PRACA KONTROLNA

Z RACHUNKOWOŚCI I ANALIZY EKONOMICZNEJ.

Temat: CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW GOSPODARCZYCH I ŹRÓDŁA ICH POCHODZENIA.

Jednostki gospodarcze, bez względu na rodzaj prowadzonej działalności, muszą dysponować zasobami gospodarczymi, które pozwalają im realizować podstawowe zadania. Z metody bilansowej rachunkowości wynika, że działalność gospodarczą należy rozpatrywać z dwóch przeciwstawnych punktów widzenia, z punktu widzenia rzeczowego (przedmiotowego) oraz z punktu widzenia finansowego. Rozpatrywanie działalności gospodarczej z punktu widzenia rzeczowego to nic innego jak branie pod uwagę tego, jakie zasoby występują w gospodarce i jak są one wykorzystywane.

Zasoby te określa się mianem środków gospodarczych, majątkiem, albo aktywami. Aktywa definiuje się jako zasoby majątkowe:

• które są kontrolowane przez jednostkę,

• których wartość jest określona w sposób wiarygodny,

• powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń,

• spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Zasoby gospodarcze jednostki rozpatrywane z przedmiotowego punktu widzenia to majątek obejmujący różnorodne składniki, które dzielone są na dwie grupy: majątek trwały i majątek obrotowy. O zakwalifikowaniu poszczególnych składników do majątku trwałego lub obrotowego decyduje wiele czynników. Do najistotniejszych należą:

• funkcja spełniana w procesach gospodarczych,

• okres ekonomicznej użyteczności,

• kryterium płynności.

Majątek trwały.

Majątek trwały (aktywa trwałe) obejmuje te składniki majątku, które przeznaczono do długotrwałego użytkowania przez jednostkę gospodarczą, a które nie zmieniają postaci występowania i uczestnicząc w wielu powtarzających się procesach gospodarczych, zużywają się stopniowo.

Uwzględniając postać występowania składników majątku trwałego można wyróżnić:

1. Wartości niematerialne i prawne.

W wartościach niematerialnych i prawnych ujmuję się nabyte przez jednostkę, prawa majątkowe: nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki.

Wartości niematerialne i prawne w szczególności obejmują:

• autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,

• know-how,

• nabytą wartośc firmy (dodatnią) rozumianą jako różnica pomiędzy ceną nabycia (przejęcia) określonej jednostki lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto,

• koszt zakończonych prac rozwojowych (wynikiem pozytywnym) poniesionych przed rozpoczęciem produkcji, a dotyczących badań lub wiedzy uzyskanej w inny sposób, które mogą zostać wykorzystane na potrzeby gospodarcze jednostki (np. produkcja nowych lub ulepszonych wyrobów).

Nie zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych tych praw majątkowych, które jednostka nabyła w celu osiągania korzyści z przyrostu ich wartości lub innych pożytków, w tym również transakcji handlowych. W przypadku takim posiadane prawa kwalifikowane są do inwestycji długoterminowych.

2. Środki trwałe

Pod pojęciem środków trwałych zgodnie z ustawą o rachunkowości (art. 3 ust.1 pkt 15 RachU) rozumieć należy te składniki majątku jednostki, które: są kompletne i zdatne do użytku w chwili przekazania do eksploatacji, przeznaczone na potrzeby jednostki, przewidywany okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok.

W szczególności zalicza się do nich:

• nieruchomości, w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• maszyny, urządzenia, środki transportu,

• ulepszenia w obcych środkach trwałych

• inwentarz żywy.

Składniki majątku nie musza stanowić własności lub współwłasności jednostki, ażeby można je było zaliczyć do środków trwałych. Jednostka musi jednakże sprawować nad nimi kontrolę. Kontrola tych aktywów odbywać się może na przykład na drodze przejęcia ich w leasing finansowy lub na podstawie bezpłatnego użytkowania.

3. Środki trwałe w budowie.

Środki trwałe w budowie są to środki trwałe zaliczane do aktywów trwałych w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego (art. 3 ust. 1 pkt 16 RachU).

Pozycja ta obejmuje również ogół kosztów realizacji tych budynków i budowli, które po zakończeniu budowy zaliczone zostaną do nieruchomości klasyfikowanych jako inwestycje.

4. Należności długoterminowe.

Należności długoterminowe obejmują tą część ogółu należności, których termin wymagalności jest dłuższy niż 1 rok, licząc od dnia bilansowego. Zasadzie tej nie podlegają należności z tytułu dostaw i usług, które w całości zaliczane są do należności krótkoterminowych.

