Ustrój Organów Ochrony Prawnej

Ustrój

Na ustrój państwa składa się m.in. ustawowa regulacja np.

1. zasady tworzenia organu,

2. reguły kreacji organu (tryb powołania),

3. organy organu ochrony prawnej (struktura organizacyjna organu), np. sąd prezes, kolegium itp.

4. organizacja wewnętrzna,

5. zasady i kryteria doboru osób wchodzących w skład organu,

6. sytuacja prawna osób wchodzących w skład organu, np. zawisłość, niezawisłość,

7. ich odpowiedzialność dyscyplinarna,

8. inne zagadnienia szczególne,

Ochrona prawna

Ochrona prawna (pojęcie) - stała i zorganizowana działalność podejmowana głównie dla ochrony prawa, np. zapobieganie przekraczaniu prędkości przez nakładanie kar i mandatów,

Ochrona prawna (przedmiot):

1. prawo w znaczeniu przedmiotowym (ogół społeczeństwa, państwo) - ochrona porządku prawnego, inaczej ochrona interesu społecznego.

2. prawo w znaczeniu podmiotowym (jednostki) - ochrona interesu indywidualnego.

Realizacja jednego przedmiotu najczęściej przynosi także efekt w postaci realizacji drugiego; czasem jednak oba te interesy mogą pozostawać w sprzeczności.

Ochrona prawna (rodzaje):

1. prewencja - zapobieganie przed naruszaniem prawa,

1. ogólna

Oddziaływanie na nieokreślone podmioty. Rodzi przeświadczenie, że nie opłaca łamać się prawa (świadomość prawna społeczeństwa); naruszenie przyniesie nieuchronnie określony skutek.

2. szczególna

Oddziaływanie na określone podmioty (najczęściej na ten podmiot, który naruszył prawo). Ponowne naruszanie przez ten sam podmiot przyniesie nieuchronnie określony skutek.

2. represja - po naruszeniu prawa; jest skutkiem jego naruszenia,

1. karna,

2. cywilna,

3. administracyjna,

Represja nie musi przybierać postaci represji karnej (za przestępstwo, wykroczenie) może być nałożona np. za zaniedbanie obowiązku (cywilna, administracyjna).

Ochrona prawna (okoliczności stosowania):

1. sytuacja konfliktowa

Gdy pomiędzy stronami stosunku prawnego doszło do konfliktu co do ich wzajemnych praw i obowiązków

np. przekroczenie dozwolonej prędkości.

2. sytuacja niekonfliktowa - gdy do konfliktu jeszcze nie doszło, ale jest na tyle niejasna, że wymaga udziału organów ochrony prawnej

1. ze względu na treść prawa,

2. ze względu na wagę sytuacji.

Ochrona prawa (rodzaje):

1. rozstrzyganie (orzekanie),

2. działalność pojednawcza,

3. kontrola przestrzegania prawa (kontrola legalności),

4. pomoc prawna,

5. ochrona praw człowieka,

ad. a)

rozstrzyganie (określenie) - podejmowanie wiążącej (stanowczej) decyzji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej, za pomocą środków określonych przez prawo.

Rozstrzyganie zawsze wiąże się z „pokrzywdzeniem” jednej ze stron i zaspokojeniem interesów drugiej strony (zawsze jest wygrany i przegrany).

Sposoby rozstrzygania:

• ze względu na podmiot,

• przez jedną ze stron,

• przez podmiot trzeci,

• ze względu na środki podejmowane przez organy rozstrzygające,

• środki przymusu prawnego (państwowego),

• środki wychowawcze,

ad. b)

działalność pojednawcza (określenie) - ugodowe załatwienie konfliktu drogą porozumienia się samych stron; albo przy okazji dochodzenia do stanowczego rozstrzygnięcia albo w toku takiego postępowania. Pojawia się tam gdzie nie ma potrzeby stosowania przymusu.

Rodzaje działalności pojednawczej:

• pośrednictwo (mediacja) - działalność jakiegokolwiek podmiotu trzeciego, któremu strony zaproponowały ugodowe załatwienie konfliktu.

• rozjemstwo (koncyliacja) - działalność specjalnie do tego celu powołanego organu.

Działalność pojednawcza w postępowaniu sądowym:

• mediacja - dopuszczalna w postępowaniu karnym i cywilnym; prowadzona przez mediatora (nie może być nim np. sędzia, duchowny). Ma służyć skróceniu i ograniczeniu kosztów postępowania, wymaga akceptacji przez obie strony.

Od pojednawstwa należy odróżnić tzw. polubowne załatwienie sprawy (proces cywilny) dokonywane przez sąd polubowny. Ma ono charakter wiążący nie ma charakteru działalności pojednawczej tylko rozstrzygającej.

Przejawy działalności pojednawczej w postępowaniu sądowym:

• posiedzenie pojednawcze (KPK) - jest obligatoryjną fazą postępowania prywatnoskargowego.

• postępowanie pojednawcze (KPC) - gdy istnieje możliwość zawarcia przez strony ugody.

Pojednanie jest dobrym rozwiązaniem, bo strony przyjmują rozwiązanie akceptujące ich żądania, a nie ze strachu przed przymusem państwowym.

ad. c)

Kontrola przestrzegania prawa (określenie):

1. badanie zachowania się określonych podmiotów pod kątem zgodności tego zachowania się z prawem

|1 etap|

2. występowanie z odpowiednimi wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków przewidzianych na wypadek naruszenie lub zagrożenie naruszenia prawa

|2 etap, jeśli zachowanie nie jest zgodne z prawem|

Zakres kontroli przestrzegania prawa:

• ograniczony - gdy kontrola dotyczy tylko wybranych aspektów,

• nieograniczony (zupełna) - gdy kontrola dotyczy wszystkich aspektów działalności kontrolowanego podmiotu

Rodzaje kontroli przestrzegania prawa:

• kontrola sensu stricte - środki ujawniania; tylko ujawnienie faktu naruszenia prawa.

• kontrola sensu largo - środki ujawniania i środki reagowania; ujawnienie faktu naruszenia prawa i wystosowanie wniosku do odpowiedniego organu.

Stosunek kontroli i nadzoru

• kontrola ≠ nadzór

Ktoś sprawujący kontrolę może jedynie ujawnić fakt naruszenia prawa, natomiast nadzorujący ujawnia fakt naruszenie prawa i dysponuje władzą nad podmiotem badanym wyciąga konsekwencje za naruszenie prawa.

ad. d)

Pomoc prawna (określenie) - szczególnego rodzaju usługi (prawne) świadczone podmiotom stosunków prawnych w celach ochrony ich prawnie chronionych interesów.

Główna funkcja pomocy prawnej - ochrona praw podmiotowych i prawnie chronionych interesów jednostek.

Usługi w zakresie pomocy prawnej:

1. Poradnictwo prawne.

2. Opracowywanie aktów prawnych bądź o charakterze ogólnym bądź indywidualnym.

3. Zastępstwo (reprezentacja):

• procesowe,

• pozaprocesowe.

• Obrona w sprawach karnych

• Dokonywanie innych czynności.

ad. e)

Ochrona praw człowieka (określenie) - działalność polegająca na:

1. Ochronie praw ogółu obywateli, zagwarantowanych Konstytucją albo innymi aktami prawnymi (w tym także prawa międzynarodowego).

2. Ochronie prawo określonej grupy podmiotów, wyróżnionej ze względu na jej cechy.

Organy Ochrony Prawnej

Organy ochrony prawnej (pojęcie) - organy specjalnie powołane (nie powołane ad hoc) do sprawowania ochrony prawnej i specjalnie zorganizowane dla realizacji tego celu.

Rodzaje organów ochrony prawnej:

1. rozstrzygające,

2. pojednawcze (mediacyjne, rozjemcze),

3. kontroli legalności,

4. pomocy prawnej,

5. organy ochrony praw człowieka.

ad. a)

organy rozstrzygające (określenie) - organy powołane specjalnie do rozstrzygania konfliktów i specjalnie pod tym kątem zorganizowane (organizacja wewnętrzna i przygotowanie osób pełniących te funkcje).

Podstawą ich powstania jest konflikt między stronami stosunku prawnego. Organy mają mu zapobiec lub go rozwiązać.

Rodzaje organów rozstrzygających

• sądy

• pozasądowe organy rozstrzygające np.

• izba morska - rozstrzyga sprawy wynikające z wypadków morskich.

• kolegia do spraw wykroczeń (już nie istniejące)

Podział sądów:

1. w znaczeniu materialnym

• Organ rozstrzygający specjalnie powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (wymierzania sprawiedliwości).

• Uprawniony do rozstrzygania w imieniu państwa.

• Wyposażony w pełne, ustrojowe i procesowe gwarancje prawidłowego orzekania

• niezawisłość,

• jawność,

• procesowa formuła postępowania.

2. w znaczeniu formalnym

• każdy organ nazwany sądem przez obowiązujące przepisy.

Sąd koleżeński, sąd honorowy, sąd polubowny te sądy nie sprawują wymiaru sprawiedliwości ≠ sąd w znaczeniu materialnym.

W Polsce sądami w znaczeniu formalnym i materialnym są (art. 175 ust. 1 Konstytucji):

1. Sądy powszechne (sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne).

2. Sądy administracyjne (wojewódzkie i Naczelny Sąd Administracyjny).

3. Sądy wojskowe.

4. Sąd Najwyższy.

Pozasądowe organy rozstrzygające

Pozasądowe organy rozstrzygające (określenie - twór języka prawniczego, nie obowiązuje w języku prawnym) -

organy powołane specjalnie do rozstrzygania (orzekania) i specjalnie pod tym kątem zorganizowane oraz działające na zasadzie swych własnych, wyłącznych kompetencji.

