy w razie wypadku jądrowego lub innego zagrożenia
radiologicznego. W trakcie przygotowywania rozporządzenia Rada zasięgnęła jedynie opinii Parlamentu, na podstawie art. 31 Traktatu
ustanawiającego EURATOM. Parlament stał na stanowisku, iż podstawą prawną rozporządzenia powinien być art. 100a Traktatu ustanawiającego
EWG, co oznaczałoby konieczność przyjęcia rozporządzenia w porozumieniu z Parlamentem. Parlament wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości z
żą

daniem uchylenia rozporządzenia twierdząc, że błędny wybór podstawy prawnej naruszył kompetencje Parlamentu. W tamtym czasie ani Traktat

ustanawiający EURATOM, ani Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą nie wymieniał Parlamentu wśród podmiotów
uprawnionych do wystąpienia z żądaniem stwierdzenia nieważności aktu prawa wspólnotowego. W związku z tym Rada podniosła w postępowaniu
przed TS zarzut niedopuszczalności skargi.

19 XI 1991 Wyrok w połączonych sprawach C-6/90 i C-9/90 Francovich i inni przeciwko Republice Włoskiej (orzeczenie wstępne)
1. Traktat ustanowił swój własny system prawny, który jest połączony z systemami państw członkowskich i który musi być stosowany przez sądy
tych państw. Sądy krajowe, których zadaniem jest stosowanie przepisów prawa wspólnotowego, muszą zapewnić pełną skuteczność tym przepisom
oraz chronić prawa nadawane na ich podstawie podmiotom prywatnym.
2. Pełna skuteczność prawa wspólnotowego (art. 10 [5] Traktatu) zostałaby podważona, a ochrona praw nadanych na jego podstawie uległaby
osłabieniu, gdyby podmioty prywatne nie byłyby uprawnione do uzyskania ochrony sądowej, kiedy ich prawa nie są respektowane w związku z
naruszeniem prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie może ponosić odpowiedzialność. Zasada odpowiedzialności państwa za
wyrządzenie szkody osobom prywatnym w rezultacie naruszenia prawa wspólnotowego, za które państwo ponosi odpowiedzialność, jest nieodłączną
częścią systemu traktatowego. Dyrektywa o ochronie pracowników w razie upadłości pracodawcy zawiera w szczególności określone gwarancje
dotyczące realizacji roszczeń z tytułu niewypłaconych wynagrodzeń. Państwa członkowskie były zobowiązane wprowadzić postanowienia dyrektywy
do krajowych systemów prawnych do 23 października 1983 r. Włochy nie wykonały tego zobowiązania. Andrea Francovich wraz z innymi
pracownikami pewnego przedsiębiorstwa nie otrzymali wynagrodzeń z powodu upadłości pracodawcy w 1984 r. W postępowaniu przed sądem
włoskim domagali się oni od państwa uzyskania gwarancji przewidzianych w dyrektywie albo zapłaty odszkodowania. Sąd krajowy przedstawił
Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie prawne dotyczące odpowiedzialności państwa w takim przypadku. Ze sprawy Francovich wynika, że

11

dyrektywy wspólnotowe, choć zgodnie z Traktatem zobowiązują tylko państwa członkowskie, nie rodząc skutków prawnych dla ich obywateli, mogą
niekiedy być źródłem roszczeń obywateli wobec państwa członkowskiego (w tym wypadku – z tytułu naruszenia przez państwo obowiązku
implementacji dyrektywy).