5. Inwestycje długoterminowe.

Do inwestycji długoterminowych zalicza się te nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne, które zostały nabyte w celi uzyskania korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej. Aktywa te nie są użytkowane przez jednostkę w ramach podstawowej działalności operacyjnej.

Do grupy tej zalicza się również długoterminowe aktywa finansowe obejmujące w szczególności:

• udziały, akcje oraz inne papiery wartościowe wyemitowane przez jednostki obce lub powiązane, nabyte w celu uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend bądź innych pożytków, jak również sprawowania kontroli, współkontroli lub wywierania znaczącego wpływu na te jednostki.

• udzielone pożyczki,

• inne długoterminowe aktywa finansowe.

Kryterium pozwalającym zaliczyć określone aktywa finansowe do długoterminowych jest czas ich pozostawania w dyspozycji jednostki. Okres ich płatności, wymagalności lub przeznaczenia do zbycia musi być dłuższy niż 1 rok, licząc od dnia bilansowego lub daty ich złożenia, wystawienia lub nabycia.

Majątek obrotowy.

Majątek obrotowy (aktywa obrotowe) obejmuje składniki, które przechodząc przez kolejne fazy cyklu operacyjnego, ulegają zużyciu lub są zbywane, zostają rozliczone lub stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Majątek obrotowy z punktu widzenia postaci występowania można podzielić na:

1. Materiały.

W pozycji materiałów ujmowane są wszelkiego rodzaju artykuły i surowce nabywane przez jednostkę z przeznaczeniem do zużycia w procesie produkcji wyrobów, wykonania świadczonych usług, realizacji nowych obiektów, jak również zużywane na potrzeby administracji, ochrony, reklamy itp. Materiały podlegają całkowitemu zużyciu w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy. Do materiałów zalicza się miedzy innymi:

• różnego rodzaju nośniki energii (woda, para, gaz),

• paliwa przeznaczone do zużycia w transporcie,

• surowce niezbędne do produkcji,

• części zamienne do środków transportu, maszyn i urządzeń,

• opakowania jednorazowego użytku.

• Półprodukty i produkty w toku.

Półprodukty stanowią nieukończone jeszcze wyroby, które jednakże przeszły określone technologicznie fazy produkcji i podlegają magazynowaniu, jak również mogą zostać sprzedane. Na produkcję w toku składają się wyroby znajdujące się w trakcie przetwarzania.

3. Produkty gotowe.

W pozycji produktów gotowych ujmuje się wytworzone lub przetworzone przez jednostkę wyroby lub usługi (niepodlegające dalszej obróbce) zdatne do sprzedaży jednostkom zewnętrznym.

4. Towary.

Towary są to wyroby obcych jednostek nabyte w celu dalszej odsprzedaży w nieprzetworzonej formie w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Do grupy towarów zalicza się również:

• nieruchomości (grunty, budynki, budowle) nabyte w celi dalszej odsprzedaży,

• prawa majątkowe niestanowiące aktywów trwałych.

1. Należności krótkoterminowe.

Pod pojęciem należności rozumieć trzeba kwoty należne jednostce od innych jednostek zewnętrznych lub osób fizycznych z tytułu sprzedaży produkowanych wyrobów, świadczonych usług lub z innych przyczyn. Należności krótkoterminowe obejmują:

• ogół należności z tytułu dostaw i usług bez względu na okres ich wymagalności,

• należności z innych tytułów, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

5. Krótkoterminowe aktywa finansowe.

Krótkoterminowe aktywa finansowe (podobnie jak inwestycje długoterminowe) stanowią aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości, spodziewanych odsetek, dywidend i innych korzyści. Aktywa te jednakże muszą być płatne, wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia, nabycia. Przykładowo zalicza się do nich:

• wyemitowane przez inne jednostki udziały i akcje jednostek krajowych i zagranicznych, nabyte w celu późniejszej odsprzedaży,

• papiery wartościowe wyemitowane przez jednostki obce, takie jak: bony pieniężne NBP, bony skarbowe, certyfikaty, listy zastawne, jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych itp., nabyte przez jednostkę w celach handlowych, jak również stanowiące krótkoterminową lokatę środków pieniężnych,

• czeki i weksle obce,

• nabyte przez jednostkę w drodze egzekucji udziały lub akcje własne, w celu odsprzedaży lub umorzenia.

1. Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne.

Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne stanowią aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz, znajdujących się w posiadaniu jednostki pod postacią gotówki, bonów pieniężnych, środków na rachunkach bankowych (w tym lokat długoterminowych i krótkoterminowych). Na aktywa pieniężne składają się ponadto czeki i weksle wystawione przez jednostki zewnętrzne, płatne lun wymagalne w ciągu 3 miesięcy od daty ich otrzymania, wystawienia lub nabycia.