Izba morska:

• orzeka w sprawach z wypadków morskich,

• rozpoznaje inne sprawy przekazane izbie morskiej odrębnymi przepisami.

Konstytucja nie określa tych organów, jako organy wymiaru sprawiedliwości.

ad. b)

1. powoływane ad hoc np. komisje pojednawcze tworzone na podstawie ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (zaistnienie sporu powołanie komisji).

2. o charakterze stałym np. komisje pojednawcze tworzone w trybie określanym przepisami Kodeksu Pracy

(powołanie komisji rozwiązanie sporu, jeśli takowy zaistnieje).

• Działalność organów pojednawczych ogranicza się wyłącznie do prób ugodowego załatwienia sporu. Z reguły postępowanie przed tymi organami nie może zamykać drogi dla postępowania przed właściwymi organami rozstrzygającymi.

• Ich działalność pojednawcza (mediacyjna) jest prowadzona w określonych warunkach w postępowaniu prywatnoskargowym przez sąd lub w postępowaniu karnym przez mediatora.

ad. c)

kontrola legalności - sprawowanie kontroli może być funkcją uboczną danego organu, bądź jedną z wielu funkcji np. NIK kontroluje pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

W Polsce nie ma organu, do którego zakresu działania należałoby wyłącznie kontrola legalności (np. prokuratura dodatkowo ściga za przestępstwa).

Kontrolę legalności sprawują również sądy administracyjne, w tym NSA (art. 184 Konstytucji oraz przepisy PrUSA).

ad. d)

organy pomocy prawnej - organy powołane do obsługi prawnej i specjalnie w tym celu zorganizowane:

• adwokatura,

• radcostwo,

• notariat.

Pomoc prawna jest świadczona w ramach tzw. zawodów zaufania publicznego (zawody regulowane; ustawa 18 III 2008r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE, Dz. U. Nr 63 poz. 394)

Zawód regulowany - zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych polskich przepisach.

Cechy zawodu zaufania publicznego:

• może wiązać się z dostępem do informacji dotyczącej życia prywatnego osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy,

• wymaga określenia zasad etyki i może wymagać złożenia ślubowania,

• gwarantuje, że informacje uzyskane przez wykonującego ten zawód są chronione tajemnicą zawodową, którą można złamać tylko wtedy, gdy przewidują to obowiązujące przepisy,

• wykonuje się go na podstawie przepisów korporacyjnych, regulujących zasady funkcjonowania korporacji.

ad. e)

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rzecznik Praw Dziecka

Są to organy jednoosobowe, realizują potrzebę ochrony praw człowieka. RPO ma prawo kasacji w każdej sprawie, a RPD w sprawach, w których mogło dojść do naruszenia praw dziecka.

• Rzecznika Praw Pacjenta/Rzecznik Ubezpieczonych itp. nie spełniają roli organów ochrony praw człowieka, bo chronią tylko wyróżniony zakres praw. Mogą zwrócić się do RPO lub RPD o podjęcie działań z zakresu ich kompetencji.

art. 208 ust. 1 Konstytucji RP: „Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych”.

art. 1 ust. 3 RPOU: „W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.”

art. 1 ust. 2 RPDU: „Rzecznik Praw Dziecka, zwany dalej Rzecznikiem, stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.”

art. 2 ust. 1 RPDU: „W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości.”

Zasady ustrojowe

Zasada (pojęcie) - dyrektywa; postulat; wzorzec; idea. Stanowi normę prawną wyraźnie oznaczoną lub wyinterpretowaną z innych norm; stąd podział zasad na:

• skodyfikowane (takie, którym została nadana postać normatywna),

• nieskodyfikowane (wyinterpretowane z określonej normy lub zespołu norm).

Rodzaje zasad

Wszystkie zasady ustrojowe są zasadami konstytucyjnymi - mają źródło w Konstytucji:

1. zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości,

2. zasada niezawisłości sędziowskiej,

3. zasada niezależności sądów,

4. zasada udziału czynnika społecznego,

5. zasada instancyjności,

6. zasada stabilności orzeczeń.

ad. a) „zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości”

W Polsce wymiar sprawiedliwości sprawują sądy.

art. 175 ust. 1 Konstytucji RP: „Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.”

art. 175 ust. 2 Konstytucji RP: „Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.”

Definicje sądowego wymiaru sprawiedliwości:

• przedmiotowa

• podmiotowa

• przedmiotowo-podmiotowa (mieszana)

przedmiotowa (co czyni?) - wymiarem sprawiedliwości są czynności jakiegokolwiek organu, jeśli zmierzają do rozstrzygnięcia sytuacji konfliktowej. Są nim zatem także np. czynności w znaczeniu formalnym ( błąd) np.

• wezwanie stron na rozprawę,

• nadanie klauzuli wykonalności,

• wezwanie świadka na przesłuchanie przez Policję.

podmiotowa (kto czyni?) - wymiarem sprawiedliwości są czynności dokonywane przez sąd. Są nim zatem także np. czynności związane z funkcjonowaniem sądów ( błąd) np.

• zawiadamianie świadków.

przedmiotowo-podmiotowa - wymiarem sprawiedliwości są wyłącznie takie czynności sądu, które zmierzają do rozstrzygania sytuacji konfliktowych. Zatem:

• nie każda czynność, tylko czynność dokonywana przez sąd,

• nie każda czynność sądu, tylko taka która jest rozstrzygnięciem sytuacji konfliktowej.

ad. b) „zasada niezawisłości sędziowskiej”

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

1. ustrojowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

1. odpowiedni poziom etyczno-moralny,

2. przygotowanie zawodowe,

3. stałość zawodu,

4. incompatibilitas (zakaz łączenie stanowisk),

5. materialna niezależność,

6. immunitet sędziowski.

2. procesowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej.

ad. 1) „odpowiedni poziom etyczno-moralny”

art. 61 § 1 pkt USP: „Na stanowisko sędziego (…) może być powołany ten kto jest nieskazitelnego charakteru”.

Z posiedzenia sejmowej komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka:

• wysokie morale,

• umiar,

• tolerancja,

• dobre prowadzenie się.

Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów:

§ 1

Z pełnieniem urzędu sędziego wiążą się szczególne obowiązki oraz ograniczenia osobiste.

§ 2

Sędzia powinien zawsze kierować się zasadami uczciwości, godności, honoru, poczuciem obowiązku oraz przestrzegać dobrych obyczajów.

§ 4

Sędzia powinien dbać o autorytet swojego urzędu, o dobro sądu, w którym pracuje, a także o dobro wymiaru sprawiedliwości i ustrojową pozycję władzy sądowniczej.

§ 5

2. Sędzia powinien unikać zachowań, które mogłyby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabić zaufanie do jego bezstronności, nawet jeśli nie zostały uwzględnione w Zbiorze.

4. Sędzia powinien wymagać od innych sędziów nienagannego zachowania i kierowania się zasadami etyki zawodowej, a na naganne zachowania odpowiednio reagować.

§ 9

1. Sędzia nie może ulegać jakimkolwiek wpływom naruszającym jego niezawisłość, bez względu na ich źródło lub przyczynę.

2. W razie wystąpienia okoliczności, które mogą zagrozić niezawisłemu sprawowaniu urzędu, sędzia jest obowiązany niezwłocznie powiadomić odpowiedniego przełożonego.

§ 10

Sędzia powinien unikać zachowań, które mogłyby podważyć zaufanie do jego niezawisłości

i bezstronności.

§ 13

Sędzia nie powinien wyrażać publicznie opinii na temat toczącego się lub mającego się toczyć postępowania.

§ 16

Sędzia nie może żadnym swoim zachowaniem stwarzać nawet pozorów nierespektowania porządku prawnego.

§ 17

1. Sędzia powinien unikać kontaktów osobistych i jakichkolwiek związków ekonomicznych z

innymi podmiotami, jeśli mogłyby one wzbudzać wątpliwości co do bezstronnego wykonywania obowiązków, bądź podważać prestiż i zaufanie do urzędu sędziowskiego.

2. Sędzia powinien dołożyć należytej staranności, żeby takie zachowanie nie było udziałem

jego najbliższych.

§ 18

1. Sędzia nie powinien podejmować działań finansowych, które mogą być odebrane jako wykorzystanie własnej pozycji sędziego.

§ 19

Sędziemu nie wolno przyjmować jakichkolwiek korzyści mogących wywołać odczucie, że stanowią próbę wpływu na jego osobę. Sędzia powinien dbać również o to, aby członkowie jego najbliższej rodziny nie przyjmowali takich korzyści.

§ 21

Sędzia nie może świadczyć usług prawniczych.

§ 22

Sędzia nie może należeć do jakiejkolwiek organizacji działającej poza obowiązującym porządkiem prawnym lub w jakiejkolwiek formie ją wspierać.

Ad. 2) „przygotowanie zawodowe”

art. 61 § 1 USP:

„Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto:

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

5) ukończył 29 lat,

6) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

7) ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracował w charakterze asesora prokuratorskiego - co najmniej przez trzy lata przed wystąpieniem o powołanie na stanowisko sędziego.” (lub referendarza sądowego przez okres pięciu lat ?)

