FARMAKOLOGIA - WYKŁAD 4

Leki psychotropowe

! Definicja, mechanizm działania i podział leków psychotropowych:

• leki psychotropowe są to substancje posiadające zdolność wpływania na czynności psychiczne, posiadające tropizm psychologiczny; wpływają na procesy kojarzeniowe i stany emocjonalne

• procesy kojarzeniowe związane są z funkcjonowaniem kory mózgowej (myślenie, uczenie się, magazynowanie pamięci)

• stany emocjonalne związane są z pracą niższych ośrodków

• wywołują również zmiany w zachowaniu

Mechanizm działania

• związany jest z wpływem nasilającym, hamującym lub modelującym na przewodnictwo, między różnymi układami neuronalnymi w mózgu.

• przewodnictwo między różnymi układami neuronalnymi w mózgu realizowane jest przy udziale tzw. neuroprzekaźników - leki psychotropowe wpływają na metabolizm neuroprzekaźników w mózgu

• Neuroprzekaźnik - substancja endogenna, gromadzona w neuronach poszczególnych części mózgu, w których istnieją enzymy odpowiedzialne za jej syntezę z odpowiednich prekursorów oraz enzymy odpowiedzialne za jej metabolizm

• głównymi neuroprzekaźnikami są adrenalina, noradrenalina, dopamina, serotonina, aminokwasy neurogenne: kwas GABA, asparagina oraz dodatkowo ATP, ADP, jony wapniowe i histamina

Podział leków psychotropowych w zależności od kierunku działania farmakologicznego:

• leki neuroleptyczne

• leki nasenne i uspokajające

• leki p/depresyjne

• leki pobudzające OUN

Leki neuroleptyczne

! Działanie:

• p/psychotyczne - znoszą lub zmniejszają objawy psychopatologiczne (omamy, urojenia) w ostrych i przewlekłych psychozach (schizofrenia, stany maniakalne)

• uspokajające - wywołują stan obojętności i uspokojenia, znoszą pobudzenie i agresję

• wywołują stany psychosomatyczne (obniżenie ciśnienia krwi, temperatury ciała, zaburzenia neurologiczne i wydzielania wewnętrznego)

• wpływają na ośrodki podkorowe

! Mechanizm działania:

• hamowanie neuroprzekaźnictwa dopaminowego w mózgu przez blokowanie postsynaptycznych receptorów głównie D₂ (oraz D₁, D₃, D₄)- nasilenie obrotu dopaminy w mózgu,

• blokowanie receptorów muskarynowych- osłabia działanie parkinsonowskie, nasila psychotropowe (splątanie) i atropinowe,

• blokowanie rec.H₁- działanie uspokajające,

• hamowanie neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego,

• blokowanie receptorów 5-HT_2A (serotoninowych)- dotyczy neuroleptyków atypowych

! Pseudoparkinsonizm:

• zespół hipokinetyczno-hipertoniczny - zaburzenia równowagi dopaminowo-cholinergicznej (z przewagą struktur cholinergicznych) w tzw. szlaku nigrostratialnym OUN, będące skutkiem zablokowania receptorów dopaminowych D₁ w jądrach podstawy mózgu, czego skutkiem są zaburzenia pozapiramidowe dróg ruchowych.

• objawami tego są:

• zaburzenia ruchowe: brak koordynacji ruchowej, nienormalna postawa ciała, zwiększone napięcie mięśniowe, drżenia, „twarz maskowata”

• mogą występować również późne dyskinezy objawiające się stereotypowymi ruchami żucia, pisania.

• objawy występują najczęściej po odstawieniu leków

! Podział neuroleptyków ze względu na budowę chemiczną:

• pochodne fenotiazyny

• pochodne tioksantenu

• pochodne butyrofenonu

• atypowe neuroleptyki

• inne neuroleptyki

! Pochodne fenotiazyny - podział ze względu na budowę chemiczną i działanie:

• pochodne o łańcuchu bocznym liniowym:

• najsilniejsze działanie uspokajające

• wywołują senność,

• silnie blokuja receptory α-adrenergiczne (hipotensyjne)

• promazyna, chloropromazyna, triflupromazyna, lewomeproamzyna, metopromazyna, acepromazyna, alimemazyna, etymemazyna,

• poch. o ugrupowaniu piperydyloalkilowym w łańcuchu bocznym (piperydynowe):

• słabo uspokajające

• rzadko wywołują objawy pozapiramidowe

• tioridazyna, mepazyna, mezorydazyna,

• poch. o ugrupowaniu piperazynoalkilowym (piperazynowe):

• najsilniejsze działanie odhamowujące,

• silne działanie pozapiramidowe

• perazyna, prochloroperazyna, trifluoroperazyna, perfenazyna, acetofenazyna, flufenazyna,

• poch. azatenotiazyny: pratipendyt

• działanie:

• p/histaminowe - blokują receptory histaminowe

• p/serotoninowe

• porażają płytkę motoryczną, blokują zakończenia nerwów cholinergicznych

• działają p/wymiotnie, obniżają temperaturę ciała, wpływają na metabolizm

! Działania niepożądane i zastosowanie pochodnych fenotiazyny:

• działania niepożądane:




• zapaść ortostatyczna

• żółtaczka zastoinowa

• światłowstręt, uczulenia na światło

• uszkodzenie szpiku - agranulocytoza

• bezpłodność

• niekiedy zaburzenia pracy układu bodźco-przewodzącego - możliwe zatrzymanie akcji serca - przedłużenie odcinka PQ

• działanie na układ pozapiramidowy - choroba Parkinsona

• zastosowanie:

• w psychiatrii

• w alergiach

• w wymiotach u ciężarnych (niepowstrzymane wymioty w pierwszych okresach ciąży)

! Preparaty:

• chloropromazyna (Fenactil, Largactil, Chlorazin)

• promazyna (Promazin)

• lewomepromazyna (Tisercin)

• perazyna (Pernazunum, Taxilan)

• prochlorpernazyna (Chlorpernazinum, Stemetil),

• flufenazyna

! Pochodne tioksantenu - działanie i mechanizm działania:

• p/depresyjne

• uspokajające

• niewielkie pozapiramidowe

• słabsze p/psychotyczne niż pochodne fenotiazyny

Mechanizm działania:

• blokada receptorów D₁ i D₂, a także 5HT₂, L₁, H₁ i muskarynowych

! Wskazania, p/wskazania, działania niepożądane i preparaty pochodnych tioksantenu:

Wskazania:

• schizofrenia i inne psychozy ze stanami pobudzenia

• niepokój

• bezsenność

Przeciwwskazania:

• zapaść naczyniowa

• zatrucia i stany śpiączkowe

• choroba Parkinsona

• niewydolność serca

Działania niepożądane:

• senność

• tachykardia

• suchość błony śluzowej

Preparaty:

• chlorprotixen (Taractan)

• clopentiksol (Clopixol, Ciatyl, Sordinol)

• flupentiksol (Fluanxol)

! Pochodne butyrofenonu - działanie:

• działanie:

• p/psychotyczne

• uspokajające

• p/lękowe

• p/wymiotne

! Wskazania, p/wskazania, działania niepożadane i preparaty pochodnych butyrofenonu:

Wskazania: ostre i przewlekłe psychozy z pobudzeniem i omamami stany maniakalne padaczka stany nerwicowe pląsawica Huntingtona wymioty (stosowane w onkologii) bóle o nieznanej etiologii premedykacja anestezjologiczna	Przeciwwskazania: stany śpiączkowe wywołane środkami wpływającymi depresyjnie na OUN stany depresyjne niewydolność wątroby choroba Parkinsona
Działania niepożądane: pseudoparkinsonizm bezsenność drgawki niepokój pobudzenie stany depresyjne, lękowe majaczenie	Preparaty: Haloperidol (Haloperidol, Halolol, Decalolol, Apohaloperidol) może powodować katalepsje (stosowany w neuroleptoanalgezji - diagnostyka np. bronchoskopia) Droperidol (Droperidol, Dehydrobenzperidol) Primazidum (Orap)

! Atypowe neuroleptyki:

Pochodne difenylobutyropiperydyny: działanie: podobne do pochodnych butyrofenonu, lecz słabiej uspokajające, a silniej p/psychotyczne wskazania: schizofrenia działania niepożądane: objawy pozapiramidowe: senność, impotencja, oziębłość płciowa, mlekotok, nadmierna potliwość, ginekomastia p/wskazania: ciąża, depresja, choroba Parkinsona preparaty (niedostępne w Polsce) Primozyd, Fluspirylen	Pochodne dibenzoazepiny: Klozapina: działanie: silnie uspokajające, słabo p/psychotyczne, działanie adrenolityczne, p/histaminowe, p/serotoninowe, cholinolityczne zastosowanie: oporne na inne leki schizofrenie Olanzapina: działania: jak klozapina wskazania: schizofrenia preparaty: Zolafren, Zyprexa
Pochodne benzamidu - sulpiryd działanie: neuroleptyczne, słabe działanie, rzadko stosowana zastosowanie: w autyzmie, stany urojeniowo-depresyjne, schizofrenia pomocniczo w chorobie wrzodowej żołądka

! Inne neuroleptyki:

Risperydon: pochodna benzoimidazolu selektywny bloker receptorów 5HT oraz receptorów D2, α1, α2 i H1 zastosowanie: ostre i przewlekłe psychozy schizofreniczne oraz stany psychotyczne z urojeniami, halucynacjami, depresjami wraz z lękiem działania niepożądane: blok przedsionkowo-komorowy preparaty: Rispolept, Quicklet

Zipraxydon: działanie podobne do risperydonu, dodatkowo hamuje wychwyt zwrotny serotoniny i NA preparaty: Zeldox

Leki nasenne i uspokajające

• leki nasenne i uspokajające tworzą wspólną grupę leków - leki uspokajające stosuje się w celu zahamowania nadmiernego pobudzenia, napięcia, niepokoju, ułatwienia snu, natomiast leki nasenne - w celu wywołania lub ułatwienia snu

• hamują aktywność tworu siatkowatego i kory mózgowej

! Pojęcie i fazy snu:

• sen jest to zjawisko fizjologiczne, rytmiczne, charakteryzujące się:

• zniesieniem świadomości

• spadkiem napięcia mięśniowego,

• osłabieniem większości czynności autonomicznych

• wśród faz snu wyróżnia się:

• FAZA NREM (non rapid eye move movements) lub FAZA SEM (slow eye move movements)

• sen o wolnych ruchach gałek ocznych,

• w zapisie EEG wystepują wolne fale o dużej amplitudzie

• FAZA REM

• sen o szybkich ruchach gałek ocznych

• w zapisie EEG desynchronizacja czyli występowanie fal szybkich o małej amplitudzie

! Podział leków nasenno-uspokajających:

• benzodiazepiny

• barbiturany

• inne leki nasenne

• inne leki uspokajające

! Benzodiazepiny:

• należą do leków ataraktycznych (p/lękowych, anksjolityków)

• w zależności od budowy chemicznej działają dodatkowo:




• uspokajająco - coraz rzadziej stosowane ze względu na wywoływanie uzależnienia i stosunkowo duże objawy niepożądane

• p/lękowo

• miorelaksacyjnie - powodują zwiotczenie mięśni szkieletowych

• p/drgawkowo - dawniej p/drgawkowo stosowany był luminal, obecnie stosowane są benzodiazepiny - hamują drgawki, dodatkowo działanie wzmacniane jest przez zwiotczenie mięsni szkieletowych

• nasennie

• 
  ich dużą wadą jest możliwość uzależnienia

• działania uzależnione jest w znacznym stopniu do zastosowanej dawki: im większa dawka tym szybciej pojawia się efekt, dłuższy jest czas działania i większa siła działania

! Działanie benzodiazepin:

• działanie na OUN:

• p/lękowe, uspokajające, nasennie,

• osłabiają wzmożone napięcie mięsni

• działanie p/drgawkowe, szczególnie flunitrazepam (hamują podkomorowe rozprzestrzenianie się aktywności drgawkowej)

• mogą wywołać niepamięć wsteczną (ok.30min.)

• powodują zmianę stanu psychicznego- wzrost agresji

• układ krążenia:

• słabe działanie,

• częstość skurczów serca nie zmienia się lub nieznacznie maleje,

• kurczliwość m.sercowego nieznacznie maleje

• kombinacja z opioidem nasila depresyjne działanie na układ sercowo- naczyniowy

• układ oddechowy:

• przejściowa depresja oddychania

• inne:

• nie wpływa na czynność wątroby i nerek

! Mechanizm działania benzodiazepin:

• działania agonistyczne na receptory benzodiazepinowe - pośrednie przez nasilenie powinowactwa GABA do receptorów GABA-A, zwiększając częstotliwość otwarć kanału chlorkowego

• zdolność hamowania neuronów jest ograniczona, ponieważ zależy to od łatwo wysycającej się aktywacji receptora GABA-A przez GABA - niższy potencjał toksyczności niż barbiturany

• spadek aktywności neuronów NA miejsca sinawego i hamowanie uwalniania NA, co prowadzi do zahamowania aktywności psychoruchowej (spadek agresji - uspokajająco, p/lękowo)

• hamowanie obrotu Ach oraz 5HT (działanie p/lękowe, zwiotczające i p/drgawkowe),

• nasilają działanie GABA- nasennie,

• 
  
  
  
  
  
  działa hamująco głównie na struktury limbiczne (hamowanie wyładowań następczych w hipokampie i jądrach migdałowatych)

receptor benzodiazepinowy

receptor dla

barbituronów kanał chlorkowy

GABA-receptor

! Farmakokinetyka podstawowych leków benzodizepinowych:

Preparat	Czas działania	T1/2	Metabolizm
Diazepam (Relanium)	po 1-2min. trw.10-20min.	24-57h	w wątrobie, aktywne metabolity: dimetylodiazepam, hydroksydiazepam, powoduja senność, wydalane przez nerki
Flunitrazepam (Rohypnol)	3min. 20-30min.	14-29h	w wątrobie, wydalane przez nerki, silniejsze działanie
Midazolam (Midanium)	2min. 15min.	1,5-2,5h	w wątrobie; powstają aktywne metabolity, hydroksymidazolam, wydalane przez nerki w postaci glukuronianu, dwa razy silniejszy

! Preparaty z grupy benzodiazepin:

• Diazepam (Relanium, Relsed)

• Flunitrazepam (Rohypnol)

• Midazolam (Dormicum, Midanum, Sopodorm, Fulsed)

! Barbiturany - podział, mechanizm działania i farmakokinetyka:

• barbiturany stanowią pochodne kwasu barbiturowego powstałego z połączenia kwasu malonowego z mocznikiem - sam nie jest aktywny farmakologiczne, ale po przyłączeniu do niego podstawników zaczyna działać silnie i długo

• ze względu na budowę chemiczną wyróżnia się barbiturany:

• alifatyczne nasycone (barbital)

• alifatyczne nienasycone (allobarbital)

• hydroaromatyczne (heksobarbital)

• aromatyczne (fenobarbital)

• ze względu na czas działania wśród barbituranów wyróżnia się:

• leki o krótkim lub ultrakrótkim czasie działania: metoheksytal, tiopental, heksobarbital

• leki o średniodługim czasie działania: allobarbital, cyklobarbital, pentobarbital

• leki o długim czasie działania: fenobarbital, barbital

Mechanizm działania barbituranów:

• zwiększenie hamowania postsynaptycznego lub presynaptycznego czyli działają w ścisłym związku z kompleksem receptorowym GABA

• aktywują kanał chlorkowy co prowadzi do hiperpolaryzacji neuronu i stłumienia jego czynności

• małe dawki nie wpływają na zużycie tlenu przez mózg

• duże dawki zbliżone są do toksycznych, wywołują znaczne zużycie tlenu

• wywołują stabilizujący wpływ na błony komórkowe

• kwas γ-aminomasłowy działa pobudzająco na związany z receptorem GABA-A kanał chlorkowy nasilając przechodzenie jonów chlorkowych do wnętrza komórki - dochodzi do wzrostu wewnątrzkomórkowej puli anionów i hyperpolaryzacji komórki - hamowanie aktywności neuronów

• w płacie skroniowym - działanie amnestyczne, p/lękowe, p/drgawkowe

• w rdzeniu kręgowym i móżdżku - zwiotczenie mięśni

• w tworze siatkowatym pnia mózgu - działanie nasenne

• receptor GABA-A w OUN ssaków jest pentametrem zbudowanym z allosterycznym miejsc wiązania pochodnych benzodiazepin, barbituranów, anestetyków, środków p/drgawkowych, neurosteroidów i GABA

• zbudowany jest z podjednostek α, β, γ, δ, ρ zgrupowanych wokół kanału jonowego przepuszczalnego dla jonów chlorkowych

! Pozaośrodkowe działania farmakologiczne benzodiazepin:

• układ krążenia:

• przejściowy spadek ciśnienia krwi, rozszerzenie żył,

• tachykardia, wzrost obwodowego oporu naczyniowego,

• działanie inotropowo ujemne → spadek objętości wyrzutowej,

• o 50% wzrasta zużycie tlenu przez mięsień sercowy

• spada przepływ przez naczynia wieńcowe,

• kardiodepresyjnie, arytmogennie (mogą pojawić się skurcze dodatkowe pochodzenia komorowego)

• układ oddechowy:

• spadek objętości oddechowej,

• spadek objętości minutowej oddechowej,

• wzrost częstości oddechów,

• depresja oddechu

• może wystąpić kaszel, skurcz krtani, oskrzeli,

• nerki:

• maleje ukrwienie nerek,

• odwracalne upośledzenie funkcji nerek

• przewód pokarmowy:

• spadek kurczliwości jelit, napięcia

• nie opóźniają opróżniania żołądka

• wątroba:

• nie wpływają na czynności wątroby,

• indukują enzymy mikrosomalne,

• układ moczowo- płciowy:

• spadek kurczliwości macicy w czasie porodu

• osłabiają skurcze pęcherza

! Działania niepożądane i p/wskazania do stosowania benzodiazepin:

• depresja oddechowa

• drżenie mięśniowe (po szybkim wstrzyknięciu)

• wzrost stężenia może powodować powstawania zakrzepów

• omyłkowe podanie dotętnicze prowadzi do skurczu naczyń i gwałtownego bólu

• alergiczne reakcje mogą powstawać u osób z astmą i pokrzywką

• benzodiazepiny mają długi okres półtrwania (24-96h), przez co długo pozostają w organizmie, co jest przyczyną objawów ponarkotycznych (bóle głowy, senność, złe samopoczucie)

• zespół abstynencyjny przejawiający się objawami:

• neurologicznymi (drżenia, napady drgawkowe)

• psychicznymi (niepokój, lęk, splątanie, omamy)

• wegetatywno-somatycznymi (zaburzenia krążenia, bóle brzucha, silne pocenie się)

Ostre i przewlekłe zatrucia benzodiazepinami:

• ostre zatrucie:

• utrata przytomności, zapaść krążeniowa, porażenie ośrodka oddechowego

• komplikacje: niewydolność nerek, zapalenie płuc

• leczenie: objawowe + leki alkalizujące mocz + wymuszona diureza

• zatrucie przewlekłe:

• zaburzenia koordynacji (ataksja), zaburzenia mowy, nadmierna drażliwość, agresja

• bezwzględnie przeciwwskazane w porfirii - w wyniku wzmożonej syntezy kwasu δ-aminolewulinowego następuje zwiększenie syntezy porfiryn, co stwarza ryzyko ostrego napadu porfirii u osób z wykrytą chorobą lub u chorych

! Interakcje:

• w przypadku wielokrotnego stosowania rozwija się tolerancja polegająca na osłabieniu działania głównie nasennego (funkcjonalna - farmakodynamiczna + metaboliczna - indukcja enzymów mikrosomalnych, osłabienie metabolizmu wielu leków m.in. hipoglikemizujących, p/krzepliwych, antykoncepcyjnych)

• osłabiają wchłanianie wapnia z p/pokarmowego, skracają biologiczny czas półtrwania aktywnych metabolitów witaminy D₃ pogarszając uwapnienie kości

! Preparaty barbituranów:

• Tiopental (Thiopental)

• Metoheksytal (Brietal Sodium)

• Fenobarbital (Luminal)

! Inne leki nasenne:

• Zolpidem:

• pochodna imidazolopirydyny

• selektywny agonista rec. benzodiazepinowego - stymuluje selektywnie strukturę Ω1, związaną z podjednostką GABA_A

• działanie nasenne w dawkach terapeutycznych, nie uzależnia

• powoduje spadek napięcia mięśni i działa p/drgawkowo

• u człowieka: skraca czas zasypiania, spadek ilości budzeń nocnych, wydłuża czas trwania snu, poprawia jego jakość

• wskazania: leczenie bezsenności okazjonalnej i przejściowej

• Zopiklon:

• pochodna cyklopironów

• nasila transmisję kwasu γ-aminomasłowego (GABA) przez co zwiększa jego wpływ hamujący na struktury nerwowe

• związany z receptorem benzodiazepinowym

• preparat: Imovane

• Hydroksyzyna (Atarax)

• lek uspokajający o silnym działaniu p/lękowym, działa także p/drgawkowo, miolitycznie, gorączkowo, miejscowo znieczulająco, p/histaminowo

• zastosowanie:

• psychiatria (nadpobudliwość, stany lękowe)

• interna (zaburzenia immunologiczne, astma)

• dermatologia (świąd)

• chirurgia (do premedykacji)

• p/wskazania:

• ciąża i laktacja

• przerost prostaty

• jaskra

• działania niepożądane:

• halucynacje

• zaburzenia koncentracji

• osłabienie mięśniowe

• niezborność ruchów

! Inne leki uspokajające:

• Buspiron:




• lek uspokajający o działaniu p/lękowym

• wykorzystuje powinowactwo do receptora 5-HT w OUN

• nie działa nasennie, p/drgawkowo i miorelaksująco

• stosowany w leczeniu stanów lękowych, niepokoju i wzmożonego napięcia psychicznego

• preparat: Malbuson

• Związki bromu:

• ich słabe działanie neurotropowe uzależnione jest zawartości wolnego bromu

• mechanizm działania polega na zastępowaniu jonów chlorkowych przez jony bromkowe

• długotrwałe podawanie związków bromu powoduje tzw. bromicę: zaburzenia ze strony OUN, p/pokarmowego, gruczołów skóry i błon śluzowych - odtrutką jest chlorek sodu zastosowany w większych ilościach

• sole bromu wchodzą w skład Salis Erlenmeyera oraz Mixtura nervina

• Leki pochodzenia naturalnego:

• są to preparaty proste lub złożone oparte na surowcach roślinnych

• ich siła działania zależy od dawki (w małych uspokajająco, w dużych nasennie)

• nie wywołują uzależnień i nie mają poważnych działań niepożądanych dlatego można je stosować u dzieci, kobiet w ciąży, z zaburzeniami wątroby

• najważniejsze surowce roślinne, z których pozyskuje się środki o takim działaniu to:

• Valerianae radix

• Melissae folium

• Lupulinum

• Passiflorae herba

• główne preparaty: Kalms, Valdispert, Passispasminum, Nervosol

Leki przeciwdepresyjne

! Depresje i stany depresyjne:

• leki p/depresyjne stosowane są w stanie obniżonego napięcia emocjonalnego

• charakterystyczne objawy:

• stałe utrzymujące się obniżenie nastroju

• lęk

• obniżenie napędu psychoruchowego (spowolnienie myślenia, obniżenie aktywności ruchowej, poczucie ciągłego zmęczenia)

• zaburzenia rytmu okołodobowego (w tym snu)

• różne objawy somatyczne

• przyczyny:

• etiologia endogenna (choroby afektywne, depresja endogenna)

• etiologia psychogenna (urazy psychiczne, depresja nerwicowa)

• choroby somatyczne, uszkodzenia OUN, leki

• patomechanizm:

• osłabienie ośrodkowego neuroprzekaźnictwa, głównie noradrenaliny i serotoniny

! Podział leków p/depresyjnych:

• trójpierścieniowe leki p/depresyjne (tymoleptyki TLPD)

• związki czterocykliczne

• inhibitory oksydazy monoaminowej (IMAO, tymeretyki)

• sole litu

• inhibitory wychwytu serotoniny

• inne (nietypowe) leki p/depresyjne

! Trójpierścioniowe leki p/depresyjne - działanie, mechanizm działania, wskazania:

• działanie:

• zmniejszenie stanu depresyjnego (poprawa nastroju), zniesienie lęku, odhamowywanie

• działanie p/histaminowe i uspokajające

• mechanizm działania:

• hamowanie wychwytu neuronalnego NA i serotoniny

• wskazania:




• depresje

• nerwice obsesyjne

• lęk napadowy

• hipokineza w przebiegu choroby Parkinsona

• moczenie nocne

• zespoły natręctw

• ból psychogenny

! Trójpierścieniowe leki p/depresyjne - p/wskazania, działania niepożądane i najważniejsze interakcje:

• p/wskazania:




• niewydolność krążenia

• miażdżyca

• zaburzenia rytmu serca

• jaskra

• padaczka

• działania niepożądane:

• stany maniakalne

• bezsenność

• drżenie

• omamy

• suchość w jamie ustnej

• zaburzenia akomodacji

• agranulocytoza

• hipotensja ortostatyczna,

• częstoskurcz

• pogorszenie niewydolności krążenia

• zaparcia

• zwiększenie masy ciała,

• zaburzenia wątroby

• najważniejsze interakcje leków trójpierścieniowych leków p/depresyjnych:

• nasilają działanie:

• barbituranów, leków uspokajających

• alkoholu

• amin sympatykomimetycznych

• leków p/padaczkowych, cholinolitycznych leków p/parkinsonowych

• leków cholinolitycznych

• kardiotonicznych neuroleptyków

• osłabiają działanie:

• niektórych leków hipotensyjnych (lewodopy i klonidyny)

! Preparaty trójpierścieniowych leków p/depresyjnych:

• imipramina (Imipramin)

• doksepina (Doxepin)

• amitryptylina (Amitrylinum, Laroxyl)

! Związki czterocykliczne:

• charakteryzują się działaniem takim jak leki trój cykliczne, ale są mniej toksyczne

• zmniejszają one stany depresyjne (poprawiają nastrój); wykazują również działania anksjolityczne

• mechanizm działania leków czterocyklicznych jest zróżnicowany:

• mianseryna:

• blokuje presynaptyczne receptory α₂- adrenergiczne przez co nasila neuroprzekaźnictwo NA

• blokuje receptory serotoninowe 5-HT₂

• blokuje receptory histaminowe H₁

• maprotylina:

• hamuje wychwyt zwrotny NA, wykazuje powinowactwo do α_1, α₂

• wykazuje słabe działanie cholinolityczne i p/histaminowe

• działania niepożądane podobne jak w trójpierścieniowych lekach p/depresyjnych, ale są mniej nasilone

• preparaty:

• mianseryna (Levinor, Miansemerk)

• mitrazapina (Remeron)

• maprotylina (Ludomil)

! Inhibitory oksydazy monoaminowej:

• mechanizm działania oparty jest hamowaniu aktywności MAO (monoaminooksydazy)

• oksydaza monoaminowa inaktywuje aminy katecholowe: adrenalinę, noradrenalinę, dopaminę i serotoninę

• występuje w postaci dwóch izoenzymów:

• MAO-A powoduje rozkład głównie serotoniny i noradrenaliny

• MAO-B powoduje rozkład β-fenyletyloaminy

• podział leków p/depresyjnych hamujących MAO:

• nieselektywne inhibitory monoaminooksydazy:

• nieodwracalnie blokują formy enzymu

• I generacja IMAO: nialamid, fenelzyna, transcylpromina

• selektywne IMAO:

• nieodwracalnie blokują MAO (II generacja IMAO):

• leki blokujące izoenzym MAO-A: klorgilina

• leki blokujące izoenzym MAO-B: selegina

• odwracalnie blokują MAO-A (III generacja IMAO):

• MAO-A: moklobemid

• preparaty inhibitorów monoaminooksydazy:

• moklobemid (Aurorix, Mocloxid, Mobemid)

• selegina (Jumex, Segan, Selgres, Selgrin, Miar)

! Sole litu:

• działanie:




• anksjolityczne

• p/depresyjne

• p/wirusowe

• immunomodulujące

• p/wymiotne

• mechanizm działania:

• zastępowanie jonów sodowych i potasowych litowymi, co wpływa na wrażliwość błon komórkowych i czynności neuroprzekaźników

• wskazania:

• leczenie i zapobieganie chorobie afektywnej dwubiegunowej (psychoza maniakalno-depresyjna), okresowe zmiany depresyjne, schizofrenia afektywna

• agresje, hiperreaktywność emocjonalna

• opryszczka wargowa

• przeciwwskazania:

• choroby nerek

• zaburzenia sercowo-naczyniowe

• działania niepożądane:




• drżenia

• zaburzenia ze strony p/pokarmowego

• niedoczynność gruczołu tarczowego

• wole

• działanie kardiotoniczne

• działanie teratogenne




• preparat:

• Lithium carbonicum (węglan litu)

! Inhibitory wychwytu serotoniny - fluoksetyna:

• mechanizm działania - selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny

• wskazania:

• łagodne i średnio nasilone depresje

• zapobieganie jednobiegunowym zaburzeniom depresyjnym

• natręctwa

• bulimia

• działania niepożądane:




• nasila się lęk i niepokój

• zaburzenia pozapiramidowe

• bezsenność

• nudności

• bóle głowy

• zaburzenia seksualne

• zwiększenie tendencji do popełniania samobójstw




• preparat:

• fluoksetyna (Andepin, Bioxetin, Seronil)

! Nietypowe leki p/depresyjne:

Trazodon: właściwości: hamuje wychwyt zwrotny serotoniny, blokuje receptory 5-HT i α1 zastosowanie: stany depresyjne o różnej etiologii, w tym depresja z niepokojem działanie niepożądane: zmęczenie, ból głowy, zaburzenia ortostatyczne, suchość w jamie ustnej, priapizm (ciągła erekcja) preparat: Trirrico CR

Tianeptyna: działanie i właściwości: zwiększa zwrotny wychwyt serotoniny, wykazuje działanie anksjolityczne, nie działa sedatywnie, ani psychostymulująco działania niepożądane: bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia, uczucie suchości w ustach, tachykardia, zawroty głowy, omdlenia preparat: Coaxil

Porównanie wpływu leków p/depresyjnych na hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny

	NA	5-HT	DA
drugorzędowe TLPD: nortryptylina	XXX	XX	XX
trzeciorzędowe TLPD: imipramina, amitryptylina	XX XX	XX XXX	X X
inne: miaseryna, fluwoksamina, maprotylina	XX O XXXX	X XXXX X	O X O

Leki pobudzające OUN:

! Podział leków pobudzających OUN:

• leki pobudzające ośrodkowy układ nerwowy dzieli się na:

• leki analeptyczne

• leki nootropowe

• środki psychodysleptyczne

! Zastosowanie i działanie leków analeptycznych:

• zastosowanie:

• leczenie okresowego bezdechu

• pobudzenie zwolnionego rytmu oddychania w wielu chorobach i zatruciach

• w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP)

• w omdleniach

• zapaść ortostatyczna

• niedociśnienie tętnicze

• choroba wysokościowa (górska)

• działanie:

• rozszerzenie mięśni gładkich oskrzeli i naczyń krwionośnych

• pobudzenie rytmu oddychania, poprawa kurczliwości przepony

• nasilenie perfuzji

! Metyloksantyny - aminofilina - leki analeptyczce:

• mechanizm działania: zahamowanie fofodiesterazy i blokowanie receptorów adenozynowych

• działanie:

• rozszerza mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń krwionośnych

• pobudza rytm oddychania

• poprawia kurczliwość przepony

• polepsza wentylację

• nasila perfuzję nerek

• przeciwwskazania:




• nadciśnienie tętnicze

• padaczka, obrzęk mózgu

• nadczynność tarczycy

• tachykardia

• zaburzenia rytmu serca

• niestabilna dusznica bolesna




• działania niepożądane:




• nudności, wymioty

• nadmierna potliwość

• osutka, świąd

• tachykardia, tachypnoe

• nadciśnienie tętnicze

• kaszel

• drgawki




• preparaty:

• Aminophylinum inj.

• Aminophylinum prolongatom tabl.

! Leki analeptyczne - niketamid:

• pobudza ośrodek oddechowy i naczyniowo-rychowy

• wykazuje działanie krótkotrwałe

• po pobudzeniu oddychania często wywołuje depresję ośrodka oddechowego

• w dużych dawkach może pobudzić korę mózgu i powodować drgawki

• skuteczność kliniczna leku bywa kwestionowana

• preparaty:

• Cardiamidum - krople

• Cardiamid - Coffein - krople

! Leki analeptyczne - acetazolamid:

• mechanizm działania: inhibitor anhydrozy węglanowej

• działanie:

• poprawia wentylację u chorych z zasadowicą

• zapobiega hipoksji na dużych wysokościach

• przeciwwskazania:

• nietolerancja sulfonamidów

• ostra niewydolność nerek i wątroby

• niewydolność nadnerczy

• kwasica metaboliczna i choroba nerek

• niedoczynność tarczycy

• działania niepożądane:




• bóle i zawroty głowy

• zmęczenie

• senność

• stany depresyjne

• pobudzenie

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, alergie

• możliwość wystąpienia kamicy




• preparat:

• Diuramid - tabletki

! Leki analeptyczne - almitryna:

• mechanizm działania - stymuluje chemoreceptory obwodowe w aorcie i tętnicach szyjnych

• działanie:

• poprawia utlenowanie krwi przez normalizację stosunku wentylacji do perfuzji

• stymuluje wentylację płuc

• przeciwwskazania:

• niewydolność wątroby

• astma oskrzelowa

• stany spastyczne oskrzeli

• działania niepożądane:




• zmniejszenie masy ciała

• neuropatie obwodowe

• nudności i wymioty

• duszność, zawroty głowy, pobudzenie

• zaburzenia snu




• preparat:

• Armanor - tabletki

! Leki nootropowe:

• są to leki o różnych mechanizmach, które wpływają na OUN poprawiając jego wydolność - określane są również jako leki normalizujące zaburzone procesy energetyczne w tkance OUN w wyniku czego poprawia się czynność mózgu i procesy kojarzeniowe

• leki nootropowe dzielą się na:

• leki poprawiające krążenie mózgowe

• leki normalizujące metabolizm komórek nerwowych przez zmniejszenie zapotrzebowania na tlen i zapobieganie rozkojarzeniu fosforylacji oksydatywnej

• prekursory acetylocholiny

• leki nootropowe poza poprawą zaopatrzenia tkanki nerwowej w tlen wpływają na inne procesy:

• blokery kanału wapniowego (nifedypina, cynaryzyna) normalizują zaburzenia fosforylacji oksydacyjnej

• pentoksyfilina i alkaloidy sporyszu hamują agregację płytek oraz zwiększają elastyczność tkanek nerwowych

! Leki nootropowe - piracetam:

• działanie:

• zmniejsza zapotrzebowanie na tlen, zapobiega rozkojarzeniu fosforylacji oksydacyjnej

• wpływa na wzrost obrotu ATP (dochodzi do poprawy takich funkcji jak zapamiętywanie, uczenie się i zdolność do koncentracji)

• wzmożenie odporności tkanki nerwowej na tzw. noksy, czyli czynniki uszkadzające jak niedotlenienie czy urazy mózgu

• zastosowanie:

• geriatria

• anestezjologia

• pediatria

• neurologia i psychologia (leczenie alkoholizmu)

• działania niepożądane:




• pobudzenie psychomotoryczne

• agresywność

• zwiększony popęd płciowy

• zaburzenia snu

• wzrost masy ciała

• zawroty głowy

• wymioty

• nastroje depresyjne

• zmiany ciśnienia tętniczego

• przeciwwskazania:

• ciężka niewydolność nerek

• ciąża

• niedociśnienie tętnicze

• preparat:

• Lucetam, Nootropil, Memotropil

! Leki nootropowe - deanol (prekursor Ach)

• działanie:

• wzrost stężenia acetylocholiny w mózgu wiąże się z pobudzeniem i poprawą jego stanu funkcjonlanego

• zastosowanie:

• stany przewlekłego zmęczenia fizycznego i psychicznego

• zaburzenia pourazowe, miażdżycowe

• zaburzenia behawioralne u dzieci

• moczenie nocne

• działania niepożądane:




• nadmierne pobudzenie, bezsenność

• bóle głowy, mięśni

• zaparcia

• spadek ciśnienia

• zmiany skórne (rumień)




• przeciwwskazania:

• padaczka

• nadmierna pobudliwość

• zaburzenia pozapiramidowe

• preparat: Bimanol

! Środki psychodysleptyczne:

• działanie:

• wywołują objawy psychotyczne

• zmieniają percepcję i nastrój

• nie wywołują depresji OUN

• nie wykazują wpływu na OUN, metabolizm, aktywność psychomotoryczną

• preparaty: LSD, psylocybina, meskalina, fencyklidyna, kannabinole

• receptory kanabinoidowe:

• znane są dwa typy tego receptora:

• ośrodkowe CB1 zlokalizowane w neuronach presynaptycznych

• obwodowe CB2 związane z układem immunologicznym

• są to receptory metabotropowe

• pobudzenie obydwu receptorów hamuje cyklozę adenylanową, jednak tylko receptory CB1 modulują napływ wapna do komórki i hamują niektóre kanały potasowe

Stosowane p.o. oraz w premedykacji, zaś i.v. do indukcji i podtrzymywaniu znieczulenia ogólnego

Używane w zabiegach nie wymagających znieczulenia ogólnego (endoskopia, kardiowersja elektryczna, diagnostyka radiologiczna)

Interakcje:

• osłabienie metabolizmu przez cymetydynę, ketokonazol, doustne leki antykoncepcyjne

• etanol nasila działanie nasenne (interakcja farmakodynamiczna)

• diazepam zwiększa stężenie digoksyny i fenytoiny (wiązanie z białkami)

• rasy orientalne słabiej metabolizują benzodiazepiny, podobnie jak ludzie starsi i osoby z niewydolnością wątroby

Działania niepożądane:

• w dużych dawkach senność, zaburzenia koordynacji ruchowej, upośledzenie refleksu, ataksja, amnezja następcza

• po odstawieniu bezsenność z odbicia, wzmożona agresywność, drażliwość, koszmary senne, objawy psychotyczne

• uzależnienie psychiczne i zespół abstynencyjny: obniżony nastrój, bezsenność, męczliwość, wzmożona potliwość, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, depersonalizacja, czasem omamy, depresja, zaburzenia kooordynacji ruchowej, napady lęku panicznego

Farmakokinetyka:

• szybko przechodzą przez barierę krew-mózg

• wiążą się z białkami osocza w 65-79%

• szybko dyfundują do dobrze ukrwionych miejsc,

• ulegają redystrybucji

• degradacja w wątrobie (rozkład metoheksytalu odbywa się tylko w wątrobie)

• tiopental dodatkowo w nieznacznym stopniu w nerkach, mózgu,

• metabolity wydalane są przez nerki, w niezależnym stopniu z żółcią

• różny okres połowicznej eliminacji: dla tiopentalu 5,1-11,5h, dla metoheksytalu- 1,5-4h

P/wskazania:

nadwrażliwość, dzieci, napady bezdechu nocnego, miastemia, niewydolność wątroby, płuc, depresja oddechowa

Działania niepożądane:

senność, biegunka, bóle, zawroty głowy, zaburzenia świadomości, koszmary nocne, zespół depresyjny

---