23 II 1995 Wyrok w połączonych sprawach C-358/93 i C-416/93 Postępowanie karne Bordessa i inni (orzeczenie wstępne)
1. Fizyczny transfer środków pieniężnych podlega przepisom Traktatu o swobodnym przepływie kapitału.
2. Wymóg uzyskania zezwolenia na wywóz środków pieniężnych skutkuje zawieszeniem eksportu tych środków, uzależniając go od uzyskania zgody
organów administracji. Wymóg o takim charakterze poddaje korzystanie ze swobody przepływu kapitału dyskrecjonalnej władzy organów
administracji, a przez to czyni te swobodę iluzoryczną. 3. Natomiast wymóg uprzedniego zgłoszenia wywozu środków pieniężnych może być jednym
z koniecznych środków, które mogą stosować państwa członkowskie Inaczej niż obowiązek uzyskania zezwolenia, wymóg ten nie prowadzi do
udaremnienia zamierzonej transakcji, a pozwala państwom członkowskim na skuteczną kontrolę przestrzegania przepisów krajowych. W listopadzie
1992 r. Aldo Bordessa, obywatel włoski, został podany kontroli celnej na granicy hiszpańsko-francuskiej. W czasie kontroli znaleziono przy nim 50
milionów ukrytych peset. Bordessa został aresztowany, a pieniądze skonfiskowane, ponieważ nie posiadał on wymaganego przez prawo hiszpańskie
zezwolenia na wywóz takiej sumy. W drugim przypadku małżonkowie, obywatele hiszpańscy, przekraczając to samo przejście graniczne, usiłowali
wywieźć bez zezwolenia 38 milionów peset. Przepisy hiszpańskie wymagały zgłoszenia przed wywozem sumy większej niż 1 milion peset na osobę
oraz uzyskania zezwolenia, jeżeli suma przekraczała 5 milionów peset na osobę. Sąd hiszpański, przed którym toczyło się postępowanie karne,
przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie dotyczące zgodności tych przepisów z prawem wspólnotowym.

17 X 1995 Wyrok w sprawie C-450/93 Kalanke przeciwko miastu Brema (orzeczenie wstępne)
1. W sytuacji, w której mężczyzna i kobieta kandydujący na określone stanowisko mają takie same kwalifikacje, a przepis prawa krajowego przyznaje
automatycznie pierwszeństwo kobiecie w sektorach, w których kobiety nie są dostatecznie reprezentowane, mamy do czynienia z przekroczeniem
granic dyrektywy o równym traktowaniu i z dyskryminacją ze względu na płeć.
2. Wspomniana dyrektywa zezwala natomiast, aby przepisy krajowe dotyczące zatrudnienia przyznawały określone przywileje kobietom w celu
ułatwienia im konkurowania na rynku pracy i rozwijania kariery zawodowej na równi z mężczyznami. W lipcu 1990 r. miasto Brema ogłosiło
konkurs na stanowisko kierownika sekcji w departamencie parków. Do konkursu zgłosiły się dwie osoby – Eckhard Kalanke oraz pewna kobieta.
Oboje kandydaci posiadali jednakowe kwalifikacje. Zgodnie z przepisem, który automatycznie przyznaje pierwszeństwo kobietom w tych sektorach
administracji publicznej, w których zatrudniono więcej mężczyzn, niż kobiet, stanowisko zostało przydzielone kandydującej kobiecie. Kalanke
zaskarżył tę decyzję władz miasta. Sąd niemiecki wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy przepisy krajowe są zgodne z dyrektywą o
równym traktowaniu w odniesieniu do dostępu do zatrudnienia i awansów.

15 XII 1995 Wyrok w sprawie C-415/93 Union Royale Belge des Sociétés de Football Association i inni przeciwko Jean-Marc Bosman
(orzeczenie wstępne)
1. System uzależniający zawarcie nowego kontraktu z klubem piłkarskim od zapłaty sumy transferowej poprzedniemu klubowi, ustanowiony przez
narodowe i ponadnarodowe związki piłkarskie, jest niezgodny z wyrażoną w Traktacie zasadą swobodnego przepływu pracowników będących
obywatela państw członkowskich Wspólnoty.
2. Naruszeniem zasad swobodnego przepływu pracowników są również reguły ustanowione przez związki sportowe, zgodnie z którymi w meczach
organizowanych przez te związki kluby piłkarskie mogą wystawić do gry jedynie ograniczoną liczbę zawodników, którzy są obywatelami innego
państwa członkowskiego. Jean-Marc Bosman, zawodowy piłkarz belgijski, był zatrudniony od 1988 r. w pierwszoligowym klubie RC Liège na
podstawie kontraktu, który wygasał w 1990 r. Podjął on próbę podpisania kontraktu z klubem francuskim, jednak zawarcie umowy było uzależnione
od zapłaty klubowi belgijskiemu sumy transferowej. Wobec niezapłacenia sumy transferowej Bosman pozostał bez pracy. Belgijski sąd apelacyjny,
rozpoznając powództwo Bosmana przeciw RC Liège, Belgijskiemu Związkowi Piłki Nożnej oraz Europejskiej Unii Federacji Piłkarskich (UEFA),
przedstawił pytania Trybunałowi Sprawiedliwości.