Także, jeśli wykonywał zawód określony odpowiednio w art. 63 § 2 lub w art. 64 § 2 przez okres 3 lat przed powołaniem.

art. 63 § 1 USP:

„Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany sędzia sądu rejonowego oraz sędzia wojskowego sądu garnizonowego, powołany do pełnienia urzędu na czas nieoznaczony, który posiada co najmniej czteroletni okres pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego lub sędziego wojskowego sądu garnizonowego lub na stanowisku prokuratora.”

art. 63 § 2 USP:

„Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany także ten, kto spełnia wymagania określone w art. 61 § 1 pkt 1-4, jeżeli:

1) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza - co najmniej przez sześć lat,

1a) zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - co najmniej przez sześć lat,

[2) pracował na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,

3) zajmował stanowisko sędziego wojskowego sądu okręgowego.]

<2) pracował w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie badawczym lub innej placówce naukowej i ma tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,

3) zajmował stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub sędziego wojskowego sądu okręgowego.>”

art. 64 § 1 USP:

„Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego moŜe być powołany sędzia sądu

powszechnego i sądu wojskowego, który posiada co najmniej sześcioletni okres pracy na

stanowisku sędziego lub prokuratora, w tym co najmniej trzyletni okres pracy na stanowisku

sędziego sądu okręgowego, sędziego wojskowego sądu okręgowego lub prokuratora

prokuratury okręgowej.”

art. 64 § 2 USP:

„Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany także ten, kto spełnia wymagania określone w art. 61 § 1 pkt 1-4, jeżeli:

1) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza co najmniej przez osiem lat,

1a) zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - co najmniej przez osiem lat,

2) pracował na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych.”

art. 22 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym:

„Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego może być powołany ten, kto:

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych;
2) jest nieskazitelnego charakteru;
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
4) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej;
5) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
6) ma co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.”

art. 6 § 1 PrUSA:

„Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto:

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

5) ukończył 35 lat życia,

6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej,

7) pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej dwa lata.”

Sędzia administracyjny winien wykazać się szczególną wiedzą, w szczególnej gałęzi prawa (patrz ust. 6). Inni sędziowie winni wyróżniać się wiedzą prawniczą, ale pojmowaną ogólnie, bez specyfikacji.

art. 5 ust. 3 TKU:

„Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.”

art. 15 ust. 1 TSU:

„W skład Trybunału Stanu mogą być wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych, niekarani sądownie, niezatrudnieni w organach administracji rządowej.”

Zgodnie jednak z art. 199 ust. 1 Konstytucji RP:

„Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.” (nie muszą być sędziami).

art. 22 § 1 USWU:

„Sędzią sądu wojskowego, zwanym dalej "sędzią", może być oficer pełniący zawodową służbę stałą, który:

1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze,

4) odbył aplikację sądową,

5) złożył egzamin sędziowski,

6) odbył staż na stanowisku asesora w sądzie wojskowym, (3-letni)

7) ukończył 26 lat.”

Wymogi doświadczenia życiowego i wieku:

- SN - osoba posiadająca kwalifikacje na stanowisko sędziego, a nadto co najmniej 10-letni staż,

- USP, USWU - 29 lat,

- TKU - osoba posiadająca kwalifikacje na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego,

- TSU - wymóg przygotowania zawodowego odnosi się do przewodniczącego, a także do zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej do połowy sędziów.

Ad. 3) „stałość zawodu”

art. 180 Konstytucji RP:

- ust. 1: „Sędziowie są nieusuwalni.”

- ust. 2: „Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.”

- ust. 3: „Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa.”

Sędziowie są nieusuwalni w innym, niż w określonym w ustawie trybie. Nie oznacza to absolutnego zakazu usuwania sędziów ze stanowiska.

Podstawy złożenia z urzędu:

• w wyniku sądu dyscyplinarnego o usunięciu ze służby sędziowskiej,

• w następstwie zrzeczenia się stanowiska następuje rozwiązanie stosunku służbowego z mocy prawa,

• przeniesienie w stan spoczynku,

• przejście w stan spoczynku.

Wniosek o złożenie z urzędu sędziego nie może zostać uchylony i ma skutek natychmiastowy.

art. 68 USP:

„

§ 1

Stosunek służbowy sędziego rozwiązuje się z mocy prawa, jeżeli sędzia zrzekł się urzędu. Zrzeczenie się urzędu jest skuteczne po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia na ręce Ministra Sprawiedliwości oświadczenia, chyba że na

wniosek sędziego Minister Sprawiedliwości określi inny termin. O zrzeczeniu się urzędu przez sędziego Minister Sprawiedliwości zawiadamia Krajową Radę Sądownictwa i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 2

Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz prawomocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą, z mocy prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego; stosunek służbowy sędziego wygasa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

§ 3

Stosunek służbowy sędziego wygasa z dniem utraty przez niego obywatelstwa polskiego.”

Przeniesienie w stan spoczynku:

• obligatoryjne - na wniosek sędziego lub kolegium określonego sądu, jeśli uznany zostanie za trwale niezdolnego do wykonywania obowiązku sędziego,

• fakultatywne - gdy z powodu stanu zdrowia nie pełnił służby przez okres 1 roku lub nie poddał się badaniom albo z powodu zmiany ustroju sądów lub granic okręgów sądowych nie został przeniesiony do innego sądu

Przejście w stan spoczynku:

• z chwilą ukończenia określonego wieku (za zgodą KRS, na wniosek sędziego możliwe jest przedłużenie),

• na wniosek sędziego po osiągnięciu określonego wieku i po przepracowaniu określonego okresu.

• sędzia może zajmować stanowisko nie dłużej niż do ukończenia 70 roku życia,

Ad. 4) „incompatibilitas (zakaz łączenie stanowisk)”

art. 86 USP:

„

§ 1

Sędzia nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków sędziego.

§ 2

Sędziemu nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu sędziego.” (te same regulacje dotyczą sędziów sądów administracyjnych, sądów wojskowych i Sądu Najwyższego)

art. 6 USP:

„Osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa w linii prostej lub powinowactwa w linii prostej albo w stosunku przysposobienia, małżonkowie oraz rodzeństwo nie mogą być sędziami ani referendarzami sądowymi w tym samym wydziale sądu.”

ad. 5) „materialna niezależność”

Sędziemu przechodzącemu lub przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił, przysługuje uposażenie w wysokości 75 % wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, pobieranych na ostatnio zajmowanym stanowisku.

ad. 6) „immunitet sędziowski”

Immunitet - dobrodziejstwo, które chroni określoną osobę od wszczęcia przeciw niej postępowania, jeśli nie zostały spełnione odpowiednie warunki.

Rodzaje immunitetów:

1. podział:

1. procesowe, np. sędziego, prokuratora,

2. mieszane, np. adwokacki,

* brak immunitetu czysto materialnego

2. podział:

3. trwałe i nietrwałe,

4. bezwzględne i względne.

ad. a)

immunitet procesowy - ogranicza się do kwestii odpowiedzialności, nie można wszcząć i prowadzić postępowania. Może zostać zniesiony, jeśli określony organ wyrazi zgodę.

art. 181 Konstytucji RP

„Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.”

ad. b)

immunitet mieszany - częściowo znosi odpowiedzialność i możliwość wszczęcia postępowania. Niektóre czyny pociągają do odpowiedzialności, a niektóre nie.

art. 8 Prawa o adwokaturze

„

- ust. 1 Adwokat przy wykonywaniu zawodu adwokackiego korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa.

- ust. 2Nadużycie tej wolności, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.”

ad. c)

immunitet trwały - tylko względem działań wynikających z wykonywania mandatu (nie dotyczy, np. zbyt szybkiej jazdy samochodem).

immunitet nietrwały - trwa tylko przez czas wykonywania zawodu:

- art. 54 ust. 1 ProkU

„Prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani tymczasowo aresztowany bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego, a zatrzymany — bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej wolno przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie prokuratora przełożonego.”

- art. 54a ProkU

„Za wykroczenie prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie.” - immunitet materialny, znosi odpowiedzialność jednak tylko w zakresie wykroczeń.

- art. 80 § 1 USP

„Sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania w razie ujęcia sędziego na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej wolno podejmować tylko czynności niecierpiące zwłoki.”

Trwały/nietrwały:

art. 6 ust. 1 ust. o wykonywaniu mandatu posła lub senatora

„Poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu (…)”, chyba że narusza dobra osobiste innych osób.

ad. d)

immunitet względny, np.:

• parlamentarny (może zostać zniesiony przez Sejm RP lub Senat RP),

• sędziowski, prokuratorski (może zostać zniesiony przez sąd dyscyplinarny).

immunitet bezwzględny, np.:

• konsularny i dyplomatyczny:

art. 578 KPK

„Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:

1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych,

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,

3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw,

4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1-3, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej,

5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.”

Jedynym sposobem, aby osoba legitymująca się immunitetem bezwzględnym poniosła odpowiedzialność jest uznanie za persona non grata - nadanie statusu intruza, osoby niepożądanej - łączonego z nakazem opuszczenia kraju, do którego przybył z misją dyplomatyczną.

ad. II „procesowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej”

Niezawisłość sędziowska jest koniunkcją gwarancji ustrojowych i procesowych.

Gwarancje procesowe niezawisłości sędziowskiej:

1. kolegialność orzekania:

• w zasadzie dotyczy to II instancji,

• w I instancji orzeka sąd jednoosobowy.

• jawność rozprawy

• dopuszczalna jest niejawność (dotyczy to dostępu publiczności do rozprawy), jest to jednak wyjątek od reguły,

• strony zawsze mają dostęp do akt sprawy; wyjątkiem może być, np. przesłuchanie świadka koronnego lub anonimowego.