2. Inne inwestycje krótkoterminowe.

Inne inwestycje krótkoterminowe stanowią tą grupę inwestycji, których ze względu na kryteria czasowe lub ich postać nie można zakwalifikować ani do inwestycji długoterminowych, ani do krótkoterminowych aktywów finansowych. Na przykład mogą to być: metale szlachetne, dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie itp.

Źródła pochodzenia aktywów.

Źródła pochodzenia aktywów określa się mianem kapitałów (funduszy). Wszystkie rodzaje kapitałów prezentowane w sprawozdawczości finansowej jednostki pod wspólną nazwą „pasywa” obrazują majątek posiadany przez przedsiębiorstwo w ujęciu finansowym. Posiadanie kapitału umożliwia rozpoczęcie i kontynuowanie zamierzonego przedsięwzięcia gospodarczego. Stanowi on źródło finansowania środków gospodarczych, jakimi dysponuje i które wykorzystuje jednostka w swojej działalności. Rodzaj kapitałów pozostających w dyspozycji jednostki udziela również informacji dotyczących okresu, w jakim mogą one być wykorzystywane na potrzeby związane z prowadzeniem działalności, jak również odzwierciadla warunki, na jakich ten kapitał został jednostce udostępniony. Struktura kapitałów określa ponadto prawa właścicieli jednostki i innych jednostek zewnętrznych, bądź osób fizycznych do składników majątku znajdującego się w dyspozycji przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia prawa własności kapitały (fundusze) jednostek gospodarczych są dzielone na: kapitały (fundusze) własne, zobowiązania (kapitały obce).

Kapitały własne stanowią wartościowy odpowiedni tych składników majątku, do których jednostce gospodarczej przysługuje prawo własności. Składniki te w postaci pieniężnej lub rzeczowej (aportów) zostały wniesione przez założycieli (właścicieli) jednostki bądź pochodzą z przeznaczenia części wygospodarowanego zysku na potrzeby rozwojowe jednostki. Uwzględniając sposób zasilania kapitały własne można podzielić na:

• powierzone, odpowiadające finansowym wkładom właścicieli, których z reguły nie wolno zwracać w trakcie funkcjonowania jednostki gospodarczej,

• samofinansowania, pochodzące z wygospodarowanego zysku, przeznaczonego na potrzeby rozwojowe jednostki.

Kapitały własne pozostają w dyspozycji jednostek gospodarczych bez ograniczeń czasowych, stanowiąc podstawę finansowania działalności każdej jednostki. Kapitały te występują w różnych postaciach, w zależności od formy własności i formy prawnej tych jednostek.

W gospodarce rynkowej najczęściej występującą formą prawną jednostek gospodarczych jest spółka, czyli zrzeszenie osób lub kapitału powstałe w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Uwzględniając ekonomiczną podstawę utworzenia i związany z nią zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania, spółki dzieli się na osobowe i kapitałowe.

Spółki osobowe zwykle opierają działalność na osobistej pracy wspólników, przy czym wspólnicy ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki. W spółce komandytowo- akcyjnej za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń, a jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Kapitał powinien wynosić, co najmniej 50 000 zł. W spółce jawnej udział kapitałowy może być wniesiony w formie pieniężnej i niepieniężnej. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe. Spółka komandytowa jest spółką, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń, a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej.

W spółkach kapitałowych występuje pełne rozdzielenie majątku i odpowiedzialności materialnej spółki od wspólników. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, bowiem podmiotem odpowiedzialności jest spółka, która odpowiada za zobowiązania wobec wierzycieli do wysokości kapitału własnego. Do spółek kapitałowych zalicza się spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

W spółce akcyjne kapitał zakładowy odpowiada wartości nominalnej wyemitowanych i sprzedanych akcji. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 500 000 zł, a wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 złoty. Obok kapitału zakładowego jest tworzony obligatoryjnie kapitał zapasowy, którego celem jest pokrycie ewentualnych strat wynikających z całokształtu działalności spółki. Statut spółki akcyjnej może także przewidywać tworzenie kapitału rezerwowego na pokrycie szczególnych strat lub wydatków na cele rozwojowe spółki.

Kapitał zakładowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada wkładom (pieniężnym bądź niepieniężnym) wniesionym przez wspólników. Kapitał zakładowy tej spółki powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 500 zł. Jeżeli udział jest obejmowany przez wspólników po cenie wyższej od jego wartości nominalnej, to nadwyżkę przekazuje się na kapitał zapasowy. Zgodnie z umową w spółce z o.o. mogą być tworzone także kapitały rezerwowe.