5 III 1996 Wyrok w połączonych sprawach C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pêcheur i Factortame (III) (orzeczenie wstępne)
1. Zasada, iż państwo członkowskie jest obowiązane naprawić szkodę wyrządzoną podmiotom prywatnym w wyniku naruszenia prawa
wspólnotowego, znajduje zastosowanie w szczególności do naruszeń prawa wspólnotowego, za które odpowiedzialny jest krajowy ustawodawca.
2. Jeżeli naruszenie prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie jest związane z działalnością ustawodawcy krajowego działającego w sferze,
w której posiada on znaczną swobodę regulacji, to osoby, którym wyrządzono szkodę, są uprawnione do odszkodowania jeżeli postanowienie prawa
wspólnotowego nadaje tym osobom określone prawa, naruszenie jest wystarczająco poważne oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między
naruszeniem prawa wspólnotowego a wyrządzoną szkodą.
3. Państwo członkowskie musi naprawić szkodę spowodowaną naruszeniem prawa wspólnotowego zgodnie z krajowymi zasadami
odpowiedzialności odszkodowawczej. Naprawienie szkody nie może być jednak uzależnione od winy organu państwa odpowiedzialnego za
naruszenie rozumianej szerzej niż wystarczająco poważne naruszenie prawa wspólnotowego. Brasserie du Pêcheur, spółka francuska była zmuszona
przerwać eksport piwa do Niemiec w 1981 r. w związku z decyzją władz niemieckich, które uznały, że piwo produkowane przez spółkę nie
odpowiadało niemieckim normom „czystości” (określającym składniki, jakie mogą znajdować się w piwie, a przez to zakazującym stosowanie
dodatków smakowych). W 1987 r. TS uznał takie ograniczenia za niezgodne z Traktatem (por. sprawę Cassis de Dijon, s. 35). Spółka żądała
następnie od RFN odszkodowania za szkody poniesione w wyniku ograniczeń importowych w latach 1981– 1987. Factortame Ltd była jedną ze
spółek, której udziałowcami byli głównie obywatele Hiszpanii, posiadających 95 statków rybackich zarejestrowanych w Wielkiej Brytanii. W 1988 r.
weszły w życie nowe przepisy dotyczące rejestracji statków. Zgodnie z nimi zarejestrowany mógł być tylko taki statek rybacki, którego właścicielem
i operatorem są obywatele brytyjscy zamieszkali w Wielkiej Brytanii. W wyroku Factortame II z 25 lipca 1991 r. TS orzekł, że wymogi ustawy
brytyjskiej dotyczące obywatelstwa i zamieszkania właścicieli i operatorów statków są sprzeczne z prawem wspólnotowym. Spółka wniosła następnie
powództwo o odszkodowanie przeciwko państwu brytyjskiemu za straty poniesione w okresie obowiązywania ustawy. Sąd niemiecki i sąd brytyjski,
rozpoznając te sprawy, przedstawiły Trybunałowi Sprawiedliwości pytania w sprawie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa
członkowskiego.

23 V 1996 Wyrok w sprawie C-5/94 Hedley Lomas Ltd (orzeczenie wstępne)
1. Odmowa wydania licencji eksportowej przez państwo członkowskie stanowi ograniczenie ilościowe w eksporcie, niezgodne z art. 29 [34] Traktatu.
Wprawdzie art. 30 [36] dopuszcza wyjątek od tej zasady ze względu na ochronę zwierząt, to jednak nie jest możliwe odwołanie się do tego przepisu
kiedy dyrektywy Wspólnoty przewidują zbliżenie ustawodawstw konieczne dla osiągnięcia określonego celu.
2. Państwo członkowskie nie może jednostronnie przyjąć środków korygujących lub ochronnych w celu zapobiegania naruszeniom prawa
wspólnotowego przez inne państwo członkowskie. W latach 1990 – 1992 brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa regularnie odmawiało wydawania
licencji na eksport żywych zwierząt przeznaczonych do uboju w Hiszpanii, uzasadniając to tym, że traktowanie zwierząt w hiszpańskich ubojniach
było sprzeczne z odpowiednią dyrektywą Wspólnoty o ochronie zwierząt. Chociaż dokonano transpozycji dyrektywy do prawa hiszpańskiego,
brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa było przekonane – mimo braku wystarczających dowodów – że pewna ilość ubojni hiszpańskich nie odpowiada
wymaganiom dyrektywy. Odmowa wydawania licencji eksportowych opierała się na wyjątku od zasady swobodnego przepływu towarów,
dotyczącym ochrony zwierząt. Spółka Hedley Lomas Ltd zwróciła się w 1992 r. o wydanie licencji eksportowej, lecz otrzymała decyzje odmowną.
Następnie spółka wszczęła postępowanie przed sądem brytyjskim, domagając się uznania, że odmowa ministerstwa narusza zasadę swobodnego
przepływu towarów i zapłaty odszkodowania. Sąd krajowy przedstawił pytanie Trybunałowi Sprawiedliwości.