3. tajność narady i głosowania (najważniejsza)

• dowodem w sprawie nie jest zarejestrowany przebieg głosowania mogący podważyć wyrok.

4. swobodna ocena dowodów

• jakakolwiek próba wpływu na sędziego musiałaby wiązać się z nieujawnieniem przez niego oceny dowodów.

ad. c) „zasada niezależności sądów”

Gwarantuje ją Konstytucja:

art. 173 Konstytucji RP

„Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.”

Zasada ta stanowi uzupełnienie niezawisłości sędziowskiej - niezależność sądów gwarantuje niezależność sędziowska i vice versa.

Niezależność sądów polega na niezależności składów sędziów, bo same sądy to zbiorowości podmiotów uprawnionych do rozstrzygania sporów.

Z niezależności sądownictwa wynika:

• zakaz przejmowania przez władzę ustawodawczą i wykonawczą kontroli nad orzecznictwem sądowym,

• zakaz zmiany lub uchylenia przez władzę ustawodawczą lub wykonawczą orzeczenia sądowego - nie dotyczy to prawa łaski - nie jest uwolnieniem od odpowiedzialności, a jedynie ingerencją w karę.

Istnieją jednak więzi pomiędzy władzami - niezależność jest nieabsolutna:

• sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP,

• Min. Spraw. sprawuje nadzór administracyjny nad sądami - nie może jednak ingerować w sferę orzecznictwa.

Co zatem przemawia za tą niezależnością?

• jednolitość sądownictwa - sprawowanie wymiaru sprawiedliwości jest w rękach sądownictwa, a nadto SN sprawuje nad tym orzecznictwem nadzór,

• niezawisłość sędziowska - sędzia stosuje prawo do ustalonego przez siebie stanu faktycznego i nie podlega w tej kwestii żadnej władzy - sąd ponosi odpowiedzialność za swoje orzecznictwo,

• wsparcie gwarancjami ustrojowymi i procesowymi - gwarancje niezawisłości warunkują niezależność i samodzielność sądów w stosunku do innych władz,

• tryb wyznaczania kandydatów na sędziów - reguły wyznaczania i opiniowania kandydatów mówią o braku związków z władzą ustawodawczą w trybie powoływania kandydata na stanowisko sędziego. Wpływ władzy wykonawczej jest znaczny, ale nie ma charakteru decydującego - Prezydent RP mianuje sędziów, ale na wniosek KRS, bez wniosku nie może mianować kogoś na stanowisko sędziego.

ad. d) „zasada udziału czynnika społecznego”

art. 182 Konstytucji RP

„Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.” - nie ogranicza się on jedynie do udziału ławników w składzie orzekającym.

czynnik społeczny = nie-urzędnik (sędzia jest urzędnikiem państwowym):

• nie posiada specjalnych kwalifikacji zawodowych (przygotowania zawodowego do wykonywania czynności sędziego),

• wykonuje czynności wymiaru sprawiedliwości obok swej normalnej pracy zawodowej i to bez specjalnego wynagrodzenia, ale otrzymuje rekompensatę pieniężną - za 1 dzień pełnienia obowiązków ławnika otrzymuje 1,9% podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego.

Przejawy udziału czynnika społecznego:

1. ławnicy w składzie organu orzekającego (udział w rozstrzygnięciu),

2. udział podmiotów reprezentujących interes społeczny (np. przedstawiciel społeczny w procesie karnym),

3. dostęp publiczności do rozpraw odbywanych publicznie (jawnie).

ad. 1

art. 28 KPK

„

- ust. 2 W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

- ust. 4 W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.”

art. 47 ust. 2 KPC

„W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy:

1) z zakresu prawa pracy o:

a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,

b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane,

c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;

2) ze stosunków rodzinnych o:

a) rozwód,

b) separację,

c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,

d) rozwiązanie przysposobienia.”

ad. 2

art. 90 § 1 KPK

„W postępowaniu sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego udział w postępowaniu może zgłosić przedstawiciel organizacji społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.”

ad. 3

art. 355 KPK

„Rozprawa odbywa się jawnie. Ograniczenia jawności określa ustawa.”

art. 9 KPC § 1

„Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt.”

Wyłączenie jawności rozprawy jest wyłączeniem w stosunku do publiczności, nie w stosunku do stron procesowych (!!!). Strony mają obowiązek dochować tajemnicy do tego, co miało miejsce na rozprawie.

Podmiot reprezentujący interes społeczny nie lokuje się po żadnej ze stron procesu (nie realizuje ani interesu oskarżonego ani interesu oskarżającego). Jest to instytucja stosunkowo martwa, raczej rzadko używana.

Wyłączenie jawności może mieć w obu postępowaniach (karnym i cywilnym) charakter ochrony interesu prywatnego np. wyłączenie jawności może nastąpić w skutek prośby świadka.

Postępowanie przygotowawcze nie jest jawne niedostępne dla publiczności.

Wady i zalety ławników:

+	-
- sędzia zawodowy łatwo wpada w rutynę wykonywania czynności wymiaru sprawiedliwości, element społeczny zapobiega takim efektom, o ile są aktywni…	- nie ma możliwości zdyscyplinowania ławnika, który nie bierze udziału w rozprawie, by rzetelnie wykonywał swoje obowiązki (np. wyjazd ławnika za granicę może spowodować konieczność prowadzenia procesu od początku); prezes sądu może jedynie wystąpić do Rady gminy, która go desygnowała o skreślenie go z listy ławników. - ławnicy najczęściej są „niemi” i podatni na wpływ czynnika zawodowego,

ad. e) „zasada instancyjności”

Art. 176 § 1 Konstytucji RP

„Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.”

Zasada instancyjności - dyrektywa, zgodnie z którą każda decyzja wydana w I instancji może być na skutek zaskarżenia poddana kontroli przez organ wyższego rzędu (II instancji; tzw. instancja pionowa) lub przez ten sam organ w innym składzie (tzw. instancja pozioma).

Od orzeczenia wydanego przez organ I instancji można się odwołać. Tok instancji kończy się na organie II instancji. Jeśli orzeczenie organu II instancji nie uchyla wyroku, to jest on prawomocny.

Kontrola wymaga wniosku strony, nie jest prowadzona z urzędu. kontrola jest skargowa (!!!).

Kontrola może mieć dwojaką formę:

• zwykłą - kontrola nieprawomocnego wyroku organu I instancji,

• nadzwyczajną - kontrola prawomocnego wyroku organu II instancji orzekanie poza tokiem instancji (tylko w ściśle określonych przypadkach).

W polskim systemie prawnym nie ma decyzji organu I instancji, które z chwilą wydania stają się prawomocne. (mimo to cała sprawa z decyzjami Komisji Regulacyjnej??)

1. zasada instancyjności - pionowa

sądownictwo powszechne

wszystkie wydziały II-instancyjne Sąd Apelacyjny (II instancja)

↑

sąd okręgowy (II instancja) wydziały I i II-instancyjne sąd okręgowy (I instancja)

↑

sąd rejonowy (I instancja) wszystkie wydziały I-instancyjne

Sąd Apelacyjny nie jest III instancją. Jest on organem II instancji dla orzeczeń wydanych w I instancji w sądzie okręgowym (w zwykłym toku instancji; kontrola nieprawomocnych orzeczeń).

Sąd Najwyższy w toku postępowania sądownictwa powszechnego nie orzeka jako organ instancyjny (jeśli orzeka, to poza tokiem instancji).

sądownictwo administracyjne

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) (II instancja)

↑

wojewódzki sąd administracyjny (WSA) (I instancja)

sądownictwo wojskowe

wydziały II-instancyjne oraz wydziały Sąd Najwyższy

kontrolowane poza tokiem instancji (II instancja)

↑

Wojskowy Sąd Okręgowy wydziały I i II-instancyjne Wojskowy Sąd Okręgowy

(II instancja) (I instancja)

↑

Wojskowy Sąd Garnizonowy wszystkie wydziały I-instancyjne

(I instancja)

Ustawodawca nie ustanowił wyższego organu kontrolującego orzeczenia wydawane przez WSO w I instancji, dlatego w takich przypadkach, jako organ II instancji, w toku instancji, orzeka Sąd Najwyższy(!!!).

2. zasada instancyjności - pozioma

Konstytucja nie wymaga, by określenie kontrola instancyjna było tożsame z określeniem kontrola sprawowana przez organ nadrzędny.

W niektórych przypadkach dokonanie kontroli ma miejsce w razie konieczności podjęcia decyzji szybko i bez zahamowania zasadniczego toku procesu (np. przez konieczność przesyłania akt sprawy z jednego sądu do innego) kontrola następuje w tym samym organie, lecz w innym składzie („Nemo iudex idoneus in propria causa”).

art. 254 § 3 KPK

„Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów.”

art. 425 § 3 KPK

„Odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego.”

ad. f) „zasada stabilności orzeczeń”

zasada stabilności orzeczeń - dyrektywa, zgodnie z którą orzeczenie prawomocne nie może zostać zmienione inaczej, jak tylko w trybie kontroli o charakterze nadzwyczajnym (poza tokiem instancji) nadzwyczajny organ, w nadzwyczajnym trybie, na podstawie nadzwyczajnych środków (??) kontrola o charakterze nadzwyczajnym ≠ III instancja.

Dwa tryby kontroli orzeczeń prawomocnych:

• wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem,

• kasacja orzeczenia.

art. 426 § 1 KPK

„Od orzeczeń sądu odwoławczego oraz od orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy nie przysługuje środek odwoławczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.”

art. 363 § 1 KPC

„Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.”