W przedsiębiorstwie państwowym fundusz założycielski stanowi równowartość majątku wydzielonego z mienia państwowego i przekazanego przedsiębiorstwu przez organ założycielski. Fundusz przedsiębiorstwa odpowiada tej części jego majątku, która została sfinansowana we własnym zakresie (z zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo i przeznaczonego na jego rozwój).

W spółdzielni fundusz udziałowy jest tworzony z wpłat (udziałów) wnoszonych przez jej członków. Fundusz zasobowy powstaje natomiast z wypracowanej nadwyżki bilansowej (zysku), pozostawionej do dyspozycji spółdzielni.

Osoby fizyczne mogą prowadzić działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa jednoosobowego. Przedsiębiorstwo to jest prowadzone i reprezentowane przez właściciela, który w sposób wyłączny i bez ograniczeń odpowiada za zobowiązania wobec wierzycieli, zarówno majątkiem przedsiębiorstwa, jak i majątkiem osobistym. Utworzenie przedsiębiorstwa jednoosobowego nie wymaga wniesienie jakiegokolwiek kapitału, dlatego kapitał właściciela ma charakter fakultatywny.

Ustawa o rachunkowości do kapitałów własnych zalicza:

• kapitał podstawowy,

• kapitały zapasowe i rezerwowe,

• wynik finansowy.

Zaliczany do kapitałów własnych jednostki wynik finansowy może wystąpić w postaci wielkości dodatniej (zysku) lub wielkości ujemnej (straty). Wypracowany zysk jest podstawowym źródłem przyrostu majątku (aktywów) jednostki gospodarczej. Poniesiona strata oznacza zmniejszenie majątku, jakim dysponowała dotychczas jednostka gospodarcza. Wynik finansowy jednostki gospodarczej rozpatrywany jest w dwóch płaszczyznach, jako:

• niepodzielony wynik finansowy (zysk lub strata) z lat ubiegłych,

• wynik finansowy netto (zysk netto lub strata netto) roku obrotowego, za który sporządzono sprawozdanie finansowe.

Do kapitałów jednostki należą zobowiązania, odpowiadające tej części majątku, która została udostępniona jednostce gospodarczej z obowiązkiem zwrotu w określonym terminie. Zobowiązania nazywane są też długami. Zobowiązaniem określa się obowiązek dłużnika do zapłacenia wierzycielowi określonej kwoty w wyznaczonym terminie za otrzymane świadczenie. Według ustawy o rachunkowości zobowiązania to wynikające z przeszłych zdarzeń obecne świadczenia o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych zasobów majątkowych jednostki.

Z przedmiotowego punktu widzenia można wymienić następujące rodzaje zobowiązań:

• kredyty bankowe, które oznaczają zobowiązania jednostki gospodarczej wobec banków z tytułu otrzymanych środków pieniężnych z obowiązkiem ich zwrotu w określonym terminie,

• pożyczki, przez które rozumie się zobowiązania wobec osób fizycznych bądź prawnych nie będących bankami z tytułu otrzymanych środków pieniężnych z obowiązkiem zwrotu,

• zobowiązania z tytułu dostaw i usług, powstające w związku z rozbieżnymi w czasie momentami: otrzymania dostawy (usługi) i zapłaty za tę dostawę (usługę),

• zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń, którymi są naliczone, lecz jeszcze nie zapłacone podatki, cła, składki ubezpieczeniowe należne instytucjom publicznoprawnym,

• zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, które oznaczają zadłużenie jednostki gospodarczej wobec pracowników w związku z naliczonymi, a jeszcze nie wypłaconymi wynagrodzeniami,

• zobowiązania wekslowe, które pojawiają się wówczas, gdy dłużnik zamiast zapłaty za otrzymaną dostawę (usługę) wystawia weksel, odraczając termin płatności,

• zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych, które występują w przypadku pozyskiwania przez jednostką gospodarczą środków pieniężnych poprzez emisję i sprzedaż obligacji bądź innych dłużnych papierów.

Do zobowiązań ustawa o rachunkowości zalicza także rezerwy celowe, definiując je jako zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Wysoki stopień prawdopodobieństwa wystąpienia przyszłych zobowiązań, jak i możliwość wiarygodnego oszacowania ich wysokości są warunkiem koniecznym przy tworzeniu rezerw między innymi z tytułu

• udzielonych gwarancji i poręczeń,

• dokonanych operacji kredytowych,

• skutków toczącego się postępowania sądowego itp.

Bibliografia:

1. Dyduch A., Sawicka J., Stronczek A., Rachunkowość finansowa- wybrane zagadnienia, C.H. Beck, Warszawa 2004.

2. Gmytrasiewicz M., Encyklopedia rachunkowości, Lewis Nexis, Warszawa 2005.

3. Micherda B., Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, PWN, Warszawa 2005.

8

---