11

8 IX 1996 Wyrok w połączonych sprawach C-178/94, C-179/94, C-188/94 i C-190/94 Erich Dillenkofer i inni przeciwko Republice Federalnej
Niemiec (orzeczenie wstępne) Państwo członkowskie obowiązanie jest dokonać we właściwym czasie transpozycji dyrektywy do prawa krajowego.
Uchybienie temu obowiązkowi stanowi wystarczająco oczywiste pogwałcenie prawa wspólnotowego i rodzi odpowiedzialność państwa za szkody
wyrządzone osobie prywatnej w sytuacji, gdy dyrektywa przyznaje jej określone prawa i pod warunkiem istnienia związku przyczynowego między
naruszeniem przez państwo ciążącego na nim obowiązku a doznaną szkodą. Dyrektywa nr 90/314/CEE z 1990 r. dotyczy wycieczek zagranicznych,
nakazując, między innymi, stworzenie gwarancji zwrotu kosztów poniesionych przez konsumenta na wypadek niewypłacalności albo upadłości biura
podróży. Państwa członkowskie były zobowiązane przyjąć odpowiednie regulacje do 31 grudnia 1992 r. 24 czerwca 1994 r. ustawodawca niemiecki
przyjął stosowną ustawę, która weszła w życie 1 lipca tegoż roku Przepisy ustawy stosuje się do podróży, które miały się rozpocząć po 31
października 1994 r. Tymczasem w 1993 r. ogłoszono upadłość biur podróży, których klientami byli powodowie. Wbrew umowie ponieśli oni koszty
powrotu do kraju, nie mogąc ich odzyskują od upadłych form. W tej sytuacji powodowie żądali stosownego odszkodowania od państwa,
argumentując, że brak należytej ochrony jest skutkiem zwłoki Niemiec w, jeśli chodzi o wykonanie obowiązku transpozycji dyrektywy właściwym
czasie transpozycji dyrektywy zapewniłoby im należytą ochronę. Sąd niemiecki przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytania dotyczące
odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego w takiej sytuacji.

11 XI 1997 Wyrok w sprawie C-409/95 Helmut Marshall przeciwko Nadrenii Północnej – Westfalii (orzeczenie wstępne)
Ustawa narodowa, faworyzująca kobiety w systemie awansów na stanowiska publiczne w przypadku równych kwalifikacji kobiety i mężczyzny, jest
zgodna z prawem wspólnotowym pod warunkiem, że zagwarantowano obiektywną, indywidualną ocenę każdej kandydatury i o ile awansowanie
mężczyzny, którego kwalifikacje są równe kwalifikacjom kobiety, nie jest a priori wyłączone. W myśl przepisów niemieckiego landu, którego
dotyczy sprawa, jeżeli w sektorze podlegającym organowi właściwemu w sprawie nominacji liczba mężczyzn zatrudnionych na podobnych
stanowiskach przewyższa liczbę kobiet, w przypadku równych kompetencji i kwalifikacji kobiety i mężczyzny preferuje się kobietę, o ile argumenty
dotyczące konkretnego kandydata – mężczyzny nie przemawiają za jego wyborem. Nauczyciel Helmut Marshall ubiegał się o określona posadę, lecz
właściwy organ poinformował go, że z powyższych względów prawnych zamierza wybrać na to stanowisko inną osobę – kobietę. Pan Marshall
skierował skargę do sądu administracyjnego. Ten zwrócił się do TS z pytaniem o interpretację dyrektywy o realizacji zasady równego traktowania
mężczyzn i kobiet, w szczególności w zakresie dostępu do zatrudnienia i awansu.