Skutki stabilności orzeczeń:

• pewność prawa wyznaczonego treścią orzeczeń,

• brak obawy o arbitralne zmiany,

• możliwość realizacji stanu faktycznego potwierdzonego wydanym orzeczeniem.

W jakim celu należy dążyć do ustaleń zgodnych z prawdą? Jeżeli strona kwestionuje prawdziwość ustaleń, to należy poddać je kontroli (zbadać), bo:

• rozstrzygnięcie zgodne z prawdą oznacza praworządność,

• rozstrzygnięcie zgodne z prawdą oznacza sprawiedliwość,

A więc albo prawda, albo instancyjność?! Kontrola - tak - ale stabilość orzeczeń wymaga ograniczenia liczby instancji kontrolnych, inaczej strona mogłaby w nieskończoność odwoływać się od orzeczeń sądu.

Obsadzanie stanowisk sądowych

Pierwszoplanową rolę w tym zakresie stanowi Krajowa Rada Sądownictwa. Reguły obsadzania stanowisk sędziowskich określone zostały we wszystkich aktach prawnych regulujących ustrój każdego z rodzajów sądów w Polsce.

Kryteria, jakim powinien odpowiadać kandydat na sędziego:

• wymóg dotyczący charakteru kandydata nieskazitelny,

• wymóg dotyczący wieku kandydata 29 lat,

• wymóg dotyczący przygotowania zawodowego kandydata,




Prezydent nie może odmówić mianowania na sędziego kandydata zaproponowanego przez KRS.

Europejska Karta Statusu Sędziego

Została przygotowana przez Dyrekcję Spraw Prawnych Rady Europy, a następnie przyjęta w Strasburgu w VII 1998r. Ma formę rekomendacji - należy ją traktować, jako katalog optymalnych środków zapewniających optymalny status sędziego (nie jest wiążąca). Jest zbiorem reguł, zasad, które umożliwią realizację funkcji sędziego.

Karta wskazuje na konieczność określenia prawnych gwarancji:

• niezawisłości sędziowskiej,

• fachowości sędziowskiej,

• bezstronności sędziego,

• rzetelnego i publicznego postępowania przed sądem.

Zasady EKSS

1. Regulacja zasad funkcjonowania zawodu sędziego normami możliwie najwyższego rzędu - w Polsce drogą ustawy.

2. Odpowiedni status sędziego ma zapewnić fachowość, niezawisłość i bezstronność sędziego, skoro powierzona zostaje mu ochrona praw innych osób!!!

3. Wpływ na selekcję, rekrutację, powołanie i przebieg kariery sędziowskiej powinien mieć organ niezależny od władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej, w skład którego, przynajmniej w połowie, powinni wchodzić sędziowie wybrani przez środowisko sędziowskie (samorząd sędziowski).

4. Każdy sędzia winien mieć możliwość zwrócenia się do takiego organu, gdy uzna, że zagrożona lub zlekceważona została niezawisłość lub niezależny charakter wymiaru sprawiedliwości.

5. Kryterium selekcji i rekrutacji powinna być zdolność do swobodnej i bezstronnej oceny przedstawionych kwestii prawnych oraz stosowania prawa z poszanowaniem praw jednostki.

6. Decyzja o powołaniu kandydata powinna należeć do niezależnego organu - w Polsce KRS. Prezydent mianuje osobę wskazaną przez KRS i nie może odmówić.

7. Sędziego orzekającego w określonym sądzie nie można w zasadzie, bez jego wyraźnej zgody powołać na inny urząd sędziowski lub przenieść do innego sądu (za wyjątkiem przeniesienia dyscyplinarnego).

8. Podstawą awansowania muszą być wyłącznie kwalifikacje i osiągnięcia w wykonywaniu obowiązków, poddane obiektywnej ocenie przez niezależny organ (decyzje wydawane przez sędziego podlegają niezależnej kontroli przez sędziów wizytacyjnych; jeśli jego decyzje nie są zaskarżalne w dużym stopniu, może być to podstawą do awansowania).

9. Sędziowie są uprawnieni do wynagrodzenia na poziomie chroniącym ich przed naciskami - oraz ograniczenie ustawowe możliwości dodatkowego zatrudnienia.

10. Wymierzenie kary może nastąpić po przeprowadzeniu stosownego postępowania. Skala sankcji może być określona wyłącznie w ustawie, a ich wymiar winien być proporcjonalny tzn. adekwatny do przewinienia. Poszczególne akty prawne winny wskazywać na czym ma polegać przeniesienie dyscyplinarne i jakie są jego konsekwencje.

11. Postanowienia Karty (większość) stosuje się do wszystkich sędziów, nie tylko do zawodowych, choć niektóre tylko do zawodowych (np. przebieg kariery zawodowej, zasady awansowania). Mają one zastosowanie także do wszystkich rodzajów jurysdykcji.

12. Sędziowie:

• są zobowiązani wykazywać właściwą postawę wobec stron,

• powinni być jak najlepiej przygotowani do orzekania - znajomość aktów prawnych,

• mają obowiązek utrzymywania w tajemnicy informacji powierzonych im w związku z prowadzoną sprawą (jawną czy niejawną, ale w przypadku spraw z wyłączoną jawnością jest to tajemnica całkowita).

Trybunały

Trybunał Konstytucyjny

W polskim pejzażu semantycznym trybunał = sąd. TK nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, sprawdza i analizuje szeroko pojęte akty prawne - organ rozstrzygający.

Zalety i wady

+	-
- gwarantuje przestrzeganie konstytucji (w zakresie zarówno stosowania, jak i tworzenia prawa), - stanowi istotną gwarancję w systemie źródeł prawa, - sprzyja ochronie praw obywatelskich, - sprzyja jednolitości i normatywności porządku prawnego.	- krytyka: uprawnienia TK stawiają go ponad parlamentem (organem uprawnionym do stanowienia prawa, będącego wyrazem emanacji suwerena, jakim jest lud) ograniczając suwerenną pozycję organu przedstawicielskiego.

Skoro TK kontroluje parlament, to kto kontroluje orzeczenia TK? Nikt, ponieważ niemożliwe jest zbudowanie systemu, w którym każdy organ kontrolował by każdy organ. Gwarantem orzeczeń TK mają być wymogi dotyczące osób starających się o stanowisko sędziego w TK.

Kompetencje

art. 190 ust. 1 Konstytucji RP

„Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.”

Wszystkie podmioty winny podporządkować się orzeczeniom TK. W państwie demokratycznym nie powinno być organu, którego orzeczenia stają się prawomocne wraz z wydaniem. Ale w przypadku orzeczeń TK dzieje się tak, ponieważ dotyczą one m.in. tworzenia prawa. Kiedyś Sejm miał prawo uchylić orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją - po co więc istnienie TK? W chwili obecnej Sejm prawa takiego nie posiada.

art. 188 Konstytucji RP

„Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

- ust. 1 zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

- ust. 2 zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

- ust. 3 zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

- ust. 4 zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

- ust. 5 skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.„

ust. 2 - ratyfikowany akt prawa zewnętrznego ważniejszy od ustawy.

ust. 3 - zapewnienie porządku prawnego.

art. 189 Konstytucji RP

„Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.”




TK udziela odpowiedzi na pytania prawne dotyczące zgodności (…), jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Pytanie to może postawić każdy sąd (I i II instancji)

Organizacja

TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat (indywidualna kadencja) spośród osób wyróżniających się wysoką wiedzą prawniczą, jeśli posiadają kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA. Ponowny wybór do składu jest niedopuszczalny.

Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP.

Postępowanie

Postępowanie ma formę postępowania cywilnego. W sprawach nieuregulowanych w TKU stosuje się przepisy k.p.c.

Rozprawa jest jawna, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (np. ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”). Sędziowie mają dostęp do informacji niejawnych związanych z rozpoznawaną sprawą.

Składy TK:

1. pełny - przy udziale co najmniej 9 sędziów, np. w sprawie:

• sporu kompetencyjnego pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

• z wniosku Prezydenta RP o zgodności ustawy z Konstytucją,

• o zgodności z Konstytucją celów działania partii politycznych,

• w sprawie szczególnie zawiłej.

2. 5 sędziów, np.:

• orzekanie o zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją.

3. 3 sędziów, np.:

• orzekanie o zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją.

Skarga konstytucyjna

Może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej (toku instancji), ale o ile ta droga jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od daty doręczenie prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego

rozstrzygnięcia.

Przymus adwokacko-radcowski - skarga konstytucyjna musi być sporządzona i podpisana przez adwokata lub radcę prawnego.

Skarga konstytucyjna powinna:

• określać akt prawny (i przepis), na podstawie którego rozstrzygnięto o prawach lub obowiązkach, będący zdaniem skarżącego niezgodny z Konstytucją,

• wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały zadaniem skarżącego naruszone,

• zawierać uzasadnienie, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.

Trybunał Stanu

TS orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej i/lub karnej określonych osób.

Czy jest zatem organem rozstrzygającym?

1. Orzeka o odpowiedzialności - więc TAK.

2. W jego skład jedynie w części wchodzą osoby spełniające jedną z gwarancji niezawisłości sędziowskiej - przygotowanie zawodowe - więc NIE.

Gdyby orzekał o odpowiedzialności tylko konstytucyjnej kwestia ta nie miała by znaczenia, ale orzeka także o odpowiedzialności karnej - więc powinno zaliczać się go do organów rozstrzygających (choć może to budzić wątpliwości).

Zasadniczym przedmiotem postępowania przed TS jest kwestia odpowiedzialności konstytucyjnej. Kwestia odpowiedzialności karnej ma charakter uboczny, subsydiarny.

W zależności od podmiotu podlegającego odpowiedzialności karnej może ona mieć różną formę realizacji: wyłączną lub może być związana z odpowiedzialnością konstytucyjną.

Formy orzekania TS

1. orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej, za delikt konstytucyjny (za naruszenie Konstytucji) nie będący zarówno deliktem karnym,

2. orzekanie o odpowiedzialności karnej, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego o charakterze wyłącznie karnym,

3. orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej, za delikt konstytucyjny będący równocześnie naruszeniem ustawy karnej.

Zakres przedmiotowy

Rodzaje odpowiedzialności Prezydenta RP:

• karna (wyłączna przed TS),

• konstytucyjna,

• konstytucyjno-karna.

Pozostałe osoby ponoszą odpowiedzialność:

• konstytucyjną

albo

• konstytucyjno-karną, jeśli spełnione są dwie przesłanki:

• popełniły przestępstwo lub przestępstwo skargowe w związku z zajmowanym stanowiskiem (przesłanka materialna),

• w uchwale o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej uznano za celowe łączne rozpoznanie czynów (przesłanka formalna) - jeśli nie uzna się łącznego rozpoznawania czynów, to sprawa wędruje do sądu powszechnego, który orzeka o odpowiedzialności karnej.

Zakres podmiotowy

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

• Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

• Prezes Narodowego Banku Polskiego,

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

• członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem (bez mianowania),

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

• posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107 Konstytucji.

Tryb odpowiedzialności

Prezydenta RP może postawić w stan oskarżenia wyłącznie Zgromadzenie Narodowe, a pozostałe osoby - wyłącznie Sejm.

• Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności Prezydenta RP może być złożony na ręce Marszałka Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

• Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności innych osób podlegających odpowiedzialności przed TS może być złożony na ręce Marszałka Sejmu przez Prezydenta RP lub co najmniej 115 posłów.

• W stosunku do pozostałych osób (z pominięciem osób wchodzących w skład RM) - także komisja śledcza Sejmu.

Wniosek kieruje się do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (KOK), która uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej określonej osoby wniosek zastępuje akt oskarżenia.

Cechy postępowania:

1. W postępowaniu w TS stosuje się odpowiednio przepisy KPK, o ile przepisy TSU nie stanowią inaczej (charakter postępowania karnego)

2. TS orzeka na rozprawie:

• w I instancji w składzie 1+4 (przewodniczący + 4 członków),

• w II instancji w składzie 1+6 (z wyłączeniem sędziów uczestniczących w wydaniu orzeczenia w I instancji). II instancja może orzeczenie:

• uchylić - trafia znowu do I instancji, ale wtedy w składzie nie mogą zasiadać osoby będące w poprzednim składzie I instancji.

• utrzymać - staje się prawomocne (?),

3. Od wyroku TS kasacja (kasacja odbywa się poza tokiem instancji) nie przysługuje.

4. Dłuższe terminy do wniesienia środków odwoławczych:

• dla apelacji - 30 dni,

• dla zażalenia - 14 dni.

5. W postępowaniu przed TS udział obrońcy (adwokat lub radca prawny) jest konieczny.

6. Istnieje zakaz zarzucania oskarżonemu innego czynu niż wskazany w akcie oskarżenia.

7. Wyłączenie jawności rozprawy wyłącznie z uwagi na bezpieczeństwo państwa lub tajemnicę państwową.

8. Okres przedawnienia wynosi co najmniej 10 lat (jeśli mniej, to podciąga się go do 10 lat), chyba że przepisy karne przewidują okres dłuższy.

art. 2 ust. 2 TSU

„W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.” (stosuje się odpowiednio do Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta.)

Rodzaje kar wymierzane przez TS:

• utrata praw wyborczych,

• zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych,

• utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych,

• TS może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego (à la infamia), ze względu na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu.

Skład TS:

1. Przewodniczący I Prezes SN,

2. 2 zastępców,

3. 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów.

Poza przewodniczącym i zastępcami tylko połowa składu TS powinna mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

Sędziowie TS są niezawiśli i podlegają Konstytucji i ustawom. Są chronieni immunitetem sędziowskim na pociągnięcie do odp. karnej lub pozbawienie wolności konieczna jest zgoda TS, z wyłączeniem osoby, której

wniosek dotyczy).

Członkami TS mogą być:

• obywatele polscy,

• niekaralni sądownie,

• korzystający z pełni praw publicznych,

• niezatrudnieni w organach administracji rządowej.

Krajowa Rada Sądownictwa

Jest organem konstytucyjnym tzn. jest przewidziana przez przepisy Konstytucji.

art. 180 Konstytucji RP

„

- ust. 1 Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

- ust. 2 Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.”

Zadania KRS:

1. zasadnicze:

1. strzeżenie niezawisłości sędziowskiej,

2. strzeżenie niezależności sądów.

2. główne:

1. kreacja składów sądów - poprzez występowanie z wnioskiem o powołanie osoby na stanowisko sędziego do Prezydenta.

3. szczegółowe:

1. zadania szczegółowe określa KRSU:

• w zakresie organizacji sądów i sądownictwa:

• podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

• opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów, a także przedstawianie wniosków w tym zakresie - dezaprobata nie wstrzymuje drogi ustawodawczej, ale bez opinii nie może dojść do zmian,

• opiniowanie projektów aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń sędziowskich oraz przedstawianie wniosków w tym zakresie,

• wyraża opinię w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego oraz prezesa albo zastępcy prezesa sądu wojskowego,

• w zakresie obsadzania stanowisk sędziowskich:

• rozpatruje i ocenia kandydatury,

• przedstawia wnioski o powołanie osoby na stanowisko sędziego Prezydentowi RP,

• ustala kryteria oceny kandydatów na stanowisko sędziego,

• uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i czuwanie nad ich przestrzeganiem,

• opiniuje programy szkolenia aplikantów sądowych,

• w zakresie stanu kadry sędziowskiej:

• rozpatruje wystąpienia o przeniesienie sędziego w stan spoczynku i o powrót na stanowisko sędziowskie;

• wypowiada się o stanie kadry.

Skład KRS:

1. I Prezes SN; Prezes NSA; Minister Sprawiedliwości - na czas pełnienia swojej funkcji oraz osoba powołana przez Prezydenta RP - bez oznaczenia czasu kadencji, może być odwołana w każdym momencie, jej mandat wygasa najpóźniej po 3 miesiącach od wygaśnięcia kadencji Prezydenta,

2. dwóch sędziów SN,

3. dwóch sędziów sądów administracyjnych,

4. dwóch sędziów przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji - na 4 lata,

5. ośmiu sędziów przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgowych - na 4 lata,

6. jeden sędzia będący przedstawicielem Zgromadzenia Sędziów Sądów Wojskowych,

7. czterech posłów i dwóch senatorów - na czas trwania kadencji Sejmu lub Senatu.

Posłowie i senatorowie wraz z Min. Spraw. i osobą mianowaną przez Prezydenta są osobami z życia politycznego znajdującymi się w składzie KRSu.

Wygaśnięcie mandatu KRS może nastąpić poprzez:

• śmierć,

• zrzeczenie się mandatu,

• odwołanie przez organ, który dokonał wyboru,

• wygaśnięcie mandatu posła lub senatora,

• wygaśnięcie albo rozwiązanie stosunku służbowego sędziego,

• powołanie sędziego na inne stanowisko (chyba, że SSR powołany zostanie na SSO),

• przejście lub przeniesienie sędziego w stan spoczynku.

Sąd Najwyższy

Jest organem niezależnym i odrębnym od innych sądów. Nie jest sądem sądów powszechnych, sądów wojskowych ani sądów administracyjnych.

Model

O modelu usytuowania SN, jako naczelnego organu sądowego decydują:

• usytuowanie SN w systemie naczelnych organów władzy państwowej jest niezależny,

• powiązania strukturalne i funkcjonalne z innymi sądami i organami nie ma takich powiązań, poza sądami wojskowymi - jest sądem II instancji dla orzeczeń wydawanych przez WSO w I instancji,

• wzajemne relacje pomiędzy obszarami prawnymi objętymi jurysdykcją zarówno sądów powszechnych, wojskowych, administracyjnych i samego SN brak takich relacji, poza sądami wojskowymi,

• funkcje SN związane z orzekaniem i wyjaśnianiem treści przepisów prawnych jedynym sposobem zapewnienia jednolitości orzeczeń sądów, nad którymi SN sprawuje nadzór jest wykładnia prawa,

• wewnętrzna struktura organizacyjna ma zapewnić sprawne i funkcjonalne działanie tego organu podział na izby o wyznaczonych zadaniach,

• dobór sędziów i ich status prawny dobór według wysokich wymagań merytorycznych, wyższych niż wymagane od kandydatów na sędziów innych sądów; brak kadencyjności - zabezpieczenie przed wydawaniem orzeczeń przychylnych władzy, w celu objęcia kolejnej kadencji,

• sprawowany przez SN nadzór dotyczy wyłącznie orzekania:

• ma to zapewnić merytoryczną słuszność, zgodność z prawem i jednolitość orzecznictwa sądów i innych organów poddanych kontroli SN,

• ma to sprzyjać jednolitości stosowania prawa drogą jednolitej wykładni prawa dokonywanej przez wszystkie sądy w Polsce,

• jednolitości stosowania prawa sprzyja także instytucja wytyku:

• SN wytyka uchybienie odpowiedniemu sądowi lub organowi; może jednak zażądać uprzednich wyjaśnień,

• takim uprawnieniem dysponuje również sąd powszechny rozpoznający środek odwoławczy,

art. 65 § 1 SNU

„Sąd Najwyższy, w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów - niezależnie od innych uprawnień - wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Przed wytknięciem uchybienia może żądać stosownych wyjaśnień. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.”

art. 40 § 1 USP

„Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, niezależnie od innych uprawnień, wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Przed wytknięciem

uchybienia poucza się sędziego lub sędziów wchodzących w skład sądu orzekającego w pierwszej instancji o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w terminie siedmiu dni. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy.”