9 XII 1997 Wyrok w sprawie C-265/95 Komisja przeciwko Francji (postępowanie o naruszenie Traktatu)
Uchylając się od podjęcia odpowiednich kroków w celu zapewnienia na swoim terytorium swobodnego przepływu produktów rolnych pochodzących
z innych państw członkowskich, Francja naruszyła zasadę swobodnego przepływu towarów i obowiązek współdziałania, ciążący na państwach
członkowskich na mocy Traktatu. Od ponad dziesięciu lat odbywały się we Francji protesty rolników wymierzone w import artykułów rolno-
spożywczych z innych państw członkowskich. Protestom tym towarzyszyły akty przemocy, takie jak wywracanie ciężarówek, niszczenie
przewożonych w nich ładunków, bezprawne użycie siły wobec kierowców ciężarówek, groźby bezprawne pod adresem sprzedawców towarów,
niszczenie produktów umieszczonych w witrynach sklepowych. Środki stosowane przez rząd francuski nie zapobiegły powtarzaniu się takich aktów.
Niekiedy władze francuskie wiedziały o grożących akcjach rolników, ale siły porządkowe albo były nieobecne, albo nie interweniowały. W
postępowaniu przed TS władze francuskie mogły wskazać tylko jeden przypadek postępowania karnego przeciwko uczestnikom aktów przemocy
towarzyszących rolniczym protestom w okresie od kwietnia do sierpnia 1993 r.

28 IV 1998 Wyroki w sprawach C-120/95 i C-158/96 Nicolas Decker przeciwko Kasie Chorych, Raymond Kohll przeciwko Związkowi Kas
Chorych (orzeczenie wstępne)
1. Obywatele państwa członkowskiego Wspólnoty mogą leczyć się w innym państwie członkowskim. Przysługuje im zwrot kosztów leczenia według
stawek państwa, w którym są ubezpieczeni.
2. Odmowa zwrotu kosztów z powodu nieuzyskania uprzedniej zgody na leczenie w innym państwie członkowskich mogłaby nastąpić wyłącznie w
razie rzeczywistego zagrożenia równowagi finansowej systemu ubezpieczeń społecznych. Nicolas Decker, obywatel luksemburski, kupił okulary u
optyka w Arlon (Belgia). Luksemburska kasa chorych odmówiła zwrotu kosztów argumentując, że zakupu dokonano za granicą bez wymaganej
zgody. Raymond Kohll, posiadający obywatelstwo luksemburskie, chciał poddać swoją małoletnią córkę leczeniu u ortodonty w Trewirze (Niemcy).
Jego lekarz w Luksemburgu zwrócił się do Związku Kas Chorych z wnioskiem o zgodę na takie leczenie. Związek odmówił wyrażenia zgody
twierdząc, że leczenie nie było pilne i mogło być przeprowadzone w Luksemburgu. Rada Arbitrażowa Ubezpieczeń Społecznych i Sąd Kasacyjny w
Luksemburgu, rozpatrujące odwołania od decyzji kas chorych w powyższych sprawach, przedstawiły kwestie prejudycjalne Trybunałowi
Sprawiedliwości.

5 V 1998 Wyroki w sprawach C-157/96 i C-180/96 Królowa przeciwko Ministerstwu Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności z powództwa
Narodowego Związku Farmerów i innych (orzeczenie wstępne)
Zjednoczone Królestwo przeciwko Komisji (skarga o stwierdzenie nieważności) Ustanowienie przez Komisję zakazu wywożenia zwierząt i
produktów z terytorium państwa członkowskiego w razie wystąpienia na tym terytorium choroby stanowiącej poważne zagrożenie dla ludzi lub
zwierząt nie narusza zasady proporcjonalności i jest dozwolone. 27 marca 1996 r. Komisja wydała decyzję zakazującą wywożenia bydła, mięsa
wołowego i jego przetworów ze Zjednoczonego Królestwa do innych państw członkowskich i do państw trzecich. Było to uzasadnione stwierdzeniem
przypadków BSE na wyspie i odpowiednimi zaleceniami Komitetu Doradczego oraz Weterynaryjnego Komitetu Naukowego Unii Europejskiej.
Narodowy Związek Farmerów oraz dziewięć przedsiębiorstw zajmujących się hodowlą, transportem i eksportem bydła wniosło powództwo do sądu
angielskiego, kwestionując działania władz brytyjskich mające na celu realizację decyzji Komisji. Sąd skierował do Trybunału Sprawiedliwości
pytanie prawne o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji. W tym samym czasie Zjednoczone Królestwo złożyło w Trybunale wniosek o
stwierdzenie nieważności decyzji Komisji i zażądało zawieszenia jej wykonania. 12 lipca 1996 r. Trybunał odmówił zawieszenia wykonania decyzji i
oddalił skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji.

12 V 1998 Wyrok w sprawie C-85/96 Maria Martinez Sala przeciwko Bawarii (orzeczenie wstępne)
1. Na podstawie art. 17 [8] Traktatu obywatelowi każdego państwa członkowskiego przysługują prawa wynikające z Traktatu, w tym prawo do
niedyskryminacji ze względu na narodowość (art. 12 [6]).
2. Stosownie do powyższego państwo członkowskie nie może odmówić świadczenia, które jest przyznawane wszystkim osobom legalnie
przebywającym na jego terytorium, obywatelowi innego państwa członkowskiego przebywającemu na terytorium tego pierwszego, który nie posiada
stosownego dokumentu, jeśli państwo to przy spełnieniu danego świadczenia nie wymaga takiego dokumentu od własnych obywateli, a jego wydanie
może być opóźnione lub władze mogą odmówić jego wydania. Maria Martinez Sala, obywatelka Hiszpanii, mieszkała od 1968 r. w Niemczech.
Wielokrotnie podejmowała pracę, lecz od 1989 r. korzystała z pomocy społecznej. Do 1984 r. uzyskiwała zezwolenia na pobyt w Niemczech. Od
1984 r. do 1994 r. legitymowała się wyłącznie zaświadczeniem o złożeniu wniosku o przedłużenie prawa pobytu w Niemczech. W 1993 r. pani Sala
wystąpiła, po urodzeniu dziecka, o przyznanie zasiłku. Bawarski urząd załatwił wniosek odmownie, argumentując, że nie jest ona obywatelką
niemiecką i nie ma prawa pobytu w Niemczech. Pani Sala zaskarżyła decyzję o odmowie przyznania zasiłku do bawarskiego sądu ubezpieczeń
społecznych, który skierował pytanie do TS.

16 VII 1998 Wyrok w sprawie C-355/96 Silhouette przeciwko Hartlauer Handelsgesellschaft (orzeczenie wstępne)
Wyczerpanie prawa ze znaku towarowego w przypadku wprowadzenia towaru oznaczonego tym znakiem do obrotu poza Europejskim Obszarem
Gospodarczym (wyczerpanie światowe), dokonanego przez uprawnionego ze znaku lub za jego zgodą, jest niezgodne z prawem wspólnotowym.
Możliwość ustanawiania przez poszczególne państwa członkowskie Wspólnoty takiego wyczerpania doprowadziłaby do zakłóceń w swobodnym

12

przepływie towarów i usług w sytuacji, gdyby tylko niektóre państwa przyjęły takie rozwiązanie. Austriacka spółka Silhouette produkowała wysokiej
jakości okulary, wprowadzając je na rynek na całym świecie pod znakiem towarowym utworzonym od nazwy firmy, zarejestrowanym w Austrii i w
większości krajów na świecie. W Austrii spółka dostarczała okulary bezpośrednio do optyków, natomiast w pozostałych krajach sprzedawała je za
pośrednictwem filii lub pośredników. Silhouette przestała dostarczać oprawki okularów spółce Hartleur uznając, że prowadzona przez teże kampania
reklamowa, podkreślająca niskie ceny oprawek, szkodzi renomie Silhouette. Silhouette sprzedała w 1995 r. określoną ilość niemodnych oprawek do
Bułgarii. Hartleur nabyła je i następnie przeprowadziła kampanię reklamową w prasie, zapowiadając sprzedaż oprawek w Austrii. Silhouette wniosła
powództwo przeciwko Hartleur do sądu krajowego w Steyr, żądając zakazania sprzedaży oprawek w zakresie, w jakim zostały wprowadzone do
obrotu poza terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Austriackie sądy pierwszej i drugiej instancji nie uznały powództwa Silhouette,
wskazując na wyczerpanie przez Silhouette prawa ze znaku towarowego w wyniku wprowadzenia przez nią towaru do obrotu w Bułgarii. Sąd
kasacyjny skierował pytanie do TS.

4 VII 2000 Wyrok w sprawie C-387/97 Komisja przeciwko Grecji (skarga o naruszenie Traktatu)
Określając wysokość kary nakładanej na państwo członkowskie za niewykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości, bierze on pod uwagę przede
wszystkim długość okresu, w którym trwało naruszenie Traktatu, stopień naruszenia oraz zdolność płatniczą państwa. Trybunał bierze ponadto pod
uwagę skutki naruszenia Traktatu dla podmiotów prywatnych i publicznych oraz czas, w jakim naruszenie powinno zostać usunięte. W 1987 r. do
Komisji wpłynęła skarga, w której zarzucano, że kilka gmin na Krecie w sposób niekontrolowany wprowadzało odpady do strumienia, w odległości
200 m od morza. W wyroku z 1992 r. TS uznał, że Grecja nie podjęła niezbędnych kroków w celu usunięcia toksycznych odpadów, co powinna była
uczynić stosownie do postanowień dwóch dyrektyw (z 1975 r. i 1978 r.). Grecja miała obowiązek implementowania tych dyrektyw do 1 stycznia
1981 r. Wobec niepodjęcia przez Grecję środków zmierzających do wykonania wyroku Trybunału Komisja w 1993 r. przypomniała władzom
greckim o ich zobowiązaniach, a w 1995 r. wszczęła specjalną procedurę. W 1997 r. Komisja zwróciła się do Trybunału z wnioskiem o ukaranie
Grecji karą pieniężną.

12 VII 2001 Wyrok w sprawie C-157/99 B.S.M. Geraets-Smits przeciwko Stichting Ziekenfonds, H.T.M. Peerbooms przeciwko Stichting CZ Groep
Zorgverzekeringen (orzeczenie wstępne)
1. Uzależnienie zwrotu kosztów hospitalizacji w innym państwie członkowskim od uzyskania uprzedniej zgody na leczenie narusza swobodę
ś

wiadczenia usług, jeżeli zgoda ta jest uzależniona tylko od tego, czy takie leczenie jest rutynowo stosowane i jest konieczne.

2. Ograniczenie wyboru przez ubezpieczonego placówki leczniczej, związane z ograniczeniem swobody przepływu usług między państwami
członkowskimi Wspólnoty, może być natomiast usprawiedliwione koniecznością zachowania równowagi finansowej systemu ubezpieczeń
społecznych i zagwarantowania powszechnej dostępności do świadczeń szpitalnych. Jednakże odmowa zgody na leczenie w innym kraju
członkowskim może nastąpić z tego powodu wyłącznie wówczas, gdy krajowa placówka medyczna może zaoferować ubezpieczonemu, bez
nadmiernej zwłoki, takie samo lub równie skuteczne leczenie. Zgodnie z prawem holenderskim ubezpieczeni mogli poddać się leczeniu w
holenderskim lub zagranicznym ośrodku medycznym, z którym zakład ubezpieczeń nie zawarł stosownej umowy, wyłącznie po uprzednim uzyskaniu
zgody właściwego organu ubezpieczeniowego. Pani Geraets-Smits, obywatelka holenderska cierpiąca na chorobę Parkinsona, poddała się leczeniu w
specjalistycznej klinice niemieckiej bez zgody swojej kasy chorych. Kasa ta odmówiła zwrotu kosztów leczenia, argumentując, że właściwa terapia
mogła być zastosowana w Holandii i że leczenie w Niemczech nie było korzystniejsze dla pacjentki. Pan Peerbooms, obywatel holenderski, zapadł w
ś

piączkę po wypadku drogowym. Został poddany intensywnej opiece medycznej w klinice austriackiej. Pan Peerbooms nie spełniał przy tym

warunków wymaganych do skorzystania z takiej terapii w Holandii, stosowanej tam eksperymentalnie tylko w dwóch ośrodkach medycznych, i to
wyłącznie wobec osób poniżej 25 roku życia. Właściwy organ holenderski odmówił zwrotu kosztów leczenia argumentując, że nie było ono
korzystniejsze od terapii oferowanej w Holandii.

12 VII 2001 Wyrok w sprawie C-368/98 Abdon Vanbraekel i inni przeciwko Alliance nationale des mutualités chrétiennes (orzeczenie
wstępne)
1. Ubezpieczony, któremu odmówiono zgody na hospitalizację w innym państwie członkowskim, ma prawo do zwrotu poniesionych kosztów
leczenia, jeżeli następnie uzyskał zgodę w postępowaniu sądowym.
2. Jeżeli w konkretnym przypadku koszty leczenia w państwie, w którym chory jest ubezpieczony, są wyższe niż w państwie, w którym poddał się
leczeniu, może on domagać się zwrotu kosztów hospitalizacji według stawek obowiązujących w państwie ubezpieczenia. Pani Descamps, obywatelka
Belgii, chciała się poddać chirurgicznemu zabiegowi ortopedycznemu we Francji. Zwróciła się do belgijskiej kasy chorych z wnioskiem o wyrażenie
zgody na taki zabieg. Kasa chorych odmówiła wyrażenia zgody, wskazując na brak opinii belgijskiego lekarza uniwersyteckiego. Pani Descamps
mimo tego poddała się zamierzonemu zabiegowi. Następnie żądała od belgijskiej kasy chorych zwrotu kosztów leczenia według stawek
obowiązujących w Belgii (blisko 50 tys. FRF), nie zaś we Francji (ok. 39 tys. FRF). Lekarz specjalista wyznaczony przez sąd belgijski wydał opinię,
ż

e w Belgii nie wykonywano regularnie tego rodzaju zabiegów i że leczenie pani Descamps wymagało hospitalizacji za granicą. W trakcie

postępowania przed sądem pani Descamps zmarła, a w miejsce wstąpiły jej dzieci. Sąd belgijski zadał Trybunałowi Sprawiedliwości pytanie, czy w
razie stwierdzenia, że zgoda na hospitalizację w innym państwie członkowskim powinna była zostać wydana, zwrot kosztów leczenia powinien
nastąpić stosownie do regulacji państwa instytucji ubezpieczeniowej (w niniejszej sprawie: Belgia), czy też zgodnie z regulacjami państwa, w którym
hospitalizacja miała miejsce (Francja).

4 VI 2002 Wyroki w sprawach C-367/98, C-483/99 i 503/99 Komisja przeciwko Portugalii, Francji i Belgii (postępowanie o naruszenie
Traktatu)
Dopuszczalne są regulacje ograniczające swobodę przepływu kapitału i, w konsekwencji, swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli za
takimi ograniczeniami przemawia wzgląd na bezpieczeństwo państwa, a nie można osiągnąć zamierzonych celów za pomocą środków mniej
uciążliwych. Regulacje takie muszą jednak zawierać precyzyjne, z góry określone kryteria, których stosowanie może być poddane kontroli sądowej.
Portugalia, Francja i Belgia przyjęły akty prawne, które miały na celu kontrolowanie spodziewanych na rynku wspólnotowym procesów
inwestycyjnych, polegających w szczególności na prywatyzacji określonych przedsiębiorstw. Portugalia ustanowiła przepisy ograniczające udział
podmiotów zagranicznych w prywatyzacji i ustanawiające wymóg uzyskania zgody ministra finansów na osiągnięcie progu 10% kapitału przez
nabywcę prywatyzowanej spółki. We Francji wprowadzono specjalne uprawnienia ministra gospodarki, którego zgody wymaga nabycie praw do
spółki Elf-Aquitaine, jeśli prowadziłoby do przekroczenia określonego poziomu koncentracji kapitału. Przewidziano również możliwość sprzeciwu
ministra gospodarki wobec niektórych czynności prawnych dotyczących tej spółki. Przedmiotem działalności spółki Elf-Aquitaine było
zaopatrywanie rynku francuskiego w ropę. Belgia przyznała ministrowi energii – w zakresie dwóch spółek: Société Nationale de Transport par
Canalisations oraz Distrigaz – prawo sprzeciwu wobec zbycia instalacji technicznych i wobec decyzji z zakresu prowadzenia spraw spółki, które
mogłyby zagrozić zaopatrzeniu Belgii w gaz. TS uznał, że Francja i Portugalia naruszyły zobowiązania traktatowe. Regulacja belgijska została
natomiast uznana za zgodną z Traktatem.