Kompetencje

Zakres kompetencji określa Konstytucja - art. 183 - oraz ustawa o Sądzie Najwyższym „inne czynności określone w Konstytucji i ustawach”, np. stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu, wyborów Prezydenta - są to czynności nie będące orzekaniem.

art. 183 Konstytucji RP

„

ust. 1 - Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

ust. 2 - Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.”

art. 1 SNU

„Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do:
1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez: 
a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, 
b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, 
c) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach;
2) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego;
a) rozpoznawania protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego
3) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe;
4) wykonywania innych czynności określonych w ustawach.”


Nadzór nad orzecznictwem sądów administracyjnych sprawuje NSA (!!!)

Środki nadzoru

SN realizuje swoje zadanie poprzez tzw. środki nadzoru:

1. instancyjne i pozainstancyjne,

2. korygujące i profilaktyczne,

3. konkretne i ogólne.

ad. a)

Środki nadzoru instancyjnego - rozpoznawanie środków odwoławczych od nieprawomocnych orzeczeń dotyczą jedynie orzeczeń wydanych przez WSO - wtedy dzieje się to w toku instancyjnym,

Środki nadzoru pozainstancyjnego - rozpoznawanie nadzwyczajnych środków odwoławczych orzeczeń prawomocnych (np. kasacja, nadzwyczajne wznowienie postępowania), nie mogą być normowane przez normalne środki odwoławcze -, bo dzieje się to poza tokiem instancji.

Środki nadzoru pozainstancyjnego:

1. wyjaśnianie kwestii prawnych nie związanych z konkretną sprawą,

2. wyjaśnianie kwestii prawnych związanych z konkretną sprawą.

ad. 1

art. 60 § 1 SNU

„

§1

Jeżeli w orzecznictwie (nie w danej sprawie) sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów lub innym odpowiednim składzie.


§2

Z wnioskiem, o którym mowa w § 1, mogą wystąpić również Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Generalny oraz, w zakresie swojej właściwości, Rzecznik Praw Dziecka, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Ubezpieczonych.”

ad. 2

art. 59 SNU

„Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni prawa, może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu.”

ad. b)

korygujące - w wyniku nadzoru może zostać zmienione orzeczenie kontrolowane,

profilaktyczne - orzekane poza tokiem instancji.

ad. c)

konkretne - w toku instancyjnym, ściśle określona sprawa,

ogólne - wykładnia prawa bez związku z daną sprawa, na celu ujednolicenie orzecznictwa

Realizacja środków nadzoru następuje w drodze uchwały SN podejmowanej przez:

1. skład 7 sędziów (powiększony w stosunku do składu najmniejszego - 3 sędziów),

2. Izbę SN (powiększony w stosunku do składu 7 sędziów),

3. połączone Izby (powiększony w stosunku do Izby SN),

4. pełen skład SN (powiększony w stosunku do połączonych Izb).

Moc zasady prawnej

Uchwały SN mogą posiadać moc zasady prawnej - wtedy taka uchwała jest wiążąca dla wszystkich składów SN (w poziomie !!!). Nie wiąże innych składów (w pionie), ale kształtuje (praktycznie) jednolitość orzecznictwa - funkcja prognostyczna.

Mocy zasady prawnej nie mogą posiadać orzeczenia:

• wydane przez skład 3 sędziów SN,

Orzeczenia wydane przez skład 7 sędziów SN mogą, ale nie muszą posiadać mocy zasady prawnej.

Uchwała Izby, połączonych Izb oraz pełnego składu SN uzyskuje moc zasady prawnej z chwilą podjęcia (ex lege).

By uchwała składu 7 sędziów mogła uzyskać moc zasady prawnej konieczne jest podjęcie dodatkowej uchwały o nadaniu tej pierwszej mocy zasady prawnej.

O odstąpieniu od uchwały posiadania mocy zasady prawnej może zdecydować skład bezpośrednio wyższy, od tego który tę uchwałę uchwalił:

• skład 7 sędziów właściwa (cała) Izba,

• gdy jedna Izba zamierza odstąpić od uchwały innej obie połączone Izby lub pełen skład SN,

Z ustawy wynika, że odstąpić od zasady można w drodze uchwały składu na tym samym miejscu w hierarchii (?), po jej ponownym rozstrzygnięciu.

art. 62 SNU

„

§1

Jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby.


§2

Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, przez połączone izby albo przez pełny skład Sądu Najwyższego wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład Sądu Najwyższego (tutaj nie ma wymogu pełnego składu - wielce utrudniałoby to proces, więc wystarczy więcej niż ½ ustawowego składu). 

§3

Jeżeli skład jednej izby Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb. Izby mogą przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład Sądu Najwyższego (jak wyżej).”

Organizacja

1. I Prezes SN - kieruje pracami i reprezentuje SN,

2. Prezes SN - jest zastępcą I Prezesa i kieruje pracą Izby I Prezes SN ≠ Prezes SN

I Prezesa SN powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym.

Prezesa SN powołuje i odwołuje, na wniosek I Prezesa SN, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym.

Izby SN:

1. Cywilna,

2. Karna,

3. Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych,

4. Wojskowa.

Szczegółowy podział prac między izby określa regulamin SN, uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN.

Obok izb funkcjonują:

1. Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego publikuje orzeczenia SN,

2. Kancelaria I Prezesa SN wpływ pism do SN,

3. do wydawania zbioru orzeczeń I Prezes SN może utworzyć gospodarstwo pomocnicze,

ad. a)

art. 68 § 1 SNU

„Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego wykonuje w szczególności zadania związane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz przez Sąd Najwyższy funkcji związanych z pieczą nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych oraz oceną spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy.„

ad. b)

art. 67 § 1 SNU

„Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wykonuje zadania związane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego czynności w zakresie funkcjonowania Sądu Najwyższego, w szczególności w zakresie spraw finansowych, kadrowych i administracyjno-gospodarczych.”

Organy SN:

1. jednoosobowe,

• I Prezes SN,

• Prezes SN,

2. kolegialne

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN jest uprawnione do formułowania opinii o kandydacie na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego,

• Zgromadzenie sędziów izby SN,

• Kolegium SN - I Prezes, prezesi, sędziowie SN wybrani przez zgromadzenia izb na okres 3 lat.

Samorząd SN

Samorząd SN tworzą wszyscy sędziowie SN w stanie czynnym.

Organami samorządu SN są:

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN,

• Zgromadzenie sędziów izby SN,

• Kolegium SN

Zgromadzenie Ogólne SSN (m.in.):

• rozpatruje i przyjmuje projekt informacji I Prezesa o działalności SN oraz istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa,

• dokonuje wyboru kandydatów na stanowisko sędziów SN,

• dokonuje wyboru dwóch członków KRSu.

Zgromadzenie sędziów izby SN:

• wysłuchuje informacji prezesa izby o działalności izby,

Kolegium (m.in.):

• ustala podział czynności,

• opiniuje kandydatów na sędziów SN,

• opiniuje kandydatów na stanowiska kierownicze w jednostkach administracyjnych SN,

• opiniuje kandydatów na Prezesów SN,

• podejmuje decyzje dotyczące wewnętrznej struktury organizacyjnej SN.

Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego SN może wystąpić w razie:

1. śmierci,

2. utraty obywatelstwa polskiego,

3. zrzeczenia się urzędu lub w skutek otrzymania statusu sędziego w stanie spoczynku,

4. prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego,

5. prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu.

System sądów w Polsce

System tworzą:

1. Sąd Najwyższy (odrębny od innych sądów),

2. sądy powszechne:

1. rejonowe,

2. okręgowe,

3. apelacyjne, *

3. sądy administracyjne:

1. Naczelny Sąd Administracyjny,

2. wojewódzkie sądy administracyjne,

4. sądy wojskowe:

1. wojskowe sądy garnizonowe,

2. wojskowe sądy okręgowe,

5. sąd wyjątkowy - przewidziany przez Konstytucję na czas wojny. **

* Możemy rozróżnić 2 znaczenia sądu apelacyjnego:

• jako sąd okręgowy rozpoznający środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w I instancji,

• jako sąd hierarchicznie wyższy od sądu okręgowego.

** Przepis art. 175 ust. 2 Konstytucji stanowi o sądzie wyjątkowym, ale nie może ulegać wątpliwości, że idzie tu o zbiór sądów tego rodzaju, jeden sąd nie byłby w stanie poradzić sobie z liczbą spraw do niego wpływających.

Sądownictwo powszechne

Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii KRS tworzy i znosi sądy oraz ustala ich siedziby i obszary właściwości.

Tworzenie sądów powszechnych:

• sądy rejonowe - tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin,

• sądy okręgowe - tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych („okręg sądowy”),

• sądy apelacyjne - tworzy się dla obszarów właściwości co najmniej dwóch sądów okręgowych („obszar apelacji”).

Sądy podzielone są na wydziały (obligatoryjne i fakultatywne), którymi kierują przewodniczący tj. prezesi, w-ce prezesi bądź inni sędziowie danego sądu.

Wydziały:

• obligatoryjne - znajdujące się w każdym sądzie, działają na podstawie przepisów USP,

• fakultatywne - ich powstanie wynika to z uwzględnienia liczby i rodzaju spraw wpływających do sądu (mogą być utworzone, ale nie muszą). Mogą być dublowane tj. kilka wydziałów karnych, cywilnych lub innych znajdujących się w jednym sądzie.

Minister Sprawiedliwości tworzy i znosi wydziały inne niż te istniejące na podstawie ustawy rozporządzeniem.

Sąd rejonowy dzielą się na wydziały:

1. istniejące na podstawie przepisów USP (obligatoryjne):

• cywilny,

• karny,

• rodzinny (rodzinny i nieletnich),

• pracy (sąd pracy),

• ksiąg wieczystych,

2. tworzone ponadto (fakultatywne):

• pracy i ubezpieczeń społecznych,

• wydział gospodarczy (sąd gospodarczy).

* Sądy grodzkie już nie istnieją, zostały zlikwidowane (!!!).

Sąd okręgowy dzielą się na wydziały:

1. istniejące na podstawie przepisów USP (obligatoryjne):

• cywilny, co najmniej II wydziały jeden dla I instancji, drugi dla II instancji,

• karnym, co najmniej II wydziały jeden dla I instancji, drugi dla II instancji,

• penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych - wyłączny dla sądu okręgowego.

• pracy (sąd pracy) lub sąd pracy i ubezpieczeń społecznych,

• gospodarczy (sąd gospodarczy).

2. tworzone ponadto (fakultatywne):

• lustracyjne - w sądach okręgowych położonych w miejscowościach, w których znajdują się oddziały Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Minister Sprawiedliwości może utworzyć, w drodze zarządzenia, wydziały lustracyjne do rozpoznawania spraw, o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.

Ponadto w Sądzie Okręgowym w Warszawie utworzony jest:

• osobna jednostka organizacyjna ds. z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transporty kolejowego (sąd ochrony konkurencji i konkurentów/sąd antymonopolowy),

• osobna jednostka organizacyjna ds. rejestrowych,

• odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu ochrony wspólnotowych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych (sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych).

Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:

• cywilny,

• karny,

• pracy i ubezpieczeń społecznych.

Wydziałom przydzielane są sprawy z danego zakresu (dziedziny) prawa, np. wydział karny - prawo karne, wydział cywilny - prawo cywilne, sąd rodzinny - z zakresu m.in. prawa rodzinnego i opiekuńczego.

Niektóre wydziały mają w swej nazwie określenie „sąd”, nie są osobnymi sądami, lecz jedynie jednostkami organizacyjnymi sądów, w których działają i nie orzekają, jako sądy instancji niższej - ich orzeczenia, po użyciu przeciw nim środków odwoławczych, są rozpatrywane w sądach wyższej instancji.

Orzekanie poza siedzibą

Poza siedzibą sądu mogą być tworzone wydziały zamiejscowe.

art. 43 § 1 USP

„Sąd może pełnić czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności także poza obszarem swojej właściwości, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości lub jeżeli przez to nastąpi znaczne zmniejszenie kosztów.”

Jest to rozwiązanie wyjątkowe - zakres wyjątków może określić jedynie ustawa - odbiegające od reguły, poparte zasadą ekonomii procesowej.

Stałą formą orzekania poza siedzibą sądu są:

• wydziały zamiejscowe sądów rejonowych,

• ośrodki zamiejscowe lub wydziały zamiejscowe sądów okręgowych.

Wydziały i ośrodki zamiejscowe są tworzone przez Ministra Sprawiedliwości.

Nadzór

• Zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście oraz przez właściwą służbę nadzoru.

Czynności z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli - np. orzekanie.

art. 183 ust. 1 Konstytucji RP

„Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych* w zakresie orzekania.”

* nadzór nad działalnością sądów wojskowych w zakresie orzekania dotyczy wyroków prawomocnych, a więc poza tokiem instancji (?).

• Nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych sprawuje Minister Obrony Narodowej.

• Nadzór w zakresie organizacji i działalności organizacyjnej sądów sprawuje Minister Sprawiedliwości.

Organy sądu powszechnego:

1. jednoosobowe:

• prezes sądu - w każdym rodzaju sądów powszechnych (rejonowym, okręgowym, apelacyjnym),

• kolegialne:

• kolegium sądu okręgowego,

• kolegium sądu apelacyjnego.

ad. a)

Prezesa sądu apelacyjnego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu apelacyjnego, po zasięgnięciu (musi jej zasięgnąć) opinii zgromadzenia ogólnego sędziów sądu apelacyjnego, ale opinia negatywna nie jest blokująca.

Prezesa sądu okręgowego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu okręgowego albo apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów sądu okręgowego i opinii prezesa przełożonego sądu apelacyjnego.

Prezesa sądu rejonowego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu rejonowego lub sądu okręgowego, po zasięgnięciu opinii kolegium przełożonego sądu okręgowego i prezesa przełożonego sądu okręgowego.

Tryb powoływania prezesa

Kandydata na prezesa sądu przedstawia Minister Sprawiedliwości (kandydat sam nie może zgłosić swojej kandydatury, wszystko zależne od MS) odpowiedniemu zgromadzeniu sędziów w celu wydania opinii. Minister Sprawiedliwości może powołać prezesa:

• mimo negatywnej opinii zgromadzenia,

• w razie niezłożenia opinii w okresie 2 miesięcy.

W razie negatywnej opinii zgromadzenia minister musi zasięgnąć opinii KRS, jeżeli opinia KRSu jest pozytywna, wtedy może powołać prezesa. Negatywna opinia KRSu stoi na przeszkodzie powołania takiego kandydata na prezesa.

Prezes i v-ce prezes sądu apelacyjnego i sądu okręgowego powoływani są na okres 6 lat, ale nie jest dopuszczalna ich reelekcja bezpośrednio po pierwszej kadencji, lecz mogą być wybrani ponownie po zmianie na ich stanowisku.

Prezes i v-ce prezes sądu rejonowego powoływani są na okres 4 lat, ale ustawa nie ogranicza dopuszczalności ponownego powołania.

Uprawnienia i obowiązki prezesa:

• kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz,

• pełni czynności z zakresu administracji sądowej,

• inne czynności przewidziane w ustawie lub przepisach odrębnych; nie może ingerować w sferę orzecznictwa - byłaby to ingerencja w sferę niezawisłości sędziowskiej.

• jest zwierzchnikiem służbowym sędziów,

• powierza sędziom pełnienie funkcji i zwalnia z ich pełnienia.

ad. b)

Kolegium sądu składa się z:

• sądu apelacyjnego - 3-5 członków oraz przewodniczącego tj. prezesa sądu,

• sądu okręgowego - 4-8 członków oraz przewodniczącego tj. prezesa sądu,

Liczbę członków ustala odpowiednie zgromadzenie ogólne sędziów.

Kadencja kolegium trwa 2 lata, realizuje ono zadania (m.in.):

• ustala podział czynności,

• przedstawia opinię o kandydatach na sędziów,

• wyraża opinię o kandydatach do pełnienia funkcji, np. przewodniczącego wydziału.

Samorząd sędziowski

Samorząd sędziowski stanowią:

1. zgromadzenie ogólne sędziów apelacji*,

2. zgromadzenie ogólne sędziów okręgu.

* sędzia apelacyjny = sędzia sądu apelacyjnego, nie koniecznie każdy sędzia sądu okręgowego.

ad. a)

Skład:

• przewodniczący - prezes sądu apelacji,

• składa się ze wszystkich sędziów sądu apelacyjnego.

ad. b)

Skład:

• przewodniczący - prezes sądu okręgowego,

• składa się z:

• sędziów sądu okręgowego,

• delegatów sędziów sądu rejonowego wybieranych przez tychże sędziów, działających na obszarze właściwości sądu okręgowego, w liczbie 2/3 sędziów sądu okręgowego.

Zadania samorządu sędziowskiego:

• zgromadzenie ogólne sędziów (apelacji czy okręgu) (m.in.):

• przedstawia KRS kandydatów na stanowiska sędziów,

• wyraża opinię o kandydatach na prezesa sądu,

• wybiera członków kolegium sądu,

• wysłuchuje informacji prezesa sądu o działalności sądu oraz wyraża opinię w tym zakresie,

Ławnicy

„Rozpoznawanie spraw przed sądami odbywa się z udziałem czynnika społecznego”, jednak ostatnimi czasy instytucja ta zanika i wyjątkową sytuacją jest aktualnie raczej udział czynnika społecznego w orzekaniu niż jego brak.

Ławnik nie może być przewodniczącym składu orzekającego, ale może w nim zasiadywać.

art. 170 USP

„

§ 2

Do udziału w rozprawie w sprawach z zakresu prawa pracy prezes sądu wyznacza jednego ławnika wybranego spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje związkowe i, w miarę możliwości, jednego ławnika wybranego spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje pracodawców.”

Ławnikiem może być ten kto:

• posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

• jest nieskazitelnego charakteru,

• ukończył 30 lat, lecz nie przekroczył 70,

• jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,

• jest zdolny, ze względu na stan, do pełnienia obowiązków ławnika,

• posiada co najmniej średnie wykształcenie.

Ławnikiem nie może być:

• sędzia,

• funkcjonariusz Policji,

• adwokat,

• duchowny,

• żołnierz w czynnej służbie wojskowej.

